લેમ-રિમ ક્રમાંકિત માર્ગની પરંપરાગત પ્રસ્તુતિ

મૃત્યુ નિશ્ચિત છે

જો આપણે વિચારીએ કે આપણી પાસે કેવા પ્રકારનું મૂલ્યવાન માનવ શરીર છે, તે પથ્થર અથવા ધાતુથી બનેલું નથી. જો એવું હોત, તો તે લાંબો સમય ટકી શકત. વાસ્તવમાં, જો આપણે અંદર શું છે તે જોવા માટે આપણા શરીરને ખોલીએ, તો તે ઘણું લોહી અને આંતરડા છે, જેમ કે લોકો બજારમાં માંસ ખરીદ્યા પછી તેમના ઘરોમાં લટકતા પ્રાણીઓના આંતરડાની જેમ. આપણા આંતરિક અંગ ઘડિયાળની આંતરિકની જેમ નાજુક છે.

જો આપણે મૃત્યુ વિશે અને કેટલા લોકો મૃત્યુ પામ્યા છે તે વિશે વિચારીએ, તો આપણે દરેક મણકા સાથે તેમને ગણતા અનેક જપમાળાઓનો ઉપયોગ કરીશું. જો હું વિચારું કે ધર્મશાળામાં આવ્યા પછી કેટલા તિબેટિયનો મૃત્યુ પામ્યા છે, તો હું મારી આખી જપમાળા ખૂબ જ ઝડપથી ગણી શકું છું.

એવું કોઈ નથી કે જેના પાસે માનવ શરીર હોય જેનું મૃત્યુ ન થયું હોય. અને જો તમે વિચારો છો કે કેવી રીતે છોડ અને વૃક્ષો મૃત્યુ પામે છે, તો તમે જોઈ શકો છો કે તમે મૃત્યુ પામો એમાં માત્ર સમયની વાત છે. જન્મ લેવાનું કુદરતી નિષ્કર્ષ મૃત્યુ છે. બીજું કશું કરી શકાતું નથી. આપણે અહીં ભેગા થવાનું નિષ્કર્ષ વિખેરવાનું છે, અને ઉપર જવાનો અંતિમ નિષ્કર્ષ નીચે આવવાનો છે. આપણે મર્યા સિવાય બીજું કંઈ કરી નહીં શકાય એ સમજીને, મૃત્યુ આવે તે પહેલાં આપણે શક્ય તેટલું ધર્મનું પાલન કરવાનો પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે.

અને તેથી આપણે વિચારવું જોઈએ કે આપણે કેવી રીતે મરીશું. કલ્પના કરો કે તમે ખૂબ બીમાર થઈ રહ્યા છો, અને તમારું માંસ એક ભયાનક રંગમાં ફેરવાય છે, અને તમે ખૂબ જ નબળા થઈ ગયા છો. તમારા બધા સંબંધીઓ રડે છે અને કહે છે કે તે કેટલું ભયાનક છે, અને ડૉક્ટર આવે છે અને તમને દવા આપે છે, પરંતુ પછી તે ફક્ત નિરાશા જતાવિને કહે છે કે સ્થિતિ બહુ ખરાબ છે.

આપણે ગમે ત્યારે મરી શકીએ છીએ

ઉપરાંત, તમે ક્યારે મૃત્યુ પામશો તે અંગે કોઈ નિશ્ચિતતા નથી. સફેદ વાળવાળા ખૂબ વૃદ્ધ માતાપિતા તેમના બાળકોના શબને દફનાવતા દેખાય છે. અને ઘણા લોકો સામાન્ય ભોજન ખાતા ગૂંગળામણથી મૃત્યુ પામે છે.

દાખલા તરીકે, તમે તિબેટના આ ઉદાહરણના સંદર્ભમાં વિચારી શકો છો. એક માણસે માંસના કેટલાક મોટા ટુકડા બાજુ પર મૂક્યા અને કહ્યું કે તે સવારે ખાશે, પરંતુ માંસના ટુકડા તેના કરતા લાંબા સમય સુધી ચાલ્યા. બીજું ઉદાહરણ: હું સિમલાના એક બટાકાના ખેડૂતને ઓળખતો હતો જે બપોરના ભોજન માટે તળેલું પાઉં બનાવવા જઈ રહ્યો હતો, પરંતુ પાઉં રાંધતા જ તેમનું મૃત્યુ થયી ગયું.

નશ્વરતા અને મૃત્યુની પ્રશંસા મેળવવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ એ છે કે પુસ્તકોમાંથી તેમના વિશે વાંચવું નહીં, પરંતુ અન્ય લોકો વિશે વિચારવું જેમને આપણે જાણીએ છે જેને મૃત્યુ પામ્યું હોય.

મૃત્યુ સમયે માત્ર ધર્મ જ આપણને મદદ કરી શકે છે

મૃત્યુ વખતે ધ્યાન કરવાનું શું મહત્વ છે? તે બતાવે છે કે ધર્મનું આચરણ કરવું એ જ સાર્થક છે.

જો આપણે ભૌતિક વસ્તુઓના સંદર્ભમાં વિચારીએ, તો તમે જોશો કે આપણે આપણી સાથે કંઈપણ લઈ શકતા નથી. ઉદાહરણ તરીકે, જો તમે એક શ્રીમંત વેપારી છો કે જેમણે ઘણા પૈસા કમાયા છે, તો તમારી પાસે માત્ર એક વધુ ખર્ચાળ કાપડનો ટુકડો છે જેમાં તમારા શરીરને અગ્નિસંસ્કાર કરવા માટે લપેટી શકાય છે. આ વેપારીએ દેશ-દેશ-દેશની મુસાફરી દરમિયાન આ સંપત્તિ એકઠી કરવા માટે કરેલા વિનાશક કાર્યોની માત્રાના સંદર્ભમાં, તે પ્રચંડ હોઈ શકે છે.

જો તમારી પાસે ઘણા સેવકો અથવા કામદારો હોય અથવા ૧૦૦,૦૦૦ સૈનિકોને આદેશ આપતા સેનાપતિ હોય, જ્યારે તમે મૃત્યુ પામો ત્યારે તમારી સાથે કોઈ આવી શકશે નહીં. સંબંધીઓથી ભરેલો દેશ પણ મદદ કરી શકતો નથી: તેઓ જે કરી શકે છે તે એ છે કે તમે મૃત્યુ પામો ત્યારે ઊભા રહે, જે તમને ખૂબ જ ખલેલ પહોંચાડે અને તમારા શાંતિપૂર્ણ મૃત્યુ અને પુનર્જન્મને ખૂબ અવરોધે છે.

મૃત્યુ સમયે માત્ર એક જ વસ્તુ મદદ કરી શકે છે તે છે ધર્મનું આચરણ, કારણ કે, જો તમે રચનાત્મક ક્રિયાઓથી પર્યાપ્ત હકારાત્મક કર્મ બળનું નિર્માણ કર્યું હોય, તો તે તમારા ભાવિ પુનર્જન્મને ઘણો લાભ આપી શકે છે; પરંતુ નકારાત્મક કર્મ બળ તેમને વધુ ખરાબ કરશે. આ એવી વસ્તુ છે જે તમે મૃત્યુ વિશે વિચાર્યા વિના સમજી શકો છો. ઘણા તિબેટીઓ તિબેટમાં ખૂબ જ શ્રીમંત હતા, પરંતુ તેઓએ ફક્ત તેમના જ્ઞાન અને તે સમયે જે આંતરિક ગુણો સાથે નીકળવું પડ્યું. તેથી આપણે આપણા જીવનમાં ફક્ત ધર્મનું પાલન કરવાની જરૂર છે અને દુન્યવી કાર્યોમાં આપણો સમય બગાડવો જોઈએ નહીં.

આપણે આ જીવનની તમામ સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓને ઘઉંના છાણાની જેમ અસંગત ગણવી જોઈએ. સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓનું કોઈ સાર નથી. આપણે સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓને બાળકો રેતીના કિલ્લાઓ બાંધે એવી રીતે ગણવું જોઈએ. જ્યારે તેઓ તેમની સાથે રમવાનું પૂરું થઈ જાએ છે, ત્યારે તેઓ તેમને પાછળ છોડી દે છે અને ચાલ્યા જાય છે. આપણે સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓને આ રીતે સારવાર કરવો જોઈએ.

જો તમે આ બધા વિશે વિચારશો, તો તે તમારા ધર્મ અભ્યાસમાં ઘણી મદદ કરશે.

પ્રારંભિક અવકાશ

જો આપણે માન્યે કે બધી દુન્યવી પ્રવૃત્તિઓ અનાવશ્યક છે અને તેનું કોઈ મહત્વ નથી, તો આપણે સમજીએ છીએ કે એકમાત્ર મહત્વની વસ્તુ આપણા ધર્મનું અભ્યાસ છે. ધર્મનું અભ્યાસ કરવું એ કંઈક એવું કરવું છે જે તમારા ભાવિ પુનર્જન્મ માટે ફાયદાકારક થશે. દાખલા તરીકે, એવું વલણ રાખવું કે: “હવે મને અમૂલ્ય માનવ પુનર્જન્મ મળ્યો છે; હું આનો ઉપયોગ ભવિષ્યના જીવનમાં ખરાબ ક્ષેત્રોમાં પડવા થી અટકાવવા માટે કરીશ,” આપણા અમૂલ્ય જીવનનો લાભ લેવાનું સૌથી ઓછું સ્તર છે.

જે આપણને ત્રણ ખરાબ ક્ષેત્રોમાં પડતા અટકાવશે તે છે કડક નૈતિક સ્વ-શિસ્તનું પાલન. પરંતુ જો આપણે નૈતિક સ્વ-શિસ્ત રાખવાની ખૂબ જ મક્કમ ઇચ્છા રાખીએ, તો પણ તે ધીમે ધીમે અધોગતિ પામે છે. તેથી આપણી જાતને વધુ ખરાબ પુનર્જન્મમાં પડવાથી બચાવવા માટે, આપણે આપણી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓથી પોતાને દૂર કરવાની જરૂર છે. આ કપડાના અત્યંત ગંદા ટુકડાને ધોવા જેવું છે - શરૂઆતમાં તમે થોડો જોર નો ઉપયોગ કરો છો, અને પછી ધીમે ધીમે તમે જોર ને વધારો છો. તમારી જાતને ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓથી છૂટકારો મેળવવા માટે, તમે ધીમે ધીમે અને હળવાશથી શરૂઆત કરો અને ધીમે ધીમે તમારી જાતને સંપૂર્ણ શક્તિના પ્રયત્નો સુધી આગળ વધો છો. તેથી નૈતિક સ્વ-શિસ્ત રાખવા માટે, તમારે તેને ધીમે ધીમે લાગુ કરવું પડશે, અને પછી ધીમે ધીમે અમલ કરતા તમે તમારી જાતને ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓથી મુક્ત કરી શકો છો; અન્યથા તમારા પ્રયત્નો સરળતાથી અધોગતિ થયી શકે છે.

જો તમે ત્રણ ખરાબ ક્ષેત્રોમાં પુનર્જન્મ ટાળવા માટે નૈતિક સ્વ-શિસ્તનું પાલન કરો છો, તો આ ધર્મનું અભ્યાસ કરવાનું ન્યૂનતમ સ્તર છે.

મધ્યવર્તી અવકાશ

જો આપણે ત્રણ ખરાબ ક્ષેત્રોમાં જન્મ લેવાથી છટકી જઈએ અને આપણે આપણા આગામી જીવનમાં ભગવાનના ક્ષેત્રોના આનંદ અને હર્ષ વચ્ચે જન્મ લઈએ, અથવા તો માનવ તરીકે પણ, આપણે એ સમજવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ કે તમામ સંસારિક પુનર્જન્મ એટલે વેદના છે. લેમ-રિમ ઉપદેશોમાં આની વ્યાપક ચર્ચા કરવામાં આવી છે, પરંતુ આ ઉદાહરણ દ્વારા વર્ણવી શકાય છે: તમે તડકામાં ઉભા છો અને ખૂબ જ ગરમ લાગે છે, એટલે તમે અંદર જાઓ છો. પછી તમે ગરમીની વેદનાથી બચી જાઓ છો, પણ ઠંડીની વેદના રહે છે. એવી કોઈ સંસારી પરિસ્થિતિ નથી કે જ્યાં આપણે વેદનાથી મુક્ત હોઈએ.

ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ ના કારણે આપણે સંસારમાં પરિક્રમા કરીએ છે, અનિયંત્રિતપણે પુનરાવર્તિત પુનર્જન્મ થાય છે. મૂળ - ઝાડના મૂળની જેમ - સાચી સ્વતંત્ર ઓળખ શોધે છે. સંસારમાં આપણા પરિક્રમા લેવા એ મેરી-ગો-રાઉન્ડમાં ફરીને ક્યાંય ન પહુંચવું જેવું છે. ઉતરવાનો એકમાત્ર રસ્તો એ છે કે આપણે આપણી જાતને ઉંચા કરીએ, તેનાથી ઉપર જઈએ, તેનાથી ઉપર ઉઠીએ. આ કરવા માટે, આપણે એક આર્ય બનવાની જરૂર છે, એક ઉચ્ચ અનુભૂતિ કરનાર વ્યક્તિ, એવું વ્યક્તિ  જેની પાસે બિન-વૈચારિક ભેદભાવપૂર્ણ જાગૃતિ છે જે ઓળખહીન, અશક્ય "આત્મા" ની અછતને અનુભવે છે. આ શૂન્યતા (ખાલીપણું) ની ભેદભાવપૂર્ણ જાગૃતિ છે.

આપણી માનસિક સાતત્ય પર શૂન્યતાની આ અનુભૂતિ કેળવવા માટે, ક્ષમતા, એક શાંત અને સ્થિર મનની સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવી જરૂરી છે; અને આ મેળવવા માટે, આપણને નૈતિક સ્વ-શિસ્તની જરૂર છે. તેથી ત્રણ ઉચ્ચ તાલીમ - નૈતિક સ્વ-શિસ્ત, શોષિત એકાગ્રતા અને ભેદભાવપૂર્ણ જાગૃતિની ઉચ્ચ તાલીમ- આપણને અનિયંત્રિત રીતે પુનરાવર્તિત સંસારિક પુનર્જન્મથી ઉપર ઊઠવા દે છે. જો આપણે આનો અભ્યાસ કરીએ, તો આપણે સંસારમાં આપણી પરિક્રમાનો અંત લાવી શકીએ છીએ.

જીવોના ત્રણ વર્ગીકરણ છે જેણે પોતાને આર્યની સ્થિતિમાં ઉન્નત કર્યા છે:

• જેમણે જોવાનો મન માર્ગ (જોવાનો માર્ગ) પ્રાપ્ત કર્યો છે
• જેમણે ટેવાયેલા મન માર્ગ (ધ્યાનનો માર્ગ) પ્રાપ્ત કર્યો છે
• જેમણે મન માર્ગ હાંસલ કર્યું છે અને તેમને કોઈ વધુ તાલીમની જરૂર નથી.

જીવો જેના પાસે જોવાનો મન માર્ગ હોય તેમને નવીન શૂન્યતાની બિન-વૈચારિક સીધી સમજણ હોય છે. ટેવાયેલા મન માર્ગ ધરાવતા જીવો વધુ ને વધુ ધ્યાન કરે છે અને પોતાની આદત વિકસાવે છે અથવા આ શૂન્યતાની બિન-વૈચારિક સમજશક્તિની ટેવ કેળવે છે. જો તમે ધ્યાન અને ચિંતન કર્યું હોય અને તમારા મનને આ શૂન્યતાની અનુભૂતિ માટે સંપૂર્ણપણે આદત કેળવી હોય અને તમારા મનમાંથી મુક્તિને અટકાવતી ભાવનાત્મક અસ્પષ્ટતાઓને સંપૂર્ણપણે દૂર કરી દીધી હોય, તો તમે અર્હત છો, મુક્ત વ્યક્તિ છો.

પ્રેમ અને કરુણા

પરંતુ એકલા તમારી જાતને મુક્ત કરવું પૂરતું નથી, કારણ કે તમામ મર્યાદિત જીવો (સંવેદનશીલ જીવો) આ જ દુર્દશામાં છે. બધા મર્યાદિત જીવો સમાન છે જેમાં તે બધા ને વેદના થાય છે અને બધા તેમાંથી બહાર નીકળવા માંગે છે. જો આપણે એવું મન વિકસાવીએ કે જે તમામ મર્યાદિત જીવોને વેદનાથી મુક્ત કરવા ઈચ્છે, તો તેને "કરુણા" કહેવાય છે. પરંતુ તમામ મર્યાદિત જીવો વેદનામાંથી છૂટા પડે તેવી આ ઈચ્છા કેળવવા માટે, તમારે લાંબા સમય સુધી તમારા પોતાના વેદનાનું મનન કરવું પડશે, અને પછી, તે કેટલું ભયાનક છે તે સમજીને, તમે ત્યાગનો વિકાસ કરી શકો છો - મુક્ત થવાનો સંકલ્પ. એકવાર તમને ખ્યાલ આવી જાય કે વેદના કેટલી ભયાનક છે અને તમે પોતે જ તેમાંથી બહાર નીકળવા માંગો છો, તો પછી તમે તે વિચારને તમામ જીવો પર લાગુ કરી શકો છો. તે કરુણા છે.

આમ, ત્યાગ એ મારી વેદનામાંથી બહાર આવવાની ઈચ્છા છે, જ્યારે કરુણા એ બધા જીવો ને વેદના ન થાય એવી ઈચ્છા છે. કરુણા અને પ્રેમ વચ્ચેનો તફાવત એ છે કે કરુણા સાથે આપણે વિચારીએ છીએ કે, "તે કેટલું અદ્ભુત હશે જો તમામ મર્યાદિત જીવો વેદના અને વેદનાના કારણોથી અલગ થઈ જાય"; જ્યારે પ્રેમ એ તમામ જીવો માટે ખુશી અને ખુશીના કારણો સાથે સંપન્ન થવાની ઇચ્છા છે.

સમતા અને બોધચિત્ત કેવી રીતે કેળવવી

આપણામાં પ્રેમ અને કરુણા ન હોવાનું કારણ શું છે? શા માટે આપણે બધા વેદનામુક્ત અને સુખ પ્રાપ્ત કરે એવું ઈચ્છતા નથી? તે એટલા માટે છે કારણ કે આપણું મન સરળ નથી - તે અસમતલ છે; તેમા ઉચ્ચ ટોચ અને નીચા ટોચ છે. આપણા મનની આ અસમાનતા શું છે? તે એ છે કે આપણને આપણા સંબંધીઓ અને આપણા મિત્રો માટે ખૂબ જ જોડાણ છે, અને જ્યારે આપણે આપણા દુશ્મનો અથવા જે લોકો આપણને ગમતા નથી ને જોઈએ છીએ, ત્યારે આપણને ખૂબ જ અણગમો થાય છે.

તો આપણે કેવી રીતે ઉખડેલા રસ્તાને સીધો બનાવી શકીએ? આપણે આ ઉદાહરણ વિશે વિચારીને સમજી શકીએ છીએ: ગઈકાલે એક વ્યક્તિએ તમને ૧૦૦ રૂપિયા આપ્યા હતા, અને બીજા વ્યક્તિએ આજે તમને ૧૦૦ રૂપિયા આપ્યા. જે વ્યક્તિએ ગઈકાલે તમને ૧૦૦ રૂપિયા આપ્યા હતા તેણે આજે સવારે તમને મોઢા પર મુક્કો માર્યો અને આજે જે વ્યક્તિએ તમને ૧૦૦ રૂપિયા આપ્યા હતા તેણે ગઈકાલે તમને મોઢા પર મુક્કો માર્યો હતો. તમને કોણ ગમવું જોઈએ અને કોણ નાપસંદ હોવું જોઈએ?

તેથી, આ રીતે, આપણે વિચારવું જોઈએ કે ભૂતકાળમાં આપણા દુશ્મનોએ આપણને કેટલો મોટો ફાયદો કર્યો છે અને ભવિષ્યમાં, તે ખૂબ મદદરૂપ થઈ શકે છે. તેવી જ રીતે, આપણા મિત્રોએ ભૂતકાળમાં આપણું ઘણું નુકસાન કર્યું છે અને ભવિષ્યમાં ફરીથી કરશે. તે માત્ર સમયની બાબત છે.

બીજું ઉદાહરણ: ઘણા લોકો છે જે નરભક્ષી છે, અથવા તો વેરવુલ્વ્સ અથવા વેમ્પાયર છે. આપણને કદાચ તેઓ ખૂબ જ આકર્ષક લાગે અને તેમાંથી એક સાથે લગ્ન કરી લઈએ, પરંતુ એક રાત્રે તેમની ફેણ બહાર આવશે અને તેઓ આપણને ખાઈ જશે.

જ્યારે તમે કૂતરાને ફટકો મારશો, ત્યારે તે ભસશે અને તમને કરડે છે. તેથી જો આપણે કોઈ દુશ્મન પર ગુસ્સે થઈએ, તો આપણે કૂતરાની જેમ જ પ્રતિક્રિયા આપીએ છીએ. આપણે મનની આ અસમાનતા, આ જોડાણ અને પ્રતિકૂળતાને દૂર કરવાની અને મનની સમતા પ્રાપ્ત કરવાની જરૂર છે. સમાનતાની તે સ્થિતિની ઉપર, આપણે પ્રેમ અને કરુણાનો વિકાસ કરી શકીએ છીએ - જેમ કે ગાડીને મુસાફરી કરવા માટે એક ઉબડ-ખાબડ રસ્તને સીધો કરવો પડશે.

આપણી પાસે ડાયનામાઈટ જેવા શક્તિશાળી વિચારો હોવા જોઈએ જે વિસ્ફોટ થયીને રસ્તાને સપાટ કરે છે. કેવા પ્રકારના વિચારો? અન્ય મર્યાદિત જીવોની કૃપાનો વિચાર કરવો. દાખલા તરીકે, આપણે દૂધ પીએ છીએ. આ ગાય અને ભેંસમાંથી આવે છે. તેઓ બહાર જાય છે અને ઘાસ ખાય છે અને પાણી પીવે છે, અને આપણે ફક્ત તેમની પાસેથી દૂધ લઈએ છીએ. સસલા અને ઉંદરોનો ઉપયોગ તબીબી પ્રયોગો માટે થાય છે, તેથી આપણી પાસે જે દવાઓ છે તે ઉંદરો અને સસલાના ખર્ચે છે જેમણે આપણા માટે પોતાનો જીવ આપ્યો.

કેટલાક મર્યાદિત જીવો છે જેને આપણે આપણા દુશ્મનો ગણીએ છીએ અને જે આપણને નુકસાન પહોંચાડે છે. પરંતુ જો આપણે તેમની કૃપા સાથે તેઓએ આપણને જે નુકસાન પહોંચાડ્યું છે તેની તુલના કરીએ, તો તેમની કૃપા નુકસાન ના પ્રમાણમાં ઘણી વધારે છે. અને તેમને આપણને જે નુકસાન આપ્યો છે તે ખરેખર ખૂબ મદદરૂપ હોઈ શકે છે. બુદ્ધ બનવા માટે, આપણે ધૈર્ય વિકસાવવાની જરૂર છે, અને આ માટે આપણને ઘૃણાસ્પદ લોકોની જરૂર છે. જો દરેક ખૂબ જ સરસ હોત, તો આપણે ધીરજ કેળવી શક્યા ન હોત. જે લોકો આપણા પર ગુસ્સે થાય છે તેઓ મર્યાદિત જીવો છે, બુદ્ધ નથી; તેથી તે જ આપણને ધીરજ શીખવે છે. દાખલા તરીકે, જ્યારે અતિષ તિબેટમાં આવી ત્યારે તે પોતાની સાથે એક અત્યંત અવરોધક ભારતીય લાવ્યા હતા જેમણે હંમેશા તેમની ધીરજની કસોટી કરી. જ્યારે પૂછવામાં આવ્યું કે તે તેમને શા માટે લાવ્યા છે, ત્યારે તેમણે કહ્યું કે તેમની ધીરજનો અભ્યાસ કરવા માટે. તેથી, મર્યાદિત માણસો અને બુદ્ધ આપણા પ્રત્યેની તેમની કૃપામાં સમાન છે. શાંતિદેવની બોધિચર્યાવતાર માં આ પ્રમાણિત છે.

બુદ્ધ ગુસ્સે ન થવાનું એક કારણ છે. તે એટલા માટે છે કારણ કે તેમની પાસે તમામ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓથી મુક્ત એકલ દિમાગની, શોષિત એકાગ્રતા છે. કારણ કે બુદ્ધ પાસે આ એકલ દિમાગની એકાગ્રતા છે, તે ગુસ્સે થતો નથી. તેથી આપણે આનો વિકાસ કરવાની જરૂર છે. સવારે આપણે બે વિચારો સાથે જાગવાની જરૂર છે:

• આજે હું બીજાઓને ગુસ્સે થવાનું કારણ નહીં બનીશ.
• હું બીજાઓના કારણે ગુસ્સે થવાનો નથી.

જો આપણે આપણી જાતને આની ટેવ પાડીશું, તો આપણે આપણી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓને ઓછી કરી શકીશું અને છેવટે વિક્ષેપજનક લાગણીઓથી મુક્ત સ્થિતિનો વિકાસ કરી શકીશું અને આ રીતે બુદ્ધ બનીશું.

જો આપણે પૂછીએ કે બુદ્ધોને ખુશ કરવા માટે આપણે શું કરી શકીએ છીએ, તો તે મર્યાદિત માણસોને મદદ અને કૃપા કરવી છે. આ ખરેખર બુદ્ધોને ખુશ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો માતા-પિતા હોય અને તેઓના બાળકો હોય, તો આપણે ફક્ત માતાપિતા પ્રત્યે દયાળુ બનવાને બદલે બાળકો પ્રત્યે દયાળુ બનીને માતાપિતાને ખુશ કરી શકીએ છીએ. તેવી જ રીતે, બુદ્ધ વધુ ખુશ થશે જો આપણે મર્યાદિત જીવો તેમજ બુદ્ધ પ્રત્યે દયાળુ હોઈએ. તેથી આ બધાના આધારે, આપણે એક બોધિચિત્ત ઉદ્દેશ્ય વિકસાવવાનો પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે: "હું તમામ મર્યાદિત જીવોના લાભ માટે બુદ્ધની સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવાનો છું."

આનાથી પણ વધુ, આ જ જીવનકાળમાં, અત્યારે જ તમામ મર્યાદિત જીવો માટે બુદ્ધની આ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે આપણે ખૂબ જ મજબૂત ઇરાદા રાખવાની જરૂર છે. બુદ્ધે કહ્યું કે આ જીવનકાળમાં જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનો એક માર્ગ છે. અને તે માર્ગ શું છે? તે તાંત્રિક માર્ગે છે. જો તમે આનું પાલન કરો, તો આ જીવનકાળમાં જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું શક્ય છે.

આ જીવનકાળમાં જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનો આપણો ખૂબ જ મજબૂત ઈરાદો હોવા છતાં, આપણે તેને સરળ ન માનવું જોઈએ, કારણ કે આપણે સમયની શરૂઆતથી જ ઘણી બધી વિનાશક ક્રિયાઓ એકઠી કરી છે. તંત્ર ઝડપી હોઈ શકે છે, પરંતુ તે ખૂબ જ મુશ્કેલ માર્ગ છે. આપણે એવું ન વિચારવું જોઈએ કે તાંત્રિક માર્ગની અભ્યાસકરવી એ વિમાન લેવા જેવું ઝડપી છે - તે એટલું સરળ નથી. ઉદાહરણ તરીકે, જેત્સુન મિલારેપાએ તેમના ગુરુ, માર્પા સાથે ઘણી મુશ્કેલીઓ સહન કરી હતી - મિનારો બનાવ્યા હતા, તેમને મારવામાં આવ્યું હતું અને ઘણી બધી વેદનાઓમાંથી પસાર થયા હતા. જેના કારણે તે જીવનકાળમાં જ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શક્યા. પરંતુ આપણે મિલારેપાએ જે કષ્ટોમાંથી પસાર થવું પડ્યું તેમાંથી અપૂર્ણાંક કષ્ટોમાંથી પસાર થવા તૈયાર નથી.

જો આપણે આ જીવનકાળમાં જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનો દ્રઢ ઈરાદો ધરાવીએ અને મોટી મુશ્કેલીઓમાંથી પસાર થવા માટે તૈયાર હોઈએ, તો એવી તક છે કે જો આપણે સતત અભ્યાસ કરીએ તો, હકીકતમાં, આપણે પોતે જ બુદ્ધત્વ પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ.

અમૂલ્ય માનવ શરીર સાથે જન્મ્યા પછી, આપણે તેનો ઉપયોગ ધર્મનું પાલન કરવા અને વધુ સારા પુનર્જન્મ, મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે કરી શકીએ છીએ. આ માટે, આપણે ક્રમાંકિત માર્ગને અનુસરવાની જરૂર છે. આમાં દસ વિનાશક ક્રિયાઓથી દૂર રહેવું, ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓથી મુક્તિ મેળવવા અને સંસાર અને બોધિચિત્ત ઉદ્દેશ્યથી મુક્ત થવાના નિર્ધાર સાથે, એક-કેન્દ્રિત એકાગ્રતા અને શૂન્યતા (ખાલીપણું) ની બિન-વૈચારિક અનુભૂતિ મેળવવાનો સમાવેશ થાય છે.