بدھ مت اتے اسلام: مختلف طریقے، سانجھا لکشن

اسلام

اسلام اک الہامی دھرم اے۔ رب نے دنیا بنائی اتے جگ وچ نظم پیدا کیتا نال علت و معلول دے قنون دے۔

بدھ مت

بدھ مت اک غیر الہامی دھرم اے، جس دا مطلب کفر نئیں، کہ رب دا کوئی وجود نئیں ہے؛ ایہ تخلیق نوں نئیں مندا۔ ہر شے علت و معلول دی تابع ہے - کیول مادی دنیا وچ ہی نہیں سغوں انفرادی اتے مجموعی معاملیاں وچ وی – جس دا نہ کوئی شروع ہے نہ اخیر ۔ کسے نے وی علت و معلول نوں پیدا نئیں کیتا؛ قدرت دے کارخانے دا وجود بس انج ہی ہے۔

اوڑک

دونویں اکھ دھرائیاں علت و معلول دے قنون نوں مندے نیں، اتے ایس لئی ایس گل اوپر سہمت نیں کہ جگتائی مسلیاں نوں حل کرن دی کنجی اوہناں  دے سبب نوں مٹانا یا کجھ نئیں تے اوس وچ گھاٹا کرنا اے۔

اسلام

ایہ حقیقت کہ بے شمار سبباں دا ولیواں تانا بانا ولیویں نتیجے کڈہدا اے "تقدیر" کہلاندی اے۔ سبب اتے نتیجے دے وچکار ایس ناطہ نوں رب نے تخلیق کیتا اتے سبب دا اوڑک پیدا کرنا "رب دی مرضی" توں اے۔

بدھ مت

بے شمار سبباں دا ولیواں تانا بانا اتے ولیویں نتیجیاں دے تانے بانے دے وچکار رشتہ دا نربر کیول دھرواس اپراجن اوپر ہے؛ اوس نوں کسے نے جنم نئیں دتا۔ دوجے شبداں وچ، سبب اتے اوڑک دونویں ہی ازاد، خود مختار وجود دے مالک نیں۔ کسے علت دا وجود اوس دے معلول دے بغیر انہونی اے۔

اوڑک

دونویں نظام ایس گل اوپر سہمت نیں کہ علت و معلول اک خاص قنون دے تابع نیں اتے ایہ کہ کجھ وی بغیر سبب، بغیر نظم واقع نہیں ہوندا۔ جگ دا کاروبار اک پربندھ ہیٹھ چلدا اے۔ ایس بنا اوپر دونویں سہمت نیں کہ جے جگتائی مسلیاں نوں حل کرن لئی سوتر قدم چکے جاون تے مسلے حل ہو سکدے نیں۔

اسلام

رب نے انسان نوں عقل دے کے پیدا کیتا۔ 'عقل' توں مراد سوچن دی یوگتا اے، اچیچ معقول وچار اتے منطق۔ عقل دا اک پرتندھ انتخاب دی ازادی اے، جس دا مطلب اے فیصلہ کرن دی یوگتا اتے اختیار، جویں کہ خریداری لئی کپڑے دا وار وار استعمال ہون والا تھیلا لے کے جائیے یا پلاسٹک دا اک وار استعمال ہون والا بیگ۔ قومی سطح اوپر سانوں ایس گل دا اختیار اے کہ اسی گرین ہاؤس گیساں دے اخراج نوں گھٹ کرئیے، اتے جے اسی انج کرئیے، تے کس حد تک۔ 

جد ساڈے موہرے ایہو جئے معاملے فیصلے لئی آون، تے اسی جو فیصلہ وی کرئیے اوہ رب دی مرضی دے مطابق اوس دا نا گزیر نتیجہ ہووے گا۔ ایس لحاظ نال نتیجہ پہلے توں رب دے بناۓ ہوۓ علت و معلول دے قنون دے مطابق ہووے گا، پر انتخاب بذات خود پہلے توں نئیں متھیا گیا ہے۔ ایس لحاظ نال اسی خود اختیاری دی یوگتا رکھنے آں۔

