ព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងពិភពលោកសព្វថ្ងៃ

សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន

ព្រះពុទ្ធសាសនាបានដើរតួរយ៉ាងសំខាន់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសចិន ក្នុងរយៈពេល ២០០០ ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ហើយពុទ្ធសាសនាចិនខ្លួនឯងក៏បានដើរតួរនាទីចំបងក្នុងការសាយភាយឥទ្ធិពលព្រះពុទ្ធសាសនាទៅដល់អាស៊ីខាងកើត។នៅដើមគ្រឹស្តសករាជ នៃរាជវង្សថាង (ឆ្នាំ ៦១៨-៩០៧) គឺជារជ្ជកាលមាសនៃព្រះពុទ្ធសាសនា រួមជាមួយនឹងការរីកចម្រើននៃសិល្បៈ និងអក្សរសាស្ត្រ។

នៅក្នុងអំឡុងពេលបដិវត្តវប្បធម៌ឆ្នាំ ១៩៦០ និង ១៩៧០ ទីវត្តអារាមព្រះពុទ្ធសានាភាគច្រើនត្រូវបានបំផ្លាញ ហើយព្រះសង្ឃពូកែៗ ដូនជី និងគ្រូបង្រៀនជាច្រើនត្រូវបានសម្លាប់ចោល ឬជាប់ឃុំឃាំង។ ការកៀបសង្កត់លើព្រះពុទ្ធសាសនារឹតតែកើនឡើងនៅតំបន់ទីបេ និងក្នុងប្រទេសម៉ុងហ្គោល។ នៅក្នុងខណៈពេលដែលប្រទេសចិនធ្វើកំណែទង្រង់ឡើងវិញ និងបើកប្រទេសខ្លួននោះ ចំណាប់អារម្មណ៍លើព្រះពុទ្ធសាសនាតាមបែបទំនៀមក៏បានចាប់កំណើតឡើងវិញម្តងទៀត។ វត្តអារាមថ្មីៗត្រូវបានសាងសង់ឡើង ហើយទីកន្លែងចាស់ៗត្រូវបានជួសជុលឡើងវិញ។ មនុស្សភាគច្រើនដែលស្នាក់នៅតាមទីវត្តអារាមភាគច្រើនចេញមកពីគ្រួសារក្រីក្រ និងគ្មានចំនេះដឹងពីទីជនបទ ហើយការអប់រំនៅមានកម្រិតទាប។ ទីវត្តអារាមជាច្រើនបានក្លាយជាទីកន្លែងទេសចរណ៍ ដោយបុព្វជិតនៅទីនោះធ្វើការជាអ្នកលក់សំបុត្រ និងអ្នកមើលថែវត្តអារាម។

សព្វថ្ងៃ ប្រជាជនចិនភាគច្រើនចាប់អារម្មណ៍លើព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយការប្រកាន់យកព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេកើនឡើងគួរអោយកត់សម្គាល់។ ការប៉ាន់ស្មានចុងក្រោយបង្ហាញថា មានពុទ្ធសាសនិកជនប្រមាណ ២០% ហើយទីវត្តអារាមនៅទូទាំងប្រទេសចិនមានការមរមាញឹកយ៉ាងខ្លាំងនៅរាល់ពេលម៉ោងដែលវត្តបើក។ ខណៈប្រជាជនកាន់តែមានជីវភាពប្រសើរឡើង ហើយកាន់តែរវល់ មនុស្សភាគច្រើនកាត់បន្ថយស្ត្រេសតាមរយៈនៃការងាកមករកព្រះពុទ្ធសាសនាបែបចិន និងទីបេ។ ជនជានចិនអំបូរហានជាច្រើនចាប់មានចំនាប់អារម្មណ៍លើពុទ្ធសាសនាទីបេ ដោយសារមានការកើនឡើងនៃចំនួនព្រះសង្ឃឡាម៉ាទីេបជាច្រើនដែលបង្រៀនជាភាសាចិន។

តៃវ៉ាន់ ហុងកុង និងដែនដីអន្តរជាតិរបស់ចិន

ប្រពៃណីពុទ្ធសាសនាមហាយាននៃអាស៊ីខាងកើត(បូពា៌)ដែលកើតចេញពីប្រទេសចិន គឺមានភាពរឹងម៉ាំជាងគេនៅតៃវ៉ាន់ និងហុងកុង។ តៃវ៉ាន់មានសមាគមព្រះសង្ឃ និងដូចជី ដែលទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងក្លាពីសហគមន៍គ្រហស្ថ។ មានសាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធសាសនា និងកម្មវិធីព្រះពុទ្ធសាសនាសម្រាប់កិច្ចការងារសង្គមផងដែរ។ ហុងកុងក៏មានសមាគមបុព្វជិតដែលរីកដុះដាលផងដែរ។ សមាគមន៍ពុទ្ធសាសនារបស់ចិនក្រៅប្រទេសដូចជានៅ ម៉ាឡេស៊ី សឹង្ហបុរី ឥណ្ឌូនេស៊ី ថៃ និងហ្វីលីពីនគឺភាគច្រើនផ្តោតលើកម្មវិធីសម្រាប់បុព្វបុរស ក៏ដូចជាភាពរីកចម្រើនមានបាន និងភាពមានទ្រព្យធនហូរហៀរនៅក្នុងជីវិតរស់នៅបច្ចុប្បន្ន។ មានគ្រូបុរាណជាច្រើនរូប ដែលតាំងខ្លួនជាគ្រូព្រះពុទ្ធសាសនាចូលរូប(ស្រដៀងនឹងការចូលរូបនៅស្រុកខ្មែរដែរ)ដែល សមាគមន៍ពុទ្ធបរិស័ទតែងមកប្រឹក្សាអីពីសុខភាព និងបញ្ហាផ្លូវចិត្តរបស់ពួកគេ។ បណ្តាអ្នករកស៊ីជនជាតិចិនដែលជាអ្នកជំរុញដ៏ចំបងនៅពីក្រោយសេដ្ឋកិច្ច «ខ្លាអាស៊ី» នេះ រមែងផ្តល់ការបរិច្ចាគទានធំៗដល់ព្រះសង្ឃ ដើម្បីបំពេញកិច្ចសម្រាប់ភាពជោគជ័យផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុរបស់ពួកគេ។ តៃវ៉ាន់ ហុងកុង សឹង្ហបុរី និងម៉ាឡេស៊ីក៏មានការកើនឡើងនៃអ្នកព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេផងដែរ។

ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បួង

ព្រះពុទ្ធសាសនាបានមកដល់ទឹកដីនៃឧបទ្វីបកូរ៉េ ពីប្រទេសចិននៅសតវត្សទី ៣នៃគ្រឹស្តសករាជ។ ព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសកូរ៉េ គឺនៅមានភាពរឹងម៉ាំ បើទោះបីជាមានការវាយប្រហារពីស្ថាប័នគ្រឹស្តសាសនាជ្រុលនិយមក៏ដោយ។ នៅទសវត្សចុងក្រោយនេះ គេឃើញមានការកើនឡើងនៃការបំផ្លាញវត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចជាការដុតបំផ្លាញពីសំណាក់ក្រុមទាំងនេះ។ ប្រជាជនកូរ៉េប្រមាណ ២៣% ជាពុទ្ធសាសនិកជន។

ប្រទេសជប៉ុន

ព្រះពុទ្ធសាសនាបានមកដល់ប្រទេសជប៉ុនពីប្រទេសកូរ៉េក្នុងអំឡុងសតវត្សទី៥ ហើយបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងសង្គម និងវប្បធម៌ជប៉ុន។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៣មក គឺមានទំនៀមព្រះសង្ឃអាចរៀបការបាន ហើយមិនមានបំរាមលើការទទួលទានគ្រឿងស្រវឹងនោះទេ។ បន្តិចម្តងៗព្រះសង្ឃទាំងនេះក៏ចាប់ផ្តើមជំនួសទំនៀមនៃព្រះសង្ឃមិនសេពមេថុនធម្ម(មិនរួមភេទ)។ យោងទៅតាមប្រវត្តិសាស្ត្រ ទំនៀមនៃព្រះពុទ្ធសាសនាខ្លះ គឺមានភាពជាតិនិយមជ្រុល ដោយជឿថាប្រទេសជប៉ុនគឺជាឋានសួគ៌នៃព្រះពុទ្ធសាសនា។ ក្នុងសម័យទំនើបបច្ចុប្បន្ននេះវិញ ពួកអ្នកមានជំនឿងុបងុលលើទ្រឹស្តីឌូមស៍ដេ(doomsday)ក៏តាំងខ្លួនឯងថាជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ បើទោះបីជាពួកគេមានការទាក់ទងតិចតួចបំផុតចំពោះព្រះធម៌របស់ព្រះពុទ្ធសក្យមុន្នីក៏ដោយ (Shakyamuni)។

ប្រជាជនប្រមាណ ៤០% ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាពុទ្ធសាសនិកជន ហើយប្រជាជនជប៉ុនភាគច្រើនមានជំនឿលាយឡំគ្នារវាងព្រះពុទ្ធសាសនា និងសាសនាសុីនតូរបស់ជប៉ុនដើម។ ពិធីកំណើត និងពិធីអពាហ៍ពិពាហ៍ត្រូវបានប្រារព្វឡើងដោយគោរពតាមទំនៀមