ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਦੀ ਲੋੜ

ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਉਸੇ ਹਮਦਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਇਸ ਪੁੰਜ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੀ ਘੋਰ ਖੋਜ ਜਾਂ ਸੂਖਮ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਪਰ ਸਮਝ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ ਜੋ ਉਹ ਦੁੱਖ ਝੱਲਦੇ ਹਨ। 

ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ; ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਇਸ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਓ। ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਧਿਆਨ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਦਾ ਧਿਆਨ ਜਿਸ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ, ਜਾਂ ਉਹ ਜੋ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਬਿਲਕੁਲ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੈ।

ਪਰ ਪਵਿੱਤਰ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀ ਊਰਜਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁਖਮਦਰਸ਼ੀ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਧਿਆਨ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਾਜ਼ੁਕ, ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁਧਾਰਾਤਮਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਸੁਖਮਦਰਸ਼ੀ ਧਿਆਨ ਨਾਲ, ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਊਰਜਾ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਅਰਥ ਵਿਚ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸੁਖਮ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਥਿਰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਊਰਜਾ ਅੰਦਰ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਅਰਥ ਵਿਚ ਕਿ ਧਿਆਨ ਮੁੱਖ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸਮਝ ਨੂੰ ਡੁੱਬਣ ਦੇਣ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਹੈ ਜੋ ਸੁਖਮਦਰਸ਼ੀ ਧਿਆਨ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਊਰਜਾ ਵੇਰਵਿਆਂ ਨਾਲ ਫੈਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੁਖਮਦਰਸ਼ੀ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਸੰਖੇਪ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਨੁਕਤੇ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਸੂਝਵਾਨ ਹੈ – ਊਰਜਾ ਦਾ, ਇਕ ਅਰਥ ਵਿਚ, ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ – ਅਤੇ ਉਸ ਹਮਦਰਦੀ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਕਰਨਾ, ਜਿੱਥੇ ਊਰਜਾ ਵਧੇਰੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਫਾਇਦਿਆਂ 'ਚੋਂ ਇਹ ਇਕ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤਕ, ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ੋਰ (ਨਿਰੰਤਰ ਗੱਲਬਾਤ, ਨਿਰੰਤਰ ਟਿੱਪਣੀ, ਤੁਹਾਡੇ ਆਈਪੌਡ 'ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਨਿਰੰਤਰ ਸੰਗੀਤ) ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ, ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਊਰਜਾ ਕਿਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹੈ।

ਆਪਣੀ ਊਰਜਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਬਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਊਰਜਾ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਵਾਲੀ ਹੈ ਜਾਂ ਸ਼ਾਂਤ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਗੁੱਸੇ, ਡਰ, ਚਿੰਤਾ, ਲਾਲਚ, ਜਾਂ ਹੰਕਾਰ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਹੋ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਊਰਜਾ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੇਟ ਵਿਚ ਗੜਬੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਊਰਜਾ ਥੋੜੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸੁਰਾਗ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਜਾਂ ਕੁਝ ਹਮਲਾਵਰ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋ – ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਪਛਾਣ ਲੈਂਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕੁਝ ਗਲਤ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ – ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਲਈ, ਇਕ ਅਰਥ ਵਿਚ, ਅਤੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਜੋ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੈ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲ ਲਓ। ਖ਼ਾਸਕਰ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿਚ, ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਤੁਸੀਂ ਆਖਰਕਾਰ ਇੰਨੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸੁਖਮਦਰਸ਼ੀ ਧਿਆਨ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਵਿਆਪਕ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਧਿਆਨ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ, ਸੰਖੇਪ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵੋ।

ਇਕਾਗਰਤਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੱਲਾਂ ਦੋਵੇਂ ਸੁਖਮਦਰਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹਨ। ਸ਼ਾਂਤੀਦੇਵ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਾਠ, ਬੋਧੀਸੱਤਵ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ, ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਥੂਲ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਮੁੱਖ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕ ਜਿਸਦੀ ਸਾਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਤਣੇ ਹਨ ਉਹ ਚੇਤਨਾ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਗਲੂ ਵਰਗੀ ਹੈ ਜੋ ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਜਾਂ ਵਿਵਹਾਰ ਦੇ ਢੰਗ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਹੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਵੇਂ "ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ," ਪਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮੈਮੋਰੀ ਫਾਈਲ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿਚ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਉਹ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਫੜਣਾ ਹੈ; ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ। ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਚੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਗਲੂ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮਨ ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ।

ਚੇਤਨਾ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਾਨਸਿਕ ਪਕੜ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ (Tsongkhapa) ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੇਖਣ ਲਈ ਸਥੂਲ ਖੋਜ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ, ਆਮ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ, ਸਾਡੀ ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਮਾਨਸਿਕ ਭਟਕਣਾ ਜਾਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੂਖਮ ਸਮਝਦਾਰੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਥੂਲ ਖੋਜ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਖਮ ਸਮਝ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਵੇਗੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਵੱਲ ਨਾ ਲੱਗੇ। ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਗਲਪਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਚੀਜ਼ ਗੁਆ ਬੈਠਾਂਗੇ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਅਸੀਂ ਭਟਕਣ ਲੱਗ ਜਾਵਾਂਗੇ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਜ਼ਿੱਦੀ ਅਤੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਰਾਮਪ੍ਰਸਤ ਅਤੇ ਆਲਸੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ; ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।

ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਸੁਚੇਤਤਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਲਾਰਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਗੁਆ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਚੇਤਾਵਨੀ ਅਲਾਰਮ ਜਗਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ – ਕੁਝ ਠੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਧਿਆਨ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।

ਦੋ ਨੁਕਸ ਜੋ ਅਸੀਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾ: “ਮਨ ਦੀ ਉਡਾਰੀ” ਅਤੇ “ਮਾਨਸਿਕ ਉਦਾਸੀ।” ਮਨ ਦੀ ਉਡਾਰੀ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਲਗਾਵ ਜਾਂ ਇੱਛਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਟ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਸੋਚ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਵਾਇਤੀ ਗ੍ਰੰਥ ਜਿਨਸੀ ਲਗਾਵ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਇਸ ਉਡਾਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੁੱਖ ਦਰਸ਼ਕ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਅਤੇ ਨਨ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜਿਨਸੀ ਲਗਾਵ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਭੋਜਨ ਜਾਂ ਸੰਗੀਤ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਲਗਾਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਚਲਣ, ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ, ਸੋਚ, ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਸ਼ੋਰ ਜਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸੰਵੇਦਨਾਤਮਕ ਘੁਸਪੈਠ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ, ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਚਲਣ ਨੂੰ "ਭਟਕਣਾ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮਨ ਦੀ ਉਡਾਣ ਦੀਆਂ ਕਈ ਡਿਗਰੀਆਂ ਹਨ, ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ।

• ਸਥੂਲ ਉਡਾਣ – ਤੁਸੀਂ ਚੀਜ਼ 'ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਯੰਤਰਣ ਗੁਆ ਬੈਠਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋ। ਸੁਚੇਤਨਾ, ਮਾਨਸਿਕ ਗਲੂ, ਇੰਨੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋ।
• ਸੂਖਮ ਉਡਾਣ – ਤੁਸੀਂ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ਪਰ, ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਫੜਦਿਆਂ ਨਾਲ, ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਹੇਠਲਾ ਵਹਾਓ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਸੱਭ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਉਡਾਣ – ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਇਹ ਹੇਠਲਾ ਵਹਾਓ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖਾਰਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਾਨਸਿਕ ਨਿਯੰਤਰਨ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਸੁੰਗੜ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।

ਮਾਨਸਿਕ ਸੁਸਤੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦਿੱਖ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੈ, ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇ ਇਹ ਹਮਦਰਦੀ ਵਰਗੀ ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ।

• ਸਥੂਲ ਸੁਸਤੀ – ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਦਾ "ਦਿੱਖ ਬਣਾਉਣ" ਕਾਰਜ ਇੰਨਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨਿਰਮਾਣ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਜਨਮ ਦੇ ਪਾਉਂਦਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ ਹੋਰ ਕਾਰਕ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਧੁੰਦਲੀ ਸੋਚ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਅਨੀਂਦਰਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਨੀਂਦ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਸੂਖਮ ਸੁਸਤੀ – ਇੱਕ ਦਿੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ 'ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਨ ਕਾਫ਼ੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਘਾਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਤੇ ਤੇਜ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਇੱਕ ਭਾਵਨਾ ਵੀ ਧਿਆਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਹਮਦਰਦੀ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਸਪਸ਼ਟ ਭਾਵਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, "ਪਿਆਰ, ਸ਼ਾਂਤੀ, ਮੈਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ" – ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਕਿਸੇ ਲਈ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਪਏਗਾ ਕਿ ਹਰ ਵਿਸਥਾਰ, ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਖਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ – ਇਹ ਅਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
• ਸੱਭ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਸੁਸਤੀ – ਤੁਹਾਡੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਤੇਜ਼ ਹੈ, ਜਦ ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਿਯੰਤਰਨ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਨਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਤਾਜ਼ਾ, ਜੀਵੰਤ ਜਾਂ ਜੀਵਿਤ ਨਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਰ ਪਲ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਬਾਸੀ ਰੋਟੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਜੋ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਸਖਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ “ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋਣ” ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਪਰੋਕਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨੁਕਸ ਨੂੰ ਦਰਸਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਕਦੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਾਨਸਿਕ ਪਕੜ ਨੂੰ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ 'ਤੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਫਿਰ ਸੁਚੇਤਨਾ ਨਾਲ, ਮਾਨਸਿਕ ਗੂੰਦ, ਨਾ ਛੱਡੋ।

ਸਫਲ ਧਿਆਨ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਕ ਹੈ। ਫੜੋ, ਪਰ ਬਹੁਤ ਕੱਸ ਕੇ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਢਿੱਲੀ ਨਹੀਂ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਡਾਈਟ ਉੱਤੇ ਹੋ ਅਤੇ ਬੇਕਰੀ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘੋ ਅਤੇ ਖਿੜਕੀ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਸੁੰਦਰ ਕੇਕ ਦੇਖੋ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਡਾਈਟ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਫੜੋ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਗੁਆਓ ਨਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਸਟੋਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਜਾਓਗੇ ਅਤੇ ਚਾਕਲੇਟ ਕੇਕ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦੋਗੇ। ਜਾਂ, ਉਹ ਮੇਜ਼ 'ਤੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਈਸ ਕਰੀਮ ਪਰੋਸ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਫੜ ਕੇ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਡਾਈਟ ਨਾ ਛੱਡੋ, “ਨਹੀਂ ਧੰਨਵਾਦ, ਮੈਂ ਡਾਈਟ 'ਤੇ ਹਾਂ।”

ਸੋ ਸਾਨੂੰ ਖੋਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਇਹ ਵੇਖਣ ਲਈ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਗੁੰਮਰਾਹ ਹੋ ਰਹੇ ਹਾਂ। “ਕੀ ਮੇਰੀ ਮਾਨਸਿਕ ਪਲੇਸਮੈਂਟ ਅਤੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਫੜਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨੁਕਸ ਹੈ? ਕੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿਚ ਚੀਜ਼ ਜਾਂ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਹੈ?" ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਚੇਤਾਵਨੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਲਾਰਮ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਧਿਆਨ ਵਾਪਿਸ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਾਗਲ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਜਿੱਥੇ "ਮੈਂ" ਜੋ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਹਾਂ ਅਤੇ "ਮੈਂ" ਜੋ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਹ ਦੋਹਰਾਵਾਦ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਦੋਹਰੇ ਧਿਆਨ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁੰਨੇਪਣ (ਖਾਲੀਪਣ) ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ – ਅਸੀਂ ਇਸ ਅਸੰਭਵ ਦਵੈਤਿਕ ਢੰਗ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵਾਂਝੇ ਹਾਂ।

ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਸਾਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ: ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਆਦਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਮਿਸਾਲ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਬਾਰੇ ਨਾ ਸੋਚੋ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾ ਸੋਚੋ, “ਹੁਣੇ ਹੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾ ਅਤੇ ਚਲੇ ਜਾ।” ਇਸ ਲਈ ਨਿੱਜੀ ਗੱਲਬਾਤ, ਸਾਡਾ ਕੰਮ, ਸਾਡਾ ਅਧਿਐਨ ਆਦਿ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਪੂਰਨ ਖੇਤਰ ਹਨ।

ਆਪਣੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਇਕਾਗਰਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜੋ ਜੋਸ਼ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ "ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਧੀਰਜ ਹਨ। ਜੋਸ਼ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੈ, ਲਗਭਗ ਬਹਾਦਰ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼; ਜਦੋਂ ਕਿ ਧੀਰਜ ਨਿਰਾਸ਼ ਜਾਂ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਦਿੱਕਤਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਂਤੀਦੇਵ, ਆਪਣੇ ਪਾਠ, ਬੋਧੀਸੱਤਵ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮੂਲੀਅਤ, ਵਿੱਚ ਛੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜੋਸ਼ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਚਾਰ ਸਮਰਥਨ ਅਤੇ ਦੋ ਤਾਕਤਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹਨ।

ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜਾਂ ਪੱਕੀ ਉਮੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "ਉਮੰਗ" ਉਸ ਇੱਛਾ ਲਈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਾਭਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਯਕੀਨ ਕਰਨ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੰਗ ਨੂੰ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜਾਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਮੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਨ ਦੀਆਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬੋਧੀ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਲਗਭਗ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਲਾਭ ਅਤੇ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਦੇਵੇਗੀ। ਇਹ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਸ਼ਾਂਤੀਦੇਵ ਆਪਣੇ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਇਸ ਫਾਰਮੈਟ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਧਿਆਇ ਬੋਧੀਚਿੱਤ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਮਨ ਦੀ ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਦੇ ਫਾਇਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਯਕੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਸਦੇ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਭਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਣਾ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ।

ਅਗਲਾ ਅਡੋਲਤਾ ਜਾਂ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ। "ਅਡੋਲਤਾ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਰਹਿਣਾ, ਜੋ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਯੋਗ ਹਾਂ। ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਫਿਰ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਿਰੰਤਰ ਲਾਗੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਭਾਵੇਂ ਤਰੱਕੀ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵਾਪਰਨ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਭਿਆਨਕ ਹੋਣਗੇ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਜਾਣ ਲਈ ਉਤਸੁਕ ਕਰਨਗੇ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਨੂੰ ਬਿਲਕੁੱਲ ਵੀ ਅਭਿਆਸ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਨਗੇ। ਪਰ ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਫ਼ਾਇਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਯਕੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰ ਬਸਤਰ ਵਰਗਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸੋਚਾਂਗੇ, “ਇਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਇਹ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ, ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਆਖਰਕਾਰ, ਆਪਣਾ ਟੀਚਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਤਰੱਕੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਵੇਖਾਂਗੇ ਕਿ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਰੁਝਾਨ ਵਧੇਰੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਅਗਲਾ ਸਮਰਥਨ ਵਿਕਸਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਖੁਸ਼ੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਤਰੱਕੀ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸਵੈ-ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵਧੇਰੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਵਾਂਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰਾ ਨੁਕਤਾ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਮਨ ਦਾ ਘੱਟ ਧਿਆਨ ਭਟਕਦਾ ਹੈ, ਘੱਟ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਯਕੀਨਨ, ਅਸੀਂ ਵਧੇਰੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਇਹ ਵੇਖਦਿਆਂ, ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਤਰੱਕੀ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।

ਚੌਥਾ ਸਮਰਥਨ ਆਰਾਮ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਥੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਬਰੇਕ ਲੈਣਾ। ਇਹ ਆਲਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਗੀ ਦੇਣ ਲਈ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾਉਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਸਾਡੇ ਜਤਨਾਂ ਖਰਾਬ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਸੜ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਬਹੁਤ ਧੱਕਾ ਕਰਨਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ – ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਬਾਰੇ ਨੂੰ ਫਟਣ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਤੱਕ ਭਰਨਾ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕਦੋਂ ਆਰਾਮ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ – ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਦੋਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ! ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇਗੀ ਪਰ ਸਾਡੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵਧਾਏਗੀ। ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਜੋਸ਼ ਦੇ ਚਾਰ ਸਮਰਥਨ ਹਨ।

ਹੁਣ ਦੋਵੇਂ ਤਾਕਤਾਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਕੁਦਰਤੀ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਜਿਸਦੀ ਸਾਨੂੰ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸਦੀ ਸਾਨੂੰ, ਆਪਣੇ ਟੀਚਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਹੈਰਾਨ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀਏ, ਇਹ ਕਿੰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ!

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਰਮ ਪਵਿੱਤਰ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, “ਕੋਈ ਵੀ ਬੋਧੀ ਗੁਰੂ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਸੌਖਾ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੈ – ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ੱਕ ਰੱਖੋ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸੌਖਾ ਜਾਂ ਤੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਇੰਨੇ ਆਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਗੋਲੀ ਲੈਣ ਵਾਂਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਤਰੀਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।” ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੁਰੂ, ਗੇਸ਼ੇ ਨਗਵਾਂਗ ਧਰਗਗਾਏ (Gesha Ngawang Dhargyey) ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, “ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਸਾਨ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਮਾਰਗਾਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਆਲਸ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮਿਹਨਤ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।”

ਦੂਜੀ ਤਾਕਤ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲੈਣਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲੈਣਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉੱਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਜੋ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਆਲਸ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਦੀ ਬਜਾਇ, ਟੀਚਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਾਡੀ ਇੱਛਾ ਹੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, “ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰੋ। ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਵੋ ਅਤੇ ਬੱਸ ਇਹ ਕਰ ਲਓ!"

ਕੋਈ ਸ਼ਾਇਦ ਸੋਚੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਥਕਾਵਟ ਅਤੇ ਆਲਸ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਪਹਿਲਾਂ, ਇੱਥੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਆਲਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਾਡਾ ਮਾਮੂਲੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਧਿਆਨ ਭਟਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਧਿਆਨ ਜਾਂ ਅਧਿਐਨ ਜਾਂ ਜੋ ਵੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਆਲਸੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਿਸੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਜਾਂ ਇੰਟਰਨੈਟ ਦੀ ਸਰਫਿੰਗ ਕਰਦਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਭਟਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਆਲਸੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਫਿਰ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਆਲਸ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹਾਨੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋ, ਜਿਵੇਂ “ਮੈਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।”

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਥੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ: "ਮੈਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਇਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਮੈਂ ਹੁਣ ਬਹੁਤ ਸੁਸਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਥੋੜਾ ਆਰਾਮ ਕਰਾਂਗਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮੈਂ ਇਸ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ।" ਇਹ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਜਾਂ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਲਸ ਦੀ ਇਹ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੇ।

ਧਿਆਨ ਕਰਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਤੇਜ਼ ਤਰੀਕੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਯੋਗ ਅਹਿਸਾਸਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਅਜਿਹਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਸਾਡੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਜਾਂ ਉਬਾਊ ਚੀਜ਼ ਦੇ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸੋਚਿਆ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ, ਸਾਲ-ਦਰ-ਸਾਲ, ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਜਾਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਅਸੀਂ ਆਖਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵਾਂਗੇ।