બુદ્ધ કોણ છે?

ઐતિહાસિક બુદ્ધ

મોટા ભાગના પરંપરાગત જીવનચરિત્રો અનુસાર, જે માણસ પાછળથી બુદ્ધ બન્યા તેમનો જન્મ ઉત્તર ભારતમાં કુલીન શાક્ય કુળમાં 5મી સદી બી.સી.ઇ માં થયો હતો. તેમને સિદ્ધાર્થ ગૌતમ નામ આપવામાં આવ્યું હતું, અને તેમના જન્મની ઉજવણી વખતે, અસિતા નામના એક જ્ઞાની સંન્યાસીએ ઘોષણા કરી હતી કે નાનું બાળક કાં તો એક મહાન રાજા અથવા મહાન ધાર્મિક શિક્ષક બનશે. સિદ્ધાર્થના પિતા, શુદ્ધોધન, શાક્ય કુળના મુખ્ય હતા અને, તેમના નાના પુત્રને તેમના પગલે ચલાવા માટે ભયાવહ, તેમના પુત્રને એવી કોઈપણ વસ્તુથી બચાવવાનું નક્કી કર્યું જે તેમને એક મહાન રાજા બનવાના માર્ગથી ભટકાવી શકે.

યુવાન સિદ્ધાર્થને કૌટુંબિક મહેલમાં એકલતામાં રાખવામાં આવ્યો હતો અને શક્ય તેટલી દરેક વૈભવી વસ્તુઓ આપવામાં આવી હતી: કિંમતી ઝવેરાત અને સુંદર સ્ત્રીઓ, કમળના તળાવો અને આહલાદક વન્યજીવન. તેને કોઈપણ પ્રકારના દુઃખ કે કમનસીબીથી સુરક્ષિત રાખવામાં આવ્યો હતો, કારણ કે માંદા અને વૃદ્ધોને મહેલમાં પ્રવેશવાની મનાઈ હતી. સમય જતાં, સિદ્ધાર્થે તેના અભ્યાસ અને રમતગમતમાં ઉત્કૃષ્ટ થયા અને યશોધરા સાથે લગ્ન કર્યા, જેની સાથે તેમને એક પુત્ર, રાહુલ હતો.

લગભગ ૩૦ વર્ષ સુધી, સિદ્ધાર્થ વૈભવી જીવન જીવ્યો, પરંતુ મહેલની દિવાલોની બહાર શું હશે તેની ઉત્સુકતા વધતી રહી. "જો આ જમીન મારી હોય," તેમણે વિચાર્યું, "તો પછી મારે તેને અને મારા લોકોને જોવું જોઈએ?" આખરે, શુદ્ધોધને તેમના પુત્રને મહેલની બહાર ફરવા લઈ જવાની વ્યવસ્થા કરી. શેરીઓ સાફ કરવામાં આવી હતી, માંદા અને વૃદ્ધ લોકોને છુપાવ્યા હતા, અને સિદ્ધાર્થને તેમના સારથિ, ચન્ના દ્વારા શેરીઓમાં ચલાવવામાં આવ્યા હતા જયારે સ્થાનિક લોકો લહેરાતા અને હસતા હતા. અને તેમ છતાં, ભીડમાંથી, સિદ્ધાર્થે રસ્તાની બાજુમાં, વળેલું અને કરચલીવાળું એક જીવ જોયું. બંને આશ્ચર્ય અને આઘાતમાં, તેમણે ચન્નાને પૂછ્યું કે આ દુર્ભાગી જીવને શું થયું છે? "તમે તમારી સમક્ષ જે જુઓ છો તે એક વૃદ્ધ વ્યક્તિ છે, એક ભાગ્ય જે આપણા બધાની રાહ જુએ છે," ચન્નાએ જવાબ આપ્યો. આગળ જતાં, સિદ્ધાર્થ એક બીમાર વ્યક્તિ અને એક શબની સામે આવ્યો, બંનેએ તેમની આંખો અનિવાર્ય – છતાં તદ્દન સામાન્ય – જીવનના એવા ભાગો તરફ ખોલી જે આખરે તેમને પણ સ્પર્શી જશે.

અંતે, તેમને એક ધાર્મિક માણસનો સામનો કર્યો, જે દુઃખમાંથી મુક્તિની શોધ કરી રહ્યો હતો. આ પ્રથમ ત્રણ દૃશ્યોએ સિદ્ધાર્થને અહેસાસ કરાવ્યો કે તે મહેલમાં તેમના જીવન દ્વારા છેતરાઈ ગયા હતા, જે તમામ દુઃખોથી સુરક્ષિત હતા. ધાર્મિક માણસની દૃષ્ટિથી તેમને વેદનામાંથી બહાર નીકળવાનો માર્ગ શોધવાની સંભાવના જાગૃત થયી.

તે અસંભવિત છે કે સિદ્ધાર્થે આ પહેલાં ક્યારેય વૃદ્ધ અથવા બીમાર લોકોનો સામનો કર્યો ન હતો, પરંતુ તે પ્રતીકાત્મક રીતે બતાવે છે કે તે કેવી રીતે - અને ખરેખર, આપણે બધા - સામાન્ય રીતે દુઃખને અવગણીને આપણું જીવન જીવે છે. મહેલમાં પાછા, સિદ્ધાર્થને ભારે અસ્વસ્થતાનો અનુભવ થયો. તે તેમના પ્રિયજનોથી ઘેરાયેલું સરળ જીવન જીવતા હતા, પરંતુ હવે તે કેવી રીતે તેનો આનંદ માણી શકે અથવા તે જ્ઞાન સાથે આરામ કેવી રીતે કરી શકે કે એક દિવસ, એ પોતે અને બધા વૃદ્ધ થશે, બીમાર થશે અને મૃત્યુ પામશે? બધા માટે માર્ગ શોધવા માટે ભયાવહ, તે ભટકતા તપસ્વીનું જીવન જીવવા માટે એક રાત્રે મહેલમાંથી ભાગી ગયા.

સિદ્ધાર્થ ઘણા મહાન શિક્ષકોને મળ્યો, અને જો કે તેમના માર્ગદર્શન હેઠળ તેમણે ધ્યાન દ્વારા ખૂબ જ ઉચ્ચ સ્તરની એકાગ્રતા પ્રાપ્ત કર્યું, તેમ છતાં તે અસંતુષ્ટ હતા કારણ કે આ ધ્યાનની સ્થિતિ દુઃખનો અંત લાવતી નથી. તે તપસ્વી પ્રથાઓ તરફ વળ્યાં, તેમના શરીરને ખોરાક અને તમામ ભૌતિક સુખ-સુવિધાઓથી વંચિત રાખ્યું, અને તેમનો મોટાભાગનો સમય ધ્યાનનો અભ્યાસ કરવામાં વિતાવ્યો. છ વર્ષ સુધી આ અભ્યાસમાં રોકાયેલા, તેમનું શરીર એટલું પાતળું થઈ ગયું કે તે ચામડીના સૌથી પાતળા સ્તરમાં ઢંકાયેલા હાડપિંજર જેવા લગતા હતા.

એક દિવસ, નદી કિનારે બેસીને, તેમણે એક શિક્ષકને એક નાના બાળકને સાધન કેવી રીતે વગાડવું તે શીખવતા સાંભળ્યું: "તાર ખૂબ ઢીલા ન હોઈ શકે, અન્યથા તમે સાધન વગાડી શકતા નથી. તેવી જ રીતે, તેઓ ખૂબ ચુસ્ત ન હોઈ શકે, અન્યથા તેઓ તૂટી જશે." આ સાથે સિદ્ધાર્થને સમજાયું કે તેમની વર્ષોની સંન્યાસની અભ્યાસ કામની ન હતી. મહેલમાં તેમના વૈભવી જીવનની જેમ, સન્યાસી પ્રથાઓ એક આત્યંતિક હતી જે દુઃખને દૂર કરી શકતી નથી. આ ચરમસીમાઓ વચ્ચેનો મધ્યમ માર્ગ જવાબ હોવો જોઈએ, તેમણે વિચાર્યું.