بدھ مت

من دا اوہ پرتندھ جو ساڈے کسے  فیصلے نوں یقینی بناوندا اے 'نکھیڑلی پچھان' کہلاندا اے۔ ایہ مختلف راہواں اوپر توجہ نوں قائم کردا اے ایس گل دی تسلی کرن دی خاطر کہ ہر اک فیصلے  دی اچھائیاں کیہ نیں اتے کمزوریاں کیہ نیں، ہور ایہ وی کہ خوبیاں اتے فیدے کیہ نیں اتے خامیاں اتے نقصان کیہ نیں۔ ایس پچھان دے راہیں اسی اپنے انتخاب دا فیصلہ کرنے آں۔ 

اک ہور وچار  دے انوسار من دے ایس پرتندھ نوں اسی 'سرتائی پچھان' کہنے آں۔ ایہ ایس گل دی پکی پچھان اے کہ صحیح کیہ اے اتے غلط کیہ اے، تعمیری کیہ اے اتے تخریبی کیہ اے، فیدہ مند کیہ اے اتے ہانی کارک کیہ اے، وغیرہ وغیرہ۔ ایہ یا تے درست ہووے گا یا غلط۔ ۔ ایس گل نوں دھیان وچ رکھدے ہوۓ کہ واتا ورن لئی کیہ ودیہ اے اسی فیصلہ کرنے آں کہ کپڑے دا وار وار استعمال ہون والا تھیلا لئیے یا پلاسٹک دا اکو وار استعمال ہون والا بیگ ورتئیے۔ گرین ہاؤس گیساں نوں گھٹ کرن لئی وی ایہی حکمت عملی کارگر ہووےگی۔ ساڈے فیصلے دی بنیاد علت و معلول دے قنون اوپر ہووے گی۔ 

بدھ مت وچ 'کرم' توں مراد ساڈا بےقابو رویہ اے – اجیہا بے قابو رویہ جس دے ہیٹھ اسی اپنے پرانے طور طریقے اتے انتخاباں نوں دوہرانے آں۔ پر ساڈے فعل اتے فیصلہ دے وچکار اک وقفہ ہوندا اے۔ ایس موقع اوپر اسی نکھیڑلی پچھان راہیں ایس گل نوں متھنے آں کہ کیا اسی بے قابو طور طریقیاں نوں اپنائیے یا اوہناں نوں رد کر دئیے۔ ایس لحاظ نال اسی فیصلہ کرن دا اختیار رکھنے آں۔ پر جد اسی اپنے فیصلے اوپرعمل کر لئیے تے فیر ایہ علت و معلول دے قنون دے تابع ہو جاندا اے۔

اوڑک

دونویں اچاری ونت ایس گل اوپر سہمت نیں کہ سانوں اپنے سنسکار اتے کرماں دے متھن دا اختیار اے۔ ہر کوئی ایس جوگا  ہے کہ اجیہے درست فیصلے کر سکے جو مسلے نوں حل کرن اتے ہمیش لئی فیدے پوہنچاندے ہون۔ ایس دی بنیاد ایس گل اوپر اے کہ ساڈے وچوں ہر کوئی سیانا تے سمجھدار اے جس دے راہیں اوہ چنگی طراں بھلے اتے برے وچ نکھیڑ کر سکدا اے۔ ایس دا مطلب ایہ نئیں کہ سب لوکی ہمیش ودیہ فیصلہ ہی کرن گے، ایس دا مطلب کیول ایہ ہے کہ ہر 

کوئی چنگا فیصلہ کرن دی دماغی یوگتا رکھدا اے۔ البتہ، اک وار جد فیصلہ صادر ہو جاۓ اتے اوس نوں لاگو کر دتا جاۓ تے فیر اوس دا منطقی نتیجہ سامنے آۓ گا۔

اسلام

جد کسے نیانے دے جم دا بیج پایا  جاندا اے، تے رب اک فرشتے نوں گھلدا اے کہ اوہ اوس دی (رب دی) روح اوس نیانے وچ پھوک دیوے۔ چوکھے مسلمان ایہ مندے نیں کہ جد رب دی روح انسان دے شریر وچ قید ہوندی اے تے اوس نوں اسی "آتما" کہنے آں۔ آتما اوہ گن یوگتائی پرتندھ اے جو عقل نوں استعمال وچ لیا کے فیصلے کردا اے اتے ایس لئی فیصلیاں دی ذمہ واری ایس اوپر ہی آوندی اے۔

