Cách Trình Bày Truyền Thống Về Lam-rim, Đường Tu Tuần Tự Đến Giác Ngộ

Cái Chết Là Điều Chắc Chắn

Nếu như xem xét loại thân người quý giá mà mình có được là gì, thì nó không được làm bằng đá hay kim loại. Nếu nó được cấu tạo bằng những chất liệu này thì có thể tồn tại rất lâu. Trên thực tế, nếu ta mổ xẻ cơ thể của mình ra, để xem mình có những gì ở bên trong thì có rất nhiều máu và ruột, giống như bộ đồ lòng của thú vật mà mọi người treo trong nhà, sau khi họ đi mua thịt ngoài chợ. Nội tạng của chúng ta mỏng manh như những bộ phận bên trong của chiếc đồng hồ.

Nếu như nghĩ đến cái chết và bao nhiêu người đã chết thì ta sẽ phải dùng nhiều chuỗi tràng hạt để đếm số người chết. Nếu tôi nghĩ về việc có bao nhiêu người Tây Tạng đã chết, từ khi họ đến Dharamsala thì tôi có thể đếm hết cả chuỗi tràng hạt của mình rất nhanh.

Không có ai có một thân người mà lại không chết. Và nếu như nghĩ về cách cây cối chết như thế nào thì bạn có thể thấy việc bạn sẽ chết chỉ là vấn đề thời gian mà thôi. Kết cuộc tự nhiên của việc sinh ra là chết. Không có gì khác người ta có thể làm. Kết cuộc của việc chúng ta tụ họp với nhau ở đây là để giải tán, và chung cuộc của việc đi lên là đi xuống. Khi nhận thức ra rằng không có điều gì khác để làm, ngoài việc chết, thì mình phải cố gắng tu tập Pháp càng nhiều càng tốt, trước khi cái chết đến.

Vì vậy, nên nghĩ về việc mình sẽ chết như thế nào. Hãy tưởng tượng bạn đang bị bệnh nặng, và da thịt của bạn chuyển sang màu sắc khủng khiếp, và bạn rất yếu ớt. Tất cả người thân của bạn đều khóc, nói rằng điều này thật là kinh khủng, và bác sĩ sẽ đến để cho bạn thuốc men, nhưng sau đó thì ông chỉ chắc lưỡi và nói rằng tình trạng quá tệ hại.

Chúng Ta Có Thể Chết Bất Cứ Lúc Nào

Ngoài ra, khi nào bạn sẽ chết thì không chắc chắn. Ta có thể thấy cha mẹ rất già với mái tóc bạc phơ lại đi chôn xác con mình, và nhiều người nghẹt thở đến chết, trong khi ăn một bữa ăn bình thường.

Chẳng hạn như bạn có thể nghĩ về ví dụ này ở Tây Tạng. Một người đàn ông đặt những tảng thịt lớn sang một bên và nói rằng sáng mai, anh sẽ ăn chúng, nhưng những miếng thịt đã tồn tại lâu hơn anh ta. Trong một ví dụ khác, tôi biết một người nông dân trồng khoai tây từ Simla sẽ làm bánh mì chiên cho bữa trưa, nhưng ông đã chết trong khi bánh mì vẫn đang được nấu.

Cách tốt nhất để xem trọng lẽ vô thường và cái chết không phải là đọc về những điều này từ sách vở, mà là nghĩ về những người mà mình quen biết và đã qua đời.

Chỉ Có Pháp Mới Có Thể Giúp Ta Vào Phút Lâm Chung

Tầm quan trọng của việc thiền quán về cái chết là gì? Nó cho thấy rằng điều đáng giá duy nhất để làm là thực hành Pháp.

Nếu như nghĩ về mặt vật chất thì bạn sẽ thấy rằng mình không thể mang theo bất cứ thứ gì. Ví dụ, nếu bạn là một thương nhân giàu có, người đã kiếm được nhiều tiền, nhưng tất cả những gì bạn có thể có được là một mảnh vải đắt tiền hơn để bọc cơ thể của bạn, để hỏa táng nó. Xét về số những hành vi tiêu cực mà thương gia này đã thực hiện để tích lũy của cải khi anh ta đi từ nước này sang nước khác thì có thể là rất nhiều.

Nếu bạn có nhiều người hầu hay nhân viên, hay bạn là vị tướng chỉ huy 100,000 người lính, nhưng khi bạn chết thì không ai có thể đi cùng với bạn. Ngay cả một đất nước đầy họ hàng cũng không thể giúp đỡ bạn. Điều duy nhất mà họ có thể làm là đứng xung quanh khi bạn chết, làm phiền bạn rất nhiều và tạo rất nhiều chướng ngại cho một cái chết bình an và tái sinh của bạn.

Điều duy nhất có thể giúp ích cho bạn vào lúc chết là tu tập Pháp, vì nếu bạn tích tập đủ công đức từ những thiện nghiệp thì chúng có thể giúp ích rất nhiều cho những tái sinh trong tương lai của mình; nhưng nghiệp xấu ác sẽ làm cho chúng tồi tệ hơn. Đây là điều bạn có thể hiểu, mà không cần nghĩ về cái chết. Nhiều người Tây Tạng rất giàu có ở Tây Tạng, nhưng họ phải ra đi mà chỉ mang theo kiến thức và những phẩm chất bên trong của họ, vào thời điểm đó. Vì vậy, chúng ta cần phải thực hành Pháp một cách thanh tịnh trong đời này, và không lãng phí thời gian vào các hoạt động thế tục.

Nên xem tất cả các hoạt động thế tục của cuộc sống này là không quan trọng, giống như vỏ trấu của lúa mì. Hoạt động thế tục không có thực chất. Nên xem những sinh hoạt thế gian giống như trẻ em xây lâu đài bằng cát. Khi đã chơi xong thì chúng sẽ bỏ đi. Đây là cách ta nên xem các hoạt động thế tục.

Nếu như nghĩ về tất cả những điều này thì nó sẽ giúp ích cho việc tu tập Pháp của bạn rất nhiều.

Phạm Vi Sơ Căn

Nếu như xem tất cả các hoạt động thế tục là không cần thiết và không có tầm quan trọng lớn, thì ta sẽ nhận ra rằng điều quan trọng duy nhất là tu tập Pháp. Tu tập Pháp là làm một điều gì ích lợi cho những tái sinh trong tương lai của mình. Chẳng hạn, để có thái độ: “Hiện nay, mình đã đạt được một kiếp người quý giá. Mình sẽ sử dụng nó để không đọa vào những cảnh giới tệ hại hơn trong những kiếp tương lai.”. Đây là mức độ thấp nhất để tận dụng kiếp sống quý giá của chúng ta.

Điều sẽ giúp ta không đọa vào ba cõi tồi tệ hơn là việc trì giới nghiêm ngặt. Nhưng ngay cả khi mình muốn trì giới một cách rất kiên định thì nó sẽ dần dần suy thoái. Vì vậy, cần phải đoạn diệt phiền não, để giúp mình không rơi vào những tái sinh tồi tệ hơn. Điều này giống như giặt một bộ quần áo cực kỳ dơ bẩn. Lúc đầu, bạn sẽ dùng một chút sức lực, rồi từ từ tăng sức mạnh lên. Để đoạn trừ phiền não thì bạn sẽ bắt đầu một cách chậm rãi và nhẹ nhàng, rồi dần dần nỗ lực hết mình. Vì vậy, nếu muốn trì giới thì bạn phải áp dụng nó một cách chậm rãi, rồi nhờ việc áp dụng dần dần mà bạn có thể diệt trừ phiền não; nếu không thì những nỗ lực của bạn có thể suy giảm một cách dễ dàng.

Nếu như bạn tuân theo việc trì giới để tránh tái sinh trong ba cõi thấp hơn thì đây là mức độ tối thiểu của việc tu tập Pháp.

Phạm Vi Trung Căn

Ngay cả khi thoát khỏi việc tái sinh trong ba cõi tồi tệ hơn, và kiếp sau sinh ra trong những thú vui và hỷ lạc của những cõi trời, hay thậm chí làm một con người, thì nên cố nhận thức rằng tất cả những tái sinh trong luân hồi đều đau khổ. Điều này được bàn luận rộng rãi trong các giáo pháp lam-rim, nhưng có thể được mô tả bằng ví dụ này: Bạn đang đứng dưới ánh nắng mặt trời và thấy rất nóng, nên đi vào bên trong. Sau đó, bạn đã thoát khỏi nỗi khổ vì nóng, nhưng lại khổ vì lạnh. Không có trạng huống luân hồi nào mà mình thoát khổ.

Phiền não khiến ta phải trôi lăn trong luân hồi, tức tái sinh vô tự chủ. Gốc rễ, giống như rễ cây, là tâm chấp thủ vào những bản ngã độc lập. Vòng lẩn quẩn của chúng ta trong luân hồi giống như chơi trò ngựa gỗ quay vòng, và chẳng đi đến đâu cả. Cách duy nhất để thoát khỏi luân hồi là thăng hoa tự thân, vượt qua khỏi nó, vượt lên trên nó. Để làm được điều này thì phải trở thành thánh nhân, một bậc chứng ngộ cao, có trí tuệ vô niệm chứng ngộ vô ngã, sự vắng bóng của một “linh hồn” bất khả. Đây là trí tuệ chứng ngộ Không tướng (tánh Không).

Để trưởng dưỡng thực chứng tánh Không trong dòng tâm thức thì cần phải đạt được Tam Ma Địa (shamatha), một trạng thái định tĩnh trong tâm thức; và để có được điều này thì cần phải giữ giới. Vậy thì tam vô lậu học, tam vô lậu của giới, định, tuệ, sẽ giúp mình vượt thoát vòng tái sinh vô tự chủ. Nếu như tu tập những điều này thì ta có thể chấm dứt vòng lẩn quẩn trong luân hồi.

Có ba loại người đã tự thăng hoa lên trạng thái thánh nhân:

• Những người đã đạt được tâm kiến tánh (kiến đạo)
• Những người đã đạt được một đạo lộ tâm thức quen thuộc (tu tập đạo)
• Những người đã đạt được vô học đạo.

Những người có tâm kiến đạo mới vừa chứng ngộ tánh Không vô niệm. Những người có đạo lộ tâm thức quen thuộc sẽ hành thiền nhiều hơn nữa, và làm quen, hay tích tập thói quen nhận thức vô niệm về tánh Không này. Nếu bạn đã hành thiền miên mật và hoàn toàn quen thuộc với nhận thức về tánh Không này, và đã hoàn toàn đoạn trừ phiền não chướng, ngăn chận giải thoát thì bạn là một A la hán, một bậc giải thoát.

Lòng Từ Và Lòng Bi

Nhưng nếu chỉ giải thoát tự thân thì không đủ, bởi vì tất cả chúng sinh đều đồng cảnh ngộ. Tất cả chúng sinh đều giống nhau ở chỗ tất cả đều đau khổ, và đều mong muốn thoát khổ. Nếu ta phát tâm mong ước tất cả chúng sinh đều thoát khổ thì nó được gọi là lòng “bi mẫn”. Nhưng để trưởng dưỡng ước nguyện cho tất cả chúng sinh thoát khổ thì bạn phải thiền quán về nỗi khổ của chính mình trong một thời gian dài, rồi khi nhận thức được là nó kinh khủng như thế nào thì bạn có thể phát tâm xả ly - quyết tâm để được tự do. Một khi đã có được ý niệm về nỗi khổ khủng khiếp ra sao, và mong muốn tự mình thoát khổ, thì bạn có thể áp dụng ý nghĩ đó cho tất cả chúng sinh. Đó là lòng bi mẫn.

Do đó, tâm xả ly là ước nguyện cho mình thoát khổ, trong khi lòng bi mẫn là ước nguyện cho tất cả chúng sinh thoát khổ. Sự khác biệt giữa lòng bi và lòng từ là với lòng bi thì ta nghĩ rằng, “Thật tuyệt vời biết bao, nếu tất cả chúng sinh đều xa lìa nỗi khổ và nhân tạo khổ”; trong khi đó thì lòng từ là ước nguyện tất cả chúng sinh có được hạnh phúc và nhân hạnh phúc.

Cách Phát Tâm Bình Đẳng Và Bồ Đề Tâm

Vì lý do gì mà ta không có lòng từ bi? Tại sao chúng ta không mong muốn tất cả được thoát khổ và có  được hạnh phúc? Đó là vì tâm ta không được phẳng lặng - nó thô nhám, có chỗ cao chỗ thấp. Sự không đồng đều trong tâm mình là gì? Thật khó khăn khi mình quá quyến luyến với người thân và bạn bè, và khi nhìn thấy kẻ thù hoặc những người mà mình không thích thì ta có rất nhiều ác cảm.

Vậy thì làm sao để khiến cho một con đường gồ ghề trở nên bằng phẳng? Chúng ta có thể hiểu bằng cách nghĩ về ví dụ này: Một người đã cho bạn 100 rupee ngày hôm qua và một người khác đã cho bạn 100 rupee ngày hôm nay. Người đã cho bạn 100 rupee ngày hôm qua đã đấm vào mặt bạn sáng nay, và người đã cho bạn 100 rupee hôm nay đã đấm vào mặt bạn ngày hôm qua. Thế thì bạn nên thích ai và không ưa thích ai?

Thế thì giống như vậy, chúng ta phải nghĩ về cách kẻ thù của mình đã giúp ích cho mình rất nhiều trong quá khứ và tương lai, có thể sẽ giúp ích cho ta rất nhiều. Tương tự như vậy, bạn bè của mình đã gây ra nhiều sự tổn hại lớn cho ta trong quá khứ, và sẽ lập lại điều này trong tương lai. Đó chỉ là vấn đề thời gian.

Một ví dụ khác là có nhiều người ăn thịt người, hoặc thậm chí là người sói hay ma cà rồng. Ta có thể thấy họ rất hấp dẫn, và cưới một trong những người này, nhưng một đêm nọ, họ sẽ nhe nanh ra và ăn thịt chúng ta.

Khi bạn đánh một con chó thì nó sẽ sủa và cắn bạn. Vì vậy, nếu như tức giận với kẻ thù thì mình sẽ phản ứng giống như một con chó. Cần phải loại bỏ tâm bất bình đẳng này, đó là lòng quyến luyến và ác cảm, và đạt được tâm bình đẳng. Dựa trên trạng thái bình đẳng đó, ta có thể phát tâm từ bi - giống như bạn phải làm phẳng một con đường gồ ghề, để một chiếc xe hơi có thể chạy qua đó.

Phải có những ý tưởng mạnh mẽ như thuốc nổ, làm nổ tung và san bằng con đường. Đó là những loại ý tưởng nào? Nghĩ về lòng tốt của những chúng sinh khác. Chẳng hạn như mình uống sữa. Sữa xuất xứ từ những con bò và trâu nước. Chúng ra ngoài ăn cỏ và uống nước, và điều mà mình chỉ cần làm là vắt sữa của chúng. Thỏ và chuột được sử dụng trong các thí nghiệm y tế, vì vậy, các loại thuốc mà mình có được là nhờ những con chuột và thỏ đã hy sinh mạng sống vì chúng ta.

Có một số chúng sinh mà mình xem là kẻ thù, và những người làm hại chúng ta. Nhưng nếu so sánh tác hại mà họ đã gây ra cho mình với lòng tốt của họ, thì điều thứ nhì sẽ vượt xa điều thứ nhất. Và tác hại mà họ tạo ra cho mình thật ra có thể rất hữu ích. Nếu muốn trở thành một vị Phật thì phải phát tâm nhẫn nhục, vì vậy mà mình cần phải gặp những người khó chịu. Nếu tất cả mọi người đều rất tử tế thì mình không thể phát tâm nhẫn nhục. Những người nổi giận với ta là những chúng sinh, không phải là Phật, nên đó là những người dạy ta tính nhẫn nhục. Chẳng hạn như khi A Đề Sa (Atisha) đến Tây Tạng, ngài đã mang theo một người Ấn Độ bất trị, luôn luôn thử thách lòng kiên nhẫn của ngài. Khi được hỏi tại sao ngài lại dẫn anh này đi cùng thì ngài nói là để giúp ngài luyện tâm nhẫn nhục. Vì vậy, nếu như nói về lòng tốt đối với chúng ta thì chúng sinh và chư Phật đều bình đẳng. Điều này được chứng thực trong tác phẩm Nhập Bồ Tát Hạnh (Engaging in Bodhisattva's Behaviour) của  ngài Tịch Thiên (Shantideva).

Có một lý do tại sao một vị Phật không sân hận. Đó là vì ngài luôn luôn nhập định, thoát khỏi mọi phiền não. Bởi vì một vị Phật có định tâm, nên không sân hận. Vì vậy, chúng ta cần phải phát triển điều này. Buổi sáng, nên thức dậy với hai ý nghĩ:

• Hôm nay, tôi sẽ không làm người khác tức giận.
• Tôi sẽ không để cho người khác làm cho mình sân hận.

Nếu như đã quen thuộc với điều này, thì mình có thể giảm bớt phiền não, và cuối cùng, phát triển được trạng thái thoát khỏi phiền não mãi mãi, để thành Phật.

Nếu ta thắc mắc là mình có thể làm gì để làm chư Phật hài lòng, thì đó là giúp đỡ và tử tế với chúng sinh. Điều này sẽ thật sự làm hài lòng chư Phật. Chẳng hạn, nếu như mình gặp cha mẹ và con cái của họ thì ta có thể làm cho cha mẹ vui vẻ hơn, bằng cách đối xử tốt với con của họ, hơn là tử tế chỉ với họ. Tương tự như vậy, một vị Phật sẽ vui lòng hơn, nếu mình tử tế với chúng sinh, cũng như với chư Phật. Thế thì trên cơ sở của tất cả những điều này, ta phải cố gắng phát bồ đề tâm: “Tôi sẽ đạt được Phật quả, để tạo lợi lạc cho tất cả chúng sinh.”.

Thậm chí, cần phải có một ý định rất mạnh mẽ để đạt được trạng thái này của một vị Phật, vì lợi ích của tất cả chúng sinh trong kiếp này, ngay bây giờ. Đức Phật nói có một cách để đạt được giác ngộ trong đời này. Vậy thì cách đó là gì? Đó là đường tu Mật tông. Nếu bạn noi theo đường tu này, thì có thể đạt giác ngộ trong kiếp này.

Mặc dù chúng ta có chủ ý rất mạnh mẽ để đạt được giác ngộ trong đời này, nhưng không nên nghĩ rằng điều đó dễ dàng, bởi vì từ vô thỉ, mình đã tích tập rất nhiều ác nghiệp. Mật tông có thể rất nhanh, nhưng nó lại là một đường tu rất khó khăn. Không nên nghĩ rằng việc tu tập đường tu Mật tông là nhanh chóng như đi máy bay, vì nó không dễ dàng. Ví dụ như Jetsun Milarepa đã trải qua nhiều khó khăn với đạo sư của mình, Marpa. Ngài đã phải xây dựng các tòa tháp, bị đánh đập, và trải qua rất nhiều đau khổ. Vì vây mà ngài có thể đạt được giác ngộ trong kiếp đó. Nhưng chúng ta không sẵn sàng trải qua một chút gian khổ, so với những gian khổ mà Milarepa phải trải qua.

Nếu có chủ ý mạnh mẽ để đạt được giác ngộ trong kiếp này, và sẵn sàng trải qua những khó khăn lớn, thì mình có một cơ hội, nếu chúng ta tu hành đều đặn, và trên thực tế thì mình có thể đạt được Phật quả.

Khi đã được sinh ra với một thân người quý báu, thì ta có thể sử dụng nó để tu tập Pháp, và đạt được những tái sinh tốt hơn, thành tựu giải thoát và giác ngộ. Để thực hiện được điều này thì phải noi theo đường tu tuần tự. Việc này đòi hỏi việc phải tránh thập ác, đoạn trừ phiền não, và với quyết tâm thoát khỏi luân hồi và bồ đề tâm, ta sẽ đạt được định tâm nhất điểm và chứng ngộ tánh Không.