وضعیت بودیسم و اسلام در چین، ۱۹۹۶

در میان تمام ادیان، آیین بودا و در آیین بودا هم سنت تبتی و در سنت تبتی هم دینی که در منطقه خودمختار تبت رایج است، با بیشترین دشواری‌ها مواجه‌اند. در دیرهای تبت، شمار راهبان مرد و راهبه‌ها به همان تعدادی که رسما مجاز دانسته شده اکیداً محدود مانده است و تمام رهبانان دیگر، که تا همین دو سال پیش تعدادشان بسیار زیاد بود، بیرون رانده شده‌اند. در مقایسه با منطقه خودمختار تبت، این محدودیت در آمدو (چینگای) با فشار و تأکید ملایم‌تری اعمال شده است. دو مدرسه عالی رسمی بودایی که به آموزش سنت تبتی می‌پردازند – در پکن و لابرنگ (گانسو) – و به جا مانده از پنج مدرسه عالی هستند که پانچن لامای فقید (۱۹۸۹ـ ۱۹۳۸) برای آموزش سنت تبتی تاسیس کرد – ناگزیرند تأکید بر آموزش مشی کمونیستی را افزایش دهند.

در تابستان ۱۹۹۶، بزرگان و رهبران دیرهای اصلی تبتی در مدرسه عالی بودایی تبتی پکن بودند، آنها برای گذراندن یک دوره آموزشی فشرده سه ماهه در زمینه شستشوی مغزی سیاسی به این کالج فراخوانده شده بودند. از آنها خواسته شده بود که میان پیروی علنی از دالایی لاما و کمونیسم، میان «جدایی طلبی» و «حفظ اتحاد سرزمین شکوهمند مادری» یکی را انتخاب کنند. در تبت هم راهبان و راهبه‌ها نه فقط وادار شده‌اند که میان این دو گزینه یکی را انتخاب کنند، بلکه آنها را مجبور می‌کنند که تصاویر دالایی لاما را که ماموران پلیس و نظامیان جمع‌آوری کرده‌اند لگد کنند.

بودایی‌های چینی هان تبار چندان با سرکوب‌ها و محدودیت‌هایی که نسبت به تبتی‌ها اعمال می‌شود روبرو نیستند. فعالیت‌های آنها هم فقط در محدوده معابدی است که برای نیایش به روی آنها باز است. از مجموع ۶۰۰ معبد و دیرهان که در پکن وجود دارد، فقط سه معبد از این قسم هستند و علاوه بر آنها یک معبد تبتی/مغولی هم دایر است، بقیه موزه‌اند. امسال در روز جشنواره سالانه گوآن‌‌یین (آوالوکیتشوارا)، بیش از دو هزار نفر از معبد اصلی بودایی پکن، گوآنگ‌ چی سی، که محل استقرار انجمن بوداییان چین است دیدن کردند. به طور معمول اما در چند روز ویژه تقویم مناسبت‌های مذهبی که در هر ماه قمری برای ادای نذورات عود و کندر در نظر گرفته شده شمار دیدارکنندگان نزدیک به صد است و در روزهای دیگر از چند نفر بیشتر نمی‌شود. راهبان این معبد/دیر ۳۰ نفر هستند. روزی دو دفعه آیین مذهبی برگزار می‌کنند و بقیه روز به عنوان خادم به کار مشغولند. هیچ آموزشی در کار نیست چون آموزگاری وجود ندارد. راهبان می‌کوشند خود به تنهایی مطالعه کنند. پیش از مرگ آموزگارشان در سال ۱۹۸۸ آنها به طور گروهی تعلیم می‌دیدند و ‌مدیتیشن می‌کردند. حالا دیگر تمرین‌های جمعی ندارند و فقط بعضی از آنها در اتاق‌هایشان تمرین‌ها را پی گرفته‌اند. یک آموزگار سالخورده مدیتیشن هنوز گه‌گاه به آنها سر می‌زند، اما او باید به حدود ۲۰ دیر و معبد مشابه در اقصی نقاط چین سرکشی کند و در خدمت آنها هم باشد.

هر سال تقریباً به ۸ راهب چینی اجازه داده می‌شود که برای سفر مطالعاتی از چین خارج شوند، اکثر آنها به سری لانکا می‌روند که نوع آیین بودایی آن با سنت چینی کاملاً فرق دارد. با آنکه چینی‌های قوم هان به آیین بودا بسیار علاقه‌ دارند دولت اجازه نمی‌دهد هیچ دوره آموزشی در این زمینه در مدارس یا دانشگاه‌های معمولی ارائه شود. اجازه داده نمی‌شود معابد چینی جدیدی ساخته شوند و تعمیر معابد قدیمی نیز با کندی و تأخیر انجام می‌شود. دلیلی که رسماً برای این ممانعت اعلام شده این است که موارد اختلاس و غارت منابع مالی در میان کسانی که برای ساخت این معابد پول جمع‌آوری می‌کنند بسیار زیاد بوده است.

مدرسه دولتی بودایی چینی پکن در معبد/دیر فایون سی دایر است. این یکی از پنچ مدرسه عالی اصلی است که دولت برای آموزش راهبان بر اساس آموزه‌های سنت چینی‌های هان دایر کرده است. مدارس دیگر در شانگهای، نانجینگ، جیوهوآ در آنهویی و مینگنان در فوجیان هستند. آیین هان بودیسم در شانگهای و به ویژه در فوجیان که در این زمینه فعال‌ترین ناحیه به شمار می‌رود، بیشترین رواج را دارد. در مدرسه عالی پکن، هشتاد راهب طی دوره‌ای چهار ساله تعلیم می‌بینند. چهار مدرسه عالی دیگر هم آماری مشابه دارند و در شهرهای دیگرهم چندین آموزشکده کوچکتر دایرند. بخش عمده آموزش‌های آنها به شستشوی مغزی سیاسی اختصاص دارد. در کانون غیرروحانیان بودایی پکن هم دو آموزگار هفتاد و اندی ساله و پیرو سنت تبتی هستند که عمدتاً همین آیین را آموزش می‌دهند. این کانون ۱۲۰۰ عضو دارد. امکانات آنها محدود به یک ساختمان کوچک فرسوده است. با آنکه برای احداث یک ساختمان مناسب وجوه کافی جمع آوری کرده‌اند دولت به آنها اجازه ساخت و ساز نمی‌دهد.

چینی‌ها در لومبینی نپال، که زادگاه بوداست یک معبد ساخته‌اند. امسال برای اولین بار دولت اجازه داده است که چینی‌های بودایی برای افتتاح این معبد و زیارت به نپال و هند بروند. شمار این زائران محدود به ۸۰ تن است و این امکان فقط برای راهب‌ها فراهم شده است. ۱۰ تن از این تعداد پیرو سنت تبتی – مغولی هستند و دیگران از دیرهای چینی قوم هان هستند. آن ده نفری که پیرو سنت تبتی -مغولی هستند از ورود به خاک هند منع شده‌اند چون این بیم می‌رود که آنها با عالیجناب دالایی لاما تماس بگیرند. هزینه یک سفر دوهفته‌ای ۳۰۰۰ دلار آمریکاست که بسیار فراتر از توان مالی اغلب افراد است.

وضعیت اسلام کاملاً متفاوت است. اگرچه جمعیت مسلمان چین، که اویغورها و هوی‌ها هر دو را در بر می‌گیرد، نزدیک به ۲۰ میلیون است، آنها ۹ مدرسه عالی بزرگ دارند که هر کدام بیش از یک صد دانش آموز دارد. پکن نه فقط دارای یکی از این مدارس عالی اسلامی است، بلکه میزبان مرکز انجمن اسلامی چین هم هست. برخلاف ساختمان‌های بودایی، ساختمانی که به طور مشترک در اختیار مدرسه عالی و انجمن اسلامی است بسیار بزرگ و مجهز است. این ساختمان در اواسط دهه ۱۹۵۰ بنا شد و اکنون در دست نوسازی است. بخشی از هزینه ایجاد ساختمان اولیه و نیز نوسازی آن را دولت تأمین کرده است. اما بزرگترین ساختمان را مدرسه عالی ینچوآن، پایتخت منطقه خودمختار نینگشیا که ساکنان آن هویی هستند، در اختیار دارد. هزینه ساخت این بنای بزرگ را عربستان سعودی پرداخته است. در مقایسه با بودایی‌ها، هر سال بیش از ۵۰ دانش آموز مسلمان چینی برای مطالعه اسلام به خارج از کشور و سرزمین‌هایی چون مصر، عربستان، پاکستان، لیبی و مالزی سفر می‌کنند.

در چین ۴۲ هزار مسجد وجود دارد و برخلاف معابد بودایی، تمام آنها برای عبادت به روی مسلمان‌ها بازند و هیچکدام در حکم موزه نیستند. هر کدام آنها یک امام دارد که برای غیرروحانیان مسلمان کلاس‌هایی برگزار می‌کند. شمار مسلمان‌های تحصیل‌کرده‌ای که از تأثیر انقلاب فرهنگی چین برکنار ماندند بسیار بیشتر از بودائیان است. امسال ۶ هزار مسلمان چینی برای انجام مراسم حج عازم مکه می‌شوند؛ از پایان انقلاب فرهنگی به این سو، ادای فریضه حج مجاز بوده است. هزینه این سفر ۴۰ روزه ۲۵۰۰ دلار آمریکاست.

دولت چین که شخص دالایی لاما را عامل پشت پرده تمام جنبش‌های «جدایی‌طلب» به شمار می‌آورد، او را دشمن شماره یک خود نامیده است. سرکوب آیین بودایی تبتی در سایه سرکوب حامیان عالیجناب دالایی لاما توجیه می‌شود. گذشته از این، مسئولان دولت چین در کل از آیین بودا بیم دارند. مسلمان‌ها به طور فعال دیگران را به دین خود دعوت نمی‌کنند، به همین دلیل تهدیدی علیه چینی‌های هان تبار که ۹۲ درصد جمعیت چین را تشکیل می‌دهند، به شمار نمی‌آیند. اما چون بیشترافراد قوم هان تا حدی هویت خود را با آیین بودایی یکی می‌دانند، این آیین برای نظام کمونیستی و دولت تهدیدی تمام عیار محسوب می‌شود چون ممکن است سرسپردگی و وفاداری این جمعیت را به خود جلب کند.