Przyjrzyjmy się niektórym cechom wyróżniającym therawadę oraz chińskie i tybetańskie formy buddyzmu, które są przedstawicielami głównych, istniejących dzisiaj, systemów.
Therawada
Therawadę praktykuje się w Azji Południowo-Wschodniej. Kładzie ona nacisk na praktykę medytacji uważności, co odbywa się poprzez skupianie się na oddechu i doznaniach w ciele podczas w siedzenia oraz na ruchach i zamiarach poruszania się podczas bardzo wolnego chodzenia. Dzięki uważności, poprzez świadomość powstawania i zanikania każdej chwili, zyskuje się doświadczalne zrozumienie nietrwałości. Kiedy to zrozumienie zastosuje się do analizy wszystkich własnych doświadczeń, człowiek uświadamia sobie, że nie istnieje trwała i niezmienna jaźń istniejąca niezależnie od wszystkiego i każdego innego. Wszystko zmienia się z chwili na chwilę. W ten sposób, zyskuje się zrozumienie rzeczywistości uwalniające człowieka od egocentrycznej, skupionej na sobie troski oraz nieszczęśliwości, jaką ta przynosi.
Therawada uczy również medytacji nad niezmierzoną miłością, współczuciem, równością i radością, jednak dopiero w ostatnich dziesięcioleciach rozwinął się ruch zwany "Zaangażowanym buddyzmem”, mający swe korzenie w Tajlandii i angażujący buddystów w programy pomocy społecznej i ochrony środowiska.
Mnisi therawady studiują i recytują pisma buddyjskie, i wykonują rytualne ceremonie dla świeckich wyznawców. Mnisi codzienne udają się na obchód w milczeniu żebrząc o jałmużnę, zaś świeccy wyznawcy (ang. householders) praktykują szczodrość ofiarowując im jedzenie.
Mahajana w Azji Wschodniej
Pochodzące z Chin tradycje mahajany w Azji Wschodniej dzielą się na dwa główne odłamy: czysta kraina oraz to, co w Japonii zwie się zen.
- Tradycja Czystej Krainy podkreśla powtarzanie imienia Amitabhy, Buddy Nieskończonego Światła, jako metody dotarcia do jego Czystej Krainy Szczęścia będącej rodzaju raju, w którym wszystko sprzyja stawaniu się Buddą.
- Zen kładzie nacisk na surową medytację, w której umysł, uspokajając się, uwalnia się od wszelkiego pojęciowego myślenia, aby zajaśniała czysta natura umysłu będąca współczuciem obdarzonym mądrością.
Mnisi i mniszki w obu tradycjach śpiewają święte teksty i zgodnie z kulturą konfucjańską, odprawiają ceremonie, w szczególności za zmarłych przodków świeckiej społeczności.
Tybetańska mahajana
Tybetańska forma buddyzmu mahajany, obecna w całej Azji Środkowej, zachowuje w sobie pełny rozwój historyczny buddyzmu indyjskiego, a zwłaszcza tradycji wielkich uniwersytetów klasztornych, takich jak Nalanda. Tak więc, podkreśla ona studia, w szczególności nad naturą umysłu, emocjami i rzeczywistością za pośrednictwem logiki i debat prowadzonych w połączeniu z intensywną medytacją nad tymi tematami.
Podejście to łączy się w Tybecie z indyjską tradycją buddyjskiej praktyki tantry w której wykorzystuje się siłę wyobraźni i pracuje z subtelnymi energiami ciała, by dokonać przemiany siebie w buddę. Odbywa się to poprzez skupianie się na pustce i współczuciu, i w tym kontekście,wyobrażaniu sobie, że jest się daną formą buddy. Choć formy te zwie się czasami “bóstwami medytacyjnymi”, nie są one równoznaczne z Bogiem w jego znaczeniu czy funkcji, a buddyzm nie jest w żadnym razie religią politeistyczną. Każda forma buddy jest symbolicznym przedstawieniem jednego aspektu oświecenia Buddy, takich jak mądrość czy współczucie. Wizualizacja siebie w takiej formie oraz powtarzanie związanych z nią świętych sylab (mantr) pomaga przezwyciężyć własny iluzoryczny i negatywny obraz samego siebie oraz rozwinąć cechy ucieleśnione w danej formie. Tego rodzaju praktyki są bardzo zaawansowane i wymagają ścisłego nadzoru wykwalifikowanego nauczyciela.
Buddyzm tybetański jest również przepełniony śpiewaniem i rytuałami, częstokroć stworzonymi po to, by usuwać negatywne siły i przeszkody wizualizowane w postaci demonów. Podczas wykonywania takich rytuałów, wyobraża się sobie siebie w niezwykle potężnej postaci [co spełnia funkcje] medytacyjnej pomocy w celu wytworzenia energii i nabrania pewności siebie, by przezwyciężyć trudności. Duży nacisk kładzie się także na techniki medytacyjne rozwijające miłość i współczucie, również przy udziale wizualizacji.
Podsumowanie
Niezależnie od tego czy skupimy się na praktykach uważności w therawadzie, śpiewaniu imienia Buddy Amitabhy w Chinach, czy debacie i praktykach wizualizacji w Tybecie, wszystkie formy buddyzmu mieszczą się w tym samym kontekście. Każda z nich zapewnia skuteczne sposoby przezwyciężania cierpienia i urzeczywistniania swego potencjału, nie tylko dla własnego dobra, ale również po to, by móc pomagać innym, tak bardzo jak to tylko możliwe.