Энд Бурханы шашны өнөө цагт уламжлан ирсэн голлох хэлбэрүүдийн төлөөлөл болгож теравада, хятад, төвөд хэлбэрүүдийн зарим онцлогоос авч үзье.
Теравада
Теравада нь Зүүн Өмнөд Азид дэлгэрсэн, дурдлын бясалгал бүтээлийг онцгойлон анхаардаг урсгал юм. Энэ уламжлалын хувьд, сууж бясалгах үед биед мэдрэгдэх мэдрэмжүүд болон амьсгал дээр анхаарлаа төвлөрүүлж, удаан алхаж бясалгах үед хөдөлгөөн болон түүнийг өдөөх сэдэл дээр анхаардаг. Тодорхой нэг агшин бүр хэрхэн бий болж, эргэн буурч байгааг анхааран ажигласнаар мөнх бусыг бодитой ойлгох боломж гардаг. Энэ ойлголтыг өөрийн туулж, мэдэрч байгаа бүх зүйлд хэрэглэх үед бүх хүн амьтан, юмсаас шалтгаалахгүй орших, хувиршгүй, мөнх би гэж байхгүй гэдгийг ойлгоно. Бүх зүйл агшин агшны өөрчлөлт. Ийм маягаар бодит байдлыг ойлгож, өөр дээрээ төвлөрсөн зовнил, түүнээс бий болдог зовлонгоос өөрийгөө чөлөөлдөг.
Теравада уламжлал нь мөн цаглашгүй асрал, энэрэл, тэгш сэтгэл, баясах сэтгэлийн бясалгалыг заадаг бөгөөд ердөө сүүлийн арван жилд Тайландаас эхэлсэн “Орохуй Бурханы шашин ” гэдэг хөдөлгөөн өрнөж, Бурханы шашинтнууд нийгэм болон байгаль орчны асуудалд хувь нэмэр оруулах хөтөлбөрүүдэд оролцох болсон.
Теравада ёсны эрэгтэй лам хуврагууд Бурханы шашны эх зохиолуудыг хурж, энгийн иргэдэд зориулан шашны зан үйлүүдийг хийдэг. Өдөр тутам аниргүй бадар барих ба айл өрхүүд тэдэнд зоог барьж өглөгийг үйлдэнэ.
Зүүн Азийн Махаяана
Зүүн Азийн Махаяана урсгал нь Хятадаас гаралтай, хоёр үндсэн чиглэлтэй: Ариун орны болон Японы Зэн урсгалууд.
- Ариун орны уламжлал нь юмс бүхэн нь Бурхан болох нөхцөлийг бүрдүүлсэн орон болох цаглашгүй гэрэлт Амитаба бурханы ариун оронд төрөхийн тулд түүний алдарыг нь дуудахыг онцгойлон үздэг уламжлал юм.
- Зэн уламжлал нь бүх төсөөлөн бодсон бодлууд бүхий сэтгэлийг багасгаж энэрэл хийгээд билиг ухаан бүхий сэтгэлийн мөн чанарыг тодруулах хатуу бясалгалыг онцгойлон авч үздэг.
Дээрх хоёр уламжлалын эрэгтэй, эмэгтэй бүх хуврагууд эх зохиолуудыг хурж, Күнзийн соёлыг баримтлан ялангуяа энгийн иргэдийн өвөг дээдэстээ зориулсан зан үйлүүдийг гүйцэтгэж өгнө.
Төвөдийн Махаяана
Махаяана Бурханы шашны Төвөдийн урсгал нь Төв Ази даяар дэлгэрсэн бөгөөд Энэтхэгийн Бурханы шашны түүхэн хөгжлийг, тэр дундаа Наланда гэх мэт шашны их сургуулийн уламжлалыг бүрнээр нь хадгалан уламжилсан урсгал юм. Ийм учраас сургалтыг, тэр дундаа сэтгэлийн мөн чанар, сэтгэл хөдлөл, бодит байдлын тухай сургаалд логик болон мэтгэлцээний аргаар суралцах, тэдгээр сэдвүүдээр бясалгах сургалтыг онцгойлон авч үздэг байна.
Энэ арга нь дүрслэлийн хүчийг ашиглан биеийн нарийн энергитэй ажиллаж өөрийгөө Бурханы хутагт хүргэх Энэтхэгийн Бурханы шашны тарнийн бүтээлийн уламжлалтай, Төвөдөд, нэгдсэн байна. Ингэхдээ хоосон чанар болон энэрэн нигүүлсэх сэтгэл дээр төвлөрч, энэ үед өөрийгөө тодорхой нэг Бурханы дүр болгон дүрсэлдэг. Эдгээр дүрүүдийг зарим тохиолдолд “бясалгалын ядам бурхан” гэж нэрлэдэг боловч утга болон үүргийн хувьд Эзэн тэнгэртэй адил биш бөгөөд Бурханы шашин нь ямар ч тохиолдолд олон бурханд итгэдэг шашин биш юм. Бурханы дүр бүр билиг ухаан, энэрэн нигүүлсэх сэтгэл гэх мэт Бурхан багшийн гэгээрлийн аль нэг талыг төлөөлөн илэрхийлнэ. Өөрийгөө ийм дүрээр дүрсэлж, түүнтэй холбоотой тарнийг унших нь өөрийн төөрөлдсөн, сөрөг төсөөллийг арилгаж, тухайн дүрийн илэрхийлж буй чанаруудыг өөртөө төлөвшүүлэхэд тусалдаг. Ийм бүтээлүүд нь маш гүнзгий түвшний бүтээл бөгөөд үүнд өндөр эрдэм боловсролтой багшийн ойрын хяналт шаардагдана.
Төвөдийн Бурханы шашинд хурал, зан үйл ихээхэн хувийг эзлэх бөгөөд гол төлөв сөрөг хүч, зэтгэрийг адын хэлбэрээр дүрсэлж арилгах хэв маягтай байдаг. Ийм зан үйлийг гүйцэтгэх үед бэрхшээлийг давах хүч, итгэл бий болгох үүднээс бясалгалын дэм болгож маш хүчтэй дүрээр өөрийгөө дүрсэлнэ. Мөн дүрслэл ашиглан асрах, энэрэн нигүүлсэх сэтгэл төрүүлэх бясалгалын аргууд дээр онцгой анхаардаг.
Дүгнэлт
Теравада ёсны дурдал төлөвшүүлэх арга, эсвэл Хятадад дэлгэрсэн Амитаба бурханы алдарыг дуудан унших, эсвэл Төвөдөд дэлгэрсэн ном хаялцах, дүрслэн бясалгах бүтээлийн аль нь ч байсан, Бурханы шашны бүх урсгал, ёс нэг адил агуулгад багтана. Тэд бүгд өөрийн тусад төдийгүй бусдын тусын тулд бүх зовлон бэрхшээлээ арилгаж, сэтгэлийн дээд чадвартаа хүрэх маш үр дүнтэй аргуудыг агуулж байдаг.