ความว่างเปล่าคืออะไร?

สุญญตา หรือที่รู้จักกันอย่างแพร่หลายว่า “ความว่างเปล่า” นั้น เป็นหนึ่งในความความรู้แจ้งหลักของพระพุทธเจ้า  พระองค์ทรงตระหนักได้ว่าบ่อเกิดของปัญหาในชีวิตของทุกคนที่ลึกที่สุดนั้นคือ ความสับสนของผู้คนเกี่ยวกับการมีตัวตนของตนเอง ของผู้อื่น และของทุกสิ่งทุกอย่าง  จิตใจของพวกเขามองถึงการดำรงอยู่ของทุกสิ่งอย่างในรูปแบบที่เป็นไปไม่ได้  เมื่อพวกเขาไม่รู้ตัวว่าการมองในลักษณะนั้นไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง พวกเขาก็สร้างปัญหาและทุกข์ให้ตัวเอง ซึ่งเกิดจากความไม่รู้  ยกตัวอย่างเช่น การมองว่าตนเองเป็นพวกขี้แพ้ และไม่ว่าจะทำอะไร เราก็จะไม่มีวันประสบความสำเร็จในชีวิตได้  จะไม่เพียงแต่ทำให้เรารู้สึกหดหู่ เห็นค่าในตัวเองและมีความมั่นใจต่ำ แต่อาจทำให้เราล้มเลิกความพยายามที่จะพัฒนาตัวเองได้  เราก็จะปล่อยให้ตัวเองอยู่ในจุดตกต่ำของชีวิตต่อไป

สุญญตาหมายถึงการไร้ซึ่งตัวตนอย่างแท้จริง การไร้ซึ่งวิธีในการดำรงอยู่ที่เรามักสร้างภาพกันตามสัญชาติญาณ  เรามักจะสร้างภาพเหล่านี้ขึ้นอย่างบีบบังคับมาจากนิสัยอันหยั่งรากลึกเกี่ยวกับความเชื่อที่ว่า การสร้างภาพของจินตนาการนั้นคือความเป็นจริง  ยกตัวอย่างเช่น “ผู้แพ้” ก็เป็นเพียงแค่คำศัพท์และแนวคิดอย่างหนึ่ง  เมื่อเราตราหน้าตัวเองด้วยแนวคิดของการเป็นคน “แพ้” และใช้ตัวเองเป็นตัวแทนของคำ หรือชื่อ “ขี้แพ้”  เราจำเป็นต้องตระหนักว่าสิ่งเหล่านี้เป็นเพียงแค่การมองตามอัตภาพเท่านั้น  เราอาจจะล้มเหลวในชีวิตมาหลายต่อหลายครั้งก็จริง หรือบางทีเราอาจจะไม่ได้ล้มเหลวเสียทีเดียว แต่เมื่อเราเปรียบเทียบกับความสมบูรณ์แบบแล้ว เราก็รู้สึกว่าเรานั้นเป็นพวกล้มเหลวในชีวิต เพราะเราไม่ดีพอ  ไม่ว่าจะในกรณีไหน ชีวิตเรามีสิ่งต่าง ๆ อีกมากมายเกิดขึ้นนอกเหนือจากความสำเร็จและความล้มเหลว  แต่การตีตราว่าตัวเองเป็นพวกผู้แพ้  ใจของเราก็จำกัดตัวเองในกล่องว่าเป็นพวก “ผู้แพ้” ไปแล้ว และเชื่อว่าเราดำรงอยู่ในฐานะคนอยู่ในกล่องนี้จริง ๆ  ในความเป็นจริงแล้ว ในความเป็นจริง เราจินตนาการว่ามีอะไรบางอย่างผิดปกติหรือแย่เกี่ยวกับเรา ซึ่งทำให้เรากลายเป็นคนอยู่ในกล่องนี้อย่างเลี่ยงไม่ได้  ความคิดแบบนี้ตีกรอบให้เราอยู่ในกล่องนี้ด้วยพลังของมันเอง โดยไม่อิงจากสิ่งอื่น ๆ ที่เราได้ทำในชีวิตนี้หรือสิ่งที่ผู้อื่นคิดเลย

การดำรงอยู่แบบคนติดอยู่ในกล่องผู้แพ้นี้และสมควรจะเป็นแบบนั้นเป็นมโนคติอย่างแท้จริง  การคิดในลักษณะนี้ไม่ได้สอดคล้องกับความจริงแต่อย่างใดเลย  ไม่มีใครติดอยู่ในกล่องแบบนั้น  การดำรงอยู่ของเราในฐานะคนขี้แพ้เกิดขึ้นจากแนวคิดและคำเรียกที่เราบอกตัวเองเท่านั้น  แนวคิดของการเป็นคน “ขี้แพ้” และคำเรียกว่า “ไอ้ขี้แพ้” เป็นเพียงการมองในเชิงอัตภาพเท่านั้น  มันอาจจะเหมาะกับการใช้ในบางกรณี เช่น ผู้ที่แพ้ในเกมการเล่นไพ่ก็คือผู้แพ้ในเชิงอัตภาพ แต่ไม่มีใครดำรงอยู่ในฐานะผู้แพ้โดยกำเนิด ที่จะไม่มีทางชนะอะไรได้เด็ดขาด เพราะพวกเขาเป็นผู้แพ้อย่างแท้จริง

เมื่อเราตระหนักถึงสุญญตาของการดำรงอยู่ในฐานะผู้แพ้  เราก็จะเข้าใจว่าไม่มีการดำรงอยู่ในลักษณะนี้เลย  มันไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง  ความรู้สึกว่าเราเป็นผู้แพ้นั้นสามารถเข้าใจได้ในเชิงแนวคิดและคำศัพท์ “ผู้แพ้” ซึ่งเรากำหนดให้ตัวเองเท่านั้น เพราะบางครั้งเราก็อาจจะทำสิ่งต่าง ๆ ล้มเหลวบ้าง  แต่ก็ไม่มีสิ่งใดผิดปกติเกี่ยวกับตัวเราโดยกำเนิด ซึ่งทำให้เรากลายเป็นผู้แพ้เท่านั้นอย่างถาวรด้วยพลังของมันเอง  ดังนั้นสุญญตาก็คือการไร้ซึ่งวิธีของการดำรงอยู่ที่เป็นไปไม่ได้นี้  ทั้งในอดีต ปัจจุบัน และอนาคต ไม่มีใครจะดำรงอยู่ในลักษณะนี้ได้

เราต้องทำความคุ้มเคยกับสุญญตาเป็นอย่างมากก่อนที่เราจะสามารถทำลายและเลิกเชื่อมโนคติต่าง ๆ ของเรา  แต่หากเรามุมานะในการทำสมาธิเกี่ยวกับสุญญตาไปเรื่อย ๆ เมื่อเราเผลอมองว่าตัวเองเป็นผู้แพ้ตามความเคยชินของเราเมื่อไหร่ เราก็จะตระหนักได้ว่านี่เป็นเรื่องไร้สาระและสามารถขับไล่มโนคติดังกล่าวออกไปได้  ในที่สุดเราก็จะสามารถทำลายนิสัยนี้และไม่มองว่าตัวเองเป็นผู้แพ้อีกต่อไป