બૌદ્ધ ધર્મના પ્રકારો

દક્ષિણપૂર્વ એશિયામાં  અભ્યાસ કરાયેલ થરવાડા સચેતતા ધ્યાનની પ્રથા પર ભાર મૂકે છે. બેસતી વખતે શ્વાસ અને શરીરની સંવેદનાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને અને અત્યંત ધીમી ગતિએ ચાલતી વખતે હલનચલન અને હલનચલન કરવાના ઇરાદાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને આ કરવામાં આવે છે. દરેક ક્ષણના ઉદભવ અને પતનને ધ્યાનમાં રાખીને, વ્યક્તિ અસ્થાયીતાની પ્રાયોગિક અનુભૂતિ મેળવે છે. જ્યારે આ સમજણને દરેક વ્યક્તિના અનુભવનું વિશ્લેષણ કરવા માટે લાગુ કરવામાં આવે છે, ત્યારે વ્યક્તિ સમજે છે કે ત્યાં કોઈ કાયમી, અપરિવર્તનશીલ સ્વ નથી જે દરેક વસ્તુ અને દરેક વ્યક્તિથી સ્વતંત્ર રીતે અસ્તિત્વમાં છે. બધા ક્ષણિક ફેરફારો છે. આ રીતે, વ્યક્તિ વાસ્તવિકતાની સમજણ મેળવે છે જે પોતાને સ્વ-કેન્દ્રિત ચિંતા અને તે લાવે છે તે દુઃખમાંથી મુક્ત કરશે.

થરવાડા અમાપ પ્રેમ, કરુણા, સમતા અને આનંદ પર ધ્યાન શીખવે છે, પરંતુ માત્ર છેલ્લા દાયકાઓમાં જ તેને સામાજિક અને પર્યાવરણીય મદદના કાર્યક્રમોમાં બૌદ્ધોને જોડવા માટે થાઈલેન્ડમાં શરૂ થયેલ "સંલગ્ન બૌદ્ધ ધર્મ" તરીકે ઓળખાતી ચળવળ થઈ છે.

થરવાડા સાધુઓ બૌદ્ધ ગ્રંથોનો અભ્યાસ કરે છે અને જપ કરે છે અને સામાન્ય લોકો માટે ધાર્મિક વિધિઓ કરે છે. સાધુઓ ભિક્ષા માટે મૌન ભીખ માંગવાના દૈનિક ચક્ર પર જાય છે, અને ઘરના લોકો તેમને ભોજન આપીને ઉદારતાનો અભ્યાસ કરે છે.

ચીનમાંથી ઉતરી આવેલી પૂર્વ એશિયાઈ મહાયાન પરંપરાઓમાં બે મુખ્ય પાસાઓ છે: શુદ્ધ ભૂમિ, અને જે જાપાનમાં ઝેન તરીકે ઓળખાય છે.

• શુદ્ધ ભૂમિ પરંપરા, અનંત પ્રકાશના બુદ્ધ, અમિતાભ ના નામના પાઠ પર ભાર મૂકે છે, જે શુદ્ધ ભૂમિ, સ્વર્ગનો એક પ્રકારમાં જવા માટેની પદ્ધતિ છે જ્યાં બુદ્ધ બનવા માટે દરેક વસ્તુ અનુકૂળ છે.
• ઝેન સખત ધ્યાન પર ભાર મૂકે છે જેમાં વ્યક્તિ તમામ વૈચારિક વિચારોના મનને શાંત કરે છે જેથી કરીને મનની શુદ્ધ પ્રકૃતિ દયાળુ અને વિદ્વતાથી સંપન્ન થાય.

બંને પરંપરાઓમાં સાધુઓ અને સાધ્વીઓ શાસ્ત્રોક્ત ગ્રંથોનું ગાન કરે છે અને કન્ફ્યુશિયન સંસ્કૃતિને ધ્યાનમાં રાખીને, ખાસ કરીને સામાન્ય સમુદાયના મૃત પૂર્વજો માટે વિધિ કરે છે.

સમગ્ર મધ્ય એશિયામાં જોવા મળતા મહાયાન બૌદ્ધ ધર્મનું તિબેટીયન સ્વરૂપ ભારતીય બૌદ્ધ ધર્મના સંપૂર્ણ ઐતિહાસિક વિકાસને સાચવે છે, ખાસ કરીને નાલંદા જેવી મહાન મઠની યુનિવર્સિટીઓની પરંપરાઓ. આમ, તે અભ્યાસ પર ભાર મૂકે છે, ખાસ કરીને મનની પ્રકૃતિ, લાગણીઓ અને વાસ્તવિકતા વિશે, તર્ક અને ચર્ચાના માધ્યમ દ્વારા, આ વિષયો પર તીવ્ર ધ્યાન સાથે હાથ ધરવામાં આવે છે.

આ અભિગમ તિબેટમાં, તંત્ર પ્રથાની ભારતીય બૌદ્ધ પરંપરા સાથે જોડાયેલો છે, જેમાં વ્યક્તિ કલ્પનાની શક્તિઓનો ઉપયોગ કરે છે અને શરીરની સૂક્ષ્મ શક્તિઓ સાથે કામ કરીને પોતાને બુદ્ધમાં પરિવર્તિત કરે છે. આ શૂન્યતા (ખાલીપણું) અને કરુણા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને અને તે સંદર્ભમાં, પોતાની જાતને કોઈ ચોક્કસ બુદ્ધ-સ્વરૂપ બનવાની કલ્પના કરીને કરવામાં આવે છે. જો કે આવા સ્વરૂપોને કેટલીકવાર "ધ્યાન દેવતાઓ" કહેવામાં આવે છે, તેમ છતાં તેઓ અર્થ અથવા કાર્યમાં ભગવાનની સમકક્ષ નથી, અને બૌદ્ધ ધર્મ કોઈપણ રીતે બહુદેવવાદી ધર્મ નથી. દરેક બુદ્ધ-સ્વરૂપ એ બુદ્ધના જ્ઞાનના એક પાસાની પ્રતીકાત્મક રજૂઆત છે, જેમ કે વિદ્વતા અથવા કરુણા. પોતાની જાતને આવા સ્વરૂપમાં જોવા અને તેની સાથે સંકળાયેલા પવિત્ર ઉચ્ચારણ (મંત્રો)નો પાઠ કરવાથી વ્યક્તિની ભ્રમિત, નકારાત્મક સ્વ-છબીને દૂર કરવામાં અને તે આકૃતિ દ્વારા મૂર્તિમંત ગુણો વિકસાવવામાં મદદ કરે છે. આવી પ્રથાઓ ખૂબ જ અદ્યતન છે અને સંપૂર્ણ લાયકાત ધરાવતા શિક્ષક દ્વારા નજીકથી દેખરેખની જરૂર છે.

તિબેટીયન બૌદ્ધ ધર્મમાં પણ મોટા પ્રમાણમાં મંત્રોચ્ચાર અને ધાર્મિક વિધિઓ છે, જે ઘણીવાર નકારાત્મક શક્તિઓને દૂર કરવા અને રાક્ષસોના રૂપમાં દેખાતી દખલગીરીને દૂર કરવા માટે રચાયેલ છે. આવી ધાર્મિક વિધિઓ કરતી વખતે, વ્યક્તિ મુશ્કેલીઓ દૂર કરવા માટે ઊર્જા અને આત્મવિશ્વાસ મેળવવા માટે ધ્યાન સહાયક તરીકે અત્યંત બળવાન સ્વરૂપમાં પોતાની કલ્પના કરે છે. પ્રેમ અને કરુણા કેળવવા માટે ધ્યાનની તકનીકો પર પણ ઘણો ભાર છે, જેમાં કલ્પનાનો ઉપયોગ પણ સામેલ છે.

થરવાડાની સચેતતાની પ્રથાઓ, ચીનમાં અમિતાભ બુદ્ધના નામનો જાપ, અથવા તિબેટમાં ચર્ચા અને કલ્પનાની પ્રથાઓ, બૌદ્ધ ધર્મના તમામ સ્વરૂપો સમાન સંદર્ભમાં બંધબેસે છે. તેઓ દરેક વેદનાને દૂર કરવા અને પોતાની સંભવિતતાઓને સાકાર કરવા માટે અસરકારક પદ્ધતિઓ પ્રદાન કરે છે, માત્ર પોતાના ખાતર જ નહીં, પણ શક્ય હોય તેટલું અન્ય લોકોને ફાયદો પહોંચાડવામાં સક્ષમ બનવા માટે.