Теравада, Их хөлгөн, тарнийн сургаал дахь Бурхан багш: Тэд нэг үү?

Эдгээр өөр өөр хувилбарууд мөн дэд хувилбаруудыг багтаах тул Бурхан багш үнэндээ хэн байсан нь ойлгомжгүй санагдаж болно. Эдгээр өөр өөр хувилбаруудыг ойлгохын тулд бид эхлээд Бурхан багшийн амьдралын заасан хувилбар тус бүрийн зарчим буюу Бурханы шашны тодорхой нэг талыг харуулсан бүтээлүүдийг, жишээ нь, тодорхой нэг нөхцөлийн хүрээнд ойлгох хэрэгтэй. Пали ёсонд дүрслэгдэх Бурхан багш Теравада уламжлалын сургаалуудын нөхцөлд сургаалыг айлдсан. Иймд тэр Бурхан багш Их хөлгөн болон тарнийн ерөнхий сургаалыг айлдсан байх нь оновчгүй. 

Их хөлгөний эх зохиолуудад дүрслэгдэх Бурхан багш “Түүхэн Бурхан багш” (жишээ нь, нэг насандаа гэгээрэлд хүрэн, нас барснаар үргэлжлэл нь гүйцэж буй нэг хүн) байдаггүй. Тарнийн сургаалд дүрслэгдэх Бурхан багшийн хувьд энэ мөн ижил биш. 

Дүгнэж хэлбэл, Бурхан багшийн амьдралын талаар ярих үед, эсвэл үнэндээ бусад сэдвүүдийн хувьд ч, санаж байх хэрэгтэй Бурханы шашны нэг суурь зарчим нь өөр өөр сургаалуудад дүрслэгдэж эсвэл томьёологдож байгаа зүйлүүдийг тодорхой нөхцөлийн үүднээс ойлгох явдал. Өөр өөр нөхцөлд байх нэг ижил зүйлийг авч үзэх өөр нэг хэлбэр нь: Энэ зүйл дэх өөрийн өдөр тутмын амьдралын үүднээс суралцахын ач холбогдол юу байна вэ? Энэ зүйл Бурханы шашны зам мөрд ямар ач тустай вэ, гэх мэт тодорхой асуултуудыг асуух явдал. 

Өөр өөр нөхцөл дэх Шагжамүни Бурхан багшийн амьдралыг авч үзэхдээ бид дараах төвөгтэй асуултуудаас зайлсхийнэ хэмээн би найдаж байна: Бурхан багш Их хөлгөний судрын сургаалуудыг үнэхээр айлдсан юм уу? Тэрээр тарнийн сургаалыг үнэхээр заасан юм уу, гэх мэт. Бурхан багшийн амьдарч байсан үед сургаалуудыг бичигт буулгахгүй, зөвхөн амаар дамжуулж байсан учраас Бурханы шашинтнуудын дунд Бурхан багш Их хөлгөн, тарнийн сургаалуудыг заасан эсэх талаар ихээхэн маргаан байсаар ирсэн. Энэтхэгийн их мэргэн Шантидэва гэгээн “Бодисадвын явдалд орохуй” зохиолдоо “Бидний Их хөлгөний судрын сургаалыг үгүйсгэж байгаа Бага хөлгөнийхөн (Теравада уламжлал гэх мэт) та нарын тайлбарын алиныг ч би та нарын тайлбарыг үгүйсгэх адилхан тайлбар болгон ашиглаж болно” хэмээсэн нэг мэтгэлцээн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Бага хөлгөн, Их хөлгөний аль аль урсгалууд өөрсдийн сургаалыг аман уламжлалаар дамжсан хэмээн хэлдэг. Иймд хэрэв Теравада нар Их хөлгөнтнүүдэд “Та нарын сургаал хожим гарч ирсэн, Бурхан багшийн айлдаагүй сургаал тул та нарын сургаал жинхэнэ биш” хэмээн хэлэх үед, Их хөлгөнтнүүд “Та нарын сургаалын хувьд мөн ижил. Та нарын сургаал мөн аман дамжлагаар дамжиж, хожим бичигт буулгагдсан. Тэгэхээр хэрэв бидний сургаал жинхэнэ биш юм бол та нарынх мөн адил” хэмээн хариулж болдог. 

Энэ өгүүллийн эхэнд үзүүлсэн өөр нэг тайлбар нь Теравада болон Их хөлгөний сургаалын нөхцөл дэх Бурхан багшийн талаарх өөр өөр үзэл баримтлал байх явдал. Теравада уламжлалын хэлбэр бүхий Бурхан багш Теравада уламжлалын сургаалуудыг айлдсан бол Их хөлгөний хэлбэрийн Бурхан багш Их хөлгөний уламжлалын сургаалуудыг айлдсан. Бага хөлгөний төлөөлөл болох Теравада ёс, Их хөлгөний судрын ёсны уламжлал, Их хөлгөний тарнийн ёсны уламжлалын эдгээр гурван нөхцөлүүдээс бид Бурхан багшийн нийт амьдралын талаар мэдэж болно. 

Юуны өмнө бид: Бурхан багш хэзээ амьдарч байсан бэ, хэмээн асуух хэрэгтэй. Тэрээр нэг тодорхой хугацаанд, тодорхой нийгэмд, тухайлбал, нэг тодорхой нөхцөлд амьдарч байсан. Тэр нийгэм Бурхан багшийн анхаарлаа хандуулж байсан тодорхой суурь итгэл үнэмшлүүдийг аль хэдийн баримталж байв. Энэхүү суурь итгэл үнэмшлийн тогтолцооны хүрээнд, Энэтхэгийн сэтгэлгээний бүх хэлбэрүүдэд байх суурь сэдвүүд тэр үед гарч ирэн түүхийн явцад бүрэлдэн тогтсон. Бурхан багш үйлийн үрийн (хувь хүний үйлдлүүд) дагуу тодорхойлогдох дахин төрөл болон энэхүү төрлийн хүрднээс хэрхэн чөлөөлөгдөх гэх мэт эдгээр сэдвүүдийг тайлбарлаж байв. Энэтхэгийн бүх итгэл үнэмшлүүд ерөнхийдөө энэхүү мэдлэг, эсвэл бодит байдлын талаарх ойлголт нь дахин төрлөөс чөлөөлөгдөх боломж олгох арга хэмээж байсан. Бурхан багшид тэр үеийн олон өөр философи, шашнуудын хариулт хангалттай биш санагдаж, тэрээр үнэний талаарх өөрийн ойлголтод хүрсэн олон өөр бүтээл хийн, бодож, бясалгасан.

Бурхан багшийн амьдарч байсан цаг үед Энэтхэгт хэмжээгүй эрхт төрийн тогтолцоонд чиглэсэн нэг хүчтэй хөдөлгөөн өрнөж байв. Худалдаачид улам их хөрөнгөжин хаадуудын эд баялагтай өрсөлдөх болсон олон өөр хэлбэр бүхий хаант улсууд байв. Үүний хариуд хаадууд илүү их эзэрхийлж байлаа. Энэтхэгийн цөөн хэдэн нутгуудад жижиг жижиг улсууд тэрхүү энгийн ард түмний суурин дээр сэтгэлгээний илүү үл шатлан захирах ёс бүхий тогтолцоог бий болгож эхэлсэн. Бурхан багш эдгээр улсуудын нэгд [эсвэл ойр] төрж тус тогтолцооны нөлөөгөөр төлөвшин хүмүүжиж, шийдвэрүүдийг бүх гишүүд хамтран гаргах ёс бүхий өөрийн сүм хийдийн байгуулгыг бий болгосон. 

Мөн тэр цаг үед бүгд найрамдахчууд болон хэмжээгүй эрхтнүүдийн аль алины дагаж байсан шашин болох хуучин Ведийн шашны зан үйл, санваартнуудыг эсэргүүцэх өөр нэг хөдөлгөөн өрнөж байв. Тэмцэгчид нь ойд суун бясалгал хийн, өөрийн шашны зам мөрөө гүнзгийрүүлэхээр нийгмээс холдож байсан “Шраманэра нар” буюу гэцэл сахилтай хувраг, даяанчид байв. Энэ төрлийн хөдөлгөөний төлөөлөгчдөд зөвхөн Бурхан багш төдийгүй бусад урсгал сургууль, тэдний дагагчид багтаж байв. Хэрэв шашны зам мөр хөөн – үнэнийг эрэх үүднээс чөлөөтэй байхыг хүсвэл нийгмээс, наад зах нь тодорхой хэсэг хугацаанд тусгаар байх чухал. Ингээд нэгэнт бид үнэнийг олсон хэмээн санагдах үед түүнийг бусдад эзэрхэг, түрэмгий байдлаар тулгах бус харин түүнийг илүү “ардчилсан” байдлаар бусдад таниулна. 

Бурханы шашны нөхцөлд – энэтхэг эсвэл төвөд нөхцөлд – намтар түүхүүдийг зөвхөн баримт дэлгэхээс илүүтэй тухайн алдартай хүний амьдралын тодорхой зүйлүүдийг сургаал болгон зааж, дүрслэн үзүүлэхэд хэрэглэдэг. Шашны том төлөөлөгчийн амьдрал, энэ нөхцөлд,  бусдад урам зориг өгөх тухай байдаг тул түүхийн зарим хэсгүүд нь, барууны ойлголтоор, нэлээд уран сэтгэмжийн мэт санагдаж болно. Жишээ нь, Бурхан багшийн амьдралд үзүүлсэн, Бурхан багшийн эхийн зүүдэнд зургаан соёотой заан ирсэн эсвэл Бурхан багш эхийн хэвлийгээс төрөөд долоон алхам алхаад, “Би энд байна!” хэмээсэн гэх мэт зүйлүүд. Энэтхэг болон төвөд ойлголтын хувьд тухайн түүх түүхийн хувьд үнэн эсвэл үгүй байх нь чухал биш. Гол зүйл нь түүхийн үнэндээ илэрхийлж байгаа эсвэл сонсогчдод сургаж байгаа зүйл байна. Энэ мөн Бурхан багш үнэндээ юу хийсэн эсвэл түүнийг дагагчдын дунд юу болсон талаар олж мэдэх үүднээс Бурхан багшийн амьдралыг нэгтгэхийг хүсэж байгаа үед адил. Өөрөөр хэлбэл, бид тухайн түүхийг энэтхэг эсвэл төвөд хүн хэрхэн унших үзлийн үүднээс түүнийг харахыг хүсэж буй эсэх. Нөхцөл тус бүрд тус амьдралын түүх нэг нь нөгөөгөөсөө илүү хүчин төгөлдөр байхгүйгээр бидэнд ямар нэг зүйл заах явдал. Бурханы шашны сэтгэлгээ хэрхэн явагддаг тухай дахь нэг чухал зарчим нь юмсыг олон үзэл санааны үүднээс өөр өөр түвшинд ойлгож, эдгээрийн ихэнх нь бүрэн хүчин төгөлдөр байж болно гэж үзэх явдал; тэдгээр нь үнэндээ ямар байж болох талаар нэгээс илүү үнэн байна.            

Бурханы шашны зохиолд гарах олны мэдэх нэг жишээ нь шингэн бодисын тухай. Энэ шингэн хүмүүст ус адилаар; бэрдэд идээ бээр; тамын амьтдад хүчил; тэнгэрүүдэд рашаан адилаар үзэгдэнэ. Аль нь зөв бэ? Бурханы шашны сэтгэлгээний хувьд тэд бүгд зөв, учир нь юмсын хүчин төгөлдөр байдал зөвхөн тодорхой нэг нөхцөлийн хувьд үнэн байна.              

Өөр нэг жишээ нь гэр бүлийн нэг нөхцөлд гишүүн тус бүрээс нөхцөл байдлын талаарх тэдний хувилбарыг асуудаг хам нөхцөлийн сэтгэл засал гэдэг гэр бүлийн сэтгэл зүйн зөвлөгөөний салбар. Эцэг өөрийн нэг хувилбарыг, эх өөр нэг, хүүхэд тус бүр өөрийн хувилбарыг дүрсэлнэ. Эдгээр хувилбар тус бүр зөв, тэдгээрийг тэгш хүндэтгэнэ, учир нь гэр бүлийн бүх гишүүд тэрхүү нөхцөлийг өөр өөрийн хэв байдлаар туулж амсана. Энэ үнэхээр Бурханы шашны сэтгэлгээний нэг хэлбэр бөгөөд үүнийг Бурхан багшийн амьдралын түүхэд хэрэглэж болно. Түүхийг олон өөр хэлбэрээр унших үед хувилбар тус бүр зөв байж, бидэнд нэг зүйлийг сургана. 

Бурхан багш эрх ямба бүхий нэг чинээлэг гэр бүлд (түүний хунтайж байсан эсэх нь маргаантай байдаг) төрсөн учир тэрээр ихээхэн таашаал, сайн боловсрол эзэмших зэрэг давуу талуудыг эдэлж байв. Бурхан багш гэр бүл зохион, нэг хүүтэй болсон. Мэргэжлийн хувьд түүнд эцгээсээ улсын тэргүүний үүргийг уламжлан авахыг санал болгосон ч Бурхан багш Шраманэра хөдөлгөөний зүтгэлтэн байсан тул тус саналаас татгалзсан. Энд Бурхан багш өөрийн гэр бүл, хүүхдийг орхисон хариуцлага үгүй байдал гаргасан бус гэдгийг онцлох нь чухал. Энэтхэгийн нийгэмд эхнэр, хүүхдүүдийг өвөг эцэг, эмэг эх болон бусад гишүүд гэх мэт садан төрлийн хүрээнд асран хамгаалдаг байсан. Мөн Бурхан багш эрчүүд нь дайн тулаанд оролцохоор гэр бүлээ орхин явах цэргийн гэр бүлд төрсөн. Бурхан багш үл мэдэх явдал, сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг сэтгэл хөдлөлүүдийн эсрэг өөрийн, дотоод тэмцэлд орсон.

Бурхан багшийн гэр бүлийн амьдралаа орхих болсон шийдвэр дахин төрөл эсвэл сэтгэл, сэтгэл хөдлөлийн зовлонгийн үүднээс зовлонг зогсоох гэх мэт үнэнийг эрэх нь сайн дэв зиндаа, хүчтэй эрх мэдэл, их мөнгөтэй байхаас илүү чухал гэдгийг сургадаг. Өөртөө эрх мэдэл, хөрөнгө мөнгө эрэхээс илүүтэй уур бухимдал, шунал, хувиа хичээх гэх мэт хувь хүний нийтлэг асуудлууд, эсвэл нийгмийн асуудлуудыг шийдвэрлэх шийдэл хэрхэн олохыг ойлгох илүү чухал. Энэ Бурхан багшийн амьдралын бидэнд сургах сургаал.

Дээрхийн гэгээн Далай лам номын амьдралыг зуун хувь дагах нь хүн бүр хийх зүйл бус харин юу чухал вэ гэвэл таны амьдралын, таны эргэн тойрны тэдгээр хүмүүсийн амьдралын чанар хэмээсэн. Бурхан багш ордныг орхин (Бхагавад Гита сударт өгүүлдэг жишээ) өвчин, өтөл нас, үхэл зэрэг олон төрлийн зовлонгууд, ордонд үзэгддэггүй тэдгээр тэнэмэл хүмүүсийг нүдээр харж Номын мөрийг бүрэн дагах болсон. 

Бурхан багшийн амьдралын эдгээр өөр өөр түүхүүдийн бэлэгдлийг, Бурхан багш эд баялаг, бие сэтгэлийн таашаалд автан ертөнцийн зовлонгуудыг харахгүй байгааг Юнгийн онолтой холбож болно. Тэрээр ордноос гарсан, өөрийн Номын зам мөрийн эхний үед л зовлонг харж, хүн бүрд тулгарах бүхий л асуудлуудыг ойлгосон. 

Бурхан багшийн түүх болон Бурханы шашны сургаалуудын нэг чухал тал нь бүтээлийн явцад гардаг хэт дагагчийн туйлшралуудад орохгүй байх явдал. Ордныг орхисны дараа Бурхан багш маш эрчимтэй бясалгал үйлдэн, маш хатуу даяан хийн энэ үед өлссөөр бараг амь эрсдэхэд хүрсэн. Модны дор сууж байх үедээ тэрээр тэдгээр бүтээлүүд тусгүй болохыг ухааран мацгаа орхин малчин охины өргөсөн таргийг хүлээн авсан. Энэтхэг сэтгэлгээнд үхэр (тараг, сүү) эхийн асрал хайр, энэрэн нигүүлсэх сэтгэлийг илэрхийлдэг бөгөөд Бурхан багшид үнээний бүтээгдэхүүн өргөж байгаа нь биднийг бие махбодоо хорлохоос сэрээж, зөв аргыг – универсал (түгээмэл) зовлонтой холбоотой – нэг арга олох боломж олгох зүйл нь энэрэн нигүүлсэх сэтгэл болохыг сургаж буй бэлгэдлийн шинжтэй.

Гэгээрэлд хүрэхийн бараг өмнө Бурхан багшийг Бодь модны дор (энэтхэг сэтгэлгээний ариун модууд нь нэг ерөнхий сэдэв) сууж байхад нэг шулам үзэгдсэн. Шулам (мара) гэдэг нь үхэл гэсэн санскрит үг бөгөөд саад, тотгор, тэвчээр алдах явдал зэрэг утгыг илэрхийлнэ. Үүнээс бид бүр Бурхан багш хүртэл гэгээрэхийнхээ өмнө, ямар нэг эерэг зүйлд хүрэхийг хичээх үед гардаг тэдгээр саад, тотгоруудтай тулгарч байсныг харж болно.  

Гэгээрэлд хүрэхийнхээ өмнө Бурхан багш Номын бүтээлд маш гүнзгийрэн суралцсан байсан; энэ үед тэрээр ердөө анхан шатны суралцагчаас гэгээрсэн төрөлхтөн болоогүй. Түүний бүтээлийн бүр сүүлийн үе шатуудад ч саад, тотгорууд бүр улам хүчтэй үзэгдэж байсан бөгөөд Бурхан багш хүртэл өөрийн зорилгод хүрэхэд саад болж байсан тотгоруудтай нүүр тулах ёстой болж байсны адил бид ч мөн тэдгээртэй нүүр тулах ёстой болно. Үнэндээ бидний хүрэхийг хичээж байгаа үйл хэдий их эерэг байна төдий чинээ их саад байна. Иймд энд гарч байгаа сургаал бид зориг мохохгүй байж харин саадуудтай нэг дайчны адил хатуу чанд сэтгэлээр тэмцэх ёстой явдал. Энэ Бурхан багшийн цэргийн гэр бүлд төрсөн тухай санаатай холбогдох бөгөөд учир нь энэ бүхэн үнэхээр өөрийн төөрөгдөл, айдас зэргийн эсрэг хийх сэтгэлийн дотоод тэмцэл байна. 

Бурхан багш гэгээрснийхээ дараа сургаал айлдахаас татгалзан, түүний сургаалыг хүмүүс ойлгож чадах болов уу хэмээн гайхаж байсан. Гэвч түүнээс сургаал айлдахыг хүссэн учраас тэрээр сургахыг оролдож болно хэмээн бодсон. Энэ нь бидэнд бусдад сургаал заах эсвэл тайлбарлах хэдий туйлын хэцүү байдаг ч энэрэн нигүүлсэх сэтгэлийн үүднээс бид түүнийг заах ёстой гэдгийг харуулдаг, тэр хэдий хэцүү байж болох ч.     

Сургаал айлдсаны дараа олон хүмүүс Бурхан багшийг дагахыг хүсэж, үүнээс сүм хийд үүсэн гарсан. Эхэн үедээ сүм хийдийн дүрэм журам байгаагүй. Гэвч сүм хийдийнхэн нийгэмд амьдарч байсан учраас нийгмийн нэг бүлэг, нийгэмд амьдрахад гардаг асуудлуудаас зайлсхийхэд туслах “Винай” хэмээх хүмүүжлийн олон өөр дүрэм журмууд гарсан. Эдгээр дүрэм журмуудыг тэднийг захирч байсан нэг хүн гаргасан бус харин асуудал гарах үед бий болсон дүрэм журмууд. Жишээ нь, хуврагууд бадар хүсэх үед (тэр үеийн гэцэл лам нарын ёс) хүмүүс тэднийг ховдог шунахай хэмээн бодохоос зайлсхийх үүднээс хувраг хоол гуйж болохгүй; зөвхөн өгсөн зүйлийг хүлээн авна; хүнс хадгалж болохгүй: илүүг гуйж болохгүй гэх мэт дүрмүүдийг гаргасан. Эдгээр дүрэм журмууд нийгэм сүм хийдийнхнийг муушаахгүй байхыг баттай болгох үүднээс гарсан бөгөөд тэдгээр нь өнөөдөр хүртэл хүчин төгөлдөр байсаар байгаа. 

Эхэн үедээ Бурхан багш эмэгтэйчүүдийг сүм хийдэд хувраг болгон оруулахаас татгалзаж байсан. Учир нь тэрээр нийгэм эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүс ойд хамт байх нь зохимжгүй гэж бодно хэмээн санаа зовж байв. Гэвч яваандаа Бурхан багш эмэгтэйчүүдийг сүм хийдэд хүлээн авахаар болж, энэ үед нийгэм буруу ойлголт авахгүй байхыг баттай болгох маш тодорхой: эрэгтэй, эмэгтэй хуврагууд нэг нэгээрээ хамт байж болохгүй, нэг бараа бологч (эмэгтэй хувраг) үргэлж дэргэд нь байх, тэд нэг суудал эсвэл орон дээр сууж болохгүй гэх мэт дүрмүүдийг гаргасан. Эдгээр дүрмүүд нэг талаар Бурхан багш үнэнийг эрэхээр нийгмийн бүхий л цуу алдраас татгалзаж, нөгөө талаар нийгэмд буруу ойлголт төрүүлэхийг хүсээгүйг харуулна. Хэдийгээр хэн нэгэн нийгмийн үнэт зүйлс юу болох хувьд түүний бүх зарчмуудтай санал нийлэхгүй байж болох ч та нийгмээс тусгаар байхгүй. Энэ өнөө цагт дипломат, найрсаг байхад суралцаж, хэдийгээр тэд нийгмийн үнэт зүйлстэй санал нийлэхгүй байгаа ч хэрхэн бусдыг гутаан доромжлохгүй байх, үндэслэлгүй хардлага төрүүлэхгүй байхыг ойлгох хэрэгтэй тэдгээр улс төрчдөд хамаатай. 

Бурхан багшид Дэвадатта хэмээх нэг үеэл байсан бөгөөд тэрээр Бурхан багшид маш ихээр дургүйцэн үргэлж түүнд бэрхшээл учруулдаг байв. Үнэндээ, хэрэв та Пали ёсны бүтээл зохиолууд руу илүү гүнзгий харвал олон хүмүүс түүнд дургүй байж, бэрхшээл учруулж байсан байдаг. Энэ бидэнд Бурхан багшид хүн бүр дуртай биш байсан бөгөөд тэрээр хүн бүхэнд таатай сэтгэгдэл төрүүлж чадахгүй байсан байхад бид хэрхэн тийнхүү чадах тухай нэг үнэтэй сургаалыг заана. Иймд бид бодит хандлагатай байж хэрэв бусад бидэнд дургүй байж, хэрэв бид хүн бүрд таатай сэтгэгдэл төрүүлж чадахгүй байвал түүнд сэтгэл хямрахгүй байх ёстой. 

Бурхан багш нас эцэслэж буй талаар дурддаг тэрхүү түүхэд Анандад (Бурхан багшийн ойрын шавь нарын нэг) Бурхан багшаас нас эцэслэхгүй байхыг хүсэх нэг боломж тохиосон боловч тэрээр хүсэлт тавиагүй, ийнхүү Бурхан багшийн амьдрал эцэслэсэн. Энэ нь Бурхан багш түүнд зөвхөн хүсэлт тавьсан тохиолдолд сургаал айлддаг, Бурхан багш түүнээс хүссэн тохиолдолд л үлддэг болохыг үзүүлдэг. Хэрэв хэн ч түүнээс үлдэхийг хүсэхгүй бол тэрээр явах болно. Бид үүнийг хэрэв хүмүүс бидний тусламжийг хүсэхгүй бол эсвэл тэдэнд бидний хэрэг байхгүй бол бид өөрсдийгөө шахаж болохгүй бөгөөд сургаалыг ийнхүү өөр дээрээ хэрэглэж болно. Юмсыг хүлээн авах илүү чадвартай, бидний тусламжийг хүсэж болох өөр олон хүмүүс бий.         

Бид Бурхан багшийн амьдралыг олон өнцгөөс харж болно. Түүхийн барууны үзлийн нөхцөлийн хүрээнд хүчин төгөлдөр байж болох боловч бидэнд тодорхой сар өдөр эсвэл оны талаар баттай мэдэх боломж олддоггүй тэдгээр түүхэн баримтуудыг бид олохыг хичээж болно. Эсвэл бид: Энэ юу илэрхийлж байна вэ? Энэ юуг төлөөлж байна вэ? хэмээх асуултуудыг асуух Юнгийн аналитик сэтгэл судлалын адилаар (хүний оюун ухаан, бие, сэтгэлийг бүхэлд нь харан хувь хүний амьдралын утга учрыг эрсэн өөрийн ухамсарт болон ухамсарт бус талууд, тэдгээрийн цогц нөлөөг холбон авч үздэг судлал) түүхэд гарах өөр өөр бэлэгдлүүдийн үүднээс суралцаж болох тэдгээр сургаалуудыг харж болно.

Бид Бурхан багшийн амьдралыг Бурхан багш олон галавын өмнө гэгээрэлд хүрч, бидэнд Их хөлгөний универсал чанарын сэдвээр сургаал заан, цаашдын олон төрөл дамжин хамаг амьтанд тус хүргэж байгааг үзүүлэх Их хөлгөний илүү өргөн нөхцөлд авч үзэж болно. Энэ бидний одоо хийж байгаа зүйл бидний өмнө төрсөн бүх үеийнхний хийсэн зүйлийн үр дүн бөгөөд хэрэв бид ямар нэг эерэг зүйл хийхийг хичээж байгаа бол бид бүх ирээдүй үеийнхний хувьд бодох ёстой хэмээн сургаж буй хэрэг. 

Тарнийн сургаалын тайлбарт Бурхан багш нэг газар гүн ухааны гүнзгий сургаал зааж, өөр нэг газар дөрвөн нүүртэй дүр байдлаар харагдаж байгаа нь тэдний аль аль нь нэг зэрэг өөр өөр зүйлүүдийг зааж буй явдал. Энэ нь түүхийн туршид гарч буй Бурхан багшийн сургаалын олон өөр талууд бүгдээрээ нэг эх сурвалж буюу суурь ойлголт дээр тулгуурлах ба тэдгээрийг өөр өөрөөр илэрхийлж болохыг харуулж байна. 

Бид Бурхан багшийн сургаалуудын өөр өөр хэлбэрүүд, Теравада ёсны тайлбар, Их хөлгөний ёсны судрын тайлбар, эсвэл Их хөлгөний ёсны тарнийн сургаалын тайлбарын аль алинд бүгдэд байх суурь зарчмуудыг олж харна. Эдгээр бүх тайлбаруудад Бурханы дүрүүдийн олон өөр гар, хөл, нүүр зэргээр илэрхийлэх суурь зарчмууд байна. Бурхан багшийн суурь сургаалууд нь Хутагтын дөрвөн үнэн байх бөгөөд эдгээрийг Бурханы дөрвөн нүүр төлөөлнө гэж бид хэлж болно! Бурхан багшийн амьдралын энэ тайлбар шууд унших баримтуудаар өгөгдөөгүй харин бидэнд тайлбар тус бүрийн хэрэглээ, түүний зорилгын талаар судалж мэдэхэд туслах зорилготой өгөгдсөн. Ийнхүү судалснаар бид тус тайлбарыг илүү гүнзгий түвшинд хэрэглэж чадна. 

Бурхан багшийн амьдралын гурван хувилбар байна: Теравада ёсны хувилбар, Их хөлгөний судрын ёсны хувилбар болон тарнийн ёсны хувилбар. Эдгээр хувилбарууд хоорондоо зөрчилтэй эсэх талаар маргаан байдаг боловч тэдгээр тус бүрийг өөр өөр хам нөхцөлд заасан гэдгийг логикоор харуулж болно. Эдгээр өөр өөр хувилбарууд бидэнд урам өгөх мөн сургаал заах зорилготой. Бурхан багшийн амьдралын түүхийг авч үзвэл тэрээр хэрхэн зовлонгоос ангижирч гэтлэхүйд хүрэх тухай тодорхой сэдвийг тайлбарласан итгэл үнэмшлийн тогтолцоотой (шашинтай) тодорхой нэг нийгэмд амьдарч байсан. Шашны тус үзэлд сэтгэл хангалуун биш байсан Бурхан багш үл шатлан захирах нэг тогтолцооны хүрээнд заах үнэнийг эрсэн. Өөрийн гэрийн тав тух, гэр бүлийг орхин тэрээр өөрийн сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг сэтгэл хөдлөлүүдийн дотоод тэмцэлтэй тэмцэхээр эрэлд гарсан. Үүнд даянаар бус харин универсал зовлонтой холбоотой энэрэн нигүүлсэх сэтгэлээр хүрсэн. Бурхан багш асар их саадтай нүүр тулж байсан ч тэдгээр нь түүнийг зогсоогоогүй, тэрээр гэгээрэлд хүрч, энэрэн нигүүлсэх сэтгэлийн улмаас сургаал айлдах хүсэлтийг зөвшөөрсөн. Бурхан багшийн шавь нарын хувьд, эрэгтэй, эмэгтэй хуврагийн аль аль сүм хийдүүд нийгэмтэй зохицож гарсан дүрэм журмын хүрээнд байгуулагдсан.