ગુસ્સો: ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓનો સામનો કરવો

મારી અનુભવ અને તાલીમ એક અનુવાદક તરીકેની છે, અને એક અનુવાદક તરીકે મેં વિશ્વભરના ઘણા દેશોમાં ભાષાંતર અને બૌદ્ધ ધર્મ વિશે વ્યાખ્યાનો આપ્યા છે. મને જાણવા મળ્યું કે બૌદ્ધ ધર્મ વિશે ઘણી ગેરસમજ છે. બૌદ્ધ ધર્મ વિશે ગેરસમજ મોટે ભાગે મૂળ શબ્દો અને વિચારોનું ભાષાંતર કરવા માટે પસંદ કરાયેલા અંગ્રેજી શબ્દોને કારણે હોય તેવું લાગે છે. આમાંના ઘણા શબ્દો છેલ્લી સદીમાં વિક્ટોરિયન મિશનરીઓ દ્વારા પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા અને તેમના મજબૂત અર્થઘટન છે જે એશિયન ભાષાઓના મૂળ શબ્દોનો અર્થઘટન અથવા અર્થ નથી. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે સમસ્યાઓ વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ. તેનો અનુવાદ સામાન્ય રીતે "વેદના" તરીકે થાય છે. જો આપણે વેદના વિશે વાત કરીએ, તો ઘણા લોકોને એવો વિચાર આવે છે કે બૌદ્ધ ધર્મ ખૂબ જ નિરાશાવાદી ધર્મ છે, કારણ કે તે કહે છે કે દરેકનું જીવન વેદનાથી ભરેલું છે. એવું લાગે છે કે આપણને ખુશ રહેવાનો અધિકાર નથી. જો આપણે કોઈ આરામદાયક, સંપન્ન અને શ્રીમંત વ્યક્તિ સાથે વાત કરીએ, અને આપણે તેમને કહીએ, "તમારું જીવન વેદનાથી ભરેલું છે," તો તે વ્યક્તિ ખૂબ જ રક્ષણાત્મક થશે. તેઓ દલીલ કરી શકે છે અને કહેશે: "તમારો મતલબ શું છે? મારી પાસે વિડિઓ રેકોર્ડર છે, મારી પાસે સારી ગાડી છે અને મારો એક સારો પરિવાર છે. હું પીડાતો નથી."

તેમનો પ્રતિભાવ વાજબી છે કારણ કે "વેદના" શબ્દ ખૂબ જ ભારે છે. જો, તેના બદલે, આપણે તે જ બૌદ્ધ ખ્યાલનું ભાષાંતર "સમસ્યાઓ" તરીકે કરીએ અને પછી આપણે કોઈને કહીએ: "તમે કોણ છો, તમે કેટલા શ્રીમંત છો, તમારા કેટલા બાળકો છે, દરેકના જીવનમાં ચોક્કસ સમસ્યાઓ છે," તો આ એવી બાબત છે જેને દરેક વ્યક્તિ સ્વીકારવા તૈયાર છે. તેથી, હું તિબેટી પરંપરામાંથી આ બૌદ્ધ સમજૂતીઓની ચર્ચા આપણે સામાન્ય રીતે જે શબ્દોમાં ઉપયોગ કરીએ છીએ તેના કરતા થોડી અલગ રીતે કરીશ.

અનિયંત્રિત રીતે વારંવાર આવતી સમસ્યાઓ સંસાર છે. છૂટા અર્થમાં, "સંસાર" એવી પરિસ્થિતિઓનો ઉલ્લેખ કરે છે જેના પર આપણું કોઈ નિયંત્રણ નથી અને જે વારંવાર આવતી રહે છે - જેમ કે, ઉદાહરણ તરીકે, હંમેશા હતાશ રહેવું અથવા હંમેશા ચિંતાઓ અને બેચેનીઓ રાખવી. હવે તેના સાચા કારણો શું છે? બુદ્ધે કહ્યું કે આપણે ફક્ત સાચી સમસ્યાઓનો સામનો જ નથી કરતા, પરંતુ તેના સાચા કારણો પણ છે અને તેને રોકવું પણ શક્ય છે. તેમને રોકવાનો, તેમને સાચા રોકાણ નો રસ્તો એ છે કે સાચા માર્ગ નું પાલન કરવું, જેનો અર્થ થાય છે મનના સાચા માર્ગ નો, કારણોને દૂર કરવા માટે સમજવાની રીતો નો વિકાસ કરવો. એકવાર આપણે કારણોથી છૂટકારો મેળવી લઈએ, પછી આપણે સમસ્યાથી છૂટકારો મેળવી લઈએ છીએ.

જીવનમાં આપણે જે અનિયંત્રિત રીતે વારંવાર આવતી સમસ્યાઓનો સામનો કરીએ છીએ તેનું સાચું કારણ એ છે કે આપણે વાસ્તવિકતા જાણતા નથી. આપણે ખરેખર કોણ છીએ, બીજા લોકો ખરેખર કોણ છે, જીવનનો અર્થ શું છે, દુનિયામાં ખરેખર શું ચાલી રહ્યું છે તેથી અજાણ છીએ. હું "અજ્ઞાન" શબ્દ કરતાં "અજાણ" શબ્દનો ઉપયોગ કરું છું. "અજ્ઞાન" શબ્દ એવું લાગે છે કે કોઈ કહી રહ્યું છે કે તમે મૂર્ખ છો અને સમજી શકતા નથી. તેના બદલે, આપણે ફક્ત અજાણ છીએ, અને કારણ કે આપણે અજાણ છીએ, આપણે આને માનસિક સ્તરે અસલામતી તરીકે અનુભવીએ છીએ. આ અસલામતીને કારણે, આપણે કોઈ પ્રકારની મજબૂત ઓળખ, કોઈ પ્રકારની "હું" ને પકડી રાખીએ છીએ: "મને ખબર નથી કે હું કોણ છું અથવા હું કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છું અને તેથી હું કંઈક સાચું અથવા કદાચ મારા વિશે ફક્ત એક કાલ્પનિક વસ્તુને પકડી લઈશ અને કહીશ કે આ હું છું, ખરેખર હું આ છું."

આપણે પિતા તરીકેની ઓળખને પકડી શકીએ છીએ, ઉદાહરણ તરીકે: "હું આ છું, હું પિતા છું, મારા પરિવારમાં મારો આદર થવો જોઈએ. મારા બાળકોમાં મારા પ્રત્યે આદર અને આજ્ઞાપાલનનું ચોક્કસ વલણ હોવું જોઈએ." જો જીવનમાં આપણું સમગ્ર વલણ પિતા હોવાના સંદર્ભમાં હોય, તો સ્પષ્ટપણે આ આપણને કેટલીક મુશ્કેલીમાં મૂકી શકે છે. આનું કારણ એ છે કે જો આપણા બાળકો તેનો આદર ન કરે, તો સ્પષ્ટપણે આ આપણને થોડી મુશ્કેલીમાં મૂકી શકે છે. જો આપણે ઓફિસમાં હોઈએ, તો લોકો આપણને "પિતા" અથવા આવા આદરને લાયક વ્યક્તિ તરીકે જોતા નથી. તે ફરીથી ખૂબ જ પરેશાન કરી શકે છે. જો હું મારા પરિવારમાં શાસક હોઉં અને છતાં જ્યારે હું ઓફિસમાં જાઉં છું, તો ઓફિસમાં અન્ય લોકો મને નીચું જુએ છે, મને હલકી ગુણવત્તાવાળા માને છે અને મારે તેમનો આદર કરવો પડે છે તો શું થશે? જો આપણે પિતા હોવાની ઓળખને ખૂબ જ કડક રીતે પકડી રાખીએ અને આદર મેળવીએ છે, તો જ્યારે અન્ય લોકો આપણી સાથે આ રીતે વર્તન ન કરે ત્યારે આપણે ઓફિસમાં ખૂબ નાખુશ થઈ શકીએ છીએ.

આપણી ઓળખ એક સફળ ઉદ્યોગપતિ ની હોઈ શકે છે: "હું એક સફળ ઉદ્યોગપતિ છું. હું આ રીતે છું; મારે આ રીતે જ રહેવું જોઈએ." જોકે, જો આપણો વ્યવસાય નિષ્ફળ જાય અથવા જો વ્યવસાય ખૂબ જ ખરાબ થઈ જાય, તો આપણે સંપૂર્ણપણે તૂટી જઈએ છીએ. કેટલાક લોકો આત્મહત્યા પણ કરે છે અથવા જો તેમનો વ્યવસાય નિષ્ફળ જાય તો તમામ પ્રકારના ભયાનક કાર્યો કરી શકે છે, કારણ કે તેઓ આ મજબૂત ઓળખ વિના જીવનને ચાલુ રહેતા જોઈ શકતા નથી જેને તેમને પકડી રાખ્યું છે.

અથવા આપણે આપણી ઓળખ પુરુષત્વ પર આધારિત રાખી શકીએ છીએ: "હું આ છું; હું એક પુરુષત્વવાળો, સુંદર, આકર્ષક પુરુષ છું." પરંતુ એકવાર આપણે વૃદ્ધ થવાનું શરૂ કરીએ અને પુરુષત્વ ગુમાવીએ, તો આ આપણને પાગલ બનાવી શકે છે. જો આ તેમની સ્વ-ઓળખ હોય તો કેટલાક લોકો સંપૂર્ણપણે કચડી જશે. તેઓ એ જોવા માટે તૈયાર નથી કે જીવનમાં બધું બદલાય છે અને આ ઓળખ કાયમી નથી.

આપણને એવું પણ લાગી શકે છે કે આપણે એક પરંપરાગત વ્યક્તિ છીએ અને તેથી બધું પરંપરાગત રીતરિવાજો અનુસાર થવું જોઈએ. જ્યારે સમાજ બદલાય છે અને યુવાનો એ પરંપરાઓનું પાલન કરવાનું બંધ કરે છે જે આપણી ઓળખનો આધાર છે, ત્યારે આપણે ખૂબ ગુસ્સે, ખૂબ જ નારાજ, ખૂબ જ દુઃખી થઈ શકીએ છીએ. આપણે ખરેખર કલ્પના પણ કરી શકતા નથી કે આપણે એવી દુનિયામાં કેવી રીતે જીવી શકીએ છીએ જે આપણા પરંપરાગત ચીની રિવાજો, પરંપરાગત રીતરિવાજોનું પાલન કરતી નથી જેમાં આપણે ઉછર્યા હતા.

બીજી બાજુ, એક યુવાન વ્યક્તિ તરીકે આપણે આપણી ઓળખ આધુનિક વ્યક્તિ હોવાના આધારે બનાવી શકીએ છીએ: "હું દુનિયાનો આધુનિક વ્યક્તિ છું; મને આ પરંપરાગત મૂલ્યોની જરૂર નથી." જો આપણે આ વાતને ખૂબ જ ચુસ્તપણે પકડી રાખીએ અને પછી આપણા માતાપિતા ખૂબ જ આગ્રહ કરવા લાગે કે આપણે પરંપરાગત મૂલ્યોનું પાલન કરવું જોઈએ અને તેમની સાથે પરંપરાગત રીતે વર્તીએ, તો ફરીથી, એક આધુનિક યુવાન વ્યક્તિ તરીકે, આપણે ખૂબ જ પ્રતિકૂળ, ખૂબ ગુસ્સે થઈ શકીએ છીએ. આપણે કદાચ તે વ્યક્ત ન કરીએ, પરંતુ અંદરથી આપણને લાગશે કે કારણ કે આપણી ઓળખ આધુનિક વ્યક્તિ તરીકે છે, આપણે ચાઇનીઝ નવા વર્ષના દિવસે આપણા માતાપિતાને મળવાની જરૂર નથી; આપણે આ બધી પરંપરાગત વસ્તુઓ કરવાની જરૂર નથી, અને ફરીથી આપણને ઘણી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડશે.

આપણે આપણા વ્યવસાય સાથે પણ ઓળખાઈ શકીએ છીએ. પછી જો આપણો વ્યવસાય નિષ્ફળ જાય અને આપણે ફક્ત આ એક જ વ્યવસાયના સંદર્ભમાં પોતાને વિશે વિચારીએ, તો આપણે લવચીક રહીશું નહીં. જ્યારે આપણે તે કામ કરી શકતા નથી જે આપણે પહેલા કરતા હતા, ત્યારે આપણને લાગે છે કે આપણી દુનિયા સમાપ્ત થઈ ગઈ છે. આપણે એ જોતા નથી કે બીજા વ્યવસાયમાં પ્રવેશ કરવો શક્ય છે અને આપણે હંમેશા ફક્ત એક જ પ્રકારનો વ્યવસાય કરવો જરૂરી નથી.

આપણે પોતાને સુરક્ષિત અનુભવ કરાવવા માટે આ વિવિધ પ્રકારની ઓળખનો પકડી રાખીએ છીએ. આપણે કોણ છીએ, કયા પ્રકારના નિયમોનું પાલન કરીએ છીએ, જીવનમાં કેવા પ્રકારની વસ્તુઓ જોઈએ છે તે વિશે આપણે કેટલાક વિચારો રાખીએ છીએ. આપણે એવું વિચારીએ છીએ કે આ કાયમી છે, આ બધું ચોક્કસ છે, કે આ ખરેખર હું છું. થાય એ છે કે, આપણી જાતની આ કલ્પના, આ સ્વ-છબીના આધારે, આપણી પાસે બધી પ્રકારની ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ હોય છે જે તે ઓળખને ટેકો આપવાના માર્ગો લાવે છે. આનું કારણ એ છે કે આપણે હજી પણ તે ઓળખ વિશે અસુરક્ષિત અનુભવીએ છીએ, તેથી આપણને લાગે છે કે આપણે તેને સાબિત કરવું પડશે અને દાવો કરવો પડશે.

ઉદાહરણ તરીકે, જો આપણને લાગે છે કે, "આ પરિવારમાં હું પિતા છું," તો આપણા માટે ફક્ત એવું માનવું પૂરતું નથી કે આપણે પરિવારમાં પિતા છીએ; આપણે તે અધિકાર પણ વ્યક્ત કરવો છે. આપણે પરિવાર પર આપણી શક્તિનો દાવો કરવો જોઈએ અને ખાતરી કરવી જોઈએ કે દરેક વ્યક્તિ આપણી સામે નમન કરે, કારણ કે આપણે દરેકને સાબિત કરવું છે કે આપણે હજુ પણ પિતા છીએ. ફક્ત તે જાણવું આપણા માટે પૂરતું નથી. જો આપણને લાગે કે આ ઓળખ જોખમમાં છે, તો આપણે ખૂબ જ રક્ષણાત્મક બની શકીએ છીએ, અથવા કંઈક સાબિત કરવા માટે આપણે ખૂબ જ અપમાનજનક અને આક્રમક બની શકીએ છીએ. "મારે સાબિત કરવું પડશે કે હું કોણ છું. મારે સાબિત કરવું પડશે કે હું હજુ પણ પુરુષત્વપૂર્ણ અને આકર્ષક છું," અને તેથી આપણે બહાર જઈને બીજી પત્ની લેવી પડશે, અથવા કોઈ યુવતી સાથે પ્રેમ સંબંધ બાંધવો પડશે જેથી સાબિત કરી શકાય કે આપણે આ છીએ, આપણે આ રીતે અસ્તિત્વમાં છીએ.

આકર્ષણ અને ઝંખનાની ઈચ્છા

ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને વલણ એ મનની એવી સ્થિતિઓ છે જે ઉદ્ભવે છે, જેની સાથે આપણે એક મજબૂત ઓળખ સાબિત કરવાનો અથવા જાળવી રાખવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અનેક પ્રકારની હોઈ શકે છે, ઉદાહરણ તરીકે આકર્ષણ અને ઝંખનાની ઇચ્છા. ઝંખનાની ઇચ્છા ત્યારે ઉદ્ભવે છે જ્યારે આપણે આપણી આસપાસ, આપણી ઓળખને સુરક્ષિત બનાવવા માટે કંઈક મેળવવાની જરૂર હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો મારી ઓળખ મારા પરિવારના પિતા અથવા વડા તરીકેની હોય, તો હું વિચારી શકું છું: "મને માન મળવું જોઈએ; મારે બાળકો નવા વર્ષે આવવા જોઈએ અને તેઓ મારી દરેક વાતનું પાલન કરાવું જોઈએ." કોઈક રીતે મને લાગે છે કે જો મને પૂરતું માન મળી શકે, તો આ મને ખૂબ જ સુરક્ષિત અનુભવ કરાવશે. અને સ્વાભાવિક રીતે જ્યારે મને તે સન્માન ન મળે ત્યારે હું દુઃખી થઈશ અને ખૂબ ગુસ્સે થઈશ.

અને હું એ પણ વિચારી શકું છું કે મારી ઓળખ છે કે હું ભાગ્યશાળી વ્યક્તિ છું: "મારી પાસે હંમેશા સારું ભાગ્ય અને સારું નસીબ હોવું જોઈએ અને મારે હંમેશા માહજોંગમાં જીતવું જોઈએ." જો આ મારી ઓળખ છે, તો મને લાગે છે કે જો હું હંમેશા માહજોંગમાં જીતીશ, હંમેશા વિવિધ પ્રકારના જુગારમાં જીતીશ, તો તે મને સુરક્ષિત અનુભવ કરાવે છે. અથવા મારે હંમેશા ભવિષ્ય કહેનાર પાસે જવું પડશે અથવા ચીની બૌદ્ધ મંદિરમાં ભવિષ્યકથન ફેંકવું પડશે જેથી યોગ્ય જવાબો મળી શકે, જે મને ખાતરી આપે કે હું સફળ છું, કે હું ઠીક છું. હું મારી પોતાની વ્યવસાયિક ક્ષમતાઓમાં એટલો અસુરક્ષિત છું કે મને લાગતું નથી કે હું સફળ થવાનો છું. મને હંમેશા વધુ સંકેતો, દેવતાઓ પાસેથી વધુ સંકેતો, અથવા જે પણ મને વધુ સુરક્ષિત અનુભવ કરાવે તેના પાસેથી વધુ સંકેતો મેળવવા પડે છે, અને તેથી મારે હંમેશા ફરજિયાતપણે આ પ્રયાસ કરવો પડે છે.

મને એવું પણ લાગતું હોય શકે કે "હું મારા વ્યવસાયમાં સત્તા ધરાવતો વ્યક્તિ છું. હું સત્તા તરફ આકર્ષિત છું, અને સત્તા મને સુરક્ષિત અનુભવ કરાવશે." આ વલણ અનેક અલગ અલગ મનોવૈજ્ઞાનિક માળખામાંથી ઉદ્ભવી શકે છે. તે એવી લાગણી પર આધારિત હોઈ શકે છે કે હું એક શક્તિશાળી વ્યક્તિ છું, અથવા એવી લાગણી પર આધારિત હોઈ શકે છે કે હું ખરેખર શક્તિશાળી વ્યક્તિ નથી, પરંતુ મને પોતાને સમર્થન આપવા માટે તે શક્તિની જરૂર છે. પછી આપણને લાગે છે કે "જો હું મારા ઓફિસમાં દરેક મારું પાલન કરે, હું જે રીતે ઈચ્છું તે રીતે કામ કરે, તો તે મને સુરક્ષિત બનાવશે." અથવા, જો આપણા ઘરમાં નોકરો હોય, તો એ સાબિત કરવા માટે કે હું સત્તાના પદ પર છું, હું હંમેશા આ વિચાર તરફ આકર્ષિત થાઉં છું કે તેઓએ મારી ઇચ્છા મુજબ કામ કરવું જોઈએ, અને હું તેમને બિનજરૂરી વસ્તુઓ કરવાનો આદેશ પણ આપવાનું શરૂ કરી શકું છું, ફક્ત તેમને સાબિત કરવા માટે કે કોણ નિયંત્રણમાં છે.

વ્યક્તિ ધ્યાનથી પણ આકર્ષિત થઈ શકે છે. એક યુવાન વ્યક્તિ તરીકે, આપણને એવું લાગી શકે કે: "મારી ઓળખ એક આધુનિક, યુવાન ફેશનેબલ ડ્રેસર તરીકે છે, અને જો હું હંમેશા નવીનતમ ફેશન, નવીનતમ વિડિઓઝ, નવીનતમ સીડી, બધા ફેશન મેગેઝિનમાં ચાલી રહેલી નવીનતમ વસ્તુઓ સાથે અપડેટ રહી શકું, તો તે મારી ઓળખને સુરક્ષિત બનાવશે."

એવી ઘણી બધી રીતો છે, ઘણી બધી વસ્તુઓ છે જેના પર આપણે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકીએ છીએ અને અનુભવી શકીએ છીએ કે જો હું આ બધું મારી આસપાસ મેળવી શકું અને તેમાંથી પૂરતું પૈસા, પૂરતું સંપત્તિ, પૂરતું શક્તિ, પૂરતું ધ્યાન અથવા પૂરતો પ્રેમ એકઠો કરી શકું, તો તે મને સુરક્ષિત બનાવશે. અલબત્ત તે કામ કરતું નથી. વાસ્તવમાં જો તે ક્યારેય કામ કરતું હોત, તો આપણને કોઈક સમયે એવું લાગશે કે આપણી પાસે પૂરતું છે અને આપણે સંપૂર્ણપણે સંતુષ્ટ છીએ. પરંતુ આપણને ક્યારેય એવું લાગતું નથી કે આપણી પાસે પૂરતું છે અને આપણે હંમેશા વધુ ઇચ્છીએ છીએ, અને જ્યારે આપણને તે મળતું નથી ત્યારે આપણે ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ. ગુસ્સો ઘણી બધી અલગ રીતે આવે છે.

પ્રતિકૂળતા અને દુશ્મનાવટ

એક મજબૂત ઓળખને સુરક્ષિત બનાવવા માટે આપણે જે બીજી પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીએ છીએ તે છે ઘૃણા, દુશ્મનાવટ અને ગુસ્સો: "જો હું મારાથી એવી કેટલીક બાબતો દૂર કરી શકું જે મને ગમતી નથી, જે મારી ઓળખને જોખમમાં મૂકે છે, તો તે મને સુરક્ષિત બનાવશે." તેથી જો હું મારી ઓળખ મારા રાજકીય વિચારો અથવા મારી જાતિ અથવા મારી સંસ્કૃતિ પર આધારિત કરું: "જો હું ફક્ત કોઈ એવા વ્યક્તિને દૂર કરું જે અલગ વિચાર, અલગ રંગની ત્વચા, અલગ ધર્મનો હોય, તો તે મને સુરક્ષિત બનાવશે." અથવા જો મારા નોકરો મારી ઇચ્છાથી થોડી અલગ રીતે કામ કરી રહ્યા હોય, અથવા મારી ઓફિસમાં કામ કરતા લોકો મારી ઇચ્છાથી થોડી અલગ રીતે કામ કરી રહ્યા હોય, તો આપણને લાગે છે, "જો હું તેમને સુધારી શકું, જો હું તેને બદલી શકું, તો તે મને સુરક્ષિત બનાવશે." મને મારા કાગળો ડેસ્ક પર એક ચોક્કસ રીતે ગોઠવેલા ગમે છે, પરંતુ મારી ઓફિસમાં ઓલો બીજો વ્યક્તિ તેમને અલગ રીતે ગોઠવી રહ્યો છે. કોઈક રીતે આપણને લાગે છે કે આ આપણને ડરાવે છે: "જો હું તેમને મારી રીતે કામ કરાવી શકું, તો તે મને સુરક્ષિત અનુભવ કરાવશે." શું ફરક પડે છે? આ રીતે, આપણે આપણી દુશ્મનાવટ બીજાઓ પર વાળીએ છીએ જેથી આપણને ડરાવતી દરેક વસ્તુ આપણાથી દૂર કરી શકાય.

અથવા, જ્યારે આપણે આપણી ઓળખ એવી વ્યક્તિ ની છે જે હંમેશા સાચો હોય છે, ત્યારે જ્યારે કોઈ આપણને નાપસંદ કરે છે અથવા ટીકા કરે છે, ત્યારે આપણે ખૂબ જ રક્ષણાત્મક, પ્રતિકૂળ અને ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ. આ વ્યક્તિની ટીકાને કૃતજ્ઞતા સાથે સ્વીકારવાને બદલે જેથી આપણે પોતાને વધારી શકીએ અને સુધારી શકીએ - અથવા ભલે તેમની ટીકા અન્યાયી હોય, આપણી જાતને તપાસવાની તકનો ઉપયોગ કરીને અને ખાતરી કરીએ કે આપણે બેદરકાર કે દોષિત નથી - આપણે તે વ્યક્તિ પર કઠોર શબ્દોથી પ્રહાર કરીએ છીએ, અથવા આપણે તે વ્યક્તિને અવગણીને અને તેમની સાથે વાત ન કરીને નિષ્ક્રિય રીતે પ્રતિકૂળ રીતે વર્તન કરીએ છે. આપણે આ રીતે વર્તીએ છીએ કારણ કે આપણે અસુરક્ષિત અનુભવીએ છીએ અને ડરીએ છીએ. આપણને લાગે છે કે તે વ્યક્તિ "મને" નકારી રહ્યો છે, જે હંમેશા સાચો હોય છે, અને તેથી આ મજબૂત "મને" બચાવવા માટે, આપણે તે વ્યક્તિને નકારી કાઢીએ છીએ.

બંધ મનની નિષ્કપટતા

બીજી પદ્ધતિ બંધ મનની નિષ્કપટતા છે, જે આપણી આસપાસ દિવાલો બનાવી રહી છે: "જો કંઈક મને ધમકી આપી રહ્યું છે, મારી ઓળખને ધમકી આપી રહ્યું છે, તો હું ફક્ત એવું ડોળ કરું છું કે તે અસ્તિત્વમાં નથી." આપણને આપણા પરિવાર સાથે મુશ્કેલીઓ આવે છે, કામ પર મુશ્કેલીઓ આવે છે અને આપણે પથ્થર જેવા ચહેરા સાથે ઘરે આવીએ છીએ, જાણે કંઈ આપણને પરેશાન કરતું ન હોય. આપણે તેની ચર્ચા કરવા માંગતા નથી; આપણે ફક્ત ટેલિવિઝન ચાલુ કરીએ છીએ અને ડોળ કરીએ છીએ કે સમસ્યા અસ્તિત્વમાં નથી. આ એક બંધ મનની નિષ્કપટતા છે. આપણા બાળકો તેમની સમસ્યાઓની ચર્ચા કરવા માંગે છે અને આપણે ફક્ત તેમને દૂર ધકેલી દઈએ છીએ. "મારી ઓળખ એ છે કે આપણા પરિવારમાં કોઈ સમસ્યા નથી; અમારું કુટુંબ સંપૂર્ણ છે; તે બધા પરંપરાગત મૂલ્યોનું પાલન કરી રહ્યું છે. તમે કેવી રીતે કહી શકો કે કોઈ સમસ્યા છે અને સંતુલનને બગાડો છો, સંવાદિતાને બગાડો છો?" આપણને લાગે છે કે સમસ્યાનો સામનો કરવાનો એકમાત્ર રસ્તો એ છે કે તે અસ્તિત્વમાં નથી તેવું ડોળ કરવો. આ પ્રકારના વલણને બંધ મનની નિષ્કપટતા કહેવામાં આવે છે.

જ્યારે આપણને આ વિવિધ પ્રકારની ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ નો અનુભવ થાય છે, ત્યારે પછી એવું થાય છે કે આપણા મનમાં વિવિધ આવેગ આવે છે. કર્મનો અર્થ આ જ થાય છે. "કર્મ" નો અર્થ ભાગ્ય કે નિયતિ નથી. કમનસીબે, ઘણા લોકો એવું વિચારે છે કે તેનો અર્થ એ જ થાય છે. જો કોઈનો વ્યવસાય નિષ્ફળ જાય અથવા કોઈને ગાડી ટક્કર મારે, તો આપણે કહીએ છીએ, "અરે, કઠોર નસીબ, તે તેમનું કર્મ છે." આ લગભગ "તે ભગવાનની ઇચ્છા છે" કહેવા જેવું જ છે.

આપણે અહીં કર્મની ચર્ચામાં ભગવાનની ઇચ્છા કે નિયતિ વિશે વાત કરી રહ્યા નથી. આપણે આવેગો વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ, વિવિધ આવેગો જે આપણા મનમાં આવે છે જે આપણને કંઈક કરવા તરફ દોરી જાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણા વ્યવસાયમાં કોઈ ચોક્કસ નિર્ણય લેવા માટે આપણા મનમાં જે આવેગ આવ્યો, જે ખરાબ નિર્ણય બન્યો. અથવા મારા બાળકો પર માંગ કરવાનો આવેગ, કે તેઓ મને આદર આપે. અથવા મારા ઓફિસ કર્મચારીઓ પર બૂમો પાડવાનો આવેગ, કે તેઓએ પોતાની રીતે નહીં પણ મારી રીતે કામ કરે. મારા મનમાં બીજો આવેગ આવી શકે છે કે હું પથ્થર જેવો ચહેરો બતાવું, ટેલિવિઝન ચાલુ કરું અને બીજા કોઈનું સાંભળું પણ નહીં. આ પ્રકારના આવેગ, કર્મ, આપણા મનમાં આવે છે, આપણે તેને ફરજિયાતપણે અમલમાં મૂકીએ છીએ અને તે આપણી અનિયંત્રિત રીતે વારંવાર થતી સમસ્યાઓ ઉત્પન્ન કરે છે. તે પદ્ધતિ છે.

આપણને કામમાં આપણી સ્થિતિ અથવા આપણા પરિવારમાં રહેલી સમસ્યાઓ વિશે હંમેશા બેચેની અને ચિંતા રહેવાની સમસ્યા હોઈ શકે છે. "મારે સફળ થવું જોઈએ અને સફળ થઈને મારા માતાપિતા અથવા સમાજને ખુશ કરવો જોઈએ" એવી મજબૂત ઓળખને આધારે, આપણે બેચેની ની સમસ્યા અસ્તિત્વમાં હોવાનો ઇનકાર કરીને તે ઓળખનો બચાવ કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. આપણે બંધ મન અને બંધ હૃદયના બની જઈએ છીએ. પછી, ભલે આપણા પરિવારમાં અથવા કામ પર બધી પ્રકારની મુશ્કેલીઓ ચાલી રહી હોય, તે સપાટીની નીચે રહે છે અને દરેક વ્યક્તિ ફક્ત સારો ચહેરો બતાવે છે. જોકે, અંદર, આ બધી ચિંતાઓ અને તણાવ હોય છે, જે પાછળથી ફક્ત એક આવેગમાં વિસ્ફોટ થઈ શકે છે જે હિંસાના દ્રશ્ય તરફ દોરી જાય છે, ઘણીવાર આપણા પરિવારમાં અથવા કામ પર કોઈ એવા વ્યક્તિ પર નિર્દેશિત થાય છે જે આ મુદ્દામાં સામેલ પણ નથી. આ પછી વિશાળ સમસ્યાઓ તરફ દોરી જાય છે.

આ વિવિધ પદ્ધતિઓ છે જે આપણી અનિયંત્રિત રીતે વારંવાર થતી સમસ્યાઓ ઉત્પન્ન કરે છે. આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે આ આપણી વિવિધ લાગણીઓ સાથે વ્યવહાર કરી રહ્યું છે અને અલબત્ત પ્રશ્ન ઉભો થાય છે, શું બધી લાગણીઓ મુશ્કેલી ઊભી કરે છે? શું બધી લાગણીઓ એવી વસ્તુઓ છે જે આપણને સમસ્યાઓ આપે છે?

આપણે કેટલીક સકારાત્મક અને રચનાત્મક લાગણીઓ - જેમ કે પ્રેમ, હૂંફ, સ્નેહ, સહિષ્ણુતા, ધીરજ અને દયા - અને નકારાત્મક અથવા વિનાશક લાગણીઓ - જેમ કે ઝંખનાની ઈચ્છા, દુશ્મનાવટ, બંધ મન, અભિમાન, ઘમંડ, ઈર્ષ્યા વગેરે વચ્ચે તફાવત કરવો પડશે. પાલી, સંસ્કૃત અથવા તિબેટી ભાષાઓમાં લાગણીઓ માટે કોઈ શબ્દ નથી. આપણે સકારાત્મક અથવા નકારાત્મક વિશે વાત કરી શકીએ છીએ, પરંતુ અંગ્રેજીમાં બંનેને આવરી લે એવો કોઈ સામાન્ય શબ્દ નથી.

જ્યારે આપણે એવી લાગણીઓ અથવા વલણો વિશે વાત કરીએ છીએ જે ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે આપણને અગવડ અથવા અસ્વસ્થતા અનુભવ કરાવે છે, ત્યારે તે ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અથવા ખલેલ પહોંચાડતી વલણો હશે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણને કોઈ વસ્તુ અથવા કોઈ વ્યક્તિ પ્રત્યે મોહ અથવા વળગાડ હોઈ શકે છે અને તે આપણને ખૂબ જ અસ્વસ્થતા અનુભવ કરાવે છે. આપણે આદર મેળવવા માટે ખૂબ જ ઉત્સુક હોઈ શકીએ છીએ, અથવા આપણે કોઈ વ્યક્તિ પાસેથી પ્રેમ, ધ્યાન અથવા મંજૂરી મેળવવા માટે પ્રયત્નશીલ હોઈએ છીએ કારણ કે આપણે તે વ્યક્તિ સાથે જોડાયેલા છીએ અને તેની મંજૂરી અને તેથી વધુ મેળવવા માટે પ્રયત્નશીલ હોઈએ છીએ જેથી આપણે લાયક અને સુરક્ષિત અનુભવી શકીએ - આ બધી મુશ્કેલીઓ ઝંખનાની ઇચ્છાના ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીના વલણના સંદર્ભમાં આવે છે. જ્યારે પણ આપણે પ્રતિકૂળ હોઈએ છીએ ત્યારે આપણે ખૂબ જ અસ્વસ્થતા અનુભવીએ છીએ; અથવા જો આપણે બંધ મનના હોઈએ છીએ, તો તે પણ એક અસ્વસ્થતાની લાગણી છે. આ બધા વલણો મુશ્કેલી ઉભી કરે છે. તેથી આપણે નકારાત્મક લાગણીઓને હકારાત્મક લાગણીઓથી અલગ પાડવી જોઈએ, ઉદાહરણ તરીકે પ્રેમ.

બૌદ્ધ પરંપરામાં પ્રેમને એવી સકારાત્મક લાગણી તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે જેના દ્વારા આપણે બીજાઓની ખુશી અને ખુશીના કારણોની ઇચ્છા રાખીએ છીએ. આનો આધાર એ તર્ક પર છે કે આપણે બધા સમાન છીએ અને બધા સમાન રીતે ખુશ રહેવા માંગે છે, અને કોઈને કોઈ સમસ્યા નથી જોઈતી. દરેકને ખુશ રહેવાનો સમાન અધિકાર છે. આપણે પોતા માટે જે રીતે ઈચ્છીએ છીએ તે જ રીતે બીજાઓની સંભાળ રાખવી અને તેમની વ્હાલ કરવી એ પ્રેમ છે. તે બીજાઓની ખુશ રેહવાની ચિંતા છે જે તેમના કાર્યો પર આધારિત નથી. તે માતાના પ્રેમ જેવું છે, જે બાળકના કપડાં ગંદા થઈ ગયા હોય અથવા તેના પર ઉલટી થઈ ગઈ હોય ત્યારે પણ તેના બાળકને પ્રેમ કરે છે. તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી, માતા બાળકને પ્રેમ કરવાનું બંધ કરતી નથી, ફક્ત એટલા માટે કે બાળક બીમાર પડી ગયું હોય અને તેના કપડાં પર ઉલટી કરી હોય. માતાને હજુ પણ એ જ ચિંતા હોય છે, બાળક ખુશ રહે તેવી એ જ ઇચ્છા હોય છે. જ્યારે આપણે જેને પ્રેમ કહીએ છીએ તે નિર્ભરતા અથવા જરૂરિયાતની અભિવ્યક્તિ છે. "હું તને પ્રેમ કરું છું" નો અર્થ છે "મને તારી જરૂર છે, મને ક્યારેય છોડશો નહીં, હું તારા વિના રહી શકીશ નહીં, અને તું આ અને તે કરે, સારી પત્ની કે સારો પતિ બનો, વેલેન્ટાઇન દિવસ પર હંમેશા મને ફૂલો આપો અને ફક્ત તે જ કરો જે મને ખુશ કરે. જો તું નહીં કરે, તો હવે હું તને નફરત કરું છું કારણ કે હું જે ઇચ્છતો હતો તે એ નથી કર્યું, જ્યારે મને તારી જરૂર હતી ત્યારે તું ત્યાં નહોતો."

આવું વલણ એક ખલેલ પહોંચાડનારી લાગણી છે, પ્રેમનો બૌદ્ધ વિચાર નથી. પ્રેમ એ કોઈ વ્યક્તિ માટે ચિંતા છે જે તે આપણને ફૂલો મોકલે છે કે નહીં, તે આપણી વાત સાંભળે કે નહીં, તે આપણી સાથે દયાળુ અને સુખદ હોય કે નહીં, આપણી સાથે ખરાબ વર્તન કરે અને આપણને નકારે છે કે નહીં એના પર નિર્ભર નથી. તે ખુશ રહે એવી ચિંતા છે. આપણે સમજવું જોઈએ કે જ્યારે આપણે પ્રેમ અને સમાન લાગણીઓ વિશે વાત કરીએ છીએ, ત્યારે સકારાત્મક અને ખલેલ પહોંચાડનારી બંને પ્રકારની લાગણીઓ હોઈ શકે છે.

હવે આપણે છેલ્લે ગુસ્સાની ચર્ચા કરીએ છીએ. ગુસ્સા જોડે શું થાય છે? ગુસ્સો એવી વસ્તુ છે જે હંમેશા પરેશાન કરે છે. ગુસ્સે થવાથી કોઈને પણ ખુશી નથી મળી. ગુસ્સો કરવાથી આપણને સારું લાગતું નથી. તેનાથી આપણા ખોરાકનો સ્વાદ સારો થતો નથી. જ્યારે આપણે ગુસ્સે અને નિરાશ હોઈએ છીએ, ત્યારે આપણને આરામ નથી અનુભવતા અને આપણે ઊંઘી શકતા નથી. આપણે ચીસો પાડવા અને બૂમો પાડવા જેવા મોટા દ્રશ્યો બનાવવાની જરૂર નથી, પરંતુ જો આપણે અંદરથી ખૂબ ગુસ્સે હોઈએ છીએ આપણી ઓફિસમાં કે આપણા પરિવારમાં શું ચાલી રહ્યું છે તેના વિશે, તો તે આપણને ખરાબ પાચન અથવા અલ્સર આપવાનું શરૂ કરી શકે છે, અથવા આપણે રાત્રે ઊંઘી શકતા નથી. ગુસ્સાને દબાવી રાખવાથી આપણને ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે, અને જો આપણે ખરેખર તે ગુસ્સો વ્યક્ત કરીએ અને બીજાઓને ખૂબ જ પ્રતિકૂળ નજરો અને પ્રતિકૂળ સ્પંદનો આપીએ, તો બિલાડીઓ અને કૂતરાઓ પણ આપણી આસપાસ રહેવા માંગશે નહીં. તેઓ ધીમે ધીમે દૂર થઈ જશે કારણ કે આપણી હાજરીથી, આપણા ગુસ્સાથી તેઓ અસ્વસ્થ અનુભવે છે.

ગુસ્સો એવી વસ્તુ છે જેનો કોઈ સાચા ફાયદા નથી. જો આપણો ગુસ્સો એટલો મજબૂત અથવા હતાશ થઈ જાય કે આપણે કોઈક રીતે તેને બહાર કાઢવો પડે અને આપણે કોઈને શાપ આપીએ, અથવા તેમના પર કોઈ દુષ્ટ જાદુ ફેંકીએ, તો શું આના થી ખરેખર આપણને સારું લાગે છે? શું બીજા કોઈને દુઃખી અને નારાજ જોઈને આપણને સારું લાગે છે? અથવા આપણે એટલા ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ કે આપણને લાગે છે કે આપણે દિવાલ પર મુક્કો મારવો પડશે. શું દિવાલ પર મુક્કો મારવાથી ખરેખર આપણને સારું લાગે છે? ના, દેખીતી રીતે નહીં, તે દુઃખ પહોંચાડે છે. ખરેખર ગુસ્સો આપણને કોઈ રીતે મદદ કરતો નથી. જો આપણે ટ્રાફિકમાં ફસાઈ જઈએ અને આપણે એટલા ગુસ્સે થઈ જઈએ કે આપણે હોર્ન વગાડીએ, ચીસો પાડીએ અને બધાને ગાળો આપીએ, તો એનો શું ફાયદો? શું એનાથી આપણને સારું લાગ્યું? શું એનાથી ગાડીઓ વધુ ઝડપી થઈ? ના, એનાથી આપણે બધાની સામે શરમાઈ જઈએ કારણ કે તેઓ કહેશે, "આ મૂર્ખ કોણ છે જે હોર્ન વગાડી રહ્યો છે?" આ સ્પષ્ટપણે તે પરિસ્થિતિમાં મદદ કરશે નહીં.

જો ગુસ્સો અને તેના પર આધારિત આવેગજન્ય વર્તન જેવી ચિંતાજનક લાગણીઓ, જેમ કે કોઈ પર ચીસો પાડવી અને બૂમો પાડવી અથવા દુશ્મનાવટ સાથે કોઈનાથી દૂર રહેવું અથવા તેને નકારવું, આપણી સમસ્યાઓનું કારણ હોય, તો શું આપણને હંમેશા તેમની સાથે મુશ્કેલી પડશે? શું આ એવી વસ્તુ છે જેનો આપણે હંમેશા અનુભવ કરવો પડશે? ના, એવું નથી, કારણ કે ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીઓ મનના સ્વભાવનો ભાગ નથી. જો તે હોત, તો આપણા મન હંમેશા પરેશાન રહેત. સૌથી ગંભીર કિસ્સાઓમાં પણ, એવી ક્ષણો હોય છે જ્યારે આપણે ગુસ્સાથી પરેશાન નથી હોતા. ઉદાહરણ તરીકે, જ્યારે આપણે છેવટે સૂઈ જઈએ છીએ ત્યારે આપણે ગુસ્સો અનુભવી રહ્યા નથી.

તેથી શક્ય છે કે અમુક ક્ષણો હોય જ્યારે ગુસ્સો, દુશ્મનાવટ અને રોષ જેવી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ હાજર ન હોય. આ સાબિત કરે છે કે આ વિનાશક લાગણીઓ કાયમી નથી; તે આપણા મનના સ્વભાવનો ભાગ નથી અને તેથી તે એવી વસ્તુઓ છે જેનાથી છુટકારો મેળવી શકાય છે. જો આપણે આપણા ગુસ્સાના કારણોને રોકી દઈએ - અને ફક્ત ઉપરછલ્લી રીતે નહીં, પરંતુ ઊંડા સ્તરે - તો ચોક્કસપણે રોષને દૂર કરવો અને માનસિક શાંતિ મેળવવી શક્ય છે.

આનો અર્થ એ નથી કે આપણે બધી ભાવનાઓ અને લાગણીઓથી છૂટકારો મેળવી લેવો જોઈએ અને સ્ટાર ટ્રેક ના સ્પોક જેવા બની જવું જોઈએ, એવો વ્યક્તિ બની જવું જે ફક્ત રોબોટ અથવા કમ્પ્યુટર જેવો હોય જેમાં કોઈ લાગણીઓ ન હોય. તેના બદલે, આપણે જે ઇચ્છીએ છીએ તે છે આપણી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ, મૂંઝવણ પર આધારિત આપણા ખલેલ પહોંચાડતા વલણો અને આપણે કોણ છીએ તેની વાસ્તવિકતા વિશે જાગૃતિનો અભાવ થી છુટકારો. બૌદ્ધ ઉપદેશો આ કરવા માટેની પદ્ધતિઓથી ખૂબ સમૃદ્ધ છે.

સૌ પ્રથમ, આપણી પાસે એક ચોક્કસ પ્રેરણા અથવા આધાર હોવો જોઈએ જે આપણને આપણા ગુસ્સા અને આપણી બધી ખલેલ પોહાચાડતી લાગણીઓ અને વલણોથી છુટકારો મેળવવા માટે પોતાની જાત પર કામ કરવા માટે પ્રેરિત કરે. જો આપણી પાસે તે કરવાનું કોઈ કારણ ન હોય, તો આપણે તે શા માટે કરવું જોઈએ? તેથી પ્રેરણા હોવી મહત્વપૂર્ણ છે.

આપણે આવી પ્રેરણા વિકસાવવાનું શરૂ કરી શકીએ છીએ, આ વિચારીને: "હું ખુશ રહેવા માંગુ છું અને કોઈ સમસ્યા નથી જોઈતી. હું મારા જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા માંગુ છું. મારું જીવન ખૂબ સુખદ નથી કારણ કે હું હંમેશા પોતાની અંદર રોષ અને દુશ્મનાવટ અનુભવું છું. ઘણીવાર, હું ગુસ્સે થઈ જાઉં છું. કદાચ હું તેને વ્યક્ત કરતો નથી, પરંતુ તે ત્યાં છે અને તે મને ખૂબ જ દુઃખી, ખૂબ જ નિરાશ અનુભવ કરાવે છે અને તે જીવનની ખૂબ સારી ગુણવત્તા નથી. ઉપરાંત, તે મને ખરાબ પાચન આપી રહ્યું છે અને તેનાથી હું બીમાર રહું છું. હું મને ગમતો ખોરાક પણ માણી શકતો નથી."

છેવટે, આપણા જીવનની ગુણવત્તા આપણા પોતાના હાથમાં છે. બુદ્ધે શીખવેલા સૌથી મોટા સંદેશાઓમાંનો એક એ છે કે આપણે આપણા જીવનની ગુણવત્તા વિશે કંઈક કરી શકીએ છીએ. આપણને આખો સમય દુઃખમાં જીવવા માટે દોષિત નથી. આપણે તેના વિશે કંઈક કરી શકીએ છીએ.

પછી આપણે વિચારીશું, "હું ફક્ત મારા જીવનની ગુણવત્તા હમણાં માટે જ સુધારવા માંગતો નથી, અથવા આ ક્ષણ માટે, ટૂંકા ગાળા માટે જ નહીં, પણ લાંબા ગાળા માટે પણ. હું વસ્તુઓને એટલી ખરાબ થવા દેવા માંગતો નથી કે તે વધુ ખરાબ થાય. કારણ કે, ઉદાહરણ તરીકે, જો હું હમણાં જ મારા દુશ્મનાવટ અને રોષથી છૂટકારો નહીં મેળવું અને જો હું તેને અંદર રાખીશ, તો તે વધુ ખરાબ થશે અને મને અલ્સર થઈ શકે છે. હું ભયંકર રીતે ક્રોધિત થઈ શકું છું અને કંઈક ભયાનક કરી શકું છું, જેમ કે કોઈના પર કોઈ શ્રાપ અથવા તાવીજ મૂકવો, અને ખરેખર તેનો નાશ કરવાનો પ્રયાસ કરવો. તેનાથી બીજી વ્યક્તિ મારા અને મારા પરિવાર પર શ્રાપ મૂકીને બદલો લઈ શકે છે અને, અચાનક, આપણી પાસે નવા વિડિઓ અથવા ફિલ્મ માટે સંપૂર્ણ સ્ક્રિપ્ટ છે."

જો આપણે પહેલાથી વિચારીએ કે આ એવી વસ્તુ છે જે આપણે ઇચ્છતા નથી, તો આપણે તેના પર કામ કરીશું અને આપણા ગુસ્સાથી છૂટકારો મેળવવાનો પ્રયાસ કરીશું જેથી સમસ્યાઓ વધતી ન જાય. વધુમાં, આપણે ફક્ત આપણી સમસ્યાઓ ઓછી કરવા જ નહીં, પણ, તેનાથી પણ વધુ સારું, બધી સમસ્યાઓથી સંપૂર્ણપણે છુટકારો મેળવવાની ઇચ્છા રાખીએ છીએ કારણ કે થોડીક પણ દુશ્મનાવટ અને રોષ અનુભવવામાં મજા નથી: "મારે બધી સમસ્યાઓથી મુક્ત થવા માટે એક મજબૂત નિશ્ચય વિકસાવવો જોઈએ."

સામાન્ય રીતે હું જેને "મુક્ત રહેવાનો નિર્ણય" કહું છું તેનું ભાષાંતર "ત્યાગ" તરીકે થાય છે, જે એક ગેરમાર્ગે દોરનારું ભાષાંતર છે. તે એવી છાપ આપે છે કે આપણે બધું છોડીને ગુફામાં રહેવું જોઈએ. અહીં આ બિલકુલ કહેવાતું નથી. જેની ચર્ચા થઈ રહી છે તે એ છે કે આપણી સમસ્યાઓને પ્રામાણિકતા અને બહાદુરીથી જોવી અને તેમની સાથે રહેવું કેટલું હાસ્યાસ્પદ છે તે જોઈને, નિર્ણય લેવો: "હું આ રીતે ચાલુ રાખવા માંગતો નથી. બસ થયી ગયું. હું તેનાથી કંટાળી ગયો છું; હું તેનાથી ત્રાસી ગયો છું. મારે બહાર નીકળવું જ પડશે."

અહીં જે વલણ વિકસાવવાનું છે તે છે મુક્ત રહેવાનો દૃઢ નિશ્ચય અને તેની સાથે, આપણા જૂના, વિક્ષેપકારક વિચારો, વાણી અને વર્તનને છોડી દેવાની તૈયારી. આ સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે. જ્યાં સુધી આપણે આપણા મનને ખૂબ જ મજબૂત રીતે ન બનાવીએ, ત્યાં સુધી આપણે આપણી બધી શક્તિ તેમાં લગાવીશું નહીં. જ્યાં સુધી આપણે આપણી બધી શક્તિ તેમાં નહીં લગાવીએ, ત્યાં સુધી મુક્ત થવાનો આપણો પ્રયાસ ફક્ત અડધેરા હૃદયનો રહેશે અને આપણે ક્યારેય ક્યાંય પહોંચી શકીશું નહીં. આપણે ખુશી મેળવવા માંગીએ છીએ, પરંતુ આપણી નકારાત્મક ટેવો અને લાગણીઓ જેવી કોઈ પણ વસ્તુ છોડી દેવા માંગતા નથી. તે ક્યારેય સફળ થતું નથી. તેથી, મન બનાવવા માટે આ ખૂબ જ મજબૂત નિશ્ચય હોવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કે વ્યક્તિએ પોતાની સમસ્યાઓ બંધ કરવી જોઈએ અને તેમને અને તેમના કારણોને છોડી દેવા માટે તૈયાર રહેવું જોઈએ.

આગળના ઉચ્ચ સ્તરે આપણે વિચારવાની જરૂર છે: "મારે મારા ગુસ્સાથી છૂટકારો મેળવવો જોઈએ, ફક્ત મારી ખુશી શોધવા માટે જ નહીં, પણ મારી આસપાસના દરેક માટે પણ. મારા પરિવાર, મિત્રો, સહકાર્યકરો અને સમાજ માટે, મારે મારા ગુસ્સાથી છૂટકારો મેળવવો જોઈએ. મારે બીજાઓ માટેની વિચારણા ના કારણે આને દૂર કરવું પડશે. હું તેમને મુશ્કેલીમાં નાખવા અને તેમને નાખુશ કરવા માંગતો નથી. જો હું મારો ગુસ્સો વ્યક્ત કરું તો તે ફક્ત મારી બદનામીનું કારણ જ નહીં બનશે, પરંતુ તે મારા આખા પરિવારને પણ શરમમાં મૂકશે. તે મારા બધા સાથીઓ વગેરેને શરમમાં મૂકશે. તેથી, તેમના માટે વિચાર કરીને, મારે મારા ગુસ્સાને નિયંત્રિત કરવા અને તેનો સામનો કરવા અને તેનાથી છૂટકારો મેળવવાનું શીખવું જોઈએ."

આવું પ્રતિબિંબ કરીને વધુ મજબૂત પ્રેરણા ઉત્પન્ન થાય છે કે "મારે આ ગુસ્સાથી છૂટકારો મેળવવો જ જોઇએ કારણ કે તે મને બીજાઓને મદદ કરવાથી રોકે છે. જો બીજાઓને મારી મદદની જરૂર હોય, જેમ કે મારા બાળકો, કામ પરના લોકો અથવા મારા માતાપિતા, અને જો હું ગુસ્સા કે દુશ્મનાવટથી સંપૂર્ણપણે નિરાશ અથવા પરેશાન હોઉં, તો હું તેમને કેવી રીતે મદદ કરી શકું?" આ એક મોટો અવરોધ છે અને તેથી પ્રેરણાના આ વિવિધ સ્તરોને નિષ્ઠાપૂર્વક વિકસાવવા માટે આપણી જાત પર કામ કરવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

ગુસ્સાને કાબુમાં રાખવાની પદ્ધતિ ગમે તેટલી અત્યાધુનિક હોય, જો આપણી પાસે તેને લાગુ કરવાની મજબૂત પ્રેરણા ન હોય, તો આપણે તે કરવાના નથી. અને, જો આપણે શીખેલી પદ્ધતિઓ લાગુ ન કરીએ, તો તેનો અર્થ શું છે? તેથી, પહેલું પગલું એ પ્રેરણાના સંદર્ભમાં વિચારવાનું છે.

ગુસ્સા પર કાબુ મેળવવા માટે આપણે કઈ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ? ગુસ્સાને મનની એક ઉશ્કેરાયેલી સ્થિતિ તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે જે કોઈ વસ્તુ, પછી ભલે તે સજીવ હોય કે નિર્જીવ, સામે હિંસા પેદા કરવા માંગે છે. જો આપણે કોઈ વ્યક્તિ, પ્રાણી, પરિસ્થિતિ અથવા કોઈ વસ્તુ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ અને તે પસંદ ન હોય, અને આપણે તેના પ્રત્યે થોડી હિંસા અને ઉત્તેજના વ્યક્ત કરવા માંગીએ, જેથી તેને હિંસક રીતે બદલી શકાય, તો આ ગુસ્સો છે. તેથી, ગુસ્સો અસહિષ્ણુતા અને ધીરજના અભાવની સ્થિતિ છે, જે આપણે સહન કરી શકતા નથી જે કોઈપણ વસ્તુને નુકસાન પહોંચાડવાની ઇચ્છા સાથે જોડાયેલી છે. એક તરફ, તેની વિરુદ્ધ, ધીરજ છે, જે અસહિષ્ણુતાનો વિરોધી છે અને બીજી તરફ, પ્રેમ. કારણ કે પ્રેમ એ બીજા કોઈના ખુશ રહેવાની ઇચ્છા છે, પ્રેમ તેમને નુકસાન પહોંચાડવાની ઇચ્છાથી વિપરીત છે.

ઘણીવાર આપણને એવી પરિસ્થિતિઓમાં ગુસ્સો આવે છે જ્યારે આપણી સાથે કંઈક એવું બને છે જે આપણને ગમતું નથી. લોકો આપણે જે રીતે ઇચ્છીએ છીએ તે રીતે વર્તન કરતા નથી. ઉદાહરણ તરીકે, તેઓ આપણને માન આપતા નથી, તેઓ કામમાં આપણા આદેશોનું પાલન કરતા નથી, અથવા તેઓએ વ્યવસાયમાં આપણા માટે કંઈક કરવાનું વચન આપ્યું હતું અને તેઓ તે કર્યું નહીં. કારણ કે તેઓ આપણી અપેક્ષા મુજબ નહીં કર્યું, તેથી આપણે તેમના પર ખૂબ ગુસ્સે થઈએ છીએ. બીજા ઉદાહરણ તરીકે, કોઈ આપણા પગ પર પગ મૂકી શકે છે, અને આપણે તેના પર ગુસ્સે થઈએ છીએ કારણ કે તે એવી વસ્તુ છે જે આપણને ગમતી નથી. પરંતુ, ગુસ્સે થયા વિના, આવી પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરવાની વિવિધ રીતો છે.

આઠમી સદીના મહાન ભારતીય બૌદ્ધ ગુરુ, શાંતિદેવે મદદ કરવા માટે ઘણી વાતો કહી હતી. જો હું તેમના લખાણનું સંક્ષેપન કરું તો, તેમણે કહ્યું: "જો મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં આપણે કંઈક બદલી શકીએ છીએ, તો શા માટે ચિંતા કરવી અને ગુસ્સે થવું, ફક્ત તેને બદલી દો. જો આપણે કંઈ કરી શકતા નથી, તો શા માટે ચિંતા કરવી અને ગુસ્સે થવું? જો તેને બદલી શકાતું નથી, તો ગુસ્સો મદદ કરશે નહીં."

ઉદાહરણ તરીકે, આપણે અહીં પેનાંગથી સિંગાપોર જવા માટે ફ્લાઇટ લેવા માંગીએ છીએ, પરંતુ જ્યારે આપણે એરપોર્ટ પર પહોંચીએ છીએ ત્યારે ફ્લાઇટ ઓવરબુક થઈ ગઈ હોય છે અને પહેલાથી જ ભરાઈ ગઈ છે. ગુસ્સે થવાનો કોઈ અર્થ નથી. ગુસ્સો આપણને પ્લેનમાં ચઢવામાં મદદ કરશે નહીં. જોકે, પરિસ્થિતિ બદલવા માટે આપણે કંઈક કરી શકીએ છીએ - આપણે આગલી ફ્લાઇટ લઈ શકીએ છીએ. ગુસ્સે કેમ થવું? આગલી ફ્લાઇટ માટે બુકિંગ કરાવો, સિંગાપોરમાં મિત્રોને ફોન કરો અને તેમને જણાવો કે આપણે પછીથી આવી રહ્યા છીએ; પછી બધું સમાપ્ત થઈ ગયું. સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે આપણે આ કરી શકીએ છીએ. જો આપણું ટેલિવિઝન કામ ન કરે, તો શા માટે ગુસ્સે થવું અને તેને લાત મારવી અને શાપ આપવો? બસ તેને ઠીક કરો. આ ખૂબ જ દેખીતી વાત છે. જો કોઈ પરિસ્થિતિ હોય જેને આપણે બદલી શકીએ છીએ; તો ગુસ્સે થવાની જરૂર નથી, ફક્ત તેને બદલો.

જો આપણે પરિસ્થિતિ બદલવા માટે કંઈ કરી શકતા નથી, જેમ કે જો આપણે ભીડના સમયમાં ટ્રાફિકમાં ફસાઈ જઈએ, તો આપણે તેને સ્વીકારી લેવું પડશે. આપણી ગાડીના આગળના ભાગમાં લેસર બીમ ગન નથી કે જે આપણી સામેની બધી કારને ઝેપ કરી શકે અથવા કોઈ જાપાની કાર્ટૂનની જેમ ટ્રાફિકથી ઉપર ઉડી શકે. તેથી, આપણે તેને સુંદરતાથી સ્વીકારવું પડશે, એવું વિચારીને: "ઠીક છે, હું ટ્રાફિકમાં છું, હું રેડિયો ચાલુ કરીશ, અથવા હું કેસેટ રેકોર્ડર લગાવીશ અને કોઈ બૌદ્ધ ઉપદેશો, અથવા કોઈ સુંદર સંગીત સાંભળીશ." મોટાભાગે, આપણે જાણીએ છીએ કે આપણે ક્યારે ભીડના સમયમાં ટ્રાફિકમાં ફસાઈ જઈશું અને તેથી આપણે સાંભળવા માટે ટેપ લઈને પોતાને તૈયાર કરી શકીએ છીએ. જો આપણે જાણીએ છીએ કે આપણે આવા ટ્રાફિકમાં વાહન ચલાવવું પડશે, તો આપણે તે સમયનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ. આપણે આપણી ઓફિસમાં અથવા આપણા પરિવાર સાથે અથવા જે કંઈપણ સમસ્યાઓ વિશે વિચારી શકીએ છીએ અને તેમના માટે સારો ઉકેલ લાવવાનો પ્રયાસ કરી શકીએ છીએ.

જો આપણે મુશ્કેલ પરિસ્થિતિને બદલવા માટે કંઈ કરી શકતા નથી, તો તેનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરો. જો આપણે અંધારામાં આપણા અંગૂઠાને ઇજા પહોંચાડીએ છીએ, તો શું આપણા ઉપર-નીચે કૂદવાથી, ચીસો પડવાથી અને બૂમો પાડવાથી તે સારું થયી જશે? અમેરિકન અશિષ્ટમાં આપણે તેને "દુઃખદાયક નૃત્ય કરવું" કહીએ છીએ. તમને એટલું દુઃખ થાય છે કે તમે ઉપર-નીચે નાચો છો, ઉપર-નીચે કુદો છો; પરંતુ તેનાથી તે સારું થતું નથી. તેના વિશે આપણે બહુ ઓછું કંઈક કરી શકીએ છીએ. ફક્ત જે વસ્તુ કરવાની છે એ છે કે આપણે જે કરી રહ્યા છીએ તે ચાલુ રાખવી. પીડા ક્ષણિક છે. તે એવી વસ્તુ છે જે પસાર થશે. તે કાયમ માટે રહેવાનું નથી અને ઉપર-નીચે કૂદવા, ચીસો પાડવા અને બૂમો પાડવાથી આપણને સારું લાગશે નહીં. આપણે શું ઇચ્છીએ છીએ? શું આપણે ઇચ્છીએ છીએ કે બધા આવીને કહે: "અરે, બિચારો, તારા અંગૂઠાને ઇજા પહોંચી છે." જો કોઈ શિશુ અથવા બાળક પોતાને ઇજા પહોંચાડે છે, તો તેની માતા આવીને તેને ચુંબન કરે છે અને તેને સારું લાગે છે. તો શું આપણે અપેક્ષા રાખીએ છીએ કે લોકો આપણી સાથે બાળકની જેમ જ વર્તે?

