Buddyzm społecznie zaangażowany to współczesny ruch, który stosuje nauki i praktyki buddyjskie w kontekście społecznym, politycznym, środowiskowym i ekonomicznym. Oparty na wartościach współczucia, mądrości i ahimsy, czyli niestosowania przemocy, buddyzm społecznie zaangażowany dąży do łagodzenia cierpienia nie tylko na poziomie indywidualnym, ale także w obrębie społeczeństw i systemów globalnych.
Tradycyjnie buddyzm często błędnie przedstawiano jako religię oderwaną od społeczeństwa lub nadmiernie mistyczną. Z opowieści o życiu Buddhy wiemy jednak, że to uczucie głębokiego współczucia dla otaczających go ludzi i zwierząt skłoniło go do poszukiwania sposobu na uwolnienie ich wszystkich od cierpienia. Zaangażowane społecznie podejście do praktyki buddyjskiej podkreśla powiązanie między osobistą przemianą a zmianami społecznymi, ukazując, że prawdziwego dobrostanu, a może nawet oświecenia, nie można w pełni osiągnąć w oderwaniu od wyzwań świata.
Początki społecznie zaangażowanego buddyzmu
Termin „buddyzm społecznie zaangażowany” stał się popularny w XX wieku, szczególnie dzięki wietnamskiemu mistrzowi zen Thich Nhat Hanhowi, który opowiadał się za wykorzystaniem nauk buddyjskich w walce z palącymi problemami globalnymi, takimi jak wojna, degradacja środowiska naturalnego i niesprawiedliwość społeczna. Porzuciwszy odosobnione życie klasztorne podczas wojny, która pustoszyła Wietnam, Thich Nhat Hanh zaangażował się w działania społeczne, by pomagać ofiarom, lecz korzenie tego ruchu można odnaleźć w podstawowych naukach Buddhy.
Nauki Buddy, takie jak podstawowe Cztery Szlachetne Prawdy i Ośmioraka Ścieżka, podkreślają znaczenie współczucia i wzajemnego połączenia wszystkich. Nieodłączną częścią tych nauk jest idea, że łagodzenie cierpienia nie ogranicza się do poszczególnych istot, ale powinno obejmować wszystkie istoty i wszystkie warunki nieustannie powodujące cierpienie.
Na przestrzeni dziejów społeczności buddyjskie często angażowały się w działalność charytatywną, opór bez przemocy oraz pracę na rzecz sprawiedliwości społecznej, lecz buddyzm społecznie zaangażowany formalizuje ten aspekt tradycji. Ruch ten zachęca buddystów do aktywnego angażowania się tam, gdzie struktury społeczne, ekonomiczne i środowiskowe przyczyniają się do zbiorowego cierpienia.
Wpływ Sulaka Sivaraksy
Jedną z najbardziej wpływowych postaci ruchu buddyzmu zaangażowanego społecznie jest Sulak Sivaraksa, tajski uczony, aktywista i krytyk społeczny. Nasz wywiad z nim możesz przeczytać tutaj. Sivaraksa był zagorzałym orędownikiem łączenia zasad buddyjskich ze sprawiedliwością społeczną, równością ekonomiczną, zrównoważonym rozwojem środowiska i reformami politycznymi. Jego głos był tak donośny, że wielokrotnie go aresztowano, a nawet zmuszono do czasowego wygnania. Stał na czele działań mających na celu zwalczanie autorytaryzmu, promowanie praw człowieka i rozwiązywanie problemów nierówności strukturalnych w Tajlandii i na świecie.
Aktywizm Sulaka Sivaraksy ma swe korzenie w przekonaniu, że nauki buddyjskie można – i w rzeczy samej należy – stosować w celu rozwiązywania podstawowych przyczyn cierpienia w społeczeństwie. Nieustannie apelował o etyczne sprawowanie rządów, ochronę środowiska i większą sprawiedliwość gospodarczą. W 1989 roku założył International Network of Engaged Buddhists (pol. Międzynarodowa Sieć Zaangażowanych Buddystów), inspirując setki tysięcy praktykujących na całym świecie do postrzegania buddyzmu nie tylko jako drogi do osobistego wyzwolenia, lecz także jako siły napędowej przemian społecznych.
Podstawowe zasady buddyzmu społecznie zaangażowanego
Istotą buddyzmu społecznie zaangażowanego jest stosowanie ponadczasowych nauk Buddhy w obliczu wyzwań współczesności. Ruch ten opiera się na kilku kluczowych zasadach:
Współzależne połączenie
Buddha nauczał, że wszystkie istoty i zjawiska są ze sobą współzależnie połączone. Zasada ta, znana jako pratītjasamutpāda, czyli współzależne powstawanie, oznacza, że żadna jednostka nie istnieje w oddzieleniu od innych. Buddyzm społecznie zaangażowany wzywa nas do uznania, że cierpienie jest często wynikiem szerszych systemów społecznych, ekonomicznych i środowiskowych. Dlatego też, by usunąć podstawowe przyczyny cierpienia, należy podejmować działania na poziomie indywidualnym i systemowym.
Na przykład wyniszczanie środowiska naturalnego, ubóstwo i przemoc nie są odizolowanymi problemami, lecz są ściśle powiązane z globalną polityką, naszymi własnymi zachowaniami konsumenckimi i nierównościami społecznymi. Gdy zauważymy te powiązania, będziemy mogli podjąć próbę holistycznego podejścia do tych problemów.