તે જ ક્ષણે સુજાતા નામની એક યુવતી ત્યાંથી પસાર થઈ અને તેણે સિદ્ધાર્થને દૂધ ભાત આપ્યા, જે છ વર્ષમાં તેમનો પ્રથમ યોગ્ય ખોરાક હતો. તેમણે ખાધું, તેમના સાથી તપસ્વી મિત્રોને આંચકો આપ્યો અને અંજીરના ઝાડ નીચે બેસી ગયો. તેમણે ત્યાં ને ત્યાં નક્કી કર્યું કે, "જ્યાં સુધી હું સંપૂર્ણ જાગૃતિ પ્રાપ્ત ન કરીશ ત્યાં સુધી હું આ આસન પરથી ઉભો નહીં થઈશ." આ વૃક્ષની નીચે, જે હવે બોધિ વૃક્ષ તરીકે ઓળખાય છે, સિદ્ધાર્થને સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું અને તે જાગૃત બુદ્ધ તરીકે ઓળખાયા.

તેમના બોધ પછી તરત જ, બુદ્ધે ચાર ઉમદા સત્યો અને આઠ ગણા માર્ગ પર ઉપદેશો આપ્યા. આગામી ૪૦ વર્ષ સુધી, તેમણે અન્ય લોકોને પ્રાપ્ત કરેલી અનુભૂતિઓ શીખવતા ઉત્તર ભારતના મેદાનોમાં પ્રવાસ કર્યો. તેમણે સંઘ તરીકે ઓળખાતા મઠના ક્રમની સ્થાપના કરી, જે સમગ્ર ભારતમાં અને છેવટે, સમગ્ર એશિયા અને વિશ્વમાં બુદ્ધની ઉપદેશોનો ફેલાવો કરશે.

કુશીનગરમાં લગભગ ૮૦ વર્ષની ઉંમરે બુદ્ધનું અવસાન થયું. એના પહેલા, તેમણે સંઘને પૂછ્યું કે શું તેમને કોઈ શંકા છે કે શું ઉપદેશોમાં એવું કંઈ છે જેને સ્પષ્ટતાની જરૂર છે. તેમના અનુયાયીઓને ધર્મ અને નૈતિક સ્વ-શિસ્ત પર આધાર રાખવાની સલાહ આપતા, તેમણે તેમના છેલ્લા શબ્દો બોલ્યા: “જુઓ, હે સાધુઓ, આ તમને મારી છેલ્લી સલાહ છે. વિશ્વની તમામ ઘટક વસ્તુઓ પરિવર્તનશીલ છે. તેઓ ટકતા નથી. તમારી પોતાની મુક્તિ મેળવવા માટે સખત મહેનત કરો.” તે સાથે, તે તેમની જમણી બાજુ પર સૂઈ ગયા અને મૃત્યુ પામ્યા.

બુદ્ધ એટલે શું?

આપણે જોયું છે કે ઐતિહાસિક બુદ્ધ કોણ હતા, પરંતુ ખરેખર બુદ્ધ હોવાનો અર્થ શું છે?

સરળ રીતે, બુદ્ધ એવું વ્યક્તિ છે જે જાગૃત છે. બુદ્ધ ગાઢ નિંદ્રામાંથી જાગી ગયા છે. આખી રાત પાર્ટી કર્યા પછી આપણે જે ઊંડી ઊંઘ લઈએ છીએ આ તે પ્રકારની નથી, પરંતુ તે મૂંઝવણની ગાઢ નિંદ્રા છે જે આપણા જીવનની દરેક ક્ષણે વ્યાપી જાય છે; આપણે ખરેખર કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છીએ અને હકીકતમાં બધું ખરેખર કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે તે અંગેનું મૂંઝવણ.

બુદ્ધો દેવો નથી, અને તેઓ સર્જક પણ નથી. બધા બુદ્ધો આપણી જેમ જ શરૂઆત કરે છે, મૂંઝવણ, ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને ઘણી બધી સમસ્યાઓથી ભરેલા હોય છે. પરંતુ, ધીમે ધીમે કરુણા અને વિદ્વતાના માર્ગને અનુસરીને, અને આ બે સકારાત્મક ગુણો વિકસાવવા માટે સખત મહેનત કરીને, પોતાને માટે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું શક્ય છે.

બુદ્ધોમાં ત્રણ મુખ્ય ગુણો હોય છે:

1. વિદ્વતા - બુદ્ધ પાસે કોઈ માનસિક અવરોધો નથી, તેથી તેઓ સંપૂર્ણપણે અને યોગ્ય રીતે બધું જ સમજે છે, ખાસ કરીને અન્યને કેવી રીતે મદદ કરવી.
2. કરુણા - ઉપરોક્ત વિદ્વતાને કારણે, આપણે બધા એકબીજા સાથે જોડાયેલા છીએ તે જોઈને, બુદ્ધને ખૂબ જ કરુણા છે અને તેઓ જાણે છે કે તેઓ દરેકને મદદ કરવા માટે સક્ષમ છે. કરુણા વિનાની વિદ્વતા વ્યક્તિને ખૂબ શિક્ષિત બનાવી શકે છે, પરંતુ તે સમાજ માટે વધુ ઉપયોગી નથી. કરુણા જ તેમને દરેકના હિત માટે કામ કરવા પ્રેરિત કરે છે. તેથી આપણા બધા સાથે જોડાણ કરવા બુદ્ધ આ બીજી ગુણવત્તા પેદા કરે છે.
3. ક્ષમતાઓ - દુઃખને કેવી રીતે દૂર કરવું તે જાણ અને અન્યને મદદ કરવાની તીવ્ર ઈચ્છા ધરાવતા આ બે ગુણો સાથે, બુદ્ધ પાસે વાસ્તવિક શક્તિ અને ક્ષમતા છે કે તેઓ આપણને વિવિધ કુશળ રીતે જ્ઞાન પ્રાપ્તિના માર્ગો શીખવીને, અન્યોને ખરેખર લાભ પહોંચાડવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

બુદ્ધો સમજે છે કે જેમ તેઓ દુ:ખ ભોગવવા માંગતા નથી, તેમ બીજા કોઈને પણ સમસ્યાઓ જોઈતી નથી. દરેક વ્યક્તિ ખુશ રહેવા માંગે છે. તેથી, બુદ્ધ માત્ર પોતાના માટે જ નહીં, પરંતુ બ્રહ્માંડના દરેક જીવો માટે કામ કરે છે. તેઓ પોતાના માટે જેટલી કાળજી રાખે છે એટલી જ તેઓ બીજાની પણ કાળજી રાખે છે.

તેમની અતિશય મજબૂત કરુણાથી પ્રેરિત, તેઓ તમામ દુઃખોને દૂર કરવાનો ઉપાય શીખવે છે, જેને વિદ્વતા કહેવાય છે - વાસ્તવિકતા અને કાલ્પનિક વચ્ચે યોગ્ય રીતે ભેદભાવ કરવા માટે મનની સ્પષ્ટતા. આ વિદ્વતા સાથે, આપણે આખરે બધી નકારાત્મક બાબતો: બધી મૂંઝવણ, સ્વાર્થ અને નકારાત્મક લાગણીઓ થી છુટકારો મેળવી શકીએ છીએ. આપણે પણ પૂર્ણ બુદ્ધ બની શકીએ છીએ, અને સંપૂર્ણ આંતરિક શાંતિનો અનુભવ કરી શકીએ છીએ.

સારાંશ

બુદ્ધો એ પૂર્ણ શિક્ષકો છે જેઓ તેમની કુશળ પદ્ધતિઓથી આપણને કેવી રીતે મદદ કરવી તે બરાબર જાણે છે. તેઓ કરુણામય છે અને આપણને હમેશા મદદ કરવા તૈયાર અને ઈચ્છુક હોય છે અને આપણને સાચા માર્ગ પર લાવે છે.

સિદ્ધાર્થની જેમ આપણે પણ ઘણી વાર સંસારના દુઃખોથી આંધળા થઈ જઈએ છીએ. પરંતુ, ભલે આપણે તેને ટાળવાનો કે અવગણવાનો ગમે તેટલો પ્રયત્ન કરીએ, વૃદ્ધાવસ્થા, માંદગી અને મૃત્યુ આપણા બધા પર આવશે. બુદ્ધની જીવનકથા આપણને એ જોવા માટે પ્રેરિત કરે છે કે તેમની જેમ જ દુઃખની વાસ્તવિકતાઓનો સામનો કરીને અને સમજવાથી, આપણે જીવનમાં જે હતાશા અનુભવીએ છીએ તેમાંથી પણ આપણે આપણી જાતને મુક્ત કરી શકીએ છીએ. તેમનું જીવન અને ઉપદેશો આપણને યાદ અપાવે છે કે આપણે આપણી વિનાશક લાગણીઓ અને મૂંઝવણોને દૂર કરવા માટે આપણા શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો કરવા જોઈએ જેથી કરીને, તેમની જેમ, આપણે બધા જીવોના લાભ માટે કાર્ય કરી શકીએ.