કતારમાં કે બસની રાહ જોતી વખતે, જો આપણે નૈતિકતા વિશે વિચારીએ - કે હું હંમેશા કતારમાં ૩૨ કે ૯ નંબર પર નહીં રહીશ, પણ આખરે મારો વારો આવશે, તો તે આપણને પરિસ્થિતિને સહન કરવામાં મદદ કરશે અને આપણે તે સમયનો ઉપયોગ અલગ રીતે કરી શકીએ છીએ. ભારતમાં એક કહેવત છે: "રાહ જોવાનો પોતાનો એક અલગ આનંદ છે." આ સાચું છે, કારણ કે જો આપણે કતારમાં કે બસ માટે આપણા વારાની રાહ જોવી પડે, તો આપણે તે સમયનો ઉપયોગ કતારમાં રહેલા અન્ય લોકો અથવા બસ સ્ટોપ પર, ઓફિસમાં શું ચાલી રહ્યું છે, અથવા જે કંઈપણ છે તે જાણવા માટે કરી શકીએ છીએ. તે આપણને બીજાઓ પ્રત્યે ચિંતા અને કરુણાની ભાવના વિકસાવવામાં મદદ કરે છે. જો આપણે ત્યાં હોઈએ, તો આપણે અડધો કલાક ગાળ આપવામાં વિતાવવાને બદલે સમયનો રચનાત્મક રીતે ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ.

શાંતિદેવની બીજી સલાહ આપણને કહે છે: “જો કોઈ આપણને લાકડીથી મારે, તો આપણે કોના પર ગુસ્સે થઈએ છીએ? શું આપણે તે વ્યક્તિ પર ગુસ્સે થઈએ છીએ કે પછી લાકડીથી?” જો આપણે તાર્કિક રીતે વિચારીએ તો, તે આપણે લાકડી પર ગુસ્સે થવા જોઈએ, કારણ કે લાકડીએ જ આપણને નુકસાન પહોંચાડ્યું હતું! પરંતુ, તે મૂર્ખામીભર્યું છે. કોઈ લાકડીથી ગુસ્સે થતું નથી; આપણે વ્યક્તિ પર ગુસ્સે થઈએ છીએ. આપણે વ્યક્તિ પર શા માટે ગુસ્સે થઈએ છીએ? આનું કારણ એ છે કે લાકડીનો ઉપયોગ વ્યક્તિ દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો. તેવી જ રીતે, જો આપણે આગળ વિચારીએ તો, તે વ્યક્તિ તેની ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓના કારણે એવું કર્યું. તેથી જો આપણે ગુસ્સે થઈએ, તો આપણે તે વ્યક્તિની ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓથી ગુસ્સે થવું જોઈએ જેના કારણે તેણે આપણને લાકડીથી માર્યો હતો.

પછી આપણે વિચારીએ છીએ: "આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણી ક્યાંથી આવી? તે કંઈક કારણ વગર નથી ઉભી થઈ. મેં તેને ઉશ્કેરવા માટે કંઈક કર્યું હશે. મેં કંઈક એવું કર્યું હશે જેનાથી બીજી વ્યક્તિ મારા પર ગુસ્સે થઈ અને પછી મને લાકડીથી માર્યો. આવી રીતે, મેં કોઈને મારા પર ઉપકાર કરવાનું કહ્યું હશે અને જ્યારે તેણે ના પાડી, ત્યારે હું ગુસ્સે થયો. તેના કારણે મને દુઃખ થયું. સારું, જો હું તેના વિશે વિચારું, તો તે ખરેખર મારી પોતાની ભૂલ હતી. હું ખૂબ આળસુ હતો અને મેં તે જાતે કર્યું નહીં. મેં આ બીજી વ્યક્તિને મારા પર ઉપકાર કરવાનું કહ્યું અને જ્યારે તેમણે ના પાડી ત્યારે મને ગુસ્સો આવ્યો. જો હું પોતે આટલો આળસુ ન હોત, તો મેં ક્યારેય આ વ્યક્તિને પૂછ્યું ન હોત, અને આખી સમસ્યા ક્યારેય ઊભી ન થાત. જો મને ગુસ્સો જ થવાનો હોય, તો મારે મારી જાત પર ગુસ્સો કરવો જોઈએ કે હું આટલો મૂર્ખ અને આળસુ હતો કે મેં આ વ્યક્તિને મારા પર ઉપકાર કરવાનું કહ્યું."

ભલે એમાં આપણી ભૂલ આંશિક રીતે ન હોય, આપણે એ જોવાની જરૂર છે કે શું આપણે પોતે આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીથી મુક્ત છીએ જે બીજી વ્યક્તિ સાથે છેડછાડ કરી રહી છે, જેમ કે સ્વાર્થ: "તેમણે મારા પર ઉપકાર કરવાનો ઇનકાર કર્યો. સારું, શું હું હંમેશા બીજા પર ઉપકાર કરું છું? શું હું એવો વ્યક્તિ છું જે હંમેશા બીજાને મદદ કરવા માટે સંમત થાય છે, અને તરત જ તે કરે છે? જો હું નથી, તો પછી હું શા માટે અપેક્ષા રાખું કે બીજા લોકો હંમેશા મારા માટે ખાસ પ્રયાસ કરે?" ગુસ્સાનો સામનો કરવાની આ બીજી રીત છે.

મેં પહેલા ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે ગુસ્સો હંમેશા ચીસો પાડીને, બૂમો પાડીને કે બીજા વ્યક્તિને મારવા દ્વારા વ્યક્ત કરવો જરૂરી નથી. ગુસ્સો એક ખલેલ પહોંચાડતી લાગણી છે જે વ્યાખ્યા પ્રમાણે, જ્યારે તે ઉદ્ભવે છે ત્યારે આપણને અગવડતા અનુભવ થાય છે. તેથી જો આપણે તેને અંદર રાખીએ અને ક્યારેય વ્યક્ત ન કરીએ, તો પણ ગુસ્સો આપણી અંદર ખૂબ જ વિનાશક રીતે કાર્ય કરશે અને આપણને ખૂબ જ દુઃખી કરશે. પછીથી તે ખૂબ જ વિનાશક રીતે બહાર આવશે. આપણે આપણી અંદર અવ્યક્ત ગુસ્સાને નિયંત્રિત કરવા માટે હમણાં સમજાવેલી પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર છે. આપણે આપણું વલણ બદલવું જોઈએ. આપણે ધીરજ કેળવવી જોઈએ.

લક્ષ્ય પ્રકારની ધીરજ

ધીરજના ઘણા પ્રકારો છે. પહેલો લક્ષ્ય પ્રકારની ધીરજ. વિચાર એ છે કે જો તમે લક્ષ્ય નક્કી ન કર્યું હોત, તો કોઈ તેના પર ગોળીબાર ન કર્યું હોત. અમેરિકામાં, બાળકો પાસે એક નાનો ખલે હોય છે. તેઓ તેમના મિત્રના પેન્ટની નિતંબની જગ્યા પર કાગળનો ટુકડો ચોંટાડી દે છે અથવા લગાડે છે. કાગળ પર તેઓ "મને લાત મારો" લખે છે અને તેને "મને લાત મારો" ચિહ્ન કહેવામાં આવે છે. પછી જે કોઈ આ નાના બાળકની પાછળ આ "મને લાત મારો" જોશે તે બાળકને લાત મારશે. તેવી જ રીતે, આ પ્રકારની ધીરજ સાથે, આપણે વિચારીએ છીએ કે ભૂતકાળમાં આપણી પોતાની નકારાત્મક અને વિનાશક ક્રિયાઓ દ્વારા આપણે આપણી પોતાની પાછળ કેવી રીતે "મને લાત મારો" ચિહ્ન લગાવ્યું છે, અને આ જ કારણ છે જે હવે આપણી સાથે તમામ પ્રકારની સમસ્યાઓ બની રહી છે.

ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે રસ્તા પર આપણને લૂંટવામાં આવે છે. આપણે વિચારીશું કે, "જો મેં ભૂતકાળમાં અથવા પાછલા જીવનમાં નકારાત્મક અને વિનાશક વર્તન કરીને લક્ષ્ય ન બાંધ્યું હોત, તો મારા મનમાં તે અંધારાવાળી શેરીમાં જવાનો આવેગ ન આવ્યો હોત જ્યારે કોઈ લૂંટારો મને લૂંટવા અને મારવા માટે રાહ જોઈ રહ્યો હતો. સામાન્ય રીતે હું ત્યાં જતો નથી, પરંતુ તે રાત્રે મેં વિચાર્યું કે, હું તે અંધારાવાળી શેરીમાં જઈશ. સામાન્ય રીતે હું ઘણો વહેલો ઘરે જાઉં છું, પરંતુ તે રાત્રે મારા મિત્રો સાથે થોડો વધુ સમય રહેવાનો આવેગ આવ્યો. વધુમાં, હું તે શેરીમાં તે જ સમયે ગયો જ્યારે ત્યાં એક લૂંટારો કોઈના આવવાની રાહ જોઈ રહ્યો હતો. તે આવેગ મારા મગજમાં કેમ આવ્યો? એવું હશે કે ભૂતકાળમાં મેં કંઈક એવું કર્યું હશે જેનાથી આ વ્યક્તિને નુકસાન થયું હોય અને તે હવે કારણ અને અસરની દ્રષ્ટિએ પાકી રહ્યું છે."

આવેગ આપણા મનમાં કર્મના અભિવ્યક્તિ તરીકે આવે છે. તેથી આપણે વિચારી શકીએ છીએ: "હું મારા ભૂતકાળના નકારાત્મક કર્મોને ક્ષીણ કરી રહ્યો છું. મને ખૂબ આનંદ થવો જોઈએ કે હું આટલી સરળતાથી છૂટકારો મેળવી રહ્યો છું, કારણ કે તે ઘણું ખરાબ થઈ શક્યું હોત. આ વ્યક્તિએ મને ફક્ત લૂંટી લીધો, પણ તે મને ગોળી પણ મારી શક્યો હોત. તેથી, મને ખૂબ રાહત થવી જોઈએ કે હવે આ નકારાત્મકતા આટલી સરળતાથી પાકી ગઈ છે અને હું તેનાથી મુક્ત થઈ ગયો છું. છેવટે તે એટલું ખરાબ નહોતું અને તેનાથી છૂટકારો મેળવીને, મારી પીઠ પરથી તેને ઉતારવું સારું છે. હવે મારા પર આ કર્મનું ઋણ નથી."

આ પ્રકારના વિચાર ખૂબ મદદરૂપ થાય છે. મને યાદ છે કે એક વાર હું એક મિત્ર સાથે સપ્તાહના અંતે રજાઓ ગાળવા દરિયા કિનારે જઈ રહ્યો હતો. અમે ઘણા કલાકો સુધી ગાડી ચલાવી રહ્યા હતા. શહેરથી ઘણું દૂર હતું. અમે લગભગ દોઢ કલાક ગાડી ચલાવ્યા પછી, અમને ગાડીમાંથી એક અજીબ અવાજ સંભળાયી. અમે રસ્તાની બાજુમાં આવેલા એક સ્ટેશન પર એક મિકેનિક પાસે રોક્યું. મિકેનિકે ગાડી પર એક નજર નાખી અને કહ્યું કે એક્સલમાં તિરાડ પડી ગઈ છે અને અમે આગળ નહીં વધી શકીએ; અમને મોટા શહેરમાં પાછા જવા માટે ટો ટ્રક મંગાવી પડી. હું અને મારો મિત્ર ખૂબ ગુસ્સે અને નારાજ થઈ શક્યા હોત કારણ કે અમે સપ્તાહના અંતે આરામ કરવા માટે આ સુંદર બીચ રિસોર્ટમાં જવા માંગતા હતા. પરંતુ એક અલગ વલણ સાથે અમે તેને સંપૂર્ણપણે અલગ રીતે જોયું: "વાહ, આ અદ્ભુત છે! આ કેટલું સારું થયું, કારણ કે જો આપણે આગળ ગયા હોત, તો વાહન ચલાવતા સમયે એક્સલ તૂટી શક્યો હોત. અમારો ભયંકર અકસ્માત થઈ શક્યો હોત અને બંને માર્યા ગયા હોત. તો કેટલું અદ્ભુત છે કે તે આ રીતે પાકી ગયું. અમે ખૂબ જ સરળતાથી છૂટી ગયા." તેથી, અમારા મનની શાંતિ સાથે, અમે ટો ટ્રક શહેરમાં પાછા લઈ ગયા અને, ત્યાં પહોંચ્યા પછી, અમે બીજી ગાડી ઉધાર લીધી અને પછી એક અલગ યોજના કરી.

