Tanımı ve Anlamları
Feragat (Tib. nges-'byung) yalnızca bir biçimde acı çekmekten değil, bunun sebeplerinden de özgür olma kararlılığıdır. Bu acılardan ve bu acıların sebeplerinden vazgeçmeye hazır olmak anlamına gelir. Dolayısıyla, büyük bir cesaret gerektirir. Bu yalnızca bedelini ödemeden hoş bir şey elde etmeye çalışmak gibi bir şey değildir.
Feragat ayrıca bu acılardan ve sebeplerinden özgür olmanın mümkün olduğu gerçeğine inanmak anlamına gelir. Bu yalnızca hüsnükuruntu değildir. Bir olgunun her üç biçimde birden doğru (Tib. dad-pa) olduğuna inanmaktır.
- Bir şeye aklı başında bir biçimde inanmak (Tib. dang-ba'i dad-pa) zihni o şey hakkındaki rahatsız edici duygulardan ve tutumlardan temizler. Böylece, doğru feragat zihni arzu edilir bir şeyden vazgeçmeye dair kararsızlıktan, kendine acıma hissinden ve içerleme duygusundan temizler.
- Akıl temelinde bir olgunun doğru olduğuna inanmak (Tib. yid-ches-pa). Acılardan ve bunun sebeplerinden kurtuluşun nasıl mümkün olduğunu anlamamız gerekir.
- Bir olguya ona niyet ederek inanmak (Tib. mngon-dad-kyi dad-pa). Bodhichittanın iki aşamasında olduğu gibi (niyet aşaması ve kendini verme aşaması), belli bir düzeydeki acıdan ve bunun sebeplerinden yalnızca bunu yapabileceğimize inandığımız için vazgeçmeye hazır olmak veya bunu dilemek yetmez. Bizatihi her ikisinden de, şu anda yapabildiğimiz en iyi şekilde, vazgeçmemiz ve nihayetinde bunlardan sonsuza dek özgür olmamızı sağlayacak pratiklere kendimizi vermemiz gerekir.
Dahası, doğru feragat kısa ömürlü çok telaşlı feragatle (Tib. sna-thung spu-sud-kyi nges-'byung), yani dışsal bir gücün bizi kurtaracağına dair kör bir inanca dayanarak her şeyden telaşla ve fanatikçe feragat etmekle aynı şey değildir. Girişmek gereken sıkı çalışmaya dair gerçekçi bir tutum benimsemeyi gerektirir. Başkalarından esinlenebiliriz ama bu çabayı gösterecek olan bizizdir.
Bundan başka, ilerlemenin nasıl kaydedildiğine dair de gerçekçi bir tutuma sahip olmamız gerekir. Samsaradan özgürleşmek asla işlerin her gün biraz daha iyiye gittiği doğrusal bir süreç değildir. Biz ebediyen özgür olana dek samsara inip çıkmaya devam edecektir. Uzun bir dönemin perspektifinden bakınca ilerlemeyi görebiliriz ama günlük yaşamda ruh halimiz inip çıkmaya devam edecektir.
O halde, Budist yolu izlemenin güçlüklerine katlanmak için disipline ve sabra, iniş çıkışlara rağmen yolumuza devam etmek için de zırh gibi neşeli sebata (Tib. go-cha'i brtson-'grus) ihtiyacımız vardır. Özgür olma kararlılığımıza arka çıkan aklı başında inançla, ne hüsrana uğrar ne de ümitsizliğe kapılırız.
Tsongkhapa’ya Göre Feragatin İki Aşaması
Yolun Başlıca Üç Yönü’nde (Tib. Lam-gtso rnam-gsum, İng. The Three Principal Aspects of the Path), Tsongkhapa şu ayrımı yapar:
- feragatin başlangıç kapsamı: bununla başlıca endişemiz bu yaşamın faydasını düşünmek yerine gelecek yaşamların faydasını düşünmek olur
- feragatin orta seviyeli kapsamı: bununla birincil ilgi odağımız gelecek yaşamların faydasını düşünmek yerine samsarada kontrolsüz olarak tekrarlanıp duran yeniden doğuştan kurtuluşa erişmek olur.
Birinci düzey, amacı cennete gitmek olan Budist olmayanlarla ortaklaşa geliştirilen düzeyde feragattir. İkincisi ise Budistlere özgüdür.
Hafif Dharma Tarzı Feragat
Bu ayrımı hayata geçirmek için hazırlık niteliğinde bir aşamayı, bunun “Hafif Dharma” versiyonunu (Coca-Cola Light gibi) ekleyebiliriz. Hafif Dharma tarzı feragat ile birincil ilgi odağımız anı yaşamak yerine bu yaşamın veya gelecek nesillerin daha ileri aşamalarının faydasını düşünmek haline gelir.
Fakat Hafif Dharma tarzı feragat, ancak bunu “gerçek” Dharma düzeylerine ulaşmak için basamak taşı olarak gördüğümüzde Budist yolun geçerli bir parçası olur. “Gerçek” düzeylerine ulaşmak için yeniden doğuş hakkındaki Budist öğretilerini doğru bir şekilde anlamamız ve akıl temelinde bunların gerçek olduğuna inanmamız gerekir. Aksi takdirde, gelecek yaşamlarımıza faydalı olmak veya kontrolsüz olarak tekrarlanan yeniden doğuştan kurtuluşa erişmek için nasıl içtenlikle çalışabiliriz?
Daha sonra Hafif Dharma tarzı feragatle yaşamda, yani ilişkilerimizde, güçlüklerle başa çıkarken, vb. yaşadığımız günlük sorunlara bakarız. Ayrıca bunların sebeplerine de bakar ve yalnızca hemen şimdi değil, yaşamın daha ileri aşamalarında da bu yaşamın kalitesini iyileştirmek için her ikisinden de vazgeçmek konusunda istek duyarız. Bu, psikoterapiyle ortak bir düzeyde feragattir.
Bu düzeye koşut olarak, yaşamda emin istikamet benimsemenin (sığınmanın) de bir Hafif Dharma versiyonuna sahip olabiliriz. Nevrozlarımızın bize ancak asgari düzeyde sorun çıkarmaları için o nevrozlarla birlikte yaşamak üzerinde çalışmak amacıyla yaşamımızda emin istikamet benimseriz. Bu uğurda bunu bütünüyle ya da kısmen başarmış olanları kendimize kılavuz alırız.
Geçici Feragat ve Emin İstikamet
Lam-rim (tasnif edilmiş aşama bilgileri) emin istikamet benimseme konusunu öncelikle başlangıç kapsamında feragat anlamında ele alır. Burada bu konu daha kötü yeniden doğuşları istememeye ve Üç Mücevherin daha iyi yeniden doğuşlara yol açabileceğine olan inanca dayanır. Hafif Dharma versiyonları gibi, bu düzeydeki feragat ve emin istikamet de yalnızca geçicidir. Ayrıca bunların eksiksiz, tanımsal formları değildir.
Dharma Cevheri acıların ve bunların sebeplerinin hakiki durdurulmaları ve bunlara giden hakiki zihin yollarıdır (hakiki yollar). Ne var ki, başlangıç düzeyinde, Dharma Cevheri gerçek bir Dharma cevheri değildir. Durdurmak istediğimiz acılar yalnızca ham acılardır; bunların sebebi yalnızca davranışsal neden-sonuca dair farkındalık yoksunluğudur; durdurma yalnızca geçicidir ve yol da kendini yıkıcı davranışlardan alıkoymadır.
Üstelik, bu Dharma Cevheri denen şeye erişmiş olanlar yeniden doğuşun en iyi aşamalarında olanlardır – insan ve tanrılar olarak doğmuşlardır; Buddhalar olmadıkları gibi, boşluğun kavramsal olmayan idrakine sahip olan arya sangha cemaatinin bir parçası da değildirler.
Tanımsal Feragat ve Emin İstikamet
Ancak orta seviyeli lam-rim düzeyinde eksiksiz, tanımsal feragati ve eksiksiz, tanımsal emin istikameti buluruz. Buradaki hakiki acılar her üç türdendir (ıstırap, değişim ve her şeyi saran acılar), hakiki sebepler boşluğa dair farkındalık yoksunluğudur, hakiki durdurma ise yalnızca daha yüksek düzlemde yeniden doğuşlara veya meditatif aşamalara geçmek gibi geçici değil, sonsuzdur ve hakiki zihin yolları da boşluğun kavramsal olmayan idrakleridir.
Buna uygun olarak, burada yaşamlarımızda tanımsal emin istikameti benimser ve Buddhaların zihinsel devamlılıklarında eksiksiz olarak var oldukları halleriyle ve arya sanghanın zihinsel devamlılıklarında da kısmen var oldukları halleriyle hakiki durdurmaların ve hakiki yolların gerçek Dharma Cevherini hedefleriz.
Bodhisattva Düzeyinde Feragat ve Emin İstikamet
Bir bodhichitta motivasyonunun ileri lam-rim düzeyinde, feragat diğer herkesin samsarik acılardan ve bunların sebeplerinden özgür olmasını amaçlar; sadece ıstırabın acılarından özgür olmalarını veya sadece bazı varlıkların acılarından özgür olmalarını değil. Diğer tüm varlıkların acılardan ve acıların sebeplerinden bütünüyle kurtulmasını, bunun mümkün olduğuna inanarak, dilemeye “şefkat” denir. Şefkat bodhisattva düzeyinde feragatin bir yönüdür.
Diğer tüm varlıkları özgürleştirme becerisini geliştirmek için, bodhisattva feragatinin diğer yönüne de gereksinim duyarız. Yalnızca kurtuluşumuza mani olan duygusal engellerden (Tib. nyon-sgrib) değil, aynı zamanda her şeyi mutlak olarak bilmemize mani olan bilişsel engellerden (Tib. shes-sgrib) de feragat etmemiz gerekir. Yine bu da her şeyi mutlak olarak bilmenin ne olduğunu, buna mani olan engelleri anlamayı ve kendimizi bu engellerden sonsuza dek kurtarmanın mümkün olduğuna inanmayı içerir. Ayrıca, herkesin bu engellerden ebediyen kurtulmasının mümkün olduğuna dair kuvvetli inancı içerir.
Sonuç
O halde, Budist yolun başından sonuna kadar, acılardan ve acıların sebeplerinden vazgeçmeye hazır olmamız gerekir. Bu suretle acılarımızın kaynaklarının bencillik, tembellik, bağımlılık, öfke, vb. olduğunu anlamamız gerekir; bunlardan şu anda olabildiğince vazgeçer ve en yakın zamanda bunlardan ebediyen kurtulmak için uğraşırız.
Tantrada daha da derin feragate ihtiyacımız vardır. Sıradan öz imgelerimizden ve bunlarla özdeşleşmekten vazgeçmeye ve daha sonra bunları gerçekten de elimizden geldiğince bırakmaya hazır olmamız gerekir. Feragat, Hafif Dharma’tan başlayarak en yüksek tantraya değin, kuşkusuz ki derin ve geniş kapsamlı bir pratiktir.