چین اندر بدھ مت اتے اسلام دی دَشا، ۱۹۹۷

سارے دھرماں توں ودھ بدھ مت مصیبتاں پیا جھلدا اے، اتے بدھ مت اندر، تبتی بدھ مت، اتے اوس اندر، اوہ جیہڑا کہ تبت دے خود مختار علاقے وچ پایا جاوندا اے۔ تبت دے آشرماں وچ بھکشواں دی نفری اوپر وی سرکار دی ڈاڈھی پابندی اے اتے اوس توں ودھ بھکشواں نوں – جو کہ دو ورہے پہلاں چوکھے وڑے سان – کَڈ دتا گیا ہے۔ایس نوں آمدو (قنغائی) وچ تبتی خود مختار علاقے دی نسبت گھٹ سختی نال لاگو کیتا گیا ہے۔ بیجنگ اتے لبرانگ (گنسو) دے دو تبتی بدھ مت دے سرکاری بودھی کالج – اوہناں پنجاں وچوں بچے ہوۓ جنہاں نوں سورگ واسی پنچن لاما (۱۹۳۸-۱۹۸۹) نے قائم کیتا سی نوں اشتراکی نظرئیے دی شکشا دین اوپر زور ودھانا پیا۔

وڈے تبتی آشرماں دے صدر اتے آگو ۱۹۹۶ دی گرمیاں وچ بیجنگ دے بودھی کالج وچ موجود سان، اوہناں نوں اوتھے تن مہینے دی ڈوہنگی سیاسی شکشا لئی سَدیا گیا۔ اوہناں نوں کھلے عام دلائی لاما نوں منن یا اشتراکیت نوں قبول کرن وچکار فیصلے دا اعلان کرن لئی آکھیا گیا، "نکھیڑ" اتے "شان وان جنم بھومی دی ایکتا نوں قائم رکھن وچکار" فیصلہ۔ تبت وچ، بندے اتے زنانیاں بھکشواں نوں نہ صرف انج کرن نوں آکھیا گیا اے بلک اوہناں نوں دھکے زوری دلائی لاما دیاں تصویراں اوپر، جو کہ پولس اتے فوج نے اکٹھیاں کیتیاں نیں، قدم دھرن لئی وی آکھیا جاوندا اے۔

ہان چینی بودھیاں اوپر اوناں ظلم نئیں ہو رہیا جِنّا تبتیاں اوپر۔ اوہناں دا کم کار وی مندراں تیکر جو پوجا لئی کھلے نیں محدود اے۔ بیجنگ وچ ۶۰۰ آشرماں اتے مندراں وچوں نرے تِن اتے اک تبتی منگول مندر ایہو جۓ نیں۔ باقی دے عجائب گھر نیں۔ ایس ورہے گوانائن (آوالوکیتِشور) دے میلے تے، دو ہزار توں ودھ لوکاں نے بیجنگ دے وڈے چینی مندر، گوانگقی سی، جتھے چین دا بودھی منڈل اے، دی زیارت کیتی۔ عام طور تے ہر قمری دھرمی جنتری مہینے خاص دناں تے سَو کو لوکیں اگر بتی دا چڑھاوا چڑھان آوندے نیں اتے دوجے دناں تے اُکا ہی تھوڑے جِنّے۔ ایس مندر/آشرم وچ صرف ۳۰ بھِکشو نیں۔ بھاویں دہاڑی وچ دو واری اک گھنٹے لئی پوجا پاٹ کردے نیں، پر باقی سمے اوہ رکھوالی دا کم کردے نیں۔ استاد نہ ہون پاروں درس دا کوئی سلسلہ نئیں۔ بھِکشو اپنے طور تے پڑھن دی کوشش کردے نیں۔ ۱۹۸۸ توں پہلاں جدوں اوہنا دے استاد دا مرگ ہوئیا، اوہ رل کے پڑھدے اتے سمادھ کردے سان۔ ہُن اوہناں نے رل کے پوجا کرنی بند کر دتی اے اتے اوہناں وچوں کُجھ اپنے اپنے کمرے وچ پوجا کر لیندے نیں۔ اوتھے اک بڈھا سمادھی استاد کدی کدار آوندا اے، پر اوس نوں چین اندر ایہو جۓ ۲۰ ہور مندراں/آشرماں وچ جانا ہوندا اے۔

ہر ورہے اٹھ چینی بھکشواں نوں بدیس جا کے، اُچیچ سری لنکا وچ، پڑھن دی اجازت مِلدی اے، جتھے دا بدھ مت چینی بدھ مت ورگا نئیں۔ بھاویں ہان چینی لوک بدھ مت نال بڑا موہ رکھدے نیں، پر سرکار عام سکولاں اتے یونیورسٹیاں وچ ایس اوپر شکشا دی اجازت نئیں دیندی۔ نویں مندر بنان دی اجازت نئیں اتے پرانیاں دی مرمت دا کم وی مَٹھا پیندا جاوندا اے۔ ایس دی وجہ سرکار نے ایہ دسی اے کہ جنہاں لوکاں نے مندر بناون لئی پیسے اکٹھے کیتے اوہ آپوں پیسہ کھا گئے۔

چینی بودھی سرکاری سکول بیجنگ وچ فیون سی مندر/آشرم وچ اے۔ ایہ بھِکشواں نوں ہان چینی بدھ مت سکھان لئی سرکار ولوں قائم کیتے گئے پنج وڈے کالجاں وچوں اک ہے۔ باقی دے شنگھائی، نانجنگ، جیوہُوا انہوئی وچ، اتے منگنان فیوجیان وچ نیں۔ ہان بدھ مت دا شنگھائی وچ بڑا زور شور اے ، اچیچ فیوجیان وچ بڑا زور پیا پھڑدا اے۔ بیجنگ دے کالج وچ ۸۰ بھکشو چار ورہیاں دی پڑھائی پئے کردے نیں۔ دوجے کالجاں وچ وی اینے کو ہی ودیارتھی نیں اتے دوجے شہراں وچ کئی نِکے سکھاون دے سکول نیں۔ اوہناں دی زیادہ تر سُرکھیا سیاسی پرچار اے۔

بیجنگ بودھی عامی منڈل وچ دو استاد نیں جو ستر ورہیاں توں اُتے نیں، تے اوہ تبتی بدھ مت نوں مندے اتے اوہو ہی پڑھاندے نیں۔ ایس منڈل دے دو سو رکن نیں۔ اوہناں دی نکی جئی ماڑے حال اک تھاں وے اتے بھاویں اوہناں نے اپنی اوس تھاں تے ول دی عمارت بناون لئی چوکھا چندہ اکٹھا کیتا اے، پر سرکار اوہناں نوں اجازت نئیں دے دی۔

چینیاں نے لمبینی، نیپال وچ، جو کہ مہاتما بدھ دی جنم بھومی اے، اک مندر بنایا اے۔ ایس ورہے، پہلی وار، سرکار چینی بودھیاں نوں ایس مندر نوں چالو کرن اوپر ز یارت لئی نیپال اتے بھارت جاون دی اجازت دے رہی اے۔ ایہناں دی نفری دی حد ۸۰ اے اتے ایہ صرف بھکشواں لئی اے۔ ایہناں وچوں دس تبتی-منگول دھرم والے نیں اتے باقی دے ہان چینی آشرماں توں نیں۔ تبتی-منگول دھرم والے دساں نوں زیارت دے بھارتی حصے وچ جاون دی اجازت نئیں، ایس ڈر توں کہ اوہ کدرے تقدس مآب دلائی لاما نوں نہ ملن۔ دو ہفتیاں لئی مُل تِن ہزار ڈالر اے – جو چوکھیاں دی جیب توں کدرے ودھ اے۔

اسلام دی دشا اُکا ہی انتر اے۔ بھاویں کہ ویغور اتے ہوئی سمیت چین وچ مسلماناں دی آبادی دو کروڑ دے نیڑے تریڑے وے، اوہناں دے نو کالج نیں ، تے ہر اک اندر سَو توں ودھ ودیارتھی نیں۔ بیجنگ وچ نہ صرف ایہو جیا اک کالج اے بلک چینی اسلامی منڈل دا وڈا دفتر وی ایتھے ہی اے۔ بودھی عمارتاں دے مقابلے تے ، بیجنگ وچ اسلامی کالج اتے منڈل دی سانجھی عمارت بڑی وڈی اتے (ضرورت دی) شیواں نال بھری ہوئی اے۔ ۱۹۵۰ دے دھاکے دی بنی ہوئی ایہ عمارت ہُن مُڑ کے مرمت کیتی جا رہی اے۔ اصلی عمارت دی تعمیر اتے مرمت دا کم، ایس دا کجھ خرچہ سرکار نے چُکیا اے۔ ینچوان، جو کہ ہوئی لوکاں دے خود مختار علاقے ننگشا دی راجدھانی اے، دا کالج سب توں وڈا اے۔ سعودی عرب دے پیسے توں بنیا اے کالج مہان اے۔ بودھیاں دے مقابلے تے، ۵۰ توں ودھ مسلمان ودیارتھی ہر سال اسلام دی شکشا لین لئی مصر، سعودی عرب، پاکستان، لیبیا، اتے ملیشیا جاوندے نیں۔

چین وچ ۴۲،۰۰۰ ہزار مسجداں نیں، بودھی مندراں وانگوں نئیں، ساریاں عبادت لئی کھلیاں نیں اتے کوئی وی نرا عجائب گھر نئیں۔ ہر وچ اک امام اے جو عام لوکاں نوں اسلام دا درس دیندا اے۔ بودھیاں دی نسبت بوہت زیادہ پڑھے لکھے مسلمان لوک سنسکرتی انقلاب توں بچ رہے۔ ایس ورہے ۶،۰۰۰ چینی مسلمان حج لئی مکہ جاون دے، جس دی اجازت سنسکرتی انقلاب دے مُکن اوپر دے دتی گئی سی۔ ۴۰ دناں دے ایس حج دا مُل ۲،۵۰۰ ڈالر اے۔

چینی سرکار نے دلائی لاما نوں سرکار دا سب توں وڈا ویری متھیا اے، کیوں جے اوہ اوس نوں سب "نکھیڑ پان والیاں" تحریکاں دا ذمہ وار متھدے نیں۔ تبتی بدھ مت اوپر ظلم تقدس مآب دی حمائت دے کارن اے۔ سرکار عمومی طور تے بدھ مت کولوں ڈردی وی اے۔ چین وچ مسلمان زور شور نال تبلیغ دا کم نئیں کردے، ایس لئی اوہ ہان چینیاں لئی کوئی خطرہ نئیں، جو کہ آبادی دا ۹۲ فیصد نیں۔ پر، کیوں جے زیادہ تر ہان لوکیں کسے حد تک اپنے آپ نوں بودھی سمجھدے نیں، ایس پاروں بدھ مت جنتا دی وفاداری لین موہرے اشتراکیت اتے سرکار لئی وڈا خطرہ اے۔