Znaczenie „Sanghi”

Sangha w therawadzie

W therawadzie Klejnot Sanghi określa się z punktu widzenia nauk. Odnosi się on zatem do każdego, kto osiągnął jeden z czterech duchowych etapów począwszy od poziomu arji. „Arja” to ktoś, kto doświadcza nie-konceptualnego poznania czterech szlachetnych prawd. W therawadzie, owe cztery etapy, z których pierwszy jest właśnie tym poznaniem, nazywają się kolejno: „wchodzący w strumień”, „raz-powracający”, „nie-powracający”, oraz „arhat”. Kiedy słyszymy o tych terminach w therawadzie, nie powinniśmy myśleć sobie: „och, wchodzący w strumień, to tylko początkujący. Każdy może to osiągnąć”. W rzeczy samej jest to poziom arji. Z punktu widzenia therawady, Klejnot Sanghy dotyczy Arja Sanghi, Sanghi Arjów, Szlachetnej Sanghi. Nazywani są oni „Klejnotem” z punktu widzenia ich urzeczywistnienia, osiągnięcia niekonceptualnego poznania czterech szlachetnych prawd, a w szczególności tego, że nie ma czegoś takiego jak jaźń niemożliwego rodzaju (anatta). Taki człowiek może być mnichem, mniszką lub osobą świecką.

Sanghę można również opisać z punktu widzenia winaji, reguł dyscypliny. Z tego punktu widzenia, Sangha dotyczy społeczności w pełni wyświęconych mnichów i mniszek, a dokładniej, grupy czterech lub więcej w pełni wyświęconych mnichów lub mniszek, których obecność jest wymagana podczas niektórych rytuałów, do przeprowadzenia których potrzebne jest kworum członków wspólnoty zakonnej. Na przykład, do ceremonii pełnego wyświecenia mnicha potrzeba obecności pewnej liczby w pełni wyświęconych mnichów, a do ceremonii pełnego wyświęcenia mniszki potrzebna jest obecność w pełni wyświęconych mniszek lub zarówno w pełni wyświęconych mnichów jak i mniszek mniszek. Ci w pełni wyświęceni mnisi i mniszki, których określa się tak ze względu na ich śluby są Sanghą, lecz niekoniecznie Klejnotem Sanghi. Są oni tym co nazywa się „konwencjonalną Sanghą”, lecz nie Klejnotem Sanghi. Oczywiście, niektórzy mnisi i mniszki mogą być również arjami, a wówczas byliby zarówno konwencjonalną Sanghą jak i Klejnotem Sanghi.

Rozróżnienie między Sanghą a Klejnotem Sanghi, jakie znajdujemy w therawadzie znajduje swoje potwierdzenie we wszystkich pozostałych tradycjach buddyzmu. Stosowane w nich terminy techniczne mogą się od siebie różnić, lecz to ogólne rozróżnienie jest wszędzie.

Co mówi na ten temat tradycja indyjskiej mahajany, którą podążają Tybetańczycy? Jaki był tradycyjny pogląd na ten temat w Indiach, z którym wpierw zetknęli się Tybetańczycy?

W indyjskim buddyzmie mahajany, jednym z wielkich mistrzów, lub jak powinniśmy powiedzieć, źródeł nauk, jest Majtreja. Majtreja jest przyszłym uniwersalnym Buddą, którzy nadejdzie po Buddzie Siakjamunim. Wielki indyjski mistrz Asanga miał wiele wizji Maitreji i spisał nauki, które od niego otrzymał tak zwanych „Pięciu Tekstach Maitreji”. Owych „Pięć Tekstów Maitreji” należą do głównych dzieł studiowanych nie tylko w buddyzmie indyjskim, ale także przez Tybetańczyków. Kiedy będziemy przyglądać się definicjom Trzech Klejnotów, będziemy opierać się właśnie o te teksty. W definicjach Trzech Klejnotów, jakie znajdujemy w trzech z tych tekstów są drobne różnice, choć tak naprawdę nie są one ze sobą sprzeczne. Tybetańczycy, którzy bardzo dobrze potrafią łączyć ze sobą to, co powierzchownie jawi się jako sprzeczne, podążają w istocie za wszystkimi trzema. Teksty te przedstawiają dwa stanowiska: dwa z nich przedstawia jedno stanowisko, a trzeci tekst drugie stanowisko.

Jedno z tych stanowisk znajdujemy w tekście zwanym w sanskrycie Abhisamadżalamkara, po tybetańsku mNgon-rtogs-rgyan, co znaczy „Filigran” lub „Ozdoba Urzeczywistnienia”. Jest to jeden z głównych traktatów, który przez pięć lat studiują wszyscy Tybetańczycy w ramach treningu, jaki przechodzą by stać się gesze lub kenpo. Ten bardzo skomplikowany tekst jest w zasadzie kluczem do zrozumienia wszystkich sutr Pradżniaparamity, gdyż organizuje on ogromną literaturę Pradżniaparamity w zrozumiałe kategorie i tematy. Sutry Pradżniaparamity są przeogromne i mają wiele wersji. Jedna może mieć sto tysięcy wersów itd. Naprawdę, nie jest łatwo je studiować i zrozumieć jasno ich znaczenie, a tekst ten nam w tym pomaga.

Zgodnie z Abhisamadżalamkarą, każdy z Trzech Klejnotów ma dwa poziomy: zwykły czy też konwencjonalny poziom oraz najgłębszy czy też ostateczny poziom. Zwykły, konwencjonalny poziom ukrywa poziom najgłębszy.

Jest jeszcze inny tekst Majtreji zwany Uttaratantra, po tybetańsku rGyud bla-ma, co znaczy „Niezrównane wieczne kontinuum”. Tekst ten dotyczy natury buddy, i również on zajmuje absolutnie centralne miejsce w buddyjskich studiach Tybetańczyków. Uttaratantra przedstawia definicje Trzech Klejnotów. Jedyny punkt, w którym tekst ten nie zgadza się z Abhisamajalamkarą dotyczy tego, jak przedstawia on definicję Klejnotu Dharmy, gdyż odnosi się one jedynie do jego najgłębszego poziomu, a nie do Klejnotu Dharmy na zwykłym poziomie. Jeśli pominąć tę różnicę, oba teksty prezentują to samo stanowisko. Pierwszy z nich opisuje dwa poziomy Trzech Klejnotów; natomiast drugi definiuje Klejnot Dharmy tylko na jednym z tych poziomów – na najgłębszym. Tutaj jednak, naszym tematem jest Klejnot Sanghi, a jego definicje podane w Uttaratantra odnoszą się zarówno do konwencjonalnego, jak i do jego najgłębszego poziomu. Przyjrzyjmy się teraz wyjaśnieniom dotyczącym wszystkich trzech Klejnotów.

Klejnot Buddy, na zwykłym poziomie, to Ciała Formy Buddy, Rupakaja (Ciało Formy). Jest on tym co widać. Istnieją dwa rodzaje Ciała Formy: Sambhogakaja (Ciało Formy Pełnego Wykorzystania) i Nirmanakaja (Ciała Przejawione lub Ciała Przejawienia), które są subtelnymi i mniej subtelnymi formami, w jakich przejawia się Budda. Najgłębszym poziomem, jaki kryją te niosące oświecenie ciała jest Dharmakaja Buddy – Ciało, które obejmuje wszystko. Dharmakaja ma dwa aspekty. Jeden zwany jest Dżniana-Dharmakają, czasami nazywany „Dharmakają Mądrości” lub „Dharmakają Głębokiej Świadomości”, jest to Ciało Głębokiej Świadomości Które Obejmuje Wszystko. Drugi aspekt Dharmakaji zwie się Swabhawakaja, „Ciało Natury” czy też „Ciało Podstawowej Natury” i odnosi się do prawdziwych zatrzymań lub prawdziwych ustań kontinuum umysłu Buddy, więc jest ono Trzecią Szlachetną Prawdą. Dharmakaja odnosi się zatem do Trzeciej i Czwartej Szlachetnej Prawdy w kontinuum umysłu Buddy. To jest najgłębszy Klejnot Buddy.

Czym jest Klejnot Dharmy? Na zwykłym poziomie Klejnot Dharmy to dwanaście kategorii nauk pochodzących z aktywności mowy Buddy. Oznacza to rzeczywiste słowa, którymi nauczał Budda. Są one tym, co słyszymy lub co widzimy gdy są one zapisane. Najgłębszy Klejnot Dharmy jest tym, co słowa te skrywają: urzeczywistnienie tego, co nauczał Budda. Odnosi się to także do Trzeciej i Czwartej Szlachetnej Prawdy: prawdziwych zatrzymań (prawdziwych ustań) oraz prawdziwej ścieżki. Prawdziwe zatrzymania są całkowitym wyeliminowaniem z kontinuum umysłu Pierwszej i Drugiej Szlachetnej Prawdy, czyli prawdziwego cierpienia i jego prawdziwych przyczyn. Prawdziwa ścieżka jest albo głęboką świadomością eliminującą pierwsze dwie Szlachetne Prawdy, lub powstałą głęboką świadomością w kontinuum umysłu Buddy, wolną od owych dwóch. Czwarta Szlachetna Prawda w kontinuum umysłu Buddy nie musi działać w celu wyeliminowania dwóch pierwszych Szlachetnych Prawd, ponieważ jest on już od nich wolny. Krótko mówiąc, kiedy mówimy o najgłębszym Klejnocie Dharmy, mówimy o Trzeciej i Czwartej Szlachetnej Prawdzie, w kontinuum umysłu kogokolwiek począwszy od arji aż po Buddę. Kiedy mówimy o prawdziwym umyśle ścieżki w kontinuum umysłu arji, odnosi się to do głębokiej świadomości, która ma na celu usunięcie pierwszych dwóch Szlachetnych Prawd. Zaś gdy mówimy o prawdziwych umysłach ścieżki w kontinuum umysłu Buddy, odnosi się to do wolnej od tych dwóch głębokiej świadomości.

Na zwykłym poziomie Klejnot Sanghi jest indywidualną osobą każdego arji, kim może być mnich, mniszka lub osoba świecka. Nie jest to zatem grupa czy społeczność osób będących arjami, traktowana jako całość, lecz każdy z członków takiej wspólnoty. Jest to tym, co widzimy. Cóż więc kryje się pod tym? Najgłębszy Klejnot Sanghi, jest także Trzecią i Czwartą Szlachetną Prawdą w kontinuum umysłu arji. Należy zauważyć, że Buddów uważa się tu za arjów najwyższego poziomu.

Z punktu widzenia tejże tradycji Majtreji, na najgłębszym poziomie, Trzy Klejnoty są w zasadzie tym samym: Trzecią i Czwartą z Szlachetnych Prawd.

• Najgłębszy Poziom Klejnotu Buddy to Trzecia i Czwarta Szlachetna Prawda Buddy.
• Najgłębszy Poziom Klejnotu Dharmy to Trzecia i Czwarta Szlachetna od arji aż do Buddy
• Najgłębszy Poziom Klejnotu Sanghi to także Trzecia i Czwarta Szlachetna Prawda od arji aż do Buddy

Więc na jakim poziomie Trzeciej i Czwartej z Szlachetnych Prawd odnajdujemy wszystkie trzy Klejnoty? Tylko na poziomie Buddy. Jedynie na tym poziomie, Trzy Klejnoty schodzą się tutaj w jednej osobie, czyli w Buddzie. Tybetańczycy stosują to rozumowanie, gdy mówią o Trzech Klejnotach jako obecnych w jednej osobie, czyli w Guru jako Buddzie. Taka jest podstawa tego twierdzenia i stąd właśnie czerpią je Tybetańczycy, co jest szczególnie widoczne w tantrze.

Druga tradycja Majtreji pochodzi z innego jego tekstu i nazywa Mahajanasutralamkara, „Filigran sutr mahajany” lub „Ozdoba sutr mahajany”. Tradycja ta mówi o Klejnocie Sanghi jedynie w kategoriach indywidualnej osoby arji. Nie mówi ona o Trzeciej i Czwartej Szlachetnej Prawdzie. Gdy Tybetańczycy omawiają to w kontekście sutr, podążają ze tą drugą tradycją. Arjowie, którzy są Buddami nie są w niej uwzględnieni jako Klejnot Sanghi, a jedynie arjowie o mniejszych osiągnięciach niż stan Buddy. Punkt widzenia tantry, w którym guru uważa się za ucieleśnienie Trzech Klejnotów, jest zgodny z pierwszą tradycją Majtreji, w której Arjów będących Buddami uważa się za Klejnot Sanghi.

Każdy z trzech Klejnotów ma coś, co go reprezentuje, swoją reprezentację, która zwana jest „symbolicznym Klejnotem”, lecz sama w sobie nie daje schronienia i nie wskazuje bezpiecznego kierunku. Dla większości z nas spotkanie prawdziwego Klejnotu Buddy, Dharmy i Sanghi nie jest możliwe. Możemy natomiast napotkać to, co je reprezentuje, co je przedstawia. Tak więc, symbolicznym Klejnotem Buddy są obrazy i rzeźby przedstawiające Buddów. Gdy czynimy pokłony przed posągiem bądź obrazem, nie jest on rzeczywistym Klejnotem Buddy, lecz po prostu go reprezentuje. Czynimy pokłony przed tym, co ów obraz bądź posąg reprezentuje. Nie przyjmujemy przecież schronienia w posągu czy rzeźbie; w buddyzmie nie ma bałwochwalców.

Podobnie, symbolicznym Klejnotem Dharmy są drukowane teksty Dharmy reprezentujące zarówno słowa Buddy jak ich urzeczywistnienia. Również i tu, nie przyjmujemy przecież schronienia w książkach, nieprawdaż? Klejnot Sanghi reprezentuje grupa czterech w pełni wyświęconych mnichów lub w pełni wyświęconych mniszek. Nie przyjmujemy więc faktycznie schronienia w wspólnocie monastycznej, która jest po prostu symbolicznym Klejnotem Sanghi – to jest tym co therawada nazywa „konwencjonalną Sanghą”.

Czy wystarczy obecność Klejnotu Sanghi, by zapewnić kontynuację, utrzymanie Sanghi?

Nie. Nie według tej definicji. Liczba w pełni wyświęconych mnichów potrzebnych do przeprowadzenia ceremonii pełnego wyświęcenia różni się w zależności od tradycji, ale nawet w pełni wyświęceni mnisi nie wystarczą. Aby móc udzielić wyświęcenia, muszą być mnichami przez dziesięć lat, choć mamy co do tego różne tradycje. Jeśli zaś chodzi o ceremonię pełnego wyświęcenia mniszki, to jest kilka tradycji określających niezbędną liczbę w pełni wyświęconych mnichów lub zarówno mnichów jak i mniszek potrzebnych do jej przeprowadzenia, oraz przez ile lat powinni oni byli wypełniać pełne śluby monastyczne.

Sangha w tradycji tybetańskiej

Tak wygląda to w tradycji indyjskiej mahajany. Warto też przyjrzeć się temu co mówi na ten temat tradycja tybetańska. W „Ozdobie drogocennego wyzwolenia” (wydanej w Polsce przyp. tł.) Gampopa mówi o wspólnych i szczególnych obiektach schronienia. Wspólne to te, które są wspólne dla hinajany i mahajany. Szczególne te to, które istnieją wyłącznie w mahajanie.

W odniesieniu do wspólnego Klejnotu Sanghi, Gampopa mówi, że są one dwa: zwykłe istoty i arjowie.

• Sangha, która jest zwykłymi istotami odnosi się do grupy czterech lub więcej w pełni wyświęconych mnichów lub mniszek, którzy nie osiągnęli jeszcze stanu arji. Gampopa wspomina jedynie o w pełni wyświęconych mnichach, gdyż tradycja linii w pełni wyświęconych mniszek nie została przeniesiona do Tybetu. Jednakże termin „w pełni wyświęcony mnich” (dge-slong, sanskr. bhikshu) można także używać jak ogólnego terminu odnoszącego się zarówno do mnichów jak i mniszek.
• Arja Sangha odnosi się do kogokolwiek, kto zalicza się do ośmiu rodzajów istot w czterech parach. Jest to to samo, co w therawadzie uważa się za Klejnot Sanghi. Te cztery pary, czy też cztery grupy to: wchodzący w strumień, raz-powracający, nie-powracający, i arhat. Każda grupa czy też para dzieli się na dwa: „wstępującego”, czyli tego, kto zaczyna urzeczywistniać ten poziom, oraz „urzeczywistnionego”, czyli tego, kto osiągnął ten poziom. Gampopa nie mówi nic o tym czy owi arjowie muszą być w pełni wyświęconym mnichem lub mniszką.

Szczególny Klejnot Sanghi, akceptowany wyłącznie przez mahajanę, i nie uznawany przez szkoły hinajany ma również dwa aspekty, które różnią się pod względem tego jak się je określa.

• Gdy określa się go jak przedmioty znajdujące się przed nami, Szczególny Klejnot Sanghi odnosi się do Sanghi Bodhisattwów. Chodzi tu przypuszczalnie o w pełni wyświęconych mnichów i mniszki-bodhisattwów, którzy i które są zarówno arjami, jak jeszcze nie arjami.
• Gdy określa się go pod względem urzeczywistnienia, szczególny Klejnot Sanghi odnosi się do bodhisattwów będących arjami – czyli tych, którzy znajdują się na którymkolwiek z dziesięciu poziomów umysłu bodhisattwy (sa-bcu).

A co mówi na ten temat ningma? W tekście zwanym „Uprzejmie nachylone, by nam nieść ulgę” wielkiego mistrza ningmy, Longczienpy, Klejnot Sanghi to śrawakowie i pratjekabuddhowie, również na czterech poziomach, którymi są: wchodzący w strumień, raz-powracający, nie-powracający, arhat, oraz bodhisattwowie będący arjami. Ale dodaje się także tych, których określa się jako „Dzierżycieli Mantry” oraz „Dzierżycieli Czystej Świadomości” (rig-‘dzin po tybetańsku). Zasadniczo są to arjowie, którzy podążali tantryczną ścieżką dzokczien. Ningma dodaje aspekt tantry od określenia Sanghi.

Jak opisuje to tradycja śakja? Ich podstawowy tekst autorstwa Ngorchen Konchog Lhundrub'a ma tytuł „Przepiękna ozdoba trzech wizji”. To są podstawowe stopniowej ścieżki lam-rim czterech tradycji.

W tekście tym, nie wdając się w różne podziały, jak czyni to ningma czy kagju, mówi on po prostu, że Klejnot Sanghi jest społecznością arjów. Co ciekawe, gdy mówi on Sandze zwykłych istot, która jest symbolicznym Klejnotem Sanghi, powiada, „Ci, którzy weszli w Dharmę przed nami”. Odnosi się to do mnichów, którzy otrzymali wyświęcenie przed nami. Innymi słowy, nie są to młodsi mnisi. W społeczności monastycznej siedzi się podług tego kiedy otrzymało się wyświęcenie. Zatem są to wszyscy mnisi siedzący przed nami w zgromadzeniu, ale nie ci siedzący za nami. Uważam to za ciekawe, że właśnie ten sposób definiuje się to w sakja.

A co mówi na ten temat tradycja gelug? Tsongkapa w Lam-rim chen-mo, „Stopnie ścieżki?” nie definiuje Trzech Klejnotów w sposób, jaki robiliśmy to do tej pory. Omawia on różnice pod względem ich aktywności, właściwości itd. Jednakże z jego prezentacji bardzo jasno wynika, że podchodzi on do tego dokładnie w taki sam sposób jak Gampopa. Mówi on, że Arja Sangha jest podstawową Sanghą, Klejnotem Sanghi. Pabongka, w swym dziele Wyzwolenie w twojej dłoni, mówi to samo, lecz także wyraźnie wskazuje, że Sangha monastyczna jest jedynie symbolicznym Klejnotem, nie prawdziwym Klejnotem.

Jest ciekawe, że panuje ogólna zgoda co do tego, że Arja Sangha jest rzeczywistym, prawdziwym Klejnotem Sanghi, co zgadza się także ze stanowiskiem therawady. Jakkolwiek, therawada mówi tylko o arjach hinajany, śrawakach i pratjekabuddhach, podczas gdy w mahajanie, którą podążają Tybetańczycy, dodajemy jeszcze bodhisattwów będących arjami, a w tradycji ningma, wspomina się jeszcze o arjach praktykujących tantrę. Pamiętajcie, że Buddowie także zaliczają się do arjów – arją jest ktokolwiek, kto doświadcza nie-konceptualnego poznania pustki, a Budda też go oczywiście doświadcza. Następnie, konwencjonalna Sangha, czy też symboliczny Klejnot Sanghi, który nie jest tym, w czym w rzeczywistości przyjmujemy schronienie, to społeczność monastyczna. Jest ona nieco inaczej określona, ale w gruncie rzeczy chodzi o to samo.

W tradycji tantrycznej guru ucieleśnia Trzy Klejnoty

Aby zrozumieć na czym polega to, że w tybetańskiej tradycji tantrycznej guru ucieleśnia Trzy Klejnoty, możemy przyjrzeć się pierwszej tradycji Majtreji, a w szczególności rGyud bla-ma, „Niezrównane wieczne kontinuum”. Gampopa opisuje to ze szczegółami w „Ozdobie drogocennego wyzwolenia”, gdzie wskazuje, że nie ma różnicy pomiędzy ostatecznym a tymczasowym źródłem bezpiecznego kierunku.

Z punktu widzenia prawdziwych ścieżek i prawdziwych zatrzymań, zanim osiągnie się stan Buddy, gdzie zaczyna się je osiągać? Dopiero gdy staje się arją. Wyobraźcie sobie, że macie jeden z tych bardzo starych radioodbiorników, czy telewizorów, które miały mały kineskop gdzieś na panelu i chcecie przekształcić go w płytę główną komputera. W tym przykładzie mamy do czynienia z błędnym rozumieniem, tego co obrazują owe stare kineskopy. Trzeba je po prostu usunąć i zastąpić nowymi czipami; tak nowo powstałe telewizory staną się nie-konceptualnym rozpoznaniem pustki. Gdy usunie się stary kineskop, będzie to prawdziwym zatrzymaniem; jest on brakiem tego kineskopu, jest pustką. To właśnie jest prawdziwe zatrzymanie, Trzecia Szlachetna Prawda. Następnie wstawiamy nowy kineskop i to jest Czwarta Szlachetna Prawda. Nowy kineskop jest tym, co usuwa stary, co go zastępuje. Z jednej strony nowy kineskop jest właśnie tym co usuwa stary, jest więc jak ścieżka, której funkcją jest usunięcie starego kineskopu, drugiej zaś strony, jest także rezultatem, Czwartą Szlachetną Prawdą. Jest oboma ścieżką i rezultatem.

Zaczyna się to robić, gdy jest się arją. Dzieje się to, gdy pozbywa się niektórych kineskopów i zastępuje je nowymi. Mamy więc nieobecność kilku starych kineskopów i obecność kilku nowych; kilka Trzecich Szlachetnych Prawd i kilka Czwartych Szlachetnych Prawd. Oznacza to, że arjowie, którzy nie są Buddami są tylko tymczasowym źródłem bezpiecznego kierunku, nie mają pełnego kompletu Trzecich i Czwartych Szlachetnych Prawd. Tylko Buddzie całkowicie brakuje wszystkich starych kineskopów i posiada on wszystke nowe kineskopy. Dlatego jedynie Budda jest ostatecznym źródłem bezpiecznego kierunku, gdyż tylko Budda posiada pełen zestaw Trzecich i Czwartych Szlachetnych Prawd. Kiedy mówimy o Klejnocie Sanghi, musimy skupić się na ostatecznym Klejnocie Sanghi. Tylko Buddowie są ostatecznym Klejnotem Sanghi. Członkowie Arja Sanghi przed osiągnięciem stanu Buddy są tylko tymczasowym źródłem schronienia, mogą tylko pomóc nam do etapu, na którym sami się znajdują, lecz nie dalej.

Prowadzi to do postrzegania guru jako ucieleśnienia wszystkich Trzech Klejnotów, jako Buddy. W buddyzmie tybetańskim zawsze przyjmujemy schronienie w guru. Dlaczego w guru? Bowiem guru ucieleśnia wszystkie Trzy Klejnoty, wliczając w to Sanghę. A w jaki sposób również Sanghę? Budda, jako Arja Sangha, jest członkiem Sanghi. Z punktu widzenia Trzeciej i Czwartej Szlachetnej Prawdy w strumieniu umysłu Buddy, Budda jest wszystkim trzema, a więc wszystkie one ucieleśnione są w jednym. Dlatego właśnie mamy guru i schronienie w guru.

Co ciekawe w therawadzie nie mówi się o Czwartym Klejnocie, ani o przyjmowaniu schronienia w guru. Mówi się za to o przyjmowaniu schronienia w własnej karmie, gdyż nagromadzenie pozytywnej karmy zapewnia nam ochronę przed prawdziwymi cierpieniami i ich prawdziwymi przyczynami. Potwierdza to także, że przyjmowanie schronienia jest aktywnym procesem.

Źródła schronienia związane z przyczyną i rezultatem

Kolejny punkt wyróżniający therawadę wiąże się ze schronieniem czy też bezpiecznym kierunkiem z punktu widzenia jego źródeł związanych z przyczyną i rezultatem. Gdy przyjmujemy bezpieczny kierunek związany z przyczyną, przyjmujemy schronienie w Budzie, Dharmie i Sandze, jako w zewnętrznych istotach, ponieważ wskazują one kierunek, który działa jako przyczyna naszego osiągnięcia Trzech Klejnotów. Staniemy się Trzema Klejnotami. W jaki sposób stajemy się Trzema Klejnotami poprzez stanie się Buddą? Budda ucieleśnia Trzy Klejnoty. Jeśli chodzi o zewnętrznego Buddę, Dharmę i Sanghę, to przyjmujemy właśnie ową „przyczynę”. Nazywa się to „zwykłe przyjęcie bezpiecznego kierunku”. Szczególne przyjęcie bezpiecznego kierunku, jest “przyjęciem bezpiecznego kierunku związanego z przyczyną”. Odnosi się to do Trzech Klejnotów, które osiągniemy w przyszłości w oparciu o naszą naturę Buddy. Zapewnia to nam kierunek – przyszłe Trzy Klejnoty, którymi się staniemy są obiektem zapewniającym nam bezpieczny kierunek. Tak więc, gdy robimy na przykład pokłony, robimy je, by przyjąć schronienie, bezpieczny kierunek. Okazujemy w ten sposób szacunek nie tylko przyczynowym Trzem Klejnotom, tym zewnętrznym, ale także naszym własnym przyszłym osiągnięciom, naszemu własnemu staniu się Trzema Klejnotami [w przyszłości].

Możemy zastanowić się: „Co oznacza Arja Sangha, Klejnot Sanghi w kategoriach tego, co osiągniemy?” Może on oznaczać stan arji, który osiągniemy, a który jest tymczasowy, a może również odnosić się to do ostatecznego poziomu, stanu Buddy, który osiągniemy. Bodhiczitta, którą chcemy rozwinąć jest umysłem zmierzającym i koncentrującym się na naszym przyszłym oświeceniu. Nie jest to jakieś ogólne oświecenie, czy nawet oświecenie Buddy, lecz nasze własne oświecenie, które w przyszłości zaistnieje w naszym własnym mentalnym kontinuum. Nie wydarzyło się ono jeszcze, ale to ono jest właśnie ostatecznym źródłem bezpiecznego kierunku, który pragniemy osiągnąć. Wszystko to jest ze sobą powiązane.

Jest oczywiste, że Budda ucieleśnia wszystkie Trzy Klejnoty, ale dlaczego guru?

Guru reprezentuje Buddę. Wiąże się to z tematem widzenia swego guru jako Buddy. Jest to bardzo rozległy temat, i by go omówić, potrzebowalibyśmy całego weekendu, więc nie będziemy o tym mówić. Zasadniczo, gdy widzi się guru jako Buddę, widzi się jego naturę Buddy w jej całkowicie urzeczywistnionym aspekcie. Podobnie, gdy przyjmiemy bezpieczny kierunek jak rezultat w sobie samych, kierujemy się ku naszemu własnemu przyszłemu osiągnięciu Trzech Klejnotów. Aby móc ujrzeć to w sobie samych, musimy móc ujrzeć to w guru. Widzenie tego w guru pomaga nam dostrzec to w sobie. Gdy widzimy to w sobie, nie oznacza, że dosłownie jesteśmy oświeceni. To samo odnosi się do widzenia guru jako Buddy. Nie oznacza to, że guru jest wszechwiedzący, i że, na przykład, zna numery telefonów wszystkich we wszechświecie, prawda? To wcale tego nie znaczy.

Jakie są różnice między Trzema Klejnotami?

Każdy z Trzech Klejnotów odnosi się do ostatecznego źródła schronienia, Trzeciej i Czwartej Szlachetnej Prawdy w strumieniu umysłu Buddy. Jaka jest więc różnica między tymi trzema?

Wcześniej omówiliśmy najgłębszy aspekt ostatecznego źródła czy też dawcy bezpiecznego kierunku, innymi słowy, najgłębszy aspekt Klejnotu Buddy, którym są istniejący już Buddowie, czy też Budda, którym my sami się staniemy. Potem omówiliśmy Buddę, Dharmę i Sanghę pod względem źródła bezpiecznego kierunku – wszystkie one odnoszą się do Trzeciej i Czwartej Szlachetnej Prawdy w kontinuum umysłu danej osoby. Jaka jest więc różnica między tymi trzema? Polega ona na tym, że na prawdziwe zatrzymania i prawdziwe urzeczywistnienia można spojrzeć z trzech różnych punktów widzenia.

Z punktu widzenia Klejnotu Buddy, są one źródłem inspiracji, co zwykle tłumaczy się jako „błogosławieństwo”. Otrzymujemy inspirację od prawdziwych zatrzymań i prawdziwych ścieżek. Klejnot Buddy inspiruje nas, by stać się takim jak on – czy to postrzegany jest jako zewnętrzny Budda, czy jako nasze własne przyszłe urzeczywistnienie.

Z punktu widzenia Dharmy, [Trzecia i Czwarta Szlachetna Prawda] są one źródłami rzeczywistych osiągnięć, zwanych w sanskrycie „siddhi”. Jeśli uda nam się osiągnąć te prawdziwe zatrzymania i prawdziwe ścieżki, wówczas to one są źródłem naszego osiągnięcia oświecenia.

Z punktu widzenia Sanghi, niosą one oświecający wpływ, nazywany czasami postępowaniem Buddy. Jeśli chodzi o zewnętrznych Buddów, prawdziwe zatrzymania i prawdziwe ścieżki w kontinuum umysłu pozwalają Buddzie wywierać oświecający wpływ na wszystkich. Gdy sami osiągniemy ów stan, prawdziwe zatrzymania i prawdziwe ścieżki w naszym własnym kontinuum umysłu staną się źródłem pozytywnego wpływu na innych.

Jak odnosimy się do tego w związku z Sanghą? Kiedy skupiamy się na Sandze, skupiamy się przede wszystkim na jej wpływie, na jej aktywności, na tym co robi. Myśląc o wspólnocie monastycznej w ośrodku Dharmy, warto rozważyć ten właśnie główny aspekt – jak ona funkcjonuje? Co robi? Jaki wpływ ma na nas? Jaki wpływ ma na innych? Są to najważniejsze zagadnienia, o których możemy się czegoś dowiedzieć z tego wykładu. Można by oczywiście powiedzieć na ten temat o wiele więcej z punktu widzenia tantry, ale nie mamy na to czasu.

Sangha w tradycji zen

Zanim przejdziemy do umówienia wspólnoty monastycznej w ośrodkach Dharmy, chciałbym byśmy przyjrzeli się co ma na ten temat do powiedzenia tradycja zen.

Dogen, założyciel japońskiej tradycji soto zen, pisał bardzo wyraźnie o Trzech Klejnotach. Według Dogena Klejnot Sanghi ma dwa poziomy. Jeden z nich nazywa on „Niebiańscy Buddowie” i donosi się do wielkich bodhisattwów takich jaki Mandziuśri, Awalokiteśwara, czy Kśitigarbha. W tradycji tybetańskiej, na drzewie schronienia przedstawionym na modłę tantryczną, również znajduje się Mandziuśri i wszyscy pozostali wielcy bodhisattwowie, otaczają oni centralną figurę Buddy reprezentując Sanghę. Tak też jest w tradycji zen.

Innym aspektem Klejnotu Sanghi są cztery poziomy arji. Tutaj odnosi się to do arjów-śrawaków, arjów-pratjekabuddhów, arjów-bodhisattwów, i arjów-Buddhów, co jest zgodne i spójne ze wszystkim, co omówiliśmy do tej pory.

Dogen mówi o trzech aspektach Trzech Klejnotów: „Trzy Klejnoty Jednego Ciała” „Przejawione Trzy Klejnoty” „Podtrzymywane Trzy Klejnoty”. „Trzy Klejnoty Jednego Ciała” są spokojem i harmonią wszystkich czynników oświecenia. Na bardziej abstrakcyjnym poziomie, mogą one być przepełnioną pokojem współzależnością, wzajemnym połączeniem i harmonią wszystkiego. Można dopatrzyć się tu koncepcji społeczności czy wspólnoty, w której wszystko funkcjonuje harmonijnie. Myślę, że jest ogromnie ważne, by w wspólnocie monastycznej, czy też ośrodkach Dharmy wszyscy funkcjonowali razem, wspólnie i harmonijnie, nie pomijając nikogo.

„Przejawiony Klejnot Sanghi” to nauki i praktyki, poprzez które osiąga się poziom arji. Jest to podobne do tego, co omawialiśmy wcześniej w odniesieniu do oświecającego wpływu, funkcji i aktywności Klejnotu Sanghi. Jaka jest główna funkcja Sanghi w ośrodku Dharmy? Jest nią możliwość wspólnego uczenia się, praktykowania i medytowania, by osiągnąć cel, jakim są prawdziwe zatrzymania i prawdziwe ścieżki.

„Podtrzymywany Klejnot Sanghi” odnosi się do tego jak Sangha trwa – jak podtrzymuje się i kontynuuje swe istnienie poprzez uwalnianie od cierpienia i bycie wolną od samsary. Cóż to oznacza? Co owa wspólnota w istocie robi? Wspólnie praktykujemy i medytujemy oczywiście po to, by osiągnąć poziom arji, wspomniane wcześniej Trzecią i Czwartą Prawdę. W jaki sposób utrzymujemy tę społeczność, by wiecznie trwała? Utrzymujemy ją pomagając nie tylko sobie samym, lecz także innym, niosąc uwolnienie od cierpienia i stając się wolnym od samsary, co oznacza robienie tego w nie samsaryczny sposób. Innymi słowy, nie pomagamy sobie samemu i innym, by zarobić pieniądze, czy stać się sławnym, czy też, by współzawodniczyć z innymi w ośrodkach Dharmy. Nie robimy tego z samsarycznych powodów. Robimy to wszystko z oświecającą i czystą motywacją, i jeśli ją mamy, ośrodek przetrwa. Jeśli natomiast pomaganie sobie i innym wypływa z samsarycznych motywacji, takich jak współzawodnictwo z innymi lub chęć stania się sławnym, coś takiego nie przetrwa. Inni ludzie nas zniszczą, lub będą próbować zniszczyć. Są to naprawdę ważne rzeczy, gdyż większość ośrodków Dharmy napotyka problemy finansowe, a prowadzący je ludzie zawsze martwią się o płacenie rachunków, czy o przyciągnięcie większej liczby uczniów i tak robi się z tego biznes. Wówczas, zaczyna się oczywiście współzawodnictwo z innymi biznesami. Coś takiego będzie zawsze przynosić jeszcze więcej kłopotów i zmartwień. Odciąga to naszą uwagę od rzeczywistej praktyki Dharmy, od studiowania, praktykowania i medytowania, czyli tego, co jest główną funkcją Sanghi. Prawdą jest, że jeśli chce się utrzymać ośrodek, trzeba rzecz jasna myśleć także o czynnikach ekonomicznych. Lecz to co jest najważniejsze, to by nie tylko razem medytować, studiować i praktykować, lecz by także z czystą niesamsaryczną motywacją starać się pomagać innym. Uczymy innym, by im pomóc, nie po to, by przyciągnąć dużą publiczność i zarobić pieniądze.

Prezentacja, z jaką spotykamy się w zen soto w niezwykle istotny sposób odnosi się do tego jak należy prowadzić ośrodek Dharmy – tak by wszyscy razem współpracowali i dziali wspólnie w harmonijny sposób. Czyniąc tak, posuwamy się w kierunku celu, jakim jest osiągnięcie Klejnotu Sanghi, stanie się arjami. Choć naszym wzorem jest wspólnota monastyczna, nie oznacza to, że musimy wszyscy stać się mnichami i mniszkami, a raczej, że powinniśmy brać za przykład ideał wspólnoty monastycznej, takim jak widział go Buddha. Rzecz jasna, wiele wspólnot monastycznych może mieć całkiem samsaryczną orientację, lecz nie bierzmy z nich przykładu. Przyjmujemy bardziej czysty wzór do naśladowania, bardziej czysty ideał, gdyż naszym ostatecznym źródłem schronienia są Buddowie. Ktoś, kto nie osiągnął jeszcze stanu Buddy ma w dalszym ciągu pewne ograniczenia – zanim osiągnie się stan arhata, ma się samsaryczne wady. Należy mieć na uwadze fakt, że są oni jedynie tymczasowym źródłem bezpiecznego kierunku i to Buddę obieramy jak ostateczne źródło kierunku. Jest to bardzo istotne, gdyż widząc słabości i błędy w osobach należących do wspólnoty monastycznej bardzo łatwo jest ulec zniechęceniu, a błędy takie zdarzają się nawet u wysoce urzeczywistnionych istot. Jeśli ktoś taki nie jest Buddą, nie jest ostatecznym źródłem kierunku, ostatecznym źródłem schronienia. Ktoś taki jest wciąż ograniczony, czegóż można więc oczekiwać?

Nie przyjmujcie wszystkiego, co omawialiśmy wcześniej jak traktuje się naukowe informacje czy suche fakty. Ważne jest i o to tu na prawdę chodzi, by zastosować w praktyce to, czego się tu dowiadujemy, by pomogło to na żyć w zgodzie z Dharmą. To jest w tym naprawdę istotne.

Czy są jakieś pytanie na temat tego, co omówiliśmy do tej pory?

Co może wskazywać, że ośrodek Dharmy funkcjonuje w samsaryczny spsosób?

Na to, iż padło się ofiarą takiego błędnego podejścia może wskazywać to, że podstawową działalnością takiego ośrodka, czyli to na czym się głównie skupia, jest zdobywanie funduszy i prowadzenie kampanii w celu przyciągnięcia większej liczby uczniów. Także, na przykład, gdy kupi się coś dużego, wydawanie wszystkich pieniędzy i poświęcanie całego czasu na utrzymywanie takiego miejsca, podczas na praktykę, medytację i wspólne studiowanie pozostaje niewiele zostaje, albo nie ma go na to w ogóle. Jest to skupianie się głównie na samsarycznych sprawach. Myślę, że powstaje wtedy pewne niebezpieczeństwo. Widziałem to w ośrodkach Dharmy, jakie odwiedzałem na całym świecie. Jedyne czym zajmują się członkowie to budowanie i praca. Pracują w sklepiku, w restauracji, budują i remontują ośrodek. Traci się wówczas skupienie na Dharmie; pozostaje ono jedynie w teorii: „Och tak, robimy to dla pożytku wszystkich odczuwających istot”. Mówię tu o tym na co położony jest główny nacisk; rzecz jasna, potrzebni są ochotnicy, by zrobić to czy tamto, trzeba też jakoś płacić czynsz i rachunki, ale nie należy tracić z oczu tego, co powinno być najważniejsze. Główną funkcją i celem ośrodka Dharmy jest wspólna praktyka i studiowanie, by przynieść pożytek innym. Gdy nowy ośrodek Dharmy czy nowy wielki posąg stają się ważniejsze od tego, by zebrać się razem na praktykę, wpadamy w kłopoty. Oczywiście, jeśli potrzebne jest większe miejsce, jest całkowicie naturalne i konieczne, by zebrać na nie pieniądze, czy pracować przy jego remoncie itd., ale nie należy tracić z oczu tego co najważniejsze. Jest wiele przykładów ośrodków Dharmy, które straciły z oczu główny cel i sens swego istnienia. Wówczas ludzie nie współdziałają ze sobą harmonijnie, a ośrodek taki, zamiast być źródłem spokoju i radości staje się źródłem niepokojów, napięć i konfliktów. Oznacza to, że zgubiło się drogę.

Jeśli ośrodek Dharmy nie jest źródłem spokoju, lecz źródłem dysharmonii – nie jest źródłem harmonii, a ludzie gromadzą się w tam bardziej w celach towarzyskich niż dla Dharmy, a prowadzący nie tylko to akceptują, ale nawet inspirują, czy jest z tym coś nie tak, czy może to być uzasadnione w pewnych sytuacjach?

Myślę, że ważne jest dla dobrego funkcjonowania grupy, by ludzie mogli dzielić się ze sobą różnymi rzeczami i od czasu do czasu spędzić ze sobą na luzie trochę czasu. Na przykład, pikniki, wspólne posiłki itp. mogą pomóc stworzyć poczucie wspólnoty w takiej społeczności. Jednakże należy zawsze zadawać sobie pytanie co jest naszym celem i na czym się głównie skupiamy? Czy zasadniczo skupiamy się na takich właśnie działaniach, czy też na wspólnym studiowaniu, praktyce, medytowaniu i pomaganiu innym? Myślę, że wspólne towarzyskie spędzanie czasu może być pożyteczne, dopóty nie staje się naszym głównym celem. Czy jest to klub spotkań towarzyskich czy miejsce do praktyki, studiowania i medytacji? Myślę, że to duży błąd, gdy w ośrodkach Dharmy panuje śmiertelna powaga i nikt ze sobą nie rozmawia, ludzie przychodzą tam tylko po to, by usiąść w medytacji wpatrując się w ścianę, a potem wychodzą się w nie zamieniając ze sobą ani słowa. Coś takiego też nie jest ideałem.

A jeśli jest to jedyne miejsce jakie ktoś zna? Co należy zrobić jeśli ktoś od dłuższego czasu chodzi do takiego właśnie miejsca i nie zna się żadnych innych i nikt mu w ogóle nawet nie powie, że są jakieś inne miejsca?

Poszukaj w internecie. To jest aktywny proces, nie siedź z założonymi rękami, czekając aż coś samo do ciebie przyjdzie.

Czasami grupy takie są bardzo zamknięte i nie można nawet poczytać ich stron internetowych.

Poszukaj gdzie indziej. Poszukaj czegoś innego. Jeśli tam gdzie jesteś, nic się uda znaleźć, a jest to dla ciebie bardzo ważne, pojedź dokądś. Narzekanie nie zda się tu na wiele. Jeśli jest to dla ciebie w życiu naprawdę ważne, a to co znajduje się niedaleko nie odpowiada ci, możesz samemu stworzyć coś, co będzie ci odpowiadało, albo udać się w inne miejsce, gdzie jest coś lepszego. Jeśli jest to tylko twoje hobby, to oczywiście co innego.

Po tym gdy Budda udzielił swych pierwszych nauk, jego uczniami stała się pewna grupa żyjących w celibacie mnichów, która zaczęła za nim podążać wszędzie tam, gdzie nauczał. Na samym początku, w tych bardzo szczególnych okolicznościach, stali się oni automatycznie mnichami i uczniami Buddy. Mniej więc w dwadzieścia lat po osiągnięciu oświecenia, Budda wprowadził po raz pierwszy odosobnienie w porze deszczowej. Był to początek zakładania klasztorów. Przedtem mnisi po prostu wędrowali. Niedługo przed swym odejściem, Budda wprowadził tradycję wyświęcania mniszek. Z czasem rozwinęły się różne przykazania mnisie. Nie wyglądało to tak, że Budda usiadł sobie i powiedział: „Takie oto będą teraz zasady”. W miarę jak wspólnota nabierała coraz więcej doświadczenia, pojawiały się różne problemy, na przykład w trakcie żebrania o jedzenie itd. Budda mówił wówczas: „O, potrzebne jest [nowe] ślubowanie, by nie było tego rodzaju problemów”. W ten sposób określał różne reguły dyscypliny, by wszystko we wspólnocie funkcjonowało w harmonii. Tak właśnie powstawały owe reguły. Budda mówił, że podtrzymanie istnienia Sanghi mnichów i mniszek jest kluczowe dla przetrwania nauk. Jest to bardzo ważne! Sam Budda powiedział, że istnienie tradycji monastycznej jest czymś fundamentalnym. Mnisi i mniszki poświęcają się w pełni podtrzymywaniu kompletnych nauk Buddy.

Nauki Buddy zawierają się w trzech koszach, znanych jako „Tripitaka”. Kosz Pierwszy, Sutry, zawiera nauki o tym jak rozwijać różne rodzaje koncentracji, w tym zaawansowane rodzaje koncentracji. Jest to tak zwany „trening wyższych koncentracji” Drugi kosz, Abhidharma czy też „tematy wiedzy” zawiera nauki dotyczące treningu wyższej mądrości rozróżniającej świadomości. Jako ludziom świeckim może nam się udać utrzymać te dwa kosze, ale nie trzeci, Winaję, czyli „Reguły klasztornej dyscypliny”. Oprócz dwóch pierwszych koszy, mnisi i mniszki utrzymują także i te reguły. I choć jako ludzie świeccy, nie utrzymujemy tych wszystkich reguł dyscypliny, możemy przyczynić się do ich utrzymania poprze wspieranie mnichów i mniszki.

Dlaczego ludzie zostają mnichami i mniszkami? Nie jest to li tylko chęć utrzymania wszystkich nauk Buddy, co oczywiście jest bardzo dobre. Głównym powodem podjęcia decyzji o wyświęceniu jest [pragnienie] rozwoju etycznej dyscypliny, samodyscypliny. Aby móc rozwijać dyscyplinę, potrzebne są nam śluby i wsparcie wspólnoty. Rozwinięcie takiej dyscypliny samemu może być bardzo trudne, szczególnie jeśli mamy rodzinę, pracę itd. Dlatego właśnie ludzie się wyświęcają, by rozwijać dyscyplinę etyczną opierając się na ślubach przy wsparciu ze strony społeczności świeckiej. Etyczna dyscyplina staje się podstawą do rozwinięcia wyższej koncentracji i wyższej mądrości. Ponadto przyjęcie ślubów celibatu oraz porzucenie i wyrzeczenie się zwykłego życia pomaga nam rozwinąć całkowite wyrzeczenie.

Wyrzekając się zwykłego świeckiego życia, wyrzekamy się posiadania rodziny i innych samsarycznych rzeczy tego świata. Jest to pierwszy krok ku rozwinięciu całkowitego wyrzeczenia się samsary, by osiągnąć wyzwolenie. Wyrzekamy się swego wyglądu – włosów i tego jak się ubieramy, zawsze będziemy tak samo ubrani i zawsze będziemy mieć ogoloną głowę. Wyrzekamy się także prób przyciągnięcia partnera itd. Stanowi to dobrą podstawę do rozwinięcia całkowitego wyrzeczenia niezbędnego do osiągnięcia wyzwolenia.

Nie mówię, że posiadanie rodziny i pracy są złe, są neutralne, ani dobre, ani złe. Chodzi o to, że wiążą się one z tendencją do tworzenia sytuacji, w której mamy więcej zmartwień, więcej pragnień i więcej złości. Tego właśnie się wyrzekamy. Stanie się mnichem czy mniszką jest rzeczywiście krokiem w kierunku całkowitego skupienia się na studiowaniu, medytacji i praktyce, aby osiągnąć wyzwolenie i oświecenie. Mimo, iż moglibyśmy to także zrobić jako nie mająca rodziny osoba świecka, byłoby nam dość trudno się utrzymać. Nawet jeśli nie mielibyśmy rodziny, być może musielibyśmy nadal pracować, co zabierałoby nam czas potrzebny na studiowanie i praktykę. Natomiast wstępując do klasztoru, otrzymujemy wsparcie społeczności świeckiej.

Jednym z głównych obowiązków społeczności świeckich buddystów jest wspieranie i żywienie społeczności klasztornej. Wspólnota klasztorna jest godna szacunku i wsparcia. Nie są to leniwi ludzie, którzy chcą po prostu jeść za darmo i nic nie robić. W jednej z pierwszych sutr mahajany, Wimalakirti Nirdeśa Sutra, jest dyskusja na temat świeckich bodhisattwów i czy jest możliwe, by być bodhisattwą i osiągnąć oświecenie jako osoba świecka. Wimalakirti był bodhisattwą i świeckim człowiekiem, gospodarzem. W pokaźnej części tej sutry naśmiewa się z klasztornych arhatów. Myślę, że sutra ta wskazuje na problemy, jakie mogą się pojawić, gdy osoba wyświęcona staje się zanadto arogancka i zbyt oddalona od pomagania ludziom.

Życie klasztorne przedstawiane jest zawsze jako ideał. Na początku XIV wieku, tajski król o imieniu Luthai wstąpił na trzy miesiące do klasztoru, po czym powrócił do świeckiego życia. W ten sposób zrodziła się tajska tradycja, że mężczyźni mają możliwość stania się na krótki czas mnichami, nie wyświęcając się na całe życie, jak miało to miejsce wcześniej. W XIX wieku również i Birmańczycy przyjęli ten zwyczaj. W tych krajach, wszyscy mężczyźni (podobnie jak w Tybecie, tradycja mniszek została w nich przerwana) mogą już jako nastolatkowie wyświęcić się na pewien okres, zazwyczaj jest to około trzech miesięcy. Gdy się nad tym zastanowić, coś takiego wydaje się to znacznie fajniejszą alternatywą, niż konieczność odbywania służby wojskowej. Tradycja ta pomogła również scalić wsie i społeczności, bowiem każda matka karmiła mnichów wiedząc, iż i jej synowie staną się kiedyś mnichami. Umocniło to zwyczaj, że cała wieś żywi i opiekuje się wspólnotą monastyczną. Wszyscy mężczyźni zdobywają doświadczenie klasztornego życia, więc stają się dobrze nastawieni i życzliwi, rozumiejąc, że nie jest to coś zupełnie im obcego. Oczywiście, wielu pozostaje mnichami na całe życie, a nie tylko przez trzy miesiące.

W tajlandzkich i birmańskich wioskach, mnisi prowadzili także szkoły dla miejscowych dzieci. Tak było w dawnych czasach; nie wiem jak wygląda to obecnie, gdy są już państwowe szkoły, ale tradycyjnie tak to właśnie wyglądało. Mnisi nie tylko medytowali i studiowali, lecz angażowali się także w służbę społeczeństwu. Z pewnością nie wszyscy – zależało to od tego, co chcieli robić. Również w chińskich wspólnotach klasztornych, mnisi i mniszki angażują się w różnego rodzaju działalność dla społeczeństwa. Na przykład, obecnie w Tajlandii, to właśnie klasztory i mnisi najbardziej angażują się w pomoc ludziom umierającym na AIDS, którymi nikt inny nie chce się zająć. AIDS jest w Tajlandii ogromnym problemem. Tybetańczycy trochę zaniedbali aspekt działalności dla społeczeństwa. Przyznaje to nawet Jego Świątobliwość Dalajlama, uważając jednocześnie, że sytuację tę trzeba skorygować. Myślę, że jeśli chodzi o sam Tybet, w dużej mierze można to wyjaśnić sytuacją geograficzną. Klasztory były bardzo często usytuowane w odległych, odosobnionych miejscach, więc nie można było tak po prostu zostawić swojego klasztoru i zejść sobie do miasta czy do wsi, by chodząc z mnisią miską żebrać pożywienia. Dlatego ludzie świeccy przychodzili do klasztorów i dawali ofiary. Myślę, że to właśnie tłumaczy ten większy dystans.

Myślę, że bardzo ważne jest, by była taka możliwość, będąca alternatywą dla konieczności odbycia służby wojskowej czy wykonywania zwykłych prac społecznych. Dopóty istnieją możliwości, by ludzie mogli stawać się mnichami lub mniszkami, poświęcać całe swoje życie praktyce Dharmy, pomagać innym, jeśli tego pragną, przy wsparciu szeroko pojętej społeczności buddyjskiej, nauki przetrwają. Tak powiedział Budda. Oczywiście opiera się to o dyscyplinę etyczną, praktykę i medytację w grupie, nie tylko o pracę na rzecz społeczeństwa, chodzenie na przyjęcia i korzystanie z rządowych funduszy. Jest zatem bardzo ważne, byśmy tutaj na Zachodzie starali się wspierać mnichów i mniszki. W rzeczywistości, aby być mnichem lub mniszką potrzebny jest klasztor, co nieodłącznie wiąże się życiem we wspólnocie. Nigdy nie chodziło o to, ludzie się wyświęcali, a potem mieszkali sami, za dnia nosili świeckie ubrania i chodzili do pracy. Nie jest do ideał mnicha lub mniszki. Niestety, wiele osób na Zachodzie musiało tak żyć, lecz powinniśmy zrozumieć, że jest to dla nich trudne, a nie krytykować ich z powodu braku odpowiednich okoliczności do bycia mnichem lub mniszką we właściwy sposób. Jest wiele osób świeckich i wiele ośrodków Dharmy, które z wyższością patrzą na mnichów i mniszki, traktując ich niemal jak służbę od której oczekuje się prowadzenia ośrodków Dharmy, robienia herbaty i innych tego rodzaju rzeczy. W rzeczywistości jest zupełnie odwrotnie. To właśnie świeccy ludzie powinni robić takie rzeczy, a nie mnisi i mniszki.

Aby mnisi i mniszki, byli przedmiotem szacunku, muszą utrzymywać swe śluby, być mnichami lub mniszkami w odpowiedni sposób. Teksty mówią, że nawet skrawek materiału z szaty mnicha lub mniszki jest godzien szacunku. Oznacza to, że nawet jeśli nie żyją oni w zgodzie ze swymi ślubami, dalej okazuje się szacunek ich szatom. Okazuje się szacunek temu, że wyświęcając się podejmują próbę pracy nad sobą. Można też napotkać mnichów i mniszki, którzy nie starają się nad sobą pracować. Na przykład, niektórych z nich oddano do klasztoru jako dzieci, ponieważ ich rodzice nie mogli ich wyżywić. Nawet wówczas, musimy jasno odróżnić instytucję klasztoru jako takiego, co reprezentują szaty, od samej osoby. Myślę, że dla nas, jako buddystów jest to bardzo ważne, by dobrze przemyśleć nasz osobisty stosunek do mnichów i mniszek oraz naszą postawę wobec nich i całej instytucji zakonnej. Czy może uważamy to wszystko za tak błahe i nieistotne, że właściwie nigdy nawet o tym nie myślimy? Czy też jest to coś, co jest co jest naprawdę godnym szacunku przedmiotem? Nawet jeśli nie są oni rzeczywistym Klejnotem Sanghi, reprezentują i ucieleśniają dla nas ten Klejnot. Reprezentują oni kierowanie się ku stanowi arji, w kierunku prawdziwych zatrzymań i prawdziwych ścieżek, które są rzeczywistym Klejnotem Sanghi.

Są różne organizacje wspierające mnichów, które działają w różnych miejscach na świecie i robią różne rzeczy.

Jest wiele programów, które wspierają klasztory, pomagając Tybetańczykom w Indiach i Nepalu, lecz na Zachodzie tych wspomagających ludzi nie jest zbyt wiele. Jest to problem. Ludzie wydają się mieć znacznie więcej sympatii i zrozumienia dla rodzimych mnichów i mniszek, niż dla tych z Zachodu. A w rzeczywistości, właśnie ci na Zachodnie najbardziej potrzebują pomocy. Jednakże wiąże się to z całą wielka dyskusją o tym, jak powinno się prowadzić klasztor na Zachodzie.

W obecnej chwili, jako ludzie świeccy prowadzący zwykłe samsaryczne życie, skupiamy się głównie na tworzeniu lepszych ośrodków Dharmy. Co możemy zrobić, by pomóc mnichom i mniszkom?

A jaki jest tradycyjny sposób pomagania? Tradycyjnym sposobem pomagania jest dawanie pożywienia i miejsca do zamieszkania, tak by nie musieli zarabiać pieniędzy na jedzenie i płacenie czynszu. Można im na przykład pomóc organizując ubezpieczenie zdrowotne. Na przykład, ośrodek Dharmy może z całą pewnością zorganizować grupowe ubezpieczenie zdrowotne dla mnichów i mniszek. Coś takiego na pewno byłoby bardzo pomocne.