તમે જોઈ શકો છો કે આવી પરિસ્થિતિનો અનુભવ આપણે ઘણી રીતે કરી શક્યા હોત. ગુસ્સે થવાથી અને નારાજ થવાથી કોઈ ફાયદો થયો ન હોત. જો આપણે તેને આ રીતે જોઈ શકીએ: "આ મારા ભૂતકાળના નકારાત્મક કર્મોને ઘટાડી રહ્યું છે. આ કર્મિક દેવું હવે પાકી ગયું છે. અદ્ભુત, તે સમાપ્ત થઈ ગયું છે. તે ઘણું ખરાબ થઈ શક્યું હોત," તો તેને સંભાળવાની આ એક વધુ સમજદાર રીત છે.

પ્રેમ અને કરુણા પ્રકારની ધીરજ

"પ્રેમ અને કરુણા ધીરજ" નામની ધીરજ પણ છે. આ ધીરજ સાથે, આપણે કોઈપણ વ્યક્તિ જે આપણા પર ગુસ્સે થાય છે અથવા બૂમો પાડે છે અને ચીસો પાડે છે તેને પાગલ વ્યક્તિ, માનસિક રીતે અસ્વસ્થ વ્યક્તિ ગણીએ છીએ. આ પ્રકારની ધીરજ એવી વ્યક્તિ માટે પણ લાગુ કરી શકાય છે જે બીજાઓ સામે આપણને શરમાવે છે અથવા ટીકા કરે છે, જેનાથી આપણે શરમાઈ જઈએ છીએ અને આપણે તેમના પર ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે, જો પોપટ બીજાઓ સામે આપણને નામોશીથી બોલાવે છે; તો આપણે શરમાઈ જઈશું નહીં, ખરું ને? પક્ષી પર ગુસ્સે થવાનું કોઈ કારણ નથી. તે મૂર્ખ પ્રતિક્રિયા હશે. તેવી જ રીતે, જો કોઈ પાગલ વ્યક્તિ આપણા પર બૂમો પાડવા અને ચીસો પાડવાનું શરૂ કરે છે, તો આપણે ખરેખર તેનાથી શરમાતા નથી. દરેક વ્યક્તિ જાણે છે કે બાળકો ક્યારેક ગુસ્સે થાય છે. ઉપરાંત, જ્યારે દર્દી ગુસ્સે થાય છે ત્યારે મનોચિકિત્સક દર્દી પર ગુસ્સે થતો નથી, પરંતુ દર્દી માટે કરુણા અનુભવે છે.

તેવી જ રીતે, આપણે જે કોઈ આપણને નારાજ કરે છે, આપણા પર ગુસ્સે થાય છે અથવા આપણને શરમાવે છે તેના માટે દયા કરવાનો પ્રયાસ કરીશું. આપણે એ સમજવાની જરૂર છે કે, હકીકતમાં, તેઓ જ પોતાની પ્રતિષ્ઠા ગુમાવી રહ્યા છે, ખરું ને? આપણે આપણી પ્રતિષ્ઠા ગુમાવી રહ્યા નથી. દરેક વ્યક્તિ જુએ છે કે આ વ્યક્તિ પોતાને મૂર્ખ બનાવી રહી છે. તો પછી, ગુસ્સાને બદલે આપણે તે વ્યક્તિ પ્રત્યે દયા રાખવી જોઈએ.

આનો અર્થ એ નથી કે જો કોઈ આપણને મારવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું હોય, તો આપણે તેને રોકવાનો પ્રયાસ કરતા નથી. જો આપણું બાળક ચીસો પાડી રહ્યું હોય, તો આપણે તેને શાંત કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. આપણે તેને આપણને અથવા બીજાઓને નુકસાન પહોંચાડતા અને પોતાને નુકસાન પહોંચાડતા અટકાવવા માંગીએ છીએ. મુદ્દો એ નથી કે ગુસ્સામાં આવીને આવું નથી કરવાનું. જો આપણું બાળક તોફાની વર્તન કરી રહ્યું હોય, તો આપણે તેને ગુસ્સાના કારણે નહીં, પણ બાળકના પોતાના માટે શિસ્ત આપીએ છીએ. આપણે બાળકને બદનામ ન થાય એવું માંગીએ છીએ, અને લોકો આપણા બાળક વિશે ખરાબ વિચારે નહીં તેવું ઇચ્છીએ છીએ. આપણે ગુસ્સામાં નહીં, પણ ચિંતામાં બાળકને શિસ્ત આપવા માંગીએ છીએ.

ગુરુ-શિષ્ય પ્રકારની ધીરજ

પછી "ગુરુ-શિષ્ય પ્રકારની ધીરજ" છે. આ એ હકીકત પર આધારિત છે કે શિષ્ય શિક્ષક વિના શીખી શકતો નથી, અને તેથી, જો કોઈ આપણી કસોટી ન કરે, તો આપણે ધીરજ વિકસાવી શકતા નથી. દસમી સદીમાં, મહાન ભારતીય ગુરુ અતિષને તિબેટમાં બૌદ્ધ ધર્મને પુનર્જીવિત કરવામાં મદદ કરવા માટે આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. આ ભારતીય ગુરુ પોતાની સાથે એક ભારતીય રસોઈયા લાવ્યા હતા. ભારતીય રસોઈયાએ ક્યારેય કંઈપણ યોગ્ય રીતે કે આદરપૂર્વક કર્યું નહીં; તે સંપૂર્ણપણે ઘૃણાસ્પદ અને ખૂબ જ અપ્રિય હતો. તિબેટી લોકો આતિશાનો ખૂબ આદર કરતા હતા અને તેથી તેમને પૂછ્યું: "ગુરુ, તમે આ ઘૃણાસ્પદ રસોઈયાને ભારતથી તમારી સાથે કેમ લાવ્યા? તમે તેને પાછો કેમ નથી મોકલતા? અમે તમારા માટે રસોઈ બનાવી શકીએ છીએ; અમે ખૂબ સારી રીતે રસોઈ બનાવી શકીએ છીએ." અતિષે તેમને જવાબ આપ્યો: "ઓહ, તે ફક્ત મારો રસોઈયો નથી. હું તેમને સાથે લાવ્યો છું કારણ કે તે મારા ધીરજના શિક્ષક છે!"

તેવી જ રીતે, જો આપણી ઓફિસમાં કોઈ એવું વ્યક્તિ હોય જે ઘૃણાસ્પદ હોય, જે હંમેશા આપણને હેરાન કરતી વાતો કહેતું હોય, તો આપણે આ વ્યક્તિને ધીરજના શિક્ષક તરીકે જોઈ શકીએ છીએ. કેટલાક લોકો એવા હોય છે જેમની ખૂબ જ ચીડવવાની આદતો હોય છે, જેમ કે હંમેશા પોતાની આંગળીઓ વગાડવી. જો કોઈ આપણી પરીક્ષણ ન કરે, તો આપણે પોતાનો વિકાસ કેવી રીતે કરી શકીએ? જો આપણને એરપોર્ટ કે બસ સ્ટેશન પર લાંબા વિલંબ જેવી મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરવો પડે, તો આપણે આને ધીરજનો અભ્યાસ કરવાની સુવર્ણ તક તરીકે ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ: "આહ! હું આ કરવા માટે તાલીમ લઈ રહ્યો છું. હું ધીરજ કેળવવા માટે તાલીમ લઈ રહ્યો છું, અને હવે મારી પાસે જોવાની તક છે કે હું ખરેખર તે કરી શકું છું કે નહીં." અથવા જો આપણને કોઈ ઓફિસમાંથી કોઈ અમલદારશાહી ફોર્મ મેળવવામાં મુશ્કેલી પડી રહી હોય, તો આપણે તેને આપણા પડકાર તરીકે લઈએ છીએ. "આ એવું છે કે જ્યારે હું થોડા સમયથી માર્શલ આર્ટ્સમાં તાલીમ લઈ રહ્યો હતો અને જ્યારે મને આખરે મારી કુશળતાનો ઉપયોગ કરવાની તક મળી. હું આનંદિત છે." તેવી જ રીતે, જો આપણે પોતાને ધીરજ અને સહિષ્ણુ બનવાની તાલીમ લઈ રહ્યા છીએ, તો જ્યારે આપણને આવી ઘૃણાસ્પદ પરિસ્થિતિનો સામનો કરવો પડે છે, ત્યારે આપણે તેને ખૂબ આનંદથી જોઈશું: "આહ! અહીં એક પડકાર છે. ચાલો જોઈએ કે હું મારો ગુસ્સો ગુમાવ્યા વિના, ગુસ્સે થયા વિના, અને અંદરથી ખરાબ અનુભવ્યા વિના તેને સંભાળી શકું છું કે નહીં."

માર્શલ આર્ટ્સમાં મુકાબલા કરતાં ધીરજ ન ગુમાવવી એ ઘણો મોટો પડકાર છે. આનું કારણ એ છે કે આપણે ફક્ત આપણા શરીર અને શારીરિક નિયંત્રણથી જ નહીં, પણ આપણા મનથી, આપણી લાગણીઓથી પડકારનો સામનો કરવાનો છે. જો અન્ય લોકો આપણી ટીકા કરે છે, તો આપણે ગુસ્સે થવાને બદલે, આ ટીકાને આપણા વિકાસમાં આપણે ક્યાં છીએ તે જોવાની તક તરીકે જોવાની જરૂર છે. "મારી ટીકા કરનાર આ વ્યક્તિ કદાચ મારા વિશે કેટલીક એવી બાબતો બતાવી રહ્યું હશે જેમાંથી હું શીખી શકું." આ અર્થમાં, આપણે ટીકાને સહન કરવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ અને આપણું વલણ બદલીને તેને કેવી રીતે સાંભળવું તે શીખવું જોઈએ. જો આપણે ખૂબ જ ગુસ્સે થઈએ, તો તે આપણને કોઈ પાગલ વ્યક્તિ ફક્ત ટીકા કરે અને બૂમો પાડે તેના કરતાં વધુ શરમજનક બનાવી શકે છે.

વસ્તુઓના સ્વભાવ પ્રત્યે ધીરજ

ગુસ્સાનો સામનો કરવાનો અને ધીરજ વિકસાવવાનો બીજો રસ્તો છે "વસ્તુઓના સ્વભાવ પ્રત્યે ધીરજ." બાલિશ લોકોનો સ્વભાવ ખરાબ અને અસંસ્કારી વર્તન કરવાનો છે. જો આગ હોય, તો તેનો સ્વભાવ ગરમ અને બળવાનું છે. જો આપણે આ આગમાં હાથ નાખીએ અને બળી જઈએ, તો આપણે શું અપેક્ષા રાખતા હતા? આગ ગરમ છે; તેથી જ આગ બળે છે. જો આપણે બપોરના સમયે શહેરમાં ગાડી ચલાવીએ, તો આપણે શું અપેક્ષા રાખીએ? બપોરના સમયે ભારે ટ્રાફિક હશે - તે વસ્તુઓનો સ્વભાવ છે. જો આપણે નાના બાળકને ટ્રે અથવા ગરમ ચાનો કપ લઈ જવાનું કહીએ અને તે તેને ઢોળી દે, તો આપણે શું અપેક્ષા રાખી શકીએ? તે બાળક છે અને આપણે બાળક કંઈપણ ન ઢોળે  તેવી અપેક્ષા રાખી શકીએ નહીં. તેવી જ રીતે, જો આપણે બીજા લોકોને આપણા પર ઉપકાર કરવા અથવા આપણા વ્યવસાય માટે કંઈક કરવા કહીએ, તો આપણે એક કરાર કરીએ છીએ, અને પછી તેઓ આપણને નિરાશ કરે છે, સારું, આપણે શું અપેક્ષા રાખી હતી? લોકો બાલિશ છે; આપણે બીજાઓ પર વિશ્વાસ કરી શકતા નથી. મહાન ભારતીય ગુરુ શાંતિદેવે કહ્યું: "જો તમે કંઈક સકારાત્મક અને રચનાત્મક કરવા માંગતા હો, તો તે જાતે કરો. બીજા કોઈ પર નિર્ભર રેહશો નહીં. આનું કારણ એ છે કે જો તમે બીજા કોઈ પર આધાર રાખશો, તો કોઈ ખાતરી નથી કે તે તમને નિરાશ કરશે નહીં અને નાખુશ કરશે નહીં." આવી પરિસ્થિતિઓને આપણે આ રીતે જોઈ શકીએ છીએ: "સારું, મેં શું અપેક્ષા રાખી હતી? જો લોકોનો સ્વભાવ બીજાઓને નિરાશ કરવાનો હોય, તો મારા ગુસ્સે થવાનો કોઈ કારણ નથી."

વાસ્તવિકતાના ધીરજનો ક્ષેત્ર

ગુસ્સા સામે વાપરવાની છેલ્લી પદ્ધતિને "વાસ્તવિકતાના ધીરજનો ક્ષેત્ર" કહેવામાં આવે છે, જે ખરેખર શું ચાલી રહ્યું છે તે જોવું છે. આપણે આપણી જાતને, અન્ય લોકો અને વસ્તુઓને કોઈ મજબૂત ઓળખ સાથે લેબલ કરીએ છીએ. તે આપણી કલ્પનામાં આપણા કોઈ પાસાની આસપાસ એક મોટી મજબૂત રેખા દોરવા જેવું છે, અને આ પાસા પર પ્રક્ષેપણ કરવા જેવું છે કે તે આપણી મજબૂત ઓળખ છે: "આ હું છું; મારે હંમેશા આ રીતે રહેવું જોઈએ." ઉદાહરણ તરીકે, "હું ભગવાનની દુનિયાને ભેટ છું," અથવા "હું હારેલો છું, નિષ્ફળ છું." અથવા આપણે કોઈ બીજાની આસપાસ એક મોટી મજબૂત રેખા મૂકીએ છીએ અને કહીએ છીએ: "તે ઘૃણાસ્પદ છે. તે સારો નથી, તે મુશ્કેલી સર્જનાર છે." જો કે, જો તે આ વ્યક્તિની સાચી, મજબૂત ઓળખ હોત, તો તેણે હંમેશા આ રીતે અસ્તિત્વમાં રહેવું પડત. તેણે નાના બાળક તરીકે પણ આ રીતે અસ્તિત્વમાં રહેવું પડત. તેણે દરેક વ્યક્તિ માટે, તેની પત્ની, તેના કૂતરા, તેની બિલાડી અને તેના માતાપિતા માટે પણ ઘૃણાસ્પદ બનવું પડત, કારણ કે તે ખરેખર એક ઘૃણાસ્પદ વ્યક્તિ છે.

જો આપણે જોઈ શકીએ કે લોકો તેમની આસપાસ એક મોટી નક્કર રેખા સાથે અસ્તિત્વમાં નથી જે તેમની નક્કર, સાચી ઓળખ અથવા સ્વભાવને દર્શાવે છે, તો તે ફરીથી આપણને શાંત થવા દે છે અને આપણે તેમના પર એટલા ગુસ્સે નહીં થઈએ. આપણે જોઈએ છીએ કે આ વ્યક્તિનું ઘૃણાસ્પદ વર્તન ફક્ત એક ક્ષણિક ઘટના હતી - ભલે તે વારંવાર બનતું હોય - અને તે હંમેશા તે એવા હોય એવું નથી.

મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓમાં, આ બધા મુદ્દાઓ લાગુ કરવા એટલા સરળ ન પણ હોય. તર્કની આ બધી વિવિધ રીતોને "નિવારક પગલાં" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. હું "ધર્મ" શબ્દનો આ રીતે અનુવાદ કરું છું. "ધર્મ" એ એક માપ છે જે આપણે સમસ્યાઓના નિવારણ માટે લઈએ છીએ. આપણે આ વિવિધ પ્રકારની ધીરજને ફાયદાકારક આદતો તરીકે વિકસાવવાનો પ્રયાસ કરીને ગુસ્સે થવાથી બચવા માંગીએ છીએ. "ધ્યાન" એ જ છે. ધ્યાન માટેનો તિબેટી શબ્દ "કંઈકને આદત બનાવવી" શબ્દ પરથી આવ્યો છે, પોતાને કંઈક ફાયદાકારક વસ્તુની આદત પડાવી.

સૌ પ્રથમ, આપણે ધીરજના વિવિધ પ્રકારો વિશે આ વિવિધ સમજૂતીઓ સાંભળવાની જરૂર છે. પછી, આપણે તેમના વિશે વિચારવાની જરૂર છે જેથી આપણે તેમને સમજી શકીએ અને જોઈએ કે શું તે અર્થપૂર્ણ છે. જો તે અર્થપૂર્ણ લાગે છે અને આપણે તેમને સમજીએ, અને આપણને તેમને લાગુ કરવાની પ્રેરણા પણ મળે, તો આપણે તેમને પૂર્વાભ્યાસ અને અભ્યાસ કરીને એક ફાયદાકારક આદત તરીકે વિકસાવવાનો પ્રયાસ કરીશું.

આ પહેલા આ મુદ્દાઓની સમીક્ષા કરવાંથી થાય છે. આ મુદ્દાઓની સમીક્ષા કર્યા પછી, આપણે વસ્તુઓને તે રીતે જોવા અને અનુભવવાનો પ્રયાસ કરવાની છે. આપણે આપણી કલ્પનાશક્તિનો ઉપયોગ કરીને આપણા મનમાં પરિસ્થિતિઓનું ચિત્રણ કરવાનું છે. આપણે એવી પરિસ્થિતિની કલ્પના કરી શકીએ છીએ જેમાં આપણે સામાન્ય રીતે ગુસ્સે અને નિરાશ થઈ જઈએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે, આપણી ઓફિસમાં કોઈ એવી રીતે કામ કરે છે જે આપણને ગમતું નથી. પહેલા, આ વ્યક્તિને તે જેવો છે તેવો જોવાનો પ્રયાસ કરો, એક એવા માણસ તરીકે જે ખુશ રહેવા માંગે છે અને નાખુશ થવા માંગતો નથી. ભલે તે પોતાનો શ્રેષ્ઠ પ્રયાસ કરે છે, છતાં તે બાળક જેવો છે અને ખરેખર જાણતો નથી કે તે શું કરી રહ્યો છે. જો આપણે તેને આ રીતે જોવા અને અનુભવવાનો પ્રયાસ કરીએ અને ઘરે શાંતિથી બેસીને આપણા મનમાં તેનું અભ્યાસ કરીએ, તો આપણે જેટલું વધુ આ કરીશું, તેટલી જ સરળતાથી જયારે આપણે ઓફિસમાં હોઈશું અને તે ઘૃણાસ્પદ વર્તન કરવાનું શરૂ કરશે ત્યારે આપણે વધુ સકારાત્મક રીતે પ્રતિક્રિયા આપીશું. તેની સાથે ગુસ્સે થવાની ભાવનાને બદલે, આપણા મનમાં એક નવો આવેગ આવશે - વધુ ધીરજવાન બનવાનો, વધુ સહિષ્ણુ બનવાનો આવેગ.

તેને બાળક જેવો જોવાની અભ્યાસ કર્યા પછી, જેથી તેના તોફાની વર્તન પ્રત્યે ધીરજ કેળવી શકાય, પછી આપણે એક ડગલું આગળ વધી શકીએ. આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે જ્યારે તે આ પ્રકારની ઘૃણાસ્પદ રીતે વર્તે છે, ત્યારે તે જ વ્યક્તિ છે જે પોતાનો ચહેરો ગુમાવી રહ્યો છે. આમ, આપણે તેના માટે કરુણા વિકસાવીએ છીએ. ધ્યાન દ્વારા આપણે આ રીતે જોવા અને અનુભવવાની આદત કેળવી શકીએ છીએ. જ્યારે ધીરજથી જોવું અને અનુભવવું એ ફાયદાકારક આદત બની જાય છે, ત્યારે તે વધુને વધુ આપણા જીવનનો એક ભાગ બની જાય છે. આપણે જે મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરવો પડે છે તેનો જવાબ આપવાની આ આપણી કુદરતી રીત બની જાય છે. જ્યારે આપણા મનમાં ગુસ્સો આવવાનો આવેગ આવે છે, ત્યારે એક જગ્યા હશે. આપણે તેને તરત જ પ્રતિક્રિયા કરીશું નહીં અને વધુ ફાયદાકારક રીતે કાર્ય કરવા માટે વધુ સકારાત્મક આવેગ ઉદ્ભવશે.

બૌદ્ધ ધર્મ પરના પ્રવચનોમાં, આપણે સામાન્ય રીતે શ્વાસ લેવાની સંવેદના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ અને દરેક પ્રવચનની શરૂઆતમાં આપણા શ્વાસને એકવીસ સુધી ગણીએ છીએ. આ પ્રથા ત્યારે પણ ખૂબ મદદરૂપ થાય છે જ્યારે આપણે પહેલી વાર આપણને પેહલા ખબર પડે છે કે આપણને ગુસ્સો આવાનો છે. તે એક એવી જગ્યા બનાવે છે જેમાં આપણે તરત જ કંઈક ક્રૂર કહેવા માટે નકારાત્મક આવેગનો ઉપયોગ કરતા નથી, ઉદાહરણ તરીકે, અને તે એવી જગ્યા આપે છે જ્યાં આપણે ગુસ્સે અને નિરાશ થવા માંગતા હોઈએ તો પુનર્વિચાર કરી શકીએ છીએ. આપણે વિચારીએ છીએ, "શું હું ખરેખર કોઈ દ્રશ્ય બનાવવા માંગુ છું કે આ પરિસ્થિતિને સંભાળવાનો કોઈ વધુ સારો રસ્તો છે?" ધ્યાન અને વધુ ફાયદાકારક ટેવોના નિર્માણના પરિણામે, આપણે પરિસ્થિતિઓને વધુ ધીરજથી જોઈશું અને તેમના પ્રત્યે વધુ સહિષ્ણુ અનુભવીશું. આપણા મગજમાં વધુ સકારાત્મક વિકલ્પો આવશે અને આપણે સ્વાભાવિક રીતે તેમને પસંદ કરીશું, કારણ કે આપણે ખુશ રહેવા માંગીએ છીએ અને આપણે જાણીએ છીએ કે આ વૈકલ્પિક રસ્તાઓ આપણને તે પરિણામ લાવશે.

આ કરવા માટે, આપણને એકાગ્રતાની જરૂર છે. એટલા માટે બૌદ્ધ ધર્મમાં એકાગ્રતા વિકસાવવા માટે ઘણી બધી વિવિધ ધ્યાન પદ્ધતિઓ છે. આ પદ્ધતિઓ ફક્ત એક અમૂર્ત કસરત તરીકે શીખવામાં આવતી નથી; તે ઉપયોગમાં લેવા અને લાગુ કરવા માટે કરવામાં આવે છે. આપણે તેનો ઉપયોગ ક્યારે કરીએ છીએ? આપણે તેનો ઉપયોગ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓમાં કરીએ છીએ, જ્યારે આપણે ઘૃણાસ્પદ લોકો અથવા ઘૃણાસ્પદ પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરી રહ્યા હોય. તે આપણને આપણા મનને ધીરજવાન રાખવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં મદદ કરે છે.

આપણે ફક્ત આત્મ-નિયંત્રણ અને શિસ્તનો ઉપયોગ કરીને નકારાત્મક, વિનાશક વર્તનથી પોતાને રોકી શકતા નથી. જો આપણે ફક્ત આત્મ-નિયંત્રણ અને શિસ્તથી આ કરીએ, તો ગુસ્સો આપણી અંદર જ રહે છે. આપણે બહારથી ખૂબ જ મજબૂત ચહેરો બનાવીએ છીએ, પરંતુ અંદરથી ગુસ્સો બળે છે અને તે આપણને અલ્સર વિકસાવવાનું કારણ બને છે. પરંતુ, તેનાથી વિપરીત, જ્યારે આપણે આ પદ્ધતિઓનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ કરીએ છીએ, ત્યારે ગુસ્સો ઉદ્ભવતો પણ નથી. ગુસ્સાને નિયંત્રિત કરવાની અને તેને બધાને અંદર રાખવાની વાત નથી; તે આપણા મગજમાં આવતા આવેગને બદલવાની વાત છે. નકારાત્મક આવેગ ઉત્પન્ન થવાને બદલે જેનો સામનો આપણે બધાને અંદર રાખીને કરવો પડી શકે છે, સકારાત્મક આવેગ આવશે.

એકવાર આપણે આ કરી શકીએ, પછી, આપણી પ્રેરણાના આધારે, આપણે આપણી સમસ્યાઓમાંથી હમણાં જ મુક્તિ મેળવી શકીશું અને ભવિષ્યમાં પરિસ્થિતિ વધુ ખરાબ નહીં થાય. અથવા, આપણને કોઈ પણ પ્રકારની સમસ્યા નહીં થાય, અથવા, સૌથી મજબૂત અને સૌથી અદ્યતન પ્રેરણાથી, આપણે આપણા પરિવાર, આપણા મિત્રો, આપણી આસપાસના લોકો માટે સમસ્યાઓ ઉભી નહીં કરીએ અને આપણે બીજાઓને સંપૂર્ણ મદદ કરી શકીશું. આપણે આમ કરી શકીશું કારણ કે આપણે આપણી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને સમસ્યાઓ દ્વારા મર્યાદિત રહીશું નહીં. આમ આપણે આપણી બધી સંભાવનાઓને સાકાર કરી શકીશું.