بدھ مت

بدھ مت اک ازاد آتما دے وجود دا قائل نئیں ہے، پر ایہ ایہ وی نئیں کہندا کہ انسان ہون دے ناطے ساڈا کوئی وجود نئیں اتے ایہ کہ اسی اپنے کیتے ہوۓ فیصلیاں دے ذمہ وار نئیں آں۔ اسی انج کیول رسماً کہنے آں "میں کوئی فیصلہ کیتا،" تے ایہ صحیح اے۔ انج نئیں ہے کہ ایہ فیصلہ کسے ہور نے کیتا یا کہ کسے نے وی فیصلہ نئیں کیتا۔ البتہ فیصلہ کرن دا واقعہ ایس طراں نئیں ہویا کہ جویں ساڈے سر دے اندر کوئی ازاد وجود رکھن والی "میں" بیٹھی ہووے اتے اوس دے موہرے کئی رستے پیش کیتے جاون اتے اوہ اوہناں وچوں کسے اک نوں نکھیڑلی پچھان دے استعمال نال چُن لوے۔ کسے وی صورت وچ، فیصلہ کرن والا، مختلف رستے اتے کوئی فیصلہ آپس وچ اک دوجے دے محتاج ہوندے نیں، نہ کہ ازاد، خود مختار ہستیاں۔ اوہ سارے نہ صرف اک دوجے دے محتاج نیں سغوں – اوس ویلے تک کوئی فیصلہ ہو ہی نہیں سکدا جد تک کہ بوہت سارے رستے موجود نہ ہون اتے کوئی فیصلہ کرن والا نہ ہووے – ایہ تِنے وی بے شمار سبب اتے دشاواں دے تابع نیں۔

اوڑک

دونویں اکھ دھرائیاں ایس گل اوپر سہمت نیں کہ بطور پرش اسی اپنے انتخاب آپوں کرنے آں اتے ایس لئی اسی اپنے فیصلیاں دے ذمہ وار آں۔ لہٰذا ایہ ساڈے اوپر نربر اے کہ اسی جگتائی مسلے جویں واتا ورن وچ خرابی نال نبڑئیے۔

اسلام

رب نے انسان نوں اُتم شکل  صورت وچ پیدا کیتا اتے انسان دے لئی رب دی محبت ایس اُتمتا نال گوڑھے سانگھے دا ثبوت اے جو اوس نے پیدا کیتی۔ ایس دے بدلہ وچ انسان دی رب دے لئی محبت اوہ اتم سمپت پراپت کرن دی آشا اے جس توں اوہ عاری اے اتے جس دی اوس نوں ضرورت اے۔ ایہ درد مند آشا رب دے پاٹ دے کرم وچ نظر آوندی اے جو اوس اتم سمپت دی پنگرتا اے جو رب نے ساڈے کردار اتے اوس دی کرت دی سیوا راہیں پیدا کیتا۔ اجیہی کرت ساڈے ایمان اتے رب دی بندگی دا ثبوت اے۔ اسی رب دی بندگی دا وکھالا اوس دے بناۓ ہوۓ قنون اوپر چل کے کرنے آں، اتے رب دی منشا دے مطابق، مناسب نتیجے پیدا کرنے آں جس دی بنیاد اوہناں قنوناں نوں مننا اے یا اوہناں دی خلاف ورزی کرنا اے۔

رب نے انسان نوں دل وی عطا کیتا جو کہ جذبہ نوں، بھاویں اوہ مثبت ہووے یا منفی، محسوس کرن دی یوگتا اے۔ ایس وچ رب دے بارے وچ شک ہو سکدا اے جو اوس نوں انھا قرار دے گا، یا ایہ مضبوط اتے ایمان نال بھریا ہو سکدا اے۔ ہن جے عقل دی انتخاب دی ازادی دے نتیجہ وچ ساڈا دل رب دی نافرمانی جیہے منفی جذبے دا سزاوار ہووے تے ساڈی روح وی اجیہے منفی جذبے دی تابع ہو جاندی اے۔ تے اجیہی صورت وچ اسی اپنی آتما پرستی دی بنا اوپر آتما دی مرضی جو اپنی ذات دی پر بھاوت، خود غرضی اتے انج دے ہی منفی جذبیاں توں مغلوب ہوندی اے دی ٹہل سیوا کرنے آں، بالمقابل رب دی مرضی دے۔ یعنی جو فیصلے اسی عقل راہیں کرنے آں اوہناں دی بنیاد یا تے ساڈی خود غرض، آتما دی بے سرتائی ہو سکدی اے یا رب دی اطاعت جو سانوں اپنے اُتم کردار اتے لوک سیوا توں ودیعت ہوند ی اے۔

بدھ مت

ساڈے من دا چلار جس دا کوئی شروع نئیں ہے دونویں قسم دے جذبیاں جویں اک پاسے تےغیراں دی فکر، پیار، درد مندی، سخاوت اتے صبر اتے دوجے پاسے نفس پرستی، خود غرضی، لالچ، لگاوٹ اتے بھولپن دا حامل اے۔ جو فیصلے اسی نکھیڑلی پچھان نال کرنے آں اوہ اوہناں جذبیاں دی شدت دے مطابق دھرواس اپراجن دے مرہون منت ہوندے نیں۔ ہور ایہ کہ، کسے وی گھڑی، اوہناں دی شدت دا نربر کئی خارجی اتے داخلی دشاواں اوپر ہوندا اے – دوجے لوکی کیہ کہندے اتے کردے نیں، سماج دے سنسکار، اتے سماجی حلات، نالے ایس وچ ساڈی صحت، شکشا، رجھتا اتے پریشانی دی مقدار وغیرہ  وی شامل نیں۔ ایس لئی ساڈے فیصلیاں دا نربر کئی شیواں اوپر ہے۔

اوڑک

دونویں وچار دے ڈھنگ ایس گل اوپر سہمت نیں کہ جے ساڈی عقل اوپر منفی جذبے مثلاً خود غرضی اتے لالچ دا پردہ پیا ہووے تے اسی جگتائی مسلیاں نال نبڑن دے معاملے وچ بھولپن دے سبب بے تکے فیصلے کرنے آں۔ جد کہ جے سارے جگ دی بھلائی دا درد موہرے ہووے تے ساڈے فیصلے سوتر، سرتائی اتے دیرپا فیدہ پوہنچان والے ہون گے۔

اسلام

جد اسی دنیا اتے انسانیت لئی خلوص بھریا پیار پنگرنے آں، تے ساڈی محبت کیول دنیا اتے انسانیت دے لئی نئیں ہوندی، سغوں ایہ محبت رب لئی اے جس نے ساڈے اندر اتم سمپت پیدا کیتا۔ ایس پاروں ساڈی جگتائی واتا ورن دے لئی درد مندی والی سوچ  رب دی مخلوق دی سیوا دے راہیں اوس دی پرارتھنا اے۔

بدھ مت

سب ہستیاں دی بھلائی دی فکر دی بنیاد ایس گل اوپر اے کہ خوشی پان اتے دکھ توں بچن دے معاملہ وچ اسی سب برابر آں۔ ہور ایہ کہ اسی سب اک دوجے دے محتاج آں اتے ایس جگتائی واتا ورن دے وی جس وچ اسی رہنے آں۔ اسی جو کرنے آں ایس دا اثر دوجیاں اوپر ہوندا اے اتے جو دوجے کردے نیں اوس دا اثر ساڈے اوپر ہوندا اے۔ تے پیار ایس گل دی آشا اے کہ سب لوکی خوش رہن اتے اوہناں لئی خوشی دے سبب پیدا کرنا اے؛ پیار دے واسطے نال اسی سب نوں خوشی دین دے قدم چکنے آں۔

اوڑک

بدھ مت اتے اسلام دونویں ہی سب دی بھلائی دی فکر دی صلاح دیندے نیں۔ دونویں جگتائی پیار اتے اوس پیار دے بے لوث وکھالے دی ضرورت  اوپر زور دیندے نیں۔

ایس گل دے قطع نظر کہ جگتائی مسلے حل کرن لئی لوکی کس طراں اکساوٹ پھڑدے نیں، ضروری گل ایہ ہے کہ سب لوکی مل کے پوری دنیا دی بھلائی لئی کم کرن۔ ایس جتن دی پربھاوت دے معاملہ وچ بدھ مت اتے اسلام دونویں پوری طراں سہمت نیں۔