ਸੁਚੇਤਤਾ: ਸ਼ਾਮਿਲ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕ

ਥੇਰਵਾਦਾ ਦੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ (ਪਾਲੀ: ਸਤੀ) ਉਪਤੀਸਾ ਦੇ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਮਾਰਗ (ਪਾਲੀ: ਵਿਮੂਟਿਮੱਗਾ) ਅਤੇ ਬੁੱਧਘੋਸਾ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੇ ਮਾਰਗ (ਪਾਲੀ: ਵਿਸੂਧਿਮੱਗਾ) 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਇੱਥੇ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਿਆਨ ਦੇ ਅਨਿੱਖੜਵੇਂ ਪਹਿਲੂ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਵਿੱਚ ਯਾਦ ਜਾਂ ਮੁੜ-ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਹ ਜਾਂ ਮੌਤ ਦੇ ਅਸਲ ਹੋਣ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ। ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ ਭੁੱਲਿਆ ਨਾ ਜਾਏ ਅਤੇ ਇਹ ਮਨ ਨੂੰ ਉਸ ਵਸਤੂ ਤੋਂ ਧਿਆਨ ਹਟਾਉਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਰਥ ਵਿੱਚ, ਫਿਰ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ "ਮਾਨਸਿਕ ਗੂੰਦ" ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਧਿਆਨ ਹਟਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਆਪਣੀ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ‘ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਜਾਏ, ਤਾਂ ਸੁਚੇਤਤਾ ਉਸ ਵਸਤੂ ਦੀ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਬਾਰੇ ਵਿਤਕਰੇ ਵਾਲੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸਦੀ ਅਸਥਾਈਤਾ।

ਵਾਸੂਬੰਧੂ, ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਹਿਨਾਯਾਨਾ ਵੈਭਾਸ਼ਿਕਾ ਸਕੂਲ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ (ਸੰਸ. ਅਭਿਧਰਮਾਕੋਸ਼ਾ), ਸੁਚੇਤਤਾ (ਸੰਸ. ਸਮਰਤੀ) ਨੂੰ ਦਸ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬੋਧ ਦੇ ਸੱਭ ਪਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ ਚਾਹੇ ਉਹ ਬੋਧ ਹੋਰ ਉਸਾਰੂ, ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਗੈਰ-ਨਿਰਧਾਰਤ (ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਿਰਪੱਖ) ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹੋਣ। ਇਸ ਲਈ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਿਰਫ ਧਿਆਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ।

"ਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਘਰ" (ਸੰਸ. ਅਭਿਧਰਮਕੋਸ਼-ਭਾਸ਼ਿਆ) ਦੀ ਆਪਣੀ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦਿਆਂ, ਵਾਸੂਬੰਧੂ ਨੇ ਸੁਚੇਤਤਾ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਨਾ ਛੱਡੇ ਜਾਂ ਨਾ ਭੁੱਲੇ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਵਸਤੂ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।  ਇਸ ਦੇ ਵਸਤੂ ਲਾਲਸਾ ਜਾਂ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਆਪਣੇ ਮਹਾਯਾਨ ਚਿੱਤਮਤਰਾ ਪਾਠ, ਪੰਜ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ (ਸੰਸ. ਪੰਚਸਕੰਧ-ਪ੍ਰਕਾਰਣ) ਵਿੱਚ, ਵਾਸੂਬੰਧੂ ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਸੁਚੇਤਤਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਉੱਥੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਚੇਤਤਾ ਇੱਕ ਜਾਣੂ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਨਾ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਠ ਦੀ ਆਪਣੀ ਟਿੱਪਣੀ ਵਿੱਚ, ਸਥੀਰਮਤੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ "ਜਾਣੂ ਵਸਤੂ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਜੋ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਹੈ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਉਸ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਅਸੰਗਾ, ਆਪਣੇ ਚਿੱਤਮਤਰਾ ਪਾਠ, ਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ (ਸੰਸ. ਅਭਿਧਰਮਸਾਮੁਕਿਆ) ਵਿੱਚ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਨੂੰ ਪੰਜ ਨਿਰਧਾਰਤ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕ ਹੈ ਜੋ ਸਿਰਫ ਉਸਾਰੂ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸਾਰੂ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕੁਝ ਉਸਾਰੂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਜਾਣੂ ਹਾਂ; ਇਸ ਦਾ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਸ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭੁੱਲਦਾ ਜਾਂ ਗੁਆਉਂਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਕਾਰਜ ਮਾਨਸਿਕ ਭਟਕਣਾ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਹੈ।

ਮਾਰਗ ਦੇ ਗਰੇਡਡ ਪੜਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ (ਲਾਮ-ਰਿਮ ਚੇਨ-ਮੋ) ਵਿੱਚ, ਸੋਖੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਭਾਗ (ਸੰਸ. ਸਮਾਧੀ) ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ (ਸੰਸ. ਸ਼ਮਾਥਾ) ਵਿੱਚ, ਤਿੱਬਤੀ ਗੁਰੂ ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ ਨੇ ਅਸੰਗਾ ਦੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਚੇਤਤਾ (ਤਿੱਬ. ਡ੍ਰਾਨ-ਪਾ), ਜੋ ਸ਼ਮਾਥਾ ਧਿਆਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ:

• ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਚੀਜ਼ 'ਤੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਦੀ ਵਸਤੂ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਸਾਰੂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੁੱਧ ਦੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲੀ ਤਸਵੀਰ, ਜਾਂ ਅਣਜਾਣ (ਨੈਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਰਪੱਖ), ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਰੀਰ।
• ਇਸ ਦੀ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਪਕੜ ਅਜਿਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵਸਤੂ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੇ। "ਨਾ ਭੁੱਲਣਾ" ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਸਾਨੂੰ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਯਾਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਭਿਆਸ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਕੀ ਹਨ ਜਾਂ ਸਾਡੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਫੋਕਲ ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਤੁਰੰਤ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨ ਦੇ ਗੁਆਚ ਜਾਣ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਭਟਕਣਾ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਫੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਵੀ ਭਟਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਗੁਆ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਫੋਕਲ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਇਸ ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਫਿਰ ਉਸ ਮਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਜੋ ਭਾਸ਼ਣਕਾਰੀ (ਮੌਖਿਕ ਤੌਰ' ਤੇ) ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੀ, ਇਸ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਤਾਕਤ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤਤਾ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣ ਲਈ ਸੌਂਪਣਾ, ਫਿਰ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਡਾਕਟਰ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣਾ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਡਾਕਟਰ ਜਾਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹੀ ਸੌਂਪਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤਤਾ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹੀ ਸੌਂਪਦੇ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਸਾਡੀ ਮਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
• ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ ਸਾਡੇ ਮਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਫੋਕਲ ਵਸਤੂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਭਟਕਾਉਣ ਨਾ ਦੇਣਾ ਹੈ।  ਵਧੇਰੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਸਾਡੇ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣ ਜਾਂ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀ ਹੈ; ਇਹ ਇਸ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੀ ਹੈ; ਅਤੇ ਇਹ ਇਸ ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਹੋਣ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।

ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਮਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਸ਼ਮਾਥਾ, ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਫੋਕਸ ਦੀ ਵਸਤੂ ਨਿਰੰਤਰ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਜਦੋਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਿਤ ਬੁੱਧ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਸੁਚੇਤਤਾ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਪੱਛਮੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਸਤੂ ਸਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਜਾਂ ਸਰੀਰਕ ਬੋਧ ਦੀਆਂ ਸਦਾ-ਬਦਲਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਸਦਾ ਬਦਲਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਪਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਥੇਰਵਾਦਾ ਦੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਵਾਸੂਬੰਧੂ ਦੀ ਵੈਭਾਸ਼ਿਕਾ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ ਕਿ ਸੁਚੇਤਤਾ ਬੋਧ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਵਸਤੂ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਾਸੂਬੰਧੂ ਅਤੇ ਅਸੰਗਾ ਆਪਣੇ ਚਿੱਤਮਤਰਾ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਣੂ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੁੱਧ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਦਿੱਖ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਇ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਰ ਪਲ ਕੀ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ – ਸਰੀਰਕ ਸੰਵੇਦਨ, ਵਿਚਾਰ, ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ। ਪਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੰਗਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨਤਾ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਮੌਜੂਦਾ ਪਲ ਦੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮਨ ਦੇ ਬੋਧੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਈ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੁਚੇਤਤਾ ਖੁਦ, ਚੌਕਸੀ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਰਵੱਈਆ ਹਨ। ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲਈ, ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਤਾਕਤ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲ ਕਰ ਸਕੀਏ।

ਸੁਚੇਤਤਾ

ਸੁਚੇਤਤਾ ਖੁਦ, ਅਖੌਤੀ "ਮਾਨਸਿਕ ਗੂੰਦ", ਨੂੰ ਦੋ ਹੋਰ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ: ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨਾ (ਮਾਨਤਾ ਦੇਣੀ) ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ (ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ)।

"ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨਾ" (ਤਿੱਬ. ’ਡੁ-ਸ਼ੇਸ, Skt. ਸਮਝਣਾ) ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਦੇ ਹਰੇਕ ਪਲ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰੇਕ ਹੋਰਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦਾ ਹੈ।  ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨਾ ਦਰਦ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਰੀਰਕ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਮਰੇ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਹਾਂ। ਸਹੀ ਵਿਚਾਰ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੀ ਹੈ - ਦਰਦ ਸਿਰਫ਼ ਸਰੀਰਕ ਭਾਵਨਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਘੱਟ ਨਹੀਂ।

ਪਹਿਚਾਣ ਅਤੇ ਸਹੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਸਦਾ ਬਦਲਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪਲਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਧਿਆਨ ਭਟਕਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਡੀ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦਾ ਪਲ ਨੂੰ ਗੁਆਏ ਬਿਨਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਧਿਆਨ ਅਕਸਰ ਭਟਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਾਂ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕੀ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਤੀਤ ਜਾਂ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਸਿਰਫ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਹੁਣ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪਲਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ "ਕਹਾਣੀ" ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਧਿਆਨ ਭਟਕਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵਸਤੂ ਗੁਆ ਬੈਠਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਸੀਂ ਮਨ ਦੀ ਗੈਰਵਿਚਲਿਤ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਰ ਸੁਚੇਤਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਆਪਣੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਸਾਡੇ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਸਦਾ ਬਦਲਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪਲ 'ਤੇ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਾਨਸਿਕ ਗੂੰਦ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਅਸੰਗਾ ਦੀ ਮੱਧ ਨੂੰ ਅਤਿਅੰਤ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ (ਸੰਸ. ਮਧਿਆਂਤਾਵੀਭਾਗਾ) ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਵਿੱਚ, ਸਥੀਰਾਮਤੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਚੇਤਤਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਵਜੋਂ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖਸ਼ਬਦ ਕਹਿਣਾ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਰੱਖ ਸਕੀਏ। ਇਹ ਵਸੁਬੰਧੂ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਦੇ ਅਨੁਸਰਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਸੁਚੇਤਤਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।  ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ ਇਸ ਨੁਕਤੇ 'ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਦੇ ਹਨ: "ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਕਿ ਇਹ ਭਾਸ਼ਣਯੁਕਤ ਸੋਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੁਚੇਤਤਾ ਅਤੇ ਚੌਕਸੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਵੇਗਾ।”

ਜਾਗਰੂਕਤਾ

ਜਾਗਰੂਕਤਾ (ਤਿੱਬ. ਸ਼ੇਸ-ਬਜ਼ਿਨ, ਸੰਸ. ਸਮਪ੍ਰਜੰਨਿਆ) ਉਹ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕ ਹੈ ਜੋ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਪਕੜ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਜਾਂਚ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ – ਸਾਡੇ ਮੌਜੂਦਾ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਪਲ ਤੇ ਤੱਤ। ਇਕ ਅਰਥ ਵਿਚ, ਫਿਰ, ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਸਾਡੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਜਿੰਨੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਓਨੀ ਹੀ ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਧਿਆਨ ਭਟਕਾਏ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਵਾਕਿਈ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਭਟਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਜਿੰਨੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਾਡੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਹੁੰਦੀ, ਓਨੀਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਾਡੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਸਾਨੂੰ ਦੋਹਰੀਵਾਦੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ਮਨ ਜੋ ਦੂਜੇ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਨ ਨੂੰ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਜੋ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਅਲੱਗ ਹੋਵੇ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਉਹ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, "ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਲਝਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਇਹ ਅੰਤਰ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਿਆਨੀ ਅੱਜ ਕੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਉਲਝ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਵਾਕਿਈ  ਸਮਾਈ ਹੋਈ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।”

ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਾਡੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਵਿੱਚ ਭਟਕਣਾਂ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਅਰਥ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ "ਅਲਾਰਮ ਸਿਸਟਮ" ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਲੂ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਧਿਆਨ ਮੁੜ-ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦਰੁੱਸਤ ਕਰੀਏ ਅਤੇ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰੀਏ। ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਮੁੜ-ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਾਨੂੰ ਸੁਚੇਤਤਾ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਤੀਜੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ: ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲਾ ਰਵੱਈਆ।

ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲਾ ਰਵੱਈਆ

ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲਾ ਰਵੱਈਆ (ਤਿੱਬ. ਬੈਗ-ਯੋਦ, ਸੰਸ. ਅਪਰਾਮਦਾ; ਸਾਵਧਾਨੀ, ਜ਼ਮੀਰ) ਅਜਿਹਾ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਮਨ ਨੂੰ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਪੱਖ ਵੱਲ ਝੁਕਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉਸਾਰੂ, ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪੱਖ 'ਤੇ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸੋ, ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲੇ ਰਵੱਈਏ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ; ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੀ "ਦੇਖਭਾਲ" ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲਾ ਰਵੱਈਆ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਲਾਲਚ ਦੇਣ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਾਸੂਬੰਧੂ ਨੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ।

ਵਾਸੂਬੰਧੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਪਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਰੀਬ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ, ਇੱਕ ਅਰਥ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਚੀਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲਾ ਰਵੱਈਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਲਾਲਸਾ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਹੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਇ, ਸਾਡੇ ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲੇ ਰਵੱਈਏ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਪਕੜ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਧਿਆਨ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਜਾਗਰੁਕਤਾ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲੇ ਰਵੱਈਏ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਸਤੂ, ਮੌਜੂਦਾ ਪਲ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਾਂ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਭਟਕ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲਾ ਰਵੱਈਆ, ਫਿਰ, ਨੈਤਿਕ ਸਵੈ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲੇ ਰਵੱਈਏ ਲਈ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਬਦ, ਬੈਗ-ਯੋਡ, ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ "ਸਾਵਧਾਨੀ ਰੱਖਣਾ।” ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਹੈ ਬੈਗ-ਮੈਡ, ਸਾਵਧਾਨੀ ਦੀ ਘਾਟ, ਲਾਪਰਵਾਹ ਹੋਣਾ। ਮੂਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਿਸਦਾ ਤਿੱਬਤੀ ਵਿੱਚ ਬੈਗ-ਯੋਡ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਉਹ ਅਪਰਾਮਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ "ਪਰਾਮਦਾ-ਨਹੀਂ” ਹੈ। ਪਰਾਮਦਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸ਼ਰਾਬੀ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸਥਿਰ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਨਾ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲੇ ਰਵੱਈਏ ਨਾਲ, ਫਿਰ, ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਰਾਬੀ ਵਿਅਕਤੀ ਵਰਗੇ ਨਹੀ ਹੁੰਦੇ। ਅਸੀਂ ਸਾਵਧਾਨ, ਸੰਜਮ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ।

ਇਸ ਲਈ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਨੈਟਵਰਕ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਸਾਡੇ ਮੌਜੂਦਾ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਪਲ ਦੇ ਸਦਾ-ਬਦਲਦੇ ਤੱਤਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਸਿਕਤਾ, ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲੇ ਰਵੱਈਏ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ, ਸਹੀ ਵਿਚਾਰ, ਨੈਤਿਕ ਸਵੈ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ, ਜਦੋਂ ਲੋੜ ਹੋਵੇ, ਧਿਆਨ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਤਤਾ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਇਸਦੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਪਹਿਲੂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਨ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਦੇ ਹਰੇਕ ਪਲ ਦੀ ਅਸਥਾਈਤਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਮਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।

ਫਿਰ, ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ ਨੇ ਸਮਾਥਾ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸਮਤਲ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ, ਮਹਾਨ ਭਾਰਤੀ ਬੋਧੀ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਪਾਠਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ:

ਅੰਨ੍ਹੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਧਕੇਲਣ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਨਾ ਰੱਖੋ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਰਿਆਸ਼ੁਰਾ ਨੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਰਵੱਈਏ (ਸੰਸ. ਪਰਮੀਤਾਸਮਾਸਾ) ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, “ਸਿਰਫ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਤੁਸੀਂ ਥੱਕ ਜਾਓਗੇ। ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉੱਚ ਚੁੱਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮਹਾਨ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰੋਗੇ।”