ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធនៅក្នុងពុទ្ធសាសនាថេរវាទ មហាយាន និងទន្រ្ទៈ៖ ដូចគ្នាទេ?

ប្រភពផ្សេងៗទាំងអស់នេះ រួមទាំងប្រភពតូចៗផ្សេងទៀតដែរ ហាក់ធ្វើឳ្យយើងមានការយល់ច្រឡំ ថាតើនរណាជាព្រះពុទ្ធពិតប្រាកដ? ដើម្បីឳ្យយើងអាចយល់ច្បាស់ចំពោះប្រភពទាំងអស់នេះ ដំបូងបំផុតយើងត្រូវតែយល់នូវគោលធម៌សំខាន់នៃជីវិតសម្មាសម្ពុទ្ធដែលប្រភពនីមួយៗធ្វើការបកស្រាយ និងបង្រៀនយោងទៅតាមទិដ្ឋភាពជាក់លាក់នៃពុទ្ធសាសនានោះ ពោលឋិតនៅក្នុងបរិបទជាក់លាក់។ ប្រភេទនៃសម្មាសម្ពុទ្ធដែលត្រូវបានគេពន្យល់បកស្រាយនៅក្នុងគម្ពីរភាសាបាលី គឺត្រូវបានធ្វើឡើងនៅក្នុងបរិបទនៃព្រះធម៌ថេរវាទ។ បើដូច្នេះបានសេចក្តីថា យើងមិនអាចនិយាយបានទេថាព្រះពុទ្ធអង្គដូចគ្នាដែលបានបង្រៀនធម៌នៅក្នុងមហាយាននិងទន្រ្ទៈ។ 

នៅក្នុងគម្ពីរមហាយាន ប្រភេទភិនភាគសម្មាសម្ពុទ្ធដែលគេលើកយកមកបកស្រាយពន្យល់គឺមិនមែនជា«តួអង្គសម្មាសម្ពុទ្ធប្រវត្តិសាស្រ្តទេ»(គឺមិនមែនជាតួអង្គដែលបានត្រាស់តែនៅក្នុងមួយជាតិ និងចូលបរិនិព្វានទៅគឺសូន្យនោះទេ)។ ប្រការនេះគឺត្រឹមត្រូវផងដែរបើនិយាយដល់ប្រភេទភិនភាគសម្មាសម្ពុទ្ធនៅក្នុងការបង្រៀននៃនិកាយទន្រ្ទៈផងដែរ។ 

នៅក្នុងន័យសង្ខេបកាលណាគេនិយាយពិភាក្សាអំពីជីវិតរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ឬក៍ប្រធានបទផ្សេងទៀតក្តី គោលការណ៍សាមញ្ញរបស់ពុទ្ធសាសនាដែលត្រូវគិត និងត្រូវចងចាំគឺថា ព្រះធម៌អ្វីក៍ដោយក្តីដែលត្រូវបានគេបង្រៀន ឬត្រូវបានចងក្រងឡើងនៅក្នុងរូបភាពផ្សេងៗគឺដើម្បីឳ្យអ្នកប្រតិបត្តិគេយល់នៅក្នុងបរិបទជាក់លាក់របស់គេ។ វិធីមួយទៀតដើម្បីយកប្រធានបទដូចគ្នានេះដែលឋិតនៅក្នុងបរិបទផ្សេងៗមកពិចារណាគឺត្រូវចោទសួរជាសំនួរថា៖ តើការរៀនអំពីព្រះធម៌ឬការបង្រៀននេះមានប្រយោជន៍អ្វីដល់ជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន? តើព្រះធម៌ឬការបង្រៀននេះផ្តល់សារៈប្រយោជន៍អ្វីខ្លះដល់មាគ៌ាផ្លូវចិត្តព្រះពុទ្ធសាសនា? 

ដោយធ្វើការសិក្សាអំពីជីវិតព្រះសក្យៈមុនីសម្ពុទ្ធនៅក្នុងបរិបទផ្សេងៗ សង្ឃឹមថាយើងអាចចៀសវាងប្រភេទសំនួរដែលបង្កជាបញ្ហាដូចខាងក្រោម៖ តើព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធពិតជាបានបង្រៀនធម៌នៅក្នុងពុទ្ធសាសនាមហាយានមែនទេ? តើព្រះអង្គពិតជាបានបង្រៀនធម៌នៅក្នុងនិកាយទន្រ្ទៈមែនទេ? នៅក្នុងសម័យពុទ្ធកាលព្រះធម៌ត្រូវបានគេសូត្រចាំមាត់តៗគ្នា មិនទាន់ត្រូវបានគេកត់ត្រាទុកនៅឡើយទេ។ មានកិច្ចពិភាក្សាជាច្រើននៅក្នុងចំណោមអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ថាតើព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធពិតជាបានបង្រៀនធម៌មហាយាននិងទន្រ្ទៈមែនឬអត់? កិច្ចពិភាក្សាមួយត្រូវបានធ្វើឡើងនៅក្នុងគម្ពីរដ៍អស្ចារ្យរបស់ព្រះមហាថេរៈជាតិឥណ្ឌាព្រះនាម សន្តិទេវៈ ដែលមានចំណងជើងថា «ការប្រព្រឹត្តនៅក្នុងឥរិយាបថព្រះពោធិសត្វៈ» ដែលនៅក្នុងគម្ពីរនេះព្រះអង្គបានលើកឡើងថា «ហេតុផលណាមួយដែលនិកាយហិនយាន(ថេរវាទ)លើកឡើងដើម្បីបណ្តុះបង្អាប់ មិនទទួលស្គាល់ធម៌មហាយាន នោះអាត្មានឹងប្រើប្រាស់ហេតុផលដូចគ្នាដើម្បីមិនទទួលស្គាល់ធម៌ហិនយានដែរ»។ នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត និកាយទាំងពីរនេះទាំងហិនយាននិងមហាយានបានលើកឡើងថាព្រះធម៌របស់ពួកគេគឺត្រូវបានចេះចាំ និងប្រតិបត្តិតរៀងមកតាមរយៈទំនៀមនៃការសូត្រតគ្នាតាមមាត់។ បើដូច្នេះប្រសិនបើអ្នកប្រតិបត្តិនិកាយថេរវាទគេនិយាយទៅកាន់អ្នកប្រតិបត្តិនិកាយមហាយានថា «ព្រះធម៌របស់អ្នកគឺមិនសុទ្ធទេ ដោយសារតែព្រះពុទ្ធមិនបានបង្រៀនផ្ទាល់ គឺកើតឡើងក្រោយគេទេ» នោះអ្នកប្រតិបត្តិនិកាយមហាយានអាចឆ្លើយតបទៅវិញថា «ដូចតែគ្នាទេ ព្រះធម៌របស់អ្នកក៍ត្រូវបានសូត្រចេះចាំតាមមាត់តគ្នាដែរ ហើយត្រូវបានគេកត់ត្រាទុកនៅសម័យក្រោយៗមកទៀត ដូច្នេះប្រសិនបើព្រះធម៌របស់យើងមិនសុទ្ធ នោះព្រះធម៌របស់អ្នកក៍មិនសុទ្ធដែរ»។ 

ការជជែកវែកញែកមួយទៀត ដែលបានបង្ហាញហើយនៅខាងដើមនៃអត្ថបទនេះ គឺថាមានទស្សនៈផ្សេងគ្នានៃពាក្យថាសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងនៅក្នុងបរិបទថេរវាទនិងមហាយាន។ សម្មាសម្ពុទ្ធថេរវាទបានបង្រៀនគម្ពីរថេរវាទ ហើយសម្មាសម្ពុទ្ធមហាយានបានបង្រៀនគម្ពីរមហាយាន។ ដោយយោងទៅតាមបរិបទទាំងអស់នេះដែលមាននៅក្នុងនិកាយទាំងបីនេះយើងអាចសិក្សាអំពីភាពទូទៅនៃជីវិតព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបាន៖ពោលគឺថេរវាទតំណាងឲ្យហីនយាន មហាយាន និងទន្រ្ទៈដែលឋិតនៅក្នុងមហាយាន។ 

ដំបូងបំផុតយើងត្រូវចោទសួរថា៖ តើសម្មាសម្ពុទ្ធគង់ប្រថាប់នៅពេលណា នៅសម័យកាលបែបណា? ព្រះអង្គរស់នៅក្នុងសម័យកាលនៃសង្គមដ៍ជាក់លាក់មួយ ពោលគឺឋិតនៅក្នុងបរិបទដែលត្រូវបានកំណត់ហើយ។ នៅក្នុងសង្គមនេះគេមានជំនឿជាក់លាក់ទូទៅរបស់គេ ដែលសម្មាសម្ពុទ្ធបានលើកឡើង។ ដោយឋិតនៅក្នុងប្រព័ន្ធជំនឿនេះ គេបានរកឃើញផ្នត់គំនិតនៃការគិតសាមញ្ញដែលមាននៅក្នុងប្រព័ន្ធនៃការគិតរបស់ជនជាតិឥណ្ឌា ដែលមានវត្តមានឬដែលកើតឡើងនៅក្នុងសម័យកាលនោះ និងបន្តកើតមានជាប្រវត្តិសាស្រ្តកន្លងមក។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានធ្វើការពន្យល់នូវទស្សនៈ ឬវិធីនៃការគិតទាំងអស់នេះ ពោលមានដូចជាការចាប់កំណើតឡើងវិញដែលកំណត់ឡើងដោយកម្ម និងអំពីរបៀបដើម្បីសម្រេចបាននូវវិមុត្តិសុខចាកចេញពីវដ្តនៃការចាប់កំណើតឡើងវិញនេះ។ គ្រប់ប្រព័ន្ធទស្សនៈរបស់ឥណ្ឌាទាំងអស់សុទ្ធតែបានលើកឡើងអំពីគោលទស្សនៈនេះ ឬអំពីការយល់ដឹងសភាវៈពិត ដែលជាវិធីសាស្រ្តដើម្បីឳ្យគេអាចរួចរំដោះចាកចេញពីការមានកំណើតនេះជាដើម។ សម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គមិនពេញចិត្តចំពោះចម្លើយផ្សេងៗដែលបានបកស្រាយឡើងដោយក្រុមសាសនានិងទស្សនៈផ្សេងៗនៅក្នុងសម័យកាលនោះទេ ហើយព្រះអង្គបានប្រតិបត្តិវិធីសាស្រ្តផ្សេងៗនិងសមាធិដើម្បីឈានទៅសម្រេចបាននូវសច្ចៈពិតដោយខ្លួនឯង។ 

នៅក្នុងសម័យពុទ្ធកាល នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌានាសម័យនោះមានចលនាខ្លាំងក្លាមួយដែលកើតឡើងនិងមាននិន្នាការណ៍ឆ្ពោះទៅរកប្រព័ន្ធអូតូគ្រេស៊ី(autocratic system)។ ហើយនៅសម័យនោះមាននគរជាច្រើន ដែលនៅក្នុងនគរទាំងអស់នោះមានពួកឬវណ្ណៈអ្នករកស៊ី(ជំនួញ) ដែលពួកគេកាន់តែមានបានកាន់តែខ្លាំង រហូតដល់ប្រកួតប្រជែងជាមួយព្រះមហាក្សត្រ ដែលប្រការនេះកាន់តែធ្វើព្រះមហាក្សត្រកាន់តែក្លាយខ្លួនទៅជាអ្នកដឹកនាំផ្តាត់ការ ជាការឆ្លើយតបទៅវិញចំពោះការប្រកួតប្រជែងនេះ។ ឋិតនៅក្នុងតំបន់មួយចំនួននៃប្រទេសឥណ្ឌា សាធារណរដ្ឋតួចៗបានចាប់ផ្តើមបង្កើតប្រព័ន្ធនៃការគិត(ទស្សនៈ)ដោយមិនផ្អែកលើឋានៈបុណ្យសក្តិឬវណ្ណៈអ្វីឡើយ តែជាប្រព័ន្ធទស្សនៈដែលផ្អែកលើប្រជាជនទូទៅ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានប្រសូត្រនៅក្នុងនគរដែលឋិតនៅក្បែរៗនៃរដ្ឋតូចៗទាំងអស់នេះ ហើយបានទទួលរងឥទ្ធិពលពីប្រព័ន្ធទស្សនៈនៃការគិតនេះ ហើយព្រះអង្គបានបង្កើតទីវត្តអារាមរបស់ព្រះអង្គ ដែលការសម្រេចចិត្តនានានៅក្នុងទីវត្តអារាមនេះត្រូវតែធ្វើឡើងដោយសមាជិកគ្រប់រូបទាំងអស់។ 

ហើយនៅក្នុងសម័យនោះផងដែរក៍មានចលនាប្រឆាំងនឹងប្រព័ន្ធជំនឿចាស់ គឺសាសនាដែលពឺងផ្អែកលើគម្ពីរវេទបុរាណ រួមទាំងពិធីបុណ្យនិងអ្នកបួសនៅក្នុងសាសនានេះផងដែរ ពោលគឺទាំងសាធារណរដ្ឋតូចៗនិងរដ្ឋផ្តាច់ការក៍គោរពប្រតិបត្តិសាសនានេះដែរ។ ពួកអ្នកប្រឆាំងនឹងសាសនាដែលពឹងផ្អែកលើគម្ពីរវេទបុរាណ គឺពួក «អ្នកចាកចោលផ្ទះសម្បែង»(Shramaneras) បុព្វជិតដែលត្រាច់ចរគ្រប់ទិសទី ឬ«ពួកអ្នកដែលចាកចេញពីសង្គម» ហើយទៅរស់នៅក្នុងព្រៃ ដើម្បីបដិបត្តិសមាធិនិងដើម្បីចម្រើនមាគ៌ាផ្លូវចិត្តរបស់ពួកគេ។ ពួកអ្នកតំណាងឳ្យចលនាប្រភេទនេះមិនមែនមានតែព្រះសមា្មសម្ពុទ្ធតែមួយអង្គឯងទេ តែក៍មានក្រុមប្រតិបត្តិផ្សេងៗទៀតនិងសាវ័ករបស់ពួកគេផងដែរ។ ការដកខ្លួនឯងចេញពីសង្គម យ៉ាងហោចណាស់ឲ្យបានមួយរយៈពេលខ្លី គឺជាធុរៈសំខាន់ប្រសិនបើគេប្រាថ្នាចង់ប្រតិបត្តិតាមមាគ៌ាផ្លូវចិត្តរបស់ខ្លួននៅក្នុងសម័យនោះ - ដើម្បីឳ្យខ្លួនមានឯករាជ្យភាពក្នុងការស្វែងរកសច្ចៈ។ កាលណាខ្លួនបានរកឃើញសច្ចៈពិតហើយ ខ្លួនមិនត្រូវបង្ខំគេឲ្យជឿតាមអំណាចរបស់ខ្លួនឡើយ តែផ្ទុយទៅវិញគេត្រូវទទួលយកដោយការពេញចិត្ត ដែលមានលក្ខណៈប្រជាធិបតិយ្យ។ 

នៅក្នុងបរិបទពុទ្ធសាសនា (ឥណ្ឌាឬទីបេ) ពុទ្ធប្បវត្តិគឺត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ដើម្បីបង្រៀន និងបង្ហាញអំពីចំណុចខ្លះៗនៃរឿងរ៉ាវជីវិតរបស់បុគ្គលដ៍អស្ចារ្យ មិនត្រឹមតែបង្ហាញអំពីការពិតតែម៉្យាងទេ។ ជីវិតនៃបុគ្គលដ៍អស្ចារ្យនៅក្នុងសាសនា នៅក្នុងបរិបទនេះ គឺដើម្បីបំផុសគំនិតដល់អ្នកប្រតិបត្តិ បើដូច្នេះបើយោងទៅតាមទស្សនៈបស្ចឹមប្រទេស ផ្នែកខ្លះនៃសាច់រឿងនេះហាក់បីដូចជាមានលក្ខណៈល្អអស្ចារ្យណាស់។ ឧបមាថា៖ចំណុចមួយនៃជីវិតរបស់ព្រះអង្គ ពោលគឺនៅពេលដែលមានដំរីសដែលមានភ្លុកប្រាំមួយយាងមកលែងព្រះមាតារបស់ព្រះអង្គនៅក្នុងសុបិន្តរបស់ទ្រង់ ឬក៍ថានៅពេលដែលព្រះអង្គប្រសូត្រភា្លមព្រះអង្គអាចយាងបានប្រាំពីរជំហានភ្លាម ហើយពោលពាក្យថា «Here I am!» ជាដើម។ បើយោងទៅតាមទស្សនៈឥណ្ឌានិងទីបេមិនសំខាន់ទេថារឿងរ៉ាវនោះពិតជាក់ស្តែងតាមប្រវិត្តិសាស្រ្តឬអត់ តែអ្វីដែលមានសារៈសំខាន់បំផុតនោះគឺថា តើសាច់រឿងនៅត្រង់ចំណុចនោះគេចង់បង្ហាញពីអ្វី តំណាងឳ្យអ្វី ហើយតើគេចង់បង្រៀនដល់អ្នកសិក្សាឬអ្នកប្រតិបត្តិអំពីអ្វី។ ត្រង់នេះគឺពិតជាមានសារៈសំខាន់ មិនសំខាន់ថាយើងចង់ផ្គុំសាច់រឿងនៃជីវិតរបស់ព្រះអង្គជាប្រវត្តិសាស្រ្តបញ្ចូលគ្នាទាំងស្រុង ដើម្បីស្វែងរកឲ្យឃើញថាសម្មាសម្ពុទ្ធពិតជាបានធ្វើកិច្ចអ្វីឲ្យប្រាកដ ឬតើមានអ្វីកើតឡើងនៅក្នុងចំណោមពួកសាវ័ករបស់ព្រះអង្គ ឬក៍យើងចង់សិក្សាស្វែងយល់អំពីសាច់រឿងដែលផ្អែកលើទស្សនៈឥណ្ឌាឬក៍ទីបេ។ នៅក្នុងបរិបទនីមួយៗសាច់រឿងនៃជីវិតរបស់សម្មាសម្ពុទ្ធគឺបង្រៀនយើងអំពីអ្វីមួយ ដោយមិនត្រូវគិតថាមួយនេះត្រឹមត្រូវជាងមួយនោះទេ។ គោលទស្សនៈសំខាន់នៃការគិតតាមបែបពុទ្ធសាសនាគឺថា ដើម្បីយល់ដឹងកិច្ចអ្វីមួយគឺត្រូវពឹងផ្អែកលើហេតុនិងទស្សនៈផ្សេងៗជាច្រើន ហើយក៍ត្រូវគិតទៀតថាហេតុនិងទស្សនៈផ្សេងៗទាំងអស់នោះគឹសុទ្ធតែមានសុពលភាពរៀងៗខ្លួន ពោលគឺពិតជាមានការពិតច្រើនលើសពីមួយ។ 

គំរូឧទាហរណ៍ដ៍មានប្រជាប្រិយភាពមួយនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធសាសនាគឺស្តីអំពីសារធាតុរាវ។ ចំពោះមនុស្សសារធាតុនេះគឺមើលទៅដូចជាទឹក ចំពោះប្រែតសារធាតុនេះមើលទៅដូចជាទឹកខ្ទុះ ចំពោះសត្វនរកសារធាតុនេះមើលទៅដូចជាទឹកអាស៊ីដ តែចំពោះព្រះអាទិទេពវិញសារធាតុនេះមើលទៅដូចជាទឹកអម្រឹតអីចឹង។ តើមួយណាត្រឹមត្រូវ? បើយោងទៅតាមការគិតតាមបែបពុទ្ធសាសនាពួកគេទាំងអស់នោះគឺត្រឹមត្រូវដូចគ្នា ពីព្រោះថាសុពលភាពឬភាពត្រឹមត្រូវនៃអ្វីមួយនោះគឺអាស្រ័យលើបរិបទរបស់វា។ 

ឧទាហរណ៍មួយទៀតគឺស្តីអំពី វិធីសាស្រ្តប្រឹក្សាយោបល់ជាលក្ខណៈគ្រួសារ ឬហៅម៉្យាងទៀតថាការព្យាបាលបែបពិគ្រោះយោបល់ជាលក្ខណៈគ្រួសារ ហើយសមាជិកគ្រួសារនីមួយៗត្រូវបានគេសួរដើម្បីឲ្យរ៉ាយរ៉ាប់អំពីស្ថានភាពគ្រួសារតាមការគិតរបស់ខ្លួន។ ឳពុកលើកឡើងតាមបែបឳពុក ម្តាយលើកឡើងតាមបែបម្តាយ ហើយកូននីមួយៗលើកឡើងតាមបែបរបស់គេរៀងៗខ្លួន។ សរុបទៅសាច់រឿងបញ្ជាក់អំពីស្ថានភាពគ្រួសារទាំងអស់នេះគឺត្រឹមត្រូវទាំងអស់ ដោយសារតែគេម្នាក់ៗមានការយល់ឃើញអំពីស្ថានភាពគ្រួសារនេះតាមបែបរបស់គេរៀងៗខ្លួន។ នេះគឺជាវិធីសាស្រ្តនៃការគិតតាមបែបពុទ្ធសាសនា ហើយអាចយកមកប្រើប្រាស់ដើម្បីស្វែងយល់អំពីជីវិតរបស់សម្មាសម្ពុទ្ធ។ ប្រសិនបើយើងអានរឿងរ៉ាវជីវិតតាមវិធីសាស្រ្តផ្សេងៗគ្នាជាច្រើន ហើយប្រភពនីមួយៗគឺត្រឹមត្រូវហើយវានឹងបង្រៀនយើងឲ្យយល់អំពីចំណេះដឹងអ្វីមួយជាក់ជាមិនខាន។ 

ព្រះអង្គកើតនៅក្នុងត្រកូលអភិជនមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភ(ត្រង់នេះគេនៅតែអាចធ្វើការជជែកវែកញែកថាតើព្រះអង្គជាមហាក្សត្រឬយ៉ាងណា) ហើយព្រះអង្គរីករាយជាមួយនឹងសេចក្តីខុសដ៍សម្បើម រួមទាំងការទទួលបានការអប់រំយ៉ាងល្អឥតខ្ចោះផងដែរ។ ព្រះអង្គបានរៀបអភិសេកនិងមានបុត្រាមួយព្រះអង្គ។ បើនិយាយអំពីជីវិតការងាររបស់ទ្រង់ ព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គចង់ឲ្យព្រះអង្គស្នងតំណែងជាប្រធានរដ្ឋពីទ្រង់ ប៉ុន្តែព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបដិសេធ ដោយសារតែព្រះអង្គជាសាមណៈ។ ត្រង់នេះគឺសំខាន់បំផុតដែលត្រូវកត់សម្គាល់ឲ្យបានច្បាស់ថាសម្មាសម្ពុទ្ធមិនមែនជាបុគ្គលមិនទទួលខុសត្រូវ ដែលចាកចេញចោលពីកូននិងប្រពន្ធរបស់ព្រះអង្គនោះទេ។ នៅក្នុងសង្គមឥណ្ឌានាសម័យនោះ កូននិងប្រពន្ធត្រូវបានមើលថែនិងយកចិត្តទុកដាក់ពីសំណាក់សមាជិកគ្រួសារ មានដូចជាជីដូនជីតាជាដើម។ ព្រះអង្គកើតនៅក្នុងវណ្ណៈអ្នកចម្បាំង(សង្រ្គាម) ជាវណ្ណៈដែលតម្រូវឲ្យបុរសចេញទៅច្បាំងសត្រូវ ចាកចេញចោលពីផ្ទះ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានច្បាំងនឹងសត្រូវរបស់ព្រះអង្គ ពោលគឺសត្រូវខាងក្នុង គឺភាពអវិជ្ជានិងកិលេស។ 

ការសម្រេចចិត្តរបស់សម្មាសម្ពុទ្ធដើម្បីចាកចេញពីគ្រួសារ បានបង្រៀនយើងថា ការស្វែងរកសច្ចៈ នៅក្នុងន័យនៃការរំលត់ទុក្ខ គឺមានសារៈសំខាន់ជាងការមានឋានៈ អំណាចនិងលុកកាក់ទៅទៀត។ ជាកិច្ចសំខាន់ដែលត្រូវយល់ដឹងអំពីរបៀបនៃការស្វែងរកដំណោះស្រាយចំពោះបញ្ហាសកលផ្ទាល់ខ្លួន ពោលមានដូចជាលោភៈ ទោសៈ និងភាពអាត្មានិយម ឬបញ្ហាសង្គមជាជាងការស្វែងរកអំណាចនិងលុយកាក់សំរាប់តែខ្លួនឯងតែម៉្យាង។ នោះហើយគឺជាមេរៀនដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានបង្រៀនដល់យើង។ 

សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ាបានលើកឡើងថា ការប្រតិបត្តិធ្វើខ្លួនទៅតាមព្រះធម៌មួយរយភាគរយគឺមិនមែនជាធុរៈសំរាប់មនុស្សគ្រប់រូបទេ តែអ្វីដែលសំខាន់បំផុតនោះគឺគុណភាពឬគុណតម្លៃនៃជីវិតរបស់ខ្លួន និងជីវិតមនុស្សដែលឋិតនៅជុំវិញខ្លួនយើង។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានប្រតិបតិ្តលើមាគ៌ានេះមួយរយភាគរយ(ទាំងស្រុង) ដោយព្រះអង្គយាងចាកចេញពីព្រះនគរតាមរយៈរាជរថ(យោងតាមគម្ពីរភគវគីតា) ហើយព្រះអង្គបានទតឃើញនូវសេចក្តីទុក្ខគ្រប់ប្រភេទ ភាពចាស់ជរាព្យាធិនិងមរណៈ និងអ្នកដែលគ្មានផ្ទះសម្បែងដែលព្រះអង្គមិនដែលធ្លាប់ឃើញកន្លងមកទេនៅក្នុងរាជវាំងរបស់ព្រះអង្គ។ 

និមិត្តរូបនៅក្នុងរឿងរ៉ាវផ្សេងៗនៃជីវិតសម្មាសម្ពុទ្ធអាចត្រូវបានយកមកភ្ជាប់នឹងទ្រឹស្តីរបស់ យ៉ាងហ្គៀន(Jungian Theory) ដែលត្រូវបានពិពណ៌នាថាសម្មាសម្ពុទ្ធមើលមិនឃើញអ្វីសោះដោយសារតែមានការត្រេកត្រអាលជាមួយនឹងទ្រព្យសម្បត្តិនិងកាមគុណ ដែលរឿងទាំងអស់នេះធ្វើឲ្យព្រះអង្គមើលមិនឃើញសេចក្តីទុក្ខរបស់ពិភពលោកទេ។ ទាល់តែព្រះអង្គយាងចេញពីនគរតាមរយៈរាជរថរបស់ទ្រង់ទើបព្រះអង្គទតឃើញនូវសេចក្តីទុក្ខពិត ចំណុចនេះហើយជាទីចាប់ផ្តើមនៃមាគ៌ាផ្លូវចិត្តរបស់ព្រះអង្គ ជាទីដែលទ្រង់មើលឃើញសេចក្តីទុក្ខដែលមនុស្សគ្រប់រូបជួបប្រទះ។ 

ទិដ្ឋភាពមួយសំខាន់បំផុតស្តីអំពីរឿងរ៉ាវជីវិតរបស់សម្មាសម្ពុទ្ធ និងព្រះធម៌របស់ព្រះអង្គគឺមិនត្រូវគិតប្រតិបតិ្តជ្រុលនិយមពេកទេ។ ត្រង់នេះបន្ទាប់ពីយាងចេញពីនគរព្រះអង្គបានប្រតិបត្តិសមាធិយ៉ាងងុបងុលខ្លាំងក្លាជ្រុលពេក ជាវិធីតបៈជ្រុលនិយម ដែលព្រះអង្គបង្អត់អាហារខ្លួនឯងស្ទើរស្ស័យជីវិត។ ដោយគង់នៅក្រោមម្លប់ឈើនិងប្រតិបត្តិសមាធិផងព្រះអង្គបានឈ្វេងយល់ថាវិធីតបៈជ្រុលនិយមនេះគ្មានប្រយោជន៍ដល់ព្រះកាយរបស់ព្រះអង្គទេ នៅពេលនោះព្រះអង្គបានចាប់ផ្តើមសោយនូវទឹកដោះគោជូរ(yogurt)ដែលថ្វាយដល់ព្រះអង្គដោយក្មេងស្រីអ្នកឃ្លាលគោ។ បើតាមទស្សនៈរបស់ឥណ្ឌាគោឬមេគោ(តាមរយៈទឹកដោះ)តំណាងឲ្យទឹកចិត្តមេត្តានិងករុណារបស់មាតា បើដូច្នេះគេថ្វាយទឹកដោះគោឬទឹកដោះគោជូរដល់ព្រះអង្គគឺជានិមិត្តរូបដែលបង្រៀនដល់យើងថា សេចក្តីមេត្តានិងករុណាធម៌នេះឯងដែលដាស់ឲ្យយើងភ្ញាក់ពីការធ្វើទុក្ខកិរិយាលើខ្លួនឯង និងនាំឲ្យយើងស្វែងរកផ្លូវដែលត្រឹមត្រូវ ជាផ្លូវដែលឈានទៅរកការដោះស្រាយទុក្ខជាសកល។ 

នៅមុនពេលព្រះអង្គបានត្រាស់ជាសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រះអង្គបានគង់នៅក្រោមម្លប់ពោធិព្រឹក្ស(ជាប្រភេទជម្ពូព្រឹក្សស័ក្តិសិទ្ធិដែលជនជាតិឥណ្ឌាយកមកធ្វើជាគោលគំនិតទូទៅ) ហើយមារក៍បានផុសឡើង(Mara)ដើម្បីផ្ចាញ់ព្រះអង្គ។ ពាក្យថាមារឬMara ជាភាសាសំស្រ្កឹតគឺតំណាងឲ្យពាក្យថាស្លាប់ តែនៅក្នុងន័យនេះគឺតំណាងឲ្យឧបសគ្គ នីវរណៈ និងការទាក់ទាញ់ចិត្តផ្សេងៗ។ ដោយយោងលើចំណុចនេះយើងអាចមើលឃើញថាសូម្បីតែតួអង្គសម្មាសម្ពុទ្ធក៍ជួបប្រទះឧបសគ្គនិងនីវរណៈដែរ នៅក្នុងការខិតខំដើម្បីសម្រេចកិច្ចវិជ្ជមាន នៅមុនពេលព្រះអង្គបានត្រាស់ដឹងជាសម្មាសម្ពុទ្ធ។ 

នៅក្នុងគ្រាដែលព្រះអង្គមិនទាន់បានត្រាស់ជាសម្មាសម្ពុទ្ធនៅឡើយ ព្រះអង្គពិតជាមានប្រាជ្ញាដ៍អស្ចារ្យនៅក្នុងការប្រតិបត្តិមាគ៌ាផ្លូវចិត្តនេះ នៅត្រង់នេះព្រះអង្គមិនមែនចាប់ផ្តើមពីចំណុចសូន្យរហូតដល់ក្លាយជាបុគ្គលត្រាស់ដឹងនោះទេ សូម្បីតែនៅដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃការបដិបត្តិរបស់ព្រះអង្គ ឧបសគ្គនិងនីវរណៈផ្សេងៗកើតឡើងកាន់តែខ្លាំងក្លាឡើងថែមទៀត ហើយសម្មាសម្ពុទ្ធបានប្រឈមមុខនឹងឧបសគ្គដែលរារាំងព្រះអង្គមិនឲ្យសម្រេចគោលដៅរបស់ទ្រង់ ហើយយើងក៍ដូច្នោះដែរ។ តាមពិតយើងកាន់តែធ្វើល្អ ឧបសគ្គកើតមានកាន់តែច្រើន។ បើដូច្នេះការបង្រៀននៅត្រង់នេះគឺថា យើងមិនត្រូវបាក់ទឹកចិត្តទេ តែផ្ទុយទៅវិញយើងត្រូវតែប្រយុទ្ធតស៊ូ ឲ្យដូចជាអ្នកចម្បាំង។ ត្រង់នេះគឺភ្ជាប់ទៅនឹងការគិតថាព្រះពុទ្ធកើតនៅក្នុងត្រកូលអ្នកចម្បាំង ពីព្រោះថានេះគឺជាការប្រយុទ្ធនឹងសង្គ្រាមខាងក្នុងខ្លួនយើង ពោលគឺសេចក្តីវង្វែងភ័ន្តនិងសេចក្តីភ័យខ្លាចរបស់ខ្លូននេះឯង។ 

បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានត្រាស់ជាសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គមានការស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការបង្រៀន ហើយគិតឆ្ងល់ថាតើនរណាគេអាចយល់ព្រះធម៌របស់អាត្មាអញបាន។ បើទោះបីយ៉ាងណាក្តីព្រះអង្គត្រូវបានគេនិមន្តឲ្យបង្រៀន ហើយព្រះអង្គក៍សាកល្បង។ សេចក្តីនៅត្រង់នេះបានបង្រៀនដល់យើងថាបើសូម្បីការបង្រៀនដល់គេនោះមានការលំបាកយ៉ាងណាក្តី ក៍យើងត្រូវតែព្យាយាមធ្វើដោយចិត្តមេត្តា មិនថាវាលំបាកយ៉ាងណានោះទេ។ 

បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានបង្រៀនដល់គេហើយ មានមនុស្សជាច្រើនគេប្រាថ្នាចង់ធ្វើជាសាវ័ករបស់ព្រះអង្គ ដែលជាហេតុនាំទៅរកការករកើតទីវត្តអារាម។ កាលពីដើមឡើយគឺគ្មានវិន័យសង្ឃឬវិន័យវត្តអារាមទេ(monastic regulations) តែដោយសារតែអ្នកបួសឬព្រះសង្ឃរស់នៅក្នុងសង្គមផងដែរនោះ វិន័យ«Vinaya»និងបទបញ្ញត្តិផ្សេងៗក៍ត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីទប់ស្កាត់កុំមានបញ្ហាកើតឡើង។ វិន័យនិងបទបញ្ញត្តិទាំងអស់នោះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅពេលណាបញ្ហាកើតឡើង។ ឧបមាថា៖ដើម្បីកុំឲ្យគេគិតថាព្រះសង្ឃមានការលោភលន់ជ្រុលហួសប្រមាណនៅកំឡុងពេលនិមន្តបិណ្ឌបាត(បើតាមទំនៀមនៃពួកសាមណៈនៅសម័យនោះ)ច្បាប់វិន័យត្រូវបានបង្កើតឡើង ពោលគឺព្រះសង្ឃមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យសុំឬកំណត់ចំនួនអាហារដែលគេថ្វាយទេ តែត្រូវតែទទួលយកនូវដង្វាយឬចង្ហាន់អ្វីក៍ដោយក្តីដែលគេប្រគេន ហើយក៍មិនអនុញ្ញាតឲ្យសន្សំទុក ឬស្តុកទុកដែរ សរុបទៅគឺមិនអនុញ្ញាតឲ្យបិណ្ឌបាតគេថែមទៀតបាននោះទេ។ វិន័យនិងបទបញ្ញត្តិទាំងអស់នេះគឺធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីធានាឲ្យបានថាសង្គមគេនឹងមិនវាយតម្លៃដល់ទីវត្តអារាម និងអ្នកបួស ហើយវិន័យទាំងអស់នោះគឺនៅមានសុពលភាពដល់សព្វថ្ងៃ។ 

នៅក្នុងគ្រាចាប់ផ្តើមព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធមានការស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការទទួលយកស្ត្រីឲ្យចូលនៅក្នុងសហគមន៍សង្ឃ ឧបមាដូចជាដូនជីជាដើម ដោយសារថាព្រះអង្គមានការព្រួយបារម្ភថាសង្គមគេនឹងគិតថាបុរសនិងស្រ្តីរួមរស់ជាមួយគ្នានៅក្នុងព្រៃគឺពិតជាមិនសមរម្យទេ។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលព្រះអង្គទទួលយកស្ត្រីឲ្យចូលបួសនៅក្នុងសហគមន៍សង្ឃ ព្រះអង្គបានបង្កើតវិន័យតឹងតែងជាក់លាក់ ដើម្បីកុំឲ្យសង្គមទាំងមូលគេមានការគិតខុសចំពោះពួកគេ ពោលវិន័យនោះគឺថាភិក្ខុនិងភិក្ខុនីមិនអនុញ្ញាតឲ្យនៅជាមួយគ្នាតែពីរនាក់ទេ ត្រូវតែមានអ្នកនៅជាមួយ(ដូនជីជាដើម)ជានិច្ច ហើយពួកគេក៍មិនអនុញ្ញាតឲ្យគង់ឬអង្គុយនៅលើទីអាសនៈឬគ្រែតែមួយជាមួយគ្នាដែរ។ ច្បាប់វិន័យត្រង់នេះបង្រៀនឲ្យយើងឃើញថា ព្រះអង្គបដិសេធរាល់កិត្តិគុណ និងភាពល្អអស្ចារ្យរបស់សង្គម ដើម្បីស្វែងរកសច្ចៈពិត ម៉្យាងវិញទៀតព្រះអង្គមិនចង់ឲ្យសង្គមគេគិតខុស។ បើទោះបីជាគេមិនយល់ស្របទាំងស្រុងជាមួយនឹងគុណតម្លៃសង្គមយ៉ាងណាក្តី តែអ្នកមិនចង់ផ្តាច់ខ្លួនពីសង្គមទេ។ ត្រង់នេះក៍មានភាពជាប់ទាក់ទងនឹងអ្នកនយោបាយដែរ ដែលគេត្រូវតែរៀនអំពីរបៀងការទូត គឺត្រូវយល់ពីរបៀបមិនត្រូវបង្កឬបង្កើតភាពសង្ស័យ បើសូម្បីខ្លួនមិនយល់ស្របទៅតាមតម្លៃសង្គមយ៉ាងណាក្តី។ 

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គមានមានបងប្អូនជីដូនមួយព្រះនាម ទេវទត្ត ដែលជាអ្នកមិនចូលចិត្តព្រះអង្គ ហើយឧស្សាហ៍បង្កបញ្ហាដល់ព្រះអង្គជានិច្ច។ ជាការពិតប្រសិនបើអ្នកក្រឡេកមើលឬសិក្សាបន្ថែមនៅក្នុងគម្ពីរភាសាបាលី មានមនុស្សច្រើននាក់ណាស់ដែលគេបង្កបញ្ហា និងមិនចូលចិត្តព្រះអង្គ។ ត្រង់នេះបង្រៀនមេរៀនដ៍មានតម្លៃដល់យើងថា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធមានគេមិនចូល ហើយព្រះអង្គមិនអាចផ្គាប់ចិត្តមនុស្សគ្រប់រូបបានទេ បើដូច្នេះតើយើងជាមនុស្សសាមញ្ញនេះអាចធ្វើទៅរួចដោយរបៀបណា? យើងត្រូវតែគិតប្រាកដនិយម មិនត្រូវបាក់ទឹកចិត្តបើមានគេស្អប់ខ្លួន បើខ្លួនមិនអាចផ្គាប់ចិត្តមនុស្សគ្រប់រូបបានទេ។ 

នៅក្នុងប្រវត្តិរឿងរ៉ាវជីវិតរបស់ព្រះអង្គ នៅពេលដែលព្រះបំរុងនឹងចូលបរិនិព្វាន គេបានលើកឡើងថា ព្រះអានន្ទ(ជាសាវ័កដ៍សំខាន់បំផុតមួយព្រះអង្គរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ)មានឳកាសបានចូលគាល់ព្រះអង្គ និងសុំកុំឲ្យព្រះចូលបរិនិព្វានអី ប៉ុន្តែព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធមិនអាចធ្វើតាមសំណើរនេះបានទេ ហើយព្រះអង្គក៍ចូលបរិនិព្វានទៅ។ ត្រង់នេះបានបង្រៀនដល់យើងថា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបង្រៀន លុះត្រាណាតែមានគេនិមន្តព្រះអង្គឲ្យបង្រៀនដល់គេ ហើយព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធនឹងគង់ប្រថាប់នៅនៅពេលណាគេមានចិត្តចង់ឲ្យព្រះអង្គគង់នៅ។ បើគេមិនចង់ឲ្យព្រះអង្គគង់នៅទេ នោះព្រះអង្គនឹងចាកចេញទៅ។ យើងអាចយកខ្លឹមសារនេះមកអនុវត្តចំពោះខ្លួនឯង គឹថាប្រសិនបើគេមិនត្រូវការឲ្យយើងជួយគេទេ ឬក៍គេមិនត្រូវការយើងទេ យើងមិនត្រូវបង្ខំគេទេ។ មានមនុស្សច្រើននាក់ទៀតណាស់ដែលគេអាចមានចិត្តចង់ស្តាប់ និងប្រាថ្នាចង់ឲ្យយើងជួយដល់គេ។ 

យើងអាចសំឡឹងមើលលើជីវិតរបស់សម្មាសម្ពុទ្ធនៅគ្រប់ជ្រុងទាំងអស់បាន។ យើងអាចព្យាយាមស្វែងរកនូវសេចក្តីពិតជាប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែលសុពលភាពនោះអាចឋិតនៅក្នុងបរិបទនៃទស្សនៈបស្ចឹមប្រទេសចំពោះពាក្យថាប្រវត្តិសាស្រ្តនេះ ហើយវាក៍មិនអាចធ្វើឲ្យយើងមានភាពប្រាកដណាមួយ ពោលគឺសំដៅដល់ថ្ងៃខែនិងឆ្នាំជាក់លាក់ពិតប្រាកដ។ ឬក៍យើងអាចសំលឺងមើលលើមេរៀនដែលយើងអាចយកមករៀនបានតាមរយៈនិមិត្តរូបផ្សេងៗដែលបានបង្ហាញនៅក្នុងសាច់រឿង ពោលដូចការវិភាគនៅក្នុងទ្រឹស្តីយ៉ាងហ្គៀន(Jungian Analysis)ដើម្បីចោទជាសំនួរ៖ តើវាបង្ហាញពីអ្វី? តើតំណាងឲ្យអ្វី? 

យើងអាចក្រឡេកមើលរឿងរ៉ាវជីវិតរបស់ព្រះអង្គនៅក្នុងបរិបទមហាយានដ៍ទូលំទូលាយ ជាមួយនឹងការបង្រៀនឬឬការបង្ហាញឲ្យយើងដឹងថាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានត្រាស់ដឹងរាប់ជាតិមិនអស់មកហើយ ហើយព្រះអង្គបានបង្រៀនយើងអំពីប្រធានបទនៃចក្រវាឡ និងដើម្បីធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់មនុស្សគ្រប់រូបនៅច្រើនជាតិទៅមុខទៀត។ ត្រង់នេះបង្រៀនឲ្យយើងដឹងថាអ្វីដែលយើងកំពុងធ្វើនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះគឺជាផលនៃមនុស្សជំនាន់មុន ហើយប្រសិនបើយើងព្យាយាមធ្វើកិច្ចការវិជ្ជមាន យើងត្រូវតែគិតដល់មនុស្សជំនាន់ក្រោយៗទៀត។ 

នៅក្នុងការបង្រៀននៃពុទ្ធសាសនាទន្រ្ទៈ នៅក្នុងរូបភាពមួយព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបង្រៀនអំពីទស្សនៈស៊ីជម្រៅ តែនៅក្នុងរូបភាពមូយផ្សេងទៀតព្រះអង្គមានព្រះភក្រ្តបួន ដែលព្រះភក្រ្តនីមួយៗមានបង្កប់នូវមេរៀនអ្វីមួយព្រមៗគ្នា។ ត្រង់នេះសរបញ្ជាក់ថាគ្រប់ទិដ្ឋភាពផ្សេងៗជាច្រើននៃព្រះធម៌របស់ព្រះអង្គ ដែលយើងសិក្សាជាប្រវត្តិសាស្រ្តគឺបានមកពីប្រភពតែមួយ ឬបានពីទស្សនៈសាមញ្ញតែមួយដូចគ្នា តែត្រូវបានគេយកមកបង្ហាញនិងបង្រៀនខុសៗគ្នា។ 

យើងស្វែងរកឃើញគោលទស្សនៈសាមញ្ញទូទៅដែលមាននៅគ្រប់ប្រភេទនៃព្រះធម៌របស់ព្រះអង្គទាំងអស់ មិនថាយើងគិតដល់ហីនយាន មហាយាន ឬក៍ទន្រ្ទៈនោះទេ។ ឋិតនៅក្នុងការបង្ហាត់បង្ហាញទាំងអស់នេះ គឺមានគោលទស្សនៈទូទៅដែលស្តែងឡើងតាមរយៈព្រះហស្ត ព្រះបាទ និងព្រះភក្រ្តរបស់ព្រះអង្គ។ គោលធម៌សាមញ្ញគឺអរិយៈសច្ចបួន ដែលយើងក៍អាចនិយាយបានថាជាការតំណាងឲ្យមុខបួន! ការបង្ហាត់បង្ហាញនិងការបង្រៀនអំពីជីវិតសម្មាសម្ពុទ្ធ គឺមិនត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីឲ្យយើងអាចអាននិងដឹងអំពីការពិតតែម៉្យាងទេ តែក៍ជួយយើងឲ្យមានចម្ងល់ ដើម្បីស្វែងយល់បន្ថែមអំពីការអនុវត្ត នៃព្រធម៌ និងគោបំណងនីមួយៗរបស់ព្រះធម៌។ តាមរយៈការសិក្សាស្វែងយល់នេះយើងអាចទទួលបានការឲ្យតម្លៃកាន់តែមុតមាំចំពោះព្រះធម៌ទាំងអស់។ 

ខ្សែជីវិតរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធមានបីរូបភាពផ្សេងៗគ្នា៖ គឺមាននៅក្នុងពុទ្ធសាសនាថេរវាទ មហាយាន និងមហាយានទន្រ្ទៈ។ មានការជជែកវែកញែកគ្នាអំពីថាតើការបង្ហាត់បង្ហាញ និងការបង្រៀនទាំងអស់នេះបង្កជាទំនាស់ ឬភាពមិនចុះសម្រុងគ្នាទេ ប៉ុន្តែតាមរយៈនៃការប្រើប្រាស់តក្កៈ យើងអាចបង្ហាញឲ្យឃើញថាព្រះធម៌នីមួយៗនោះគឺត្រូវបានបង្រៀននៅក្នុងបរិបទខុសៗគ្នា។ ហើយការបង្រៀនខុសៗគ្នានេះគឺមានគោលបំណងដើម្បីបំផុសគំនិត និងដើម្បីបង្រៀនដល់យើងគ្រប់គ្នា។ ប្រសិនបើយើងក្រឡេកមើលលើប្រវត្តិរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រះអង្គរស់នៅក្នុងសង្គមជាក់លាក់មួយដែលមានប្រព័ន្ធជំនឿ ដែលប្រព័ន្ធជំនឿនោះគេបានពន្យល់អំពីរបៀបឈានទៅសម្រេចបាននូវវិមុត្តិសុខ រួចចាកពីកងទុក្ខនានាជាដើម។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធមិនពេញចិត្តនឹងប្រព័ន្ធជំនឿនេះទេ ហើយសម្រេចចិត្តស្វែងរកសេចក្តីពិតដោយខ្លួនឯង ជាសេចក្តីពិតដែលមិនឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលអ្វីទាំងអស់។ ដោយព្រះអង្គយាងចាកចេញពីផ្ទះ ចាកចេញពីគ្រួសារ ដើម្បីប្រយុទ្ធនឹងសង្រ្គាមខាងក្នុងរបស់ខ្លួនឯងផ្ទាល់ ពោលគឺសេចក្តីទុក្ខរបស់ខ្លួន។ ហើយប្រការនេះគឺមិនសម្រេចបានតាមរយៈការបដិបត្តិតបៈទេ តែតាមរយៈមេត្តាធម៌ ការមានទឹកចិត្តគិតខ្វល់ដល់សេចក្តីទុក្ខជាសកល។ សម្មាសម្ពុទ្ធបានប្រឈមមុខនឹងឧបសគ្គច្រើនណាស់ តែប្រការនេះមិនអាចរារាំងព្រះអង្គបានទេ ហើយនៅពេលដែលព្រះអង្គបានត្រាស់ដឹងជាសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រះអង្គបានបំពេញបំណងទៅតាមការនិមន្ត ឲ្យព្រះអង្គបង្រៀនដោយទឹកចិត្តមេត្តា។ សំរាប់សាវ័ករបស់សម្មាសម្ពុទ្ធ ទីវត្តអារាមនានាត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីព្រះសង្ឃនិងដូនជីតាជីប្រកបដោយវិន័យដែលបង្កើតឡើងឲ្យស្របទៅតាមសង្គម។