Definicja i implikacje
Wyrzeczenie (nges-'byung) to determinacja w dążeniu do wolności nie tylko od jakiegoś rodzaju cierpienia, lecz również od jego przyczyn. Wymaga wielkiej odwagi. Naszym celem nie jest osiągnięcie czegoś przyjemnego bez niczego w zamian.
Wyrzeczenie zawiera w sobie również wiarę w możliwość uwolnienia się od cierpienia i jego przyczyn. Nie jest to myślenie życzeniowe. To trojaka wiara w prawdziwość tego faktu (dad-pa).
- Wiara pochodząca z jasnego rozumowania (dvangs-ba'i dad-pa) oczyszcza umysł z przeszkadzających emocji i postaw dotyczących obiektu. Tym samym prawdziwe wyrzeczenie oczyszcza umysł z niezdecydowania, żalu na samego siebie i sentymentu do porzuconych przedmiotów naszych pragnień.
- Wiara oparta na argumentach (yid-ches-pa). Powinniśmy zrozumieć w jaki sposób możliwe jest wyzwolenie od cierpienia i jego przyczyn.
- Wiara pochodząca z aspiracji (mngon-dad-kyi dad-pa). Podobnie jak przy omawianiu dwóch aspektów bodhiczitty (aspiracji i zastosowania) nie możemy tylko chcieć pozbyć się cierpienia i jego przyczyn. Musimy porzucić je całkowicie, tyle ile aktualnie możemy, i zaangażować się w praktykę, która pomoże nam osiągnąć wolność na zawsze.
Co więcej, prawdziwe wyrzeczenie nie jest krótkotrwałym i przenikniętym ekscytacją wyrzeczeniem się wszystkiego (sna-thung spu-sud-kyi nges-'byung) w fanatycznej wierze, że jakaś zewnętrzna siła nas uratuje. Prawdziwe wyrzeczenie pociąga za sobą przekonanie, że potrzebna będzie ciężka praca. Możemy otrzymać od innych inspirację, ale inni nie wykonają tej pracy za nas.
Następnie potrzebujemy realistycznego wyobrażenia o tym, jak robić postępy. Uwalnianie się od samsary nie jest nigdy linearnym procesem, w którym z każdym dniem jest coraz lepiej. Dopóki ostatecznie się nie wyzwolimy, samsara będzie „rzucać” nami w górę i w dół. Patrząc na to w dłuższej perspektywie, zauważamy postęp, ale obserwując dzień po dniu widzimy, że nasze nastroje ciągle się zmieniają.
Potrzebujemy więc dyscypliny i cierpliwości, aby znosić trudności na buddyjskiej ścieżce, a także podobnej zbroi radosnej wytrwałości (go-cha'i brtson-'grus), aby iść do przodu na przekór chwiejności samsary. Dzięki wierze pochodzącej z rozumienia nie będziemy ani sfrustrowani, ani przerażeni.
Dwa etapy wyrzeczenia według Tsongkapy
W Trzech podstawowych ścieżkach (Lam-gtso rnam-gsum) Tsongkapa wyróżnia:
- początkowy zasięg wyrzeczenia, który zwraca naszą uwagę na przyszłe żywoty,
- środkowy zasięg wyrzeczenia, który odwraca nas od przyszłych żywotów, a skupia się na osiągnięciu wyzwolenia z kołowrotu narodzin w samsarze.
Pierwszy etap jest wspólny buddystom i innym wyznawcom, pragnącym odrodzenia w niebie. Drugi jest specyficznie buddyjski.
Dharma w wersji light i wyrzeczenie
Możemy wyróżnić jeszcze jeden rodzaj wyrzeczenia w wersji „Dharma light“ (jak Coca Cola light). Takie wyrzeczenie odwraca nas od szukania zadowolenia w tym konkretnym momencie i zwraca naszą uwagę na przyszłość w tym życiu czy los przyszłych pokoleń.
Wyrzeczenie w wersji light jest buddyjskie, tylko jeśli prowadzi do kolejnych dwóch stopni wyrzeczenia. Aby osiągnąć te wyższe stopnie, musimy zrozumieć buddyjską koncepcję odrodzeń i uwierzyć w to, że jest faktem opartym na argumentach. W przeciwnym razie jak będziemy mogli pracować dla pożytku naszych przyszłych żywotów czy wyzwolenia od niekontrolowanych narodzin?
Rozwinąwszy wyrzeczenie w wersji light, patrzymy na codzienne problemy w naszych związkach, na to jak radzimy sobie z trudnościami itd. Obserwujemy również przyczyny i chcemy pozbyć się obu, aby polepszyć jakość naszego życia, nie tylko natychmiast, ale również w późniejszym życiu. Takie wyrzeczenie ma wspólne cechy z psychoterapią.
Możemy też przyjmować schronienie w wersji light. Takie obieranie właściwego kierunku (przyjmowanie schronienia) jest chęcią pracy z własnymi neurozami, tak by przynosiły nam jak najmniej problemów. Patrzymy na tych, którzy osiągnęli to w pełni lub w części, są dla nas jak na drogowskazy na ścieżce.
Tymczasowe wyrzeczenie i bezpieczny kierunek
Lamrim (Stopniowa ścieżka) omawia przyjęcie schronienia na poziomie wstępnym wyrzeczenia. Opiera się ono na strachu przed złymi odrodzeniami i wierze, że Trzy Klejnoty mogą doprowadzić nas do lepszych w przyszłości. Tak jak Dharma light również ten poziom wyrzeczenia i schronienia jest tylko tymczasowy, niepełny.
Klejnot Dharmy to prawdziwe powstrzymanie cierpienia i jego przyczyn oraz prawdziwa ścieżka, która do tego prowadzi. Na etapie wstępnym Klejnot Dharmy nie jest prawdziwym Klejnotem Dharmy. Cierpieniem, którego chcemy się pozbyć, jest tylko pospolite cierpienie, pochodzące z nieznajomości behawioralnego prawa przyczyny i skutku, a powstrzymanie cierpienia w ten sposób jest tylko czasowe; ścieżką jest unikanie destrukcyjnych zachowań.
Ponadto ci, którzy osiągnęli taki Klejnot Dharmy, mają dobre odrodzenie takie jak boskie lub ludzkie, jednak nie są Buddami ani nie muszą należeć do szlachetnej sanghi, czyli wspólnoty tych, którzy niekonceptualnie rozpoznali pustkę.
Pełne wyrzeczenie i schronienie
Tylko na środkowym poziomie lamrimu znajdujemy pełne, zgodne z definicją, wyrzeczenie i schronienie. Prawdziwe cierpienie jest tu przyporządkowane do trzech typów (ból, zmiana i uwarunkowanie), prawdziwą przyczyną jest nieświadomość pustki, a prawdziwe powstrzymanie cierpienia jest trwałe i niezwiązane ze zdobywaniem lepszych odrodzeń czy stanów medytacyjnych. Prawdziwa ścieżka to niekonceptualne poznanie pustki.
Podobnie jak wcześniej, przyjmujemy bezpieczny kierunek w naszym życiu i pragniemy osiągnąć Klejnot Dharmy prawdziwego powstrzymania cierpienia i prawdziwej ścieżki, który znajduje się w mentalnym kontinuum Buddów, a częściowo w mentalnym kontinuum szlachetnej sanghi.
Wyrzeczenie i bezpieczny kierunek na poziomie bodhisattwy
Na zaawansowanym poziomie lamrimu – motywacji bodhisattwy – celem wyrzeczenia jest wyzwolenie wszystkich od samsarycznego cierpienia i jego przyczyn, nie tylko cierpienia bólu i nie tylko pewnej grupy istot. Taka motywacja to życzenie, by wszystkie istoty zostały całkowicie uwolnione od cierpienia i jego przyczyn, oraz przekonanie, że jest to możliwe – to właśnie nazywamy „ współczuciem“. Współczucie jest jednym z aspektów wyrzeczenia bodhisattwy.
Aby mówić o możliwości wyzwolenia wszystkich, musimy najpierw powiedzieć o innych aspektach wyrzeczenia bodhisattwy. Musimy pozbyć się nie tylko emocjonalnych splamień, które powstrzymują nasze wyzwolenie, ale również splamień poznawczych, które blokują wszechwiedzę. Wymaga to zrozumienia, czym jest wszechwiedza, czym są splamienia, które ją zaciemniają, oraz wiary, że możemy uwolnić się od owych splamień na zawsze. Musimy również mocno wierzyć w to, że wszystkie istoty są zdolne do wykorzenienia splamień.
Uwagi końcowe
Na buddyjskiej ścieżce musimy mieć motywację, by pozbyć się cierpienia i jego przyczyn. Musimy rozpoznać, że przyczyny cierpienia to nasz egoizm, lenistwo, przywiązanie, gniew itd. Musimy pozbyć się ich najwięcej jak tylko możemy i dążyć do zupełnego oczyszczenia się.
W tantrze potrzebujemy jeszcze głębszego wyrzeczenia. Musimy chcieć pozbyć się przyczyn cierpienia i – w stopniu w jakim możemy – odrzucić nasz codzienny obraz samego siebie oraz naszą identyfikację z nim. Wyrzeczenie jest głęboką i daleko sięgającą praktyką, od Dharmy light aż po tantrę.