Współczucie w działaniu
Współczucie jest kluczowym elementem buddyjskiej praktyki. Buddyzm społecznie zaangażowany kładzie nacisk na wyrażania współczucia w namacalny sposób. Współczucie nie ogranicza się zatem wyłącznie do empatii i życzliwych myśli – obejmuje również aktywne działanie mające na celu łagodzenie cierpienia innych. W praktyce może to oznaczać podejmowanie działalności na rzecz sprawiedliwości społecznej, wspieranie zmarginalizowanych społeczności, troska o zmiany klimatu lub orędownictwo na rzecz praw człowieka. Podejmując współczujące działania widzimy, że nie ma sprzeczności między pracą nad osobistym rozwojem duchowym a kojeniem cierpienia innych. W rzeczywistości te ścieżki wzajemnie się wzmacniają.
Niestosowanie przemocy
Niestosowanie przemocy to kolejna fundamentalna zasada buddyzmu społecznie zaangażowanego. Opiera się ona na pierwszym z pięciu wskazań dla ludzi świeckich: nie krzywdzić i nie zabijać innych istot. Przemoc jedynie utrwala cierpienie i wzmacnia cykle nienawiści i podziałów. Dlatego powinniśmy postępować z życzliwością i szacunkiem wobec wszystkich istot oraz odrzucać wyrządzanie krzywdy komukolwiek w jakikolwiek sposób – czy to fizycznie, słownie czy systemowo. Obejmuje to sprzeciw wobec wojny, ucisku i wszelkich form niesprawiedliwości. Dlatego też zaangażowani buddyści często wybierali pokojowy aktywizm, mediacje i działania na rzecz pojednania.
Uważność i świadomość
Buddyzm społecznie zaangażowany zachęca nas do wykorzystywania uważności jako narzędzia pozwalającego uświadomić sobie rzeczywistość cierpienia na świecie. Uważność pomaga nam być obecnymi, świadomymi własnych działań i otwartymi na potrzeby innych. Pomaga nam również zastanawiać się nad tym, w jaki sposób nasze wybory, wzorce konsumpcji i uczestnictwo w systemach społecznych przyczyniają się do cierpienia lub dobrego samopoczucia. Dzięki uważności możemy stać się bardziej świadomi naszych interakcji z innymi ludźmi i otoczeniem, a w rezultacie podejmować odpowiedzialne, wynikające ze współczucia wybory.
Równość
Buddyzm społecznie zaangażowany podkreśla znaczenie uczciwości i równości w strukturach społecznych. Wynika to z tego, że wszyscy tak samo pragniemy szczęścia i tak samo pragniemy unikać cierpienia. Tak więc możemy działać na rzecz sprawiedliwości ekonomicznej, równości płci, sprawiedliwości rasowej i ochrony wszystkich istot – zarówno ludzi, jak i zwierząt. Uznając, że niesprawiedliwość jest źródłem cierpienia, czynić starania, by zniesiono systemy nierówności oraz wspierać uczciwość i współczucie na każdym poziomie.
Pożytki płynące z buddyzmu społecznie zaangażowanego
Wewnętrzny spokój
Wyobraźmy sobie, jak by było, gdybyśmy aktywnie angażowali się w sprawy świata, kierując się w swych działaniach współczującymi intencjami. W sposób naturalny prowadzi to do poczucia osobistego spełnienia i wewnętrznego spokoju, gdyż wiemy, że cokolwiek robimy, przynosi to korzyści nam samym i innym. Kiedy wiemy, że robimy coś dobrego, zwłaszcza dla tych, którzy cierpią, daje nam to silne poczucie celu, co – jak wykazały badania naukowe – sprawia, że jesteśmy szczęśliwsi.
Silniejsze społeczności
Prawie wszyscy chcemy żyć w szczęśliwym i harmonijnym społeczeństwie. Działając ze współczuciem wobec wszystkich istot – kimkolwiek są i jaki nie byłby ich status w społeczeństwie – tworzymy silniejsze, szczęśliwsze i bardziej inkluzywne społeczności. Kiedy w społeczeństwie kultywuje się życzliwość i wzajemny szacunek, korzyści odnoszą wszyscy.
Rozwój duchowy
Zaangażowanie społeczne pogłębia naszą praktykę duchową, pozwalając nam przenosić pielęgnowanie współczucia poza poduszkę medytacyjną i skierować je w szerszy świat. Umożliwia nam praktykowanie wielu rzeczy, które, jak mówimy, chcemy rozwijać, takie jak szczodrość w dzieleniu się swoim czasem i zasobami, cierpliwość wobec osób, które sprawiają nam trudności oraz tolerancję dla odmiennych opinii. Praca w ten sposób jest niesamowicie skutecznym sposobem na tworzenie pozytywnego potencjału i podążanie ścieżką do oświecenia.
Podsumowanie
Buddyzm społecznie zaangażowany to ścieżka, która wymaga pełnej integracji praktyki duchowej i działania społecznego. Uczy, że prawdziwe współczucie wykracza poza poduszkę medytacyjną, docierając do świata i zajmując się systemowymi przyczynami cierpienia. Jako jednostki i społeczności jesteśmy ze sobą współzależnie powiązani. Dobrostan każdej osoby jest ściśle związany z dobrostanem ogółu. Dzięki świadomym działaniom, szczodrości, niestosowaniu przemocy i zaangażowaniu się na rzecz sprawiedliwości wszyscy możemy dążyć do stworzenia bardziej współczującego, sprawiedliwego i pokojowego świata dla wszystkich istot.