ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਜਾਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ

ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਦੇਖਭਾਲ ਵਾਲੇ ਰਵੱਈਏ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਇਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਮੈਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਤਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਾਇਨੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਜਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਜਾਂ ਕੀ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਜੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਚਿੰਤਤ ਹੋਵਾਂਗਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਵਿਵਹਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਇਹੋ ਚਿੰਤਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਕਿ, ਜੇ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕੀਮਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ, ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਸਮੇਤ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਯੋਗ ਪਛਤਾਵੇ ਨਾਲ ਮਰ ਜਾਵਾਂਗਾ।

ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੱਲ ਵੀ ਸੇਧ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਾਲਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ; ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਆਪਣੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਭਲਾਈ ਦੀ ਆਮ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਨਾਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਲਈ ਜਿੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਝਾਂਗੇ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ, ਜੇ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਣ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਝਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਇਸਨੂੰ ਕਰ ਪਾਵਾਂਗੇ। ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਬਾਹਾਂ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਉੱਡਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੋਵੇਗਾ: ਤੁਸੀਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੀ ਕਿਉਂ ਹੋਵੋਗੇ? ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਪਾਵਾਂਗੇ ਕਿ ਮੁਕਤੀ ਜਾਂ ਗਿਆਨ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਇਸ ਵੱਲ ਯਤਨ ਕਰਨ ਦਾ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੌਤ ਦੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਦਦਗਾਰ ਹੈ।

ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਤੀਜੇ ਕਦਮ, ਧਿਆਨ ਵੱਲ ਵੇਖਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ ਵਜੋਂ, ਤਿੱਬਤੀ ਬੋਧੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਮਾਸਟਰ, ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ (Tsongkhapa) ਨੇ ਬਹੁਤ ਮਦਦਗਾਰ ਸਲਾਹ ਲਿਖੀ। ਸੂਤਰ ਅਤੇ ਤੰਤਰ ਬਾਰੇ ਵਿਵਹਾਰਕ ਸਲਾਹ ਦੇ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ “ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਮਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।” ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਅਸੀਂ ਹਮਦਰਦੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਵੇਗਾ।

ਇਹ ਨਿਰਭਰਤਾ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹੈ – ਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ (ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿਚ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ) ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਛਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਿਲਕੁਲ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵਿਚਾਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਪੂਰੀ ਹੋਂਦ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਦਿਆਲਤਾ 'ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ – ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਭੋਜਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਾਡੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕਈ ਕੁੱਝ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਸੰਭਵ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜੋ ਕੁਝ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ, ਅਸੀਂ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਕਦਰਦਾਨੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਸੁਹਿਰਦ ਅਤੇ ਡੂੰਘੀ ਭਾਵਨਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਨਿੱਘਾ ਪਿਆਰ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬੁਰਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਂਗੇ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੁਝ ਭਿਆਨਕ ਵਾਪਰਿਆ। ਇਹ ਪਿਆਰ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਹਮਦਰਦੀ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਸਾਡਾ ਵਿਕਾਸ, ਸਹੀ ਕ੍ਰਮ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਦਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਣ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਹਮਦਰਦੀ ਤਿਆਗ ਕਰਨ 'ਤੇ ਵੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣਨਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਨਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਇੱਛਾ ਹੈ। ਤਿਆਗ ਬਿਲਕੁਲ ਉਹੀ ਹੈ – ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ। ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖ-ਤਕਲੀਫ਼ਾਂ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਤੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰੀਏ।

ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਨਿਰਭਰਤਾ ਦਾ ਇਹ ਬਿੰਦੂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗੇ, ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਸ ਪੱਧਰ ਤਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਕਦਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਪਾਈਏ। ਤਾਂ ਫਿਰ, ਹਮਦਰਦੀ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਦਮਾਂ ਜਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਇਹ ਨਿਰਭਰ ਕਰੇਗੀ।

ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ (Tsongkhapa) ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਨੂੰ “ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ” ਦੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਹਮਦਰਦੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਅਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਲੱਭ ਕੇ ਦੇਣ ਜਾਂ ਖਾਣ ਲਈ ਵਧੀਆ ਚੀਜ਼ ਦੇਣ ਤੱਕ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ – ਅਸੀਂ ਬੇਕਾਬੂ ਆਵਰਤੀ ਪੁਨਰ ਜਨਮ (ਸੰਸਾਰ) ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਆਪਕ ਦੁੱਖਾਂ, ਅਤੇ ਅਸਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਣਜਾਣਤਾ ਅਤੇ ਉਲਝਣ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸੰਸਾਰਿਕ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ, ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ ਉਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੇ, “ਆਹ ਕਿੰਨਾ ਵਧੀਆ ਹੈ, ਮੈਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।” ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ – ਮਨ ਦੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਖਾਸ ਹਨ। ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ (Tsongkhapa) ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਮਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਫਿਰ, ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਕੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਜੀਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਇਹ ਸਿਰਫ ਹਮਦਰਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ "ਮਹਾਨ ਹਮਦਰਦੀ" ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਹਨ – ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਚਣਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਯੋਗ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਾਇਰਾ ਹੈ, “ਮੈਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਹਰ ਕੀੜੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਾਂਗਾ।” ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮਾਨਸਿਕ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁਣ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਹਨ – ਅਸੀਂ ਇਸ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਹਨ, ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਸੀ। ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਂਗੇ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੀੜਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ।

ਹਰ ਇਕ ਜੀਵ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨਾ ਇੰਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਵਿਸ਼ਾਲ-ਮਾਨਸਿਕ ਮਹਾਯਾਨ ਬੋਧੀ ਅਭਿਆਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਰ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਹਾਯਾਨ ਸੂਤਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਲੱਖਾਂ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਹਰ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਤੀ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਰਵ ਵਿਆਪੀ ਹਮਦਰਦੀ ਹੋਣਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਯੋਗ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਧਾਰ ਬਰਾਬਰੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹਾਂ। ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਜਾਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਮਨ ਉਸ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਇੱਛਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਣ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣ। ਇਹ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਹੋਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇਗਾ, ਜਾਂ ਇਹ ਕਿ ਦੁੱਖ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੁਣੇ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਕਿ ਅਸੀਂ ਖੁਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ।

ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ (Tsongkhapa) ਅੱਗੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਪਏਗਾ ਕਿ ਕੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਅਤੇ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਨਾ ਸਿਰਫ ਹਮਦਰਦੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗੀ, ਬਲਕਿ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਅਸਲ ਵਿਚ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੇ ਕਿ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਵੱਲ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਇਸਦਾ ਅਧਾਰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਮੈਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਾਂ। ਇਸਦੇ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਸਮਝ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਇੱਕ ਬੁੱਧ ਕੀ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਹਮਦਰਦੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ, ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਵੈ-ਕੇਂਦ੍ਰਤਤਾ ਅਤੇ ਸੁਆਰਥ, ਬਲਕਿ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਘਾਟ ਵੀ। ਆਖਰਕਾਰ, ਬੁੱਧ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪੈਰ ਤੋਂ ਕੰਡੇ ਵਾਂਗ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਬੁੱਧ ਸਿਰਫ ਰਸਤਾ ਦਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਆਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਸਕਾਂਗੇ?

ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਜੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਮਨ ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਅਵਸਥਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਰਸ, ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਪਾਵਾਂਗੇ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਹੀ ਅਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਧਿਆਨ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਸਹੀ ਹੈ; ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ “ਮਨ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ” ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ (Tsongkhapa) ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਿਆਨ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਉਹ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਸ਼ਾਸਤਰਵਚਨਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਕ ਪਾਸੇ, ਇਹ ਸਾਡੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਸਲ ਵਿਚ ਜੋ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਉਹ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਬੁੱਧ ਨੇ ਸਿਖਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿ ਮਹਾਨ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਕੀ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ, ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ (Tsongkhapa) ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਭਿਆਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤਾਕਤਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਮੈਂ "ਮੈਰਿਟ" ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਜਾਏ "ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ" ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਗਲਤ ਵਿਚਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਰਿਟ ਅਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪੁਆਇੰਟ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸੌ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਜਿੱਤ ਜਾਓਗੇ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਚਾਰਜ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਊਰਜਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਸੈੱਲ ਫੋਨ ਨਾਲ। ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮਨਾਂ ਨਾਲ, ਸਾਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਬਲਾਕਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਸਫਾਈ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੇ। ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਬਲਾਕ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਸਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਲਾਕਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਮਝ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੀਏ।

ਵਿਵਹਾਰਕ ਪੱਧਰ ਤੇ ਇਸਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ? ਵਿਹਾਰਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਵੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬਰੇਕ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਕੁਝ ਮਦਦਗਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ, ਫਿਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਵਧੇਰੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ, ਉੱਚੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਵੈ-ਮੁੱਲ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਉੱਚਿਤ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਆਮ ਤੌਰ' ਤੇ ਥੋੜਾ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੌਣ ਹਾਂ, ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਗਤੀਵਿਧੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕੀਏ ਜੋ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਵੇ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਬਿਮਾਰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਣਾ ਹੈ ਜੋ ਇਕੱਲੇ ਹਨ, ਜੋ ਵੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਹਨ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਇੱਕ ਅਸਲ ਜੀਵਨ ਅਭਿਆਸ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੈ।

ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਕੋਲ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰ ਸਕੀਏ, ਪਰ ਲੌਜੌਂਗ ਜਾਂ ਮਨ-ਸਿਖਲਾਈ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਗਵਾਹ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਏ ਹਾਂ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਜਾਂ ਕੀ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਮਾਨਸਿਕ ਭਟਕਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ – ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਡੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਸਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਜੱਜ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਾਂ ਜੇ ਅਸੀਂ ਘੱਟ ਗੁੱਸੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੋਰ।

ਸਿਧਾਂਤ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਤਰੱਕੀ ਕਦੇ ਵੀ ਰੇਖਿਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਬਿਹਤਰ ਅਤੇ ਹਰ ਦਿਨ ਬਿਹਤਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਮੁਕਤ ਜੀਵ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਂਦੇ, ਇਹ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਕਈ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਪਰ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਕ ਪਾਸੇ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਜਾਂ ਦੋਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਪਰਮ ਪਵਿੱਤਰ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਗਤੀ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ ਇਕ ਹਫਤਾ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੇਖੀਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਨਜਿੱਠਿਆ ਸੀ, ਹੁਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿੰਨੀ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਕਿਤੇ ਜੋ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਸਾਫ ਹੈ, ਪਰ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਇਕ ਸਹੇਲੀ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਬੱਸ ਇਕ ਕਮਰਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਮਾਂ ਦਾ ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਅਤੇ ਰੇਡੀਓ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜੇ ਉਹ ਧਿਆਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ। ਉਸ ਦੀ ਇਕੋ ਇਕ ਸੰਭਾਵਨਾ ਸੀ ਕਿ ਟਾਇਲਟ 'ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਧਿਆਨ ਕਰਨਾ। ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਪਣਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਠੀਕ ਸੀ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ ਜਾਂ ਧੂਪ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ – ਉਹ ਸਿਰਫ "ਚੀਜ਼ਾਂ" ਹਨ। ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨਾਲ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਮਨ ਦੀ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ, ਕਿਤੇ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸਬਵੇਅ ਜਾਂ ਬੱਸ 'ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮਨ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਸੌਖਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਧੀਰਜ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਖੁਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਸਾਡੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਕ ਭੀੜ ਭਰੀ ਬੱਸ ਨਾਲੋਂ ਬਿਹਤਰ ਜਗ੍ਹਾ ਕਿਹੜੀ ਹੋਵੇਗੀ?

ਧਿਆਨ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਅਸਫਲਤਾ ਦੇ ਕਰੀਏ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰਸ਼ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਟਾਇਲਟ ਜਾਣਾ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੇ, ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਧਿਆਨ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਥਿਰ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਦਿਨ ਵਿਚ ਸਿਰਫ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਲਈ ਹੋਵੇ। ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੌਣ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸਵੇਰੇ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਗ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਥਿਰਤਾ ਜੋੜ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਚਾਹੇ ਬਾਅਦ ਦਾ ਦਿਨ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਪਾਗਲਪਣ ਭਰਿਆ ਹੋਵੇ, ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਇਹ ਸਮਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਰਹੇਗਾ ਜੋ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।