تازہ دھرمی یُدھ جنہاں دے پچھے دھرمی قوم پرستی دی اکھ دھرائی اے جگتائی امن نوں برباد کر رہے نیں۔
ایہ نویں نظریاتی وباء ۱۹۲۰ دے دھاکے وچ بطور روائیتی پروٹسٹنٹ عقیدہ پرستی دے موہرے آئی، جس نوں بعد وچ اسلامی پارٹیاں اتے تاجداراں نے عرب اشتراک پسسنداں دے خلاف رکھشا دے طور تے گلمے لا لیا۔ ہندوستان دی خالصتان تحریک وچ دھرمی بنیاد پرستی نے زور پھڑیا تے ایران اتے پاکستان وچ اسلامی راج قائم کرن وچ کامیابی ہوئی۔ ہن دھرمی بنیاد پرستی نے فیر اک نواں روپ دھاریا اے – جو کہ دھرمی بنیاداں اوپر غیراں توں ڈر اوپر قائم قوم پرستی اے جس دے ثبوت ملائیشیا، سری لنکا، بھارت، مینمار، نائیجیریا، پاکستان، فرانس، جرمنی اتے امریکہ وغیرہ وچ ملدے نیں۔
ایہ نویں دھرمی قوم پرست یُدھ پروٹسٹنٹ دھرم شودن دے بعد ۱۵۲۴ توں ۱۶۴۸ تک ہون والے یورپی عیسائی پرست یُدھاں توں انتر سان۔ اوہ یُدھ ۱۶۴۸ وچ صلح نامہ ویسٹفیلیا اتے ادھرمیت دے سبب انت نوں اپڑے، جس نے دین نوں سیاست توں وکھ کر دتا اتے ایہ وچار نو آبادیت دے راہیں قومی ریاستاں لئی جگتائی پدھر اوپر نمونہ بن گئے۔
البتہ اجوکے دھرمی یُدھاں دا مڈھ دھرم اوپر قائم کرودھ اتے اسطوری برتری اے۔ ایہ نواں روگ ںو آبادیات توں پہلاں دے دھرمی وچاراں وچ شامل نہیں سی، جو آپس دی رواداری اتے تجارت دے حق وچ سان – جس دی مثال جاپان توں بحیرہ روم تک قائم پراچین شاہراہ ریشم وچ ملدی اے۔
نویں دھرمی یُدھاں دا مڈھ ادھرمیت دی دھرم اوپر لوک پدھر اوپر پابندی دا لاگو کرنا اے۔ ادھرمیت دے اثر ہیٹھ، ایہ ٹیوا لایا گیا کہ دین برباد ہو جان گے، پر ایس نردھئے دے نتیجہ وچ نسلی اکثریتاں دی سیاسی یوجنا استحصال ہیٹھ آئی۔
تے ایہ سدھارن وچار کہ دھرم سارے یُدھ دا مڈھ اے اک اتحاسی وہم اے، جویں کہ گزریل سمے وچ ہون والی دھرماں وچکار شانت ایکتا دی بے شمار مثالاں توں ظاہر اے۔ فیر وی اجوکے سمے وچ، اقلیتاں نوں ایہ دوش دین اتے اوہناں دے خلاف خیالی خوف پھیلان کہ اوہناں دی تھوڑی نفری شتابی ہی وڈھی نفری بن کے اکژیت اوپر حاوی ہو جاۓ گی، دے لئی دھرم نوں استعمال کیتا جا رہیا اے۔ اجیہے ڈر سائینسی طور تے بےبنیاد اتے ابادی دی نفری دے اعتبار نال امنورامیا نیں۔
۱۹۴۵ دے بعد نویں قوماں دی تعمیر سازی دے سلسلہ وچ بوہت سارے قومی جھگڑیاں نے جنم لیا جنہاں وچ کشمیر، فلسطین، اُتری آئرلینڈ، کردستان، دکنی تھائی لینڈ اتے دکنی فلپائن شامل نیں۔ ایہناں سب وچ کسے وچ وی باغی قوتاں کوئی دینی حکومت قائم کرن دی آشا نہیں رکھدیاں۔ ایہ سب اجوکے سمے دی قوم پرستی دے غیر حل شدہ جھگڑے نیں جنہاں لئی سیاسی حل دی لوڑ اے۔
سرد یُدھ دے بعد دے دور وچ دھرمی قوم پرستی نے پالیسی بنان والیاں لئی اجیہے غیر متوقع مسلے پیدا کر دتے نیں جنہاں دا کوئی کتابی حل نئیں ہے۔ ایس دے موہری اجیہے قوم پرست نیں جنہاں دا ایجنڈا دھرمی برادری اوپر قائم ہے اتے ایہ لوکی اسرائیل، پاکستان، ہندوستان، ملائیشیا، انڈونیشیا اتے امریکہ وچ جنگ دے میدان وچ اترے ہوۓ نیں۔ سدھارن ادھرمی قوم پرستی نے دھرمی رنگ اپنا لیا اے۔ ایس نویں مخلوط الاصل پرم پرا نوں سمجھن اتے ایس دی پرکھ کرن دی ضرورت اے جے اسی جگتائی شہریت دے تصور اتے اوس اوپر عمل نوں تباہی توں بچانا چاہنے آں جو کہ اجوکی ریاست جس وچ سب برابر دے شریک ہون دی بنیاد اے۔
(ایس تحریک دےپاروں) بین الاقوامی ایشیا دا بھوشٹ خطرے وچ اے جس نوں دھرمی قومی تحریکاں اتے ات حدل تجارتی مادہ پرستی توں نقصان پوہنچ رہیا اے۔ نہ تے عمرانیات دے ماہر اتے نہ ہی دینی وگیانکاں کول ایس چیلنج دا کوئی اُپا موجود اے۔ ایتھے اک وچار ونڈ ڈھب دا لائحہ عمل اپناون دی ضرورت اے۔
دھرمی قوم پرستی اتے ایس نال جُڑی ہوئی مارا ماری نوں موجودہ پالیسی دے انوسار بطور امن امان نوں خطرہ دے نبیڑیا جاندا اے۔ ایہ اُپا کافی نئیں اے اتے دکھ دے سبباں نوں متھن دی بدھ مت دی شکشا نوں دھیان وچ نہیں رکھدا۔
دکنی پوربی ایشیا وڈیاں طاقتاں دے سیاسی جھگڑے، اتے عیسائی، مسلم تے بودھی نسل دے لوکی جو ہر روز ات وادک دھرمی قوم پرستی دا شکار ہو رہے نیں جو اوہناں نوں اک دوجے نال لڑاندیاں نیں، دی لپیٹ وچ اے۔ ایس توں ایس علاقے دا مستقبل خطرے وچ اے، جو کہ اتم سرکھشا پراپت کیتے ہوۓ کارندیاں اتے ودیہ آوا جاوی دے وسیلیاں دے سبب چھیتی نال پربھاوت جگتائی تجارتی مرکز بندا جا رہیا اے۔ ایشیائی قوماں سرد یُدھ دے اثر توں تے بچ نکلیاں؛ پر ایہ اندرلی دھرمی قوم پرستی دے ہتھوں تباہی نوں نہیں جھل سکدیاں۔
دھرمی قوم پرستی جگتائی شہریت لئی بوہت وڈا خطرہ اے، جس دی روک تھام شکشا راہیں کرنی ہووے گی جے ریاستاں آون والے سمے وچ ات واد نوں روکنا چاہندیاں نیں۔ موجودہ شکشا جس دا زور ٹیکنالوجی اوپر اے اتے ساڈی روز مرہ زندگی جو سوشل میڈیا توں روپ پاوندی اے ایس وچ اوہ ڈوہنگی سدھ بدھ موجود نئیں جو ایس نسلی بھوت اتے بے بنیاد ڈر نال نبڑ سکے۔ نصاب وچ تبدیلی دی لوڑ اے تاں جے ایس وچ انسانیت دے تصور نوں شامل کیتا جا سکے جو پکھ پات، دھرماں وچکار انجان پن، برداشت دا گھاٹا اتےایس توں پیدا ہون والے ات واد دا توڑ ہووے۔ ساڈے وڈیاں نے ازادی اتے ترقی دی خاطر قربانیاں دتیاں ایتھوں تک کہ اپنی جان تک قربان کر دتی، تا کہ ہن دی پیڑھی نوں اک شانت واتا ورن ملے۔ سانوں اپنے بچیاں لئی اک مارا ماری والا مستقبل ورثے وچ نہیں چھڈنا چاہیدا ۔
تے ایس دا اُپا کیہ اے؟ ادھرمی قوتاں نوں لوک پدھر اوپر دھرم دے مقام نوں مننا ہووے گا جد کہ دینی موہریاں نوں دھرم دے لوک کردار اتے روحانیت دے وچکار سنتولن پیدا کرنا چاہیدا اے۔ ایس سمے دے وچکار دینی موہریاں نوں اوہناں دے اپنے سنگی ساتھیاں دی ات واد دی کاروائیاں نوں مندا متھنا ہووے گا۔ شہریاں دے ادھیکار دی رکھشا نہ کہ خود پرست دھڑیاں دی، اک قومی پربھاؤ دا معاملہ اے۔
جگتائی سوچ دی ایہ منگ اے کہ ون سونّی نسلاں دا ہون، جمہوریت اتے ہر انسان دے ادھیکار دی رکھشا نوں منیاجاۓ۔ ایہ نویں دینی یُدھ ایس گل دا ثبوت اے کہ اسی اک ادھرمیت توں بعد والی دنیا وچ پیر رکھ رہے آں۔ ایس دی بنیاد دھرم نئیں سغوں ادھرم دا دھرم دے اوپر اثر اے۔ پرانے یورپی دھرمی یُدھاں توں ادھرمیت، ترقی اتے بنیاد پرستی وجود وچ آئی۔ ادھرمی اتے دینی بنیاد پرستی دا زمانہ جا چکیا اے۔ ایس ویلے جس گل دی شتابی لوڑ اے اوہ ساڈی جگتائی دنیا لئی اک تازہ انسانیت پرستی اے – اک اجیہا پربندھ جو کہ کیول تجارتی ادارہ یا ات واد دے خلاف مارا ماری دی کاروائی اوپر مشتمل عمل کاری نہ ہووے، سغوں اک اجیہی جگتائی سنسکرتی دا روپ دھارے جو مکش، درد مندی، انصاف اتے سرت اوپر مبنی ہووے ۔ ایس سیانپ نوں رابندر ناتھ ٹیگور نے ایہناں شبداں وچ بیان کیتا اے:
جتھے شکشا مفت ہووے، جتھے پکھ پات راہیں دنیا دے ٹوٹے نہ کیتے گئے ہون، جتھے شبد سچیائی اوپر قائم ہون، جتھے انتھک جتن نال کمال پراپت کیتا جا رہیا ہووے، جتھے عقل نے بے سدھ ریت رواج کولوں ہار نہ منّی ہووے، جتھے تسی اپنے من دی پیش قدمی کھلی سوچ اتے کرم نال کردے ہووو - ازادی دے ایس سورگ ول، میرے مائی باپ، میرے دیس نوں ہوش دوا۔