Pytanie: Tego roku byłeś z serią wykładów w 26 krajach. Czy możesz podzielić się z nami swoimi obserwacjami na temat tego, jak buddyzm rozprzestrzenia się w nowych miejscach?
Dr Berzin: Obecnie buddyzm szybko rozpowszechnia się na świecie. Ośrodki buddyjskie istnieją w wielu krajach Europy, w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Afryce Południowej, Australii, Azji. Buddystów można znaleźć nie tylko w zachodnich krajach kapitalistycznych, ale także w socjalistycznych krajach Wschodu. Na przykład w Polsce jest około 5 tysięcy aktywnych buddystów.
Buddyzm zdobywa wielką popularność we współczesnym świecie, ponieważ jest oparty na rozsądku i ma podstawy naukowe. Budda powiedział: „Nie wierzcie w nic, co mówię, tylko z szacunku dla mnie, ale sprawdźcie to sami, przeanalizujcie, jakbyście kupowali złoto”. Współczesnym ludziom podoba się takie niedogmatyczne podejście.
Toczy się wiele dialogów między naukowcami a przywódcami buddyjskimi, takimi jak Jego Świątobliwość Dalaj Lama. Razem dyskutują oni na temat tego, czym jest rzeczywistość, i badają ją. Budda powiedział, że wszystkie problemy pochodzą z niezrozumienia rzeczywistości, z pomieszania w tym względzie. Gdybyśmy mieli świadomość, kim jesteśmy i jak funkcjonuje świat, nie tworzylibyśmy problemów wynikających z naszego pomieszania. W buddyzmie przyjmuje się niezwykle otwartą postawę, badając, co jest prawdą. Na przykład Jego Świątobliwość Dalaj Lama powiedział, że jeśli naukowcy będą w stanie udowodnić, że coś, czego nauczał Budda albo jego następcy, jest nieprawdą lub przesądem, to on chętnie usunie to z buddyjskich nauk. Takie podejście jest niezwykle atrakcyjne dla ludzi Zachodu.
Ponieważ wielcy mistrzowie przeszłości adaptowali buddyzm do kultury każdej społeczności, w której nauki te się rozprzestrzeniały, jest naturalne, że także obecnie nauczyciele muszą przedstawiać buddyzm w nieco inny sposób w różnych współczesnych krajach. Generalnie w buddyzmie kładzie się nacisk na racjonalne wyjaśnienia. Jednak, w zależności od dominujących uwarunkowań kulturowych, pewne punkty i postawy muszą być bardziej podkreślane niż inne.
Budda nauczał tak wielu rozmaitych metod po prostu dlatego, że ludzie bardzo różnią się między sobą. Nie każdy myśli w taki sam sposób. Weźmy jako przykład jedzenie. Gdyby w jakimś mieście był dostępny tylko jeden rodzaj pożywienia, nie odpowiadałby wszystkim. Z drugiej strony, gdyby różne rodzaje jedzenia miały różne smaki, każdy znalazłby coś dla siebie. Podobnie Budda nauczał dużej liczby metod stosownych dla ludzi o różnych upodobaniach, aby mogli oni dzięki nim rozwijać się. W końcu w buddyzmie chodzi o to, abyśmy mogli przekroczyć wszystkie nasze ograniczenia i problemy, urzeczywistnić cały nasz potencjał i rozwinąć się w takim stopniu, który umożliwiałby nam jak najskuteczniejsze pomaganie innym.
W niektórych krajach buddyjskich, takich, w których ludzie przykładają wagę do psychologii – na przykład w Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych – nauczyciele zazwyczaj prezentują buddyzm z psychologicznego punktu widzenia. W krajach, w których ludzie preferują podejście religijne, tak jak to ma miejsce w krajach Europy Południowej, nauczyciele zazwyczaj nauczają buddyzmu w sposób bardziej religijny. Ludzie z tych krajów bardzo lubią śpiewać, co można także robić w ramach praktyki buddyjskiej. Natomiast mieszkańcy krajów Europy Północnej niezbyt lubią śpiewać i nauczyciele stosują tam bardziej intelektualne podejście do nauk buddyjskich.
Wielu ludzi z Europy Wschodniej znajduje się w bardzo trudnej sytuacji. Nauki buddyjskie bardzo im odpowiadają, ponieważ czują, że ich życie jest puste. To, czy pracują ciężko, czy nie, nie wydaje się robić żadnej różnicy. Nie widzą żadnych efektów. Natomiast buddyzm naucza ich metod pracy nad sobą, które naprawdę przynoszą rezultaty i podnoszą jakość ich życia. To sprawia, że czują oni wielką wdzięczność i z entuzjazmem angażują się w pełni w takie praktyki, jak wykonywanie tysięcy pokłonów.
W ten sposób buddyzm przystosowuje się do kultury i mentalności ludzi z różnych społeczeństw, zachowując jednocześnie sedno nauk Buddy. Podstawowe nauki się nie zmieniają, a celem jest przezwyciężenie problemów i ograniczeń oraz urzeczywistnienie własnego potencjału. To, czy praktykujący robią to z większym naciskiem na podejście psychologiczne, intelektualne, naukowe czy religijne, zależy od kultury, w której żyją.
Jak buddyzm ogólnie adaptuje się do warunków XX wieku?
Buddyzm adaptuje się, podkreślając racjonalne podejście do swoich nauk. Klarownie wyjaśnia, jak powstają doświadczenia życiowe i jak najlepiej sobie z nimi radzić. Mówi też, że nie należy niczego przyjmować na wiarę, ale samodzielnie to przemyśleć, przeanalizować i sprawdzić, czy rzeczywiście ma sens. To przypomina podejście naukowe, w którym weryfikuje się wyniki eksperymentu, powtarzając go, a dopiero potem przyjmuje się wyniki za fakt. Współcześni ludzie nie lubią kupować czegoś, zanim tego nie sprawdzą – nie kupiliby samochodu bez jego wcześniejszego wypróbowania. Podobnie nie przeszliby na inną religię czy nie przyjęli innej filozofii życiowej, nie sprawdziwszy najpierw, czy ma to naprawdę sens. To właśnie to sprawia, że buddyzm tak bardzo przemawia do wielu ludzi XX wieku. Buddyzm jest otwarty na badania naukowe i zachęca ludzi do analizowania go w podobny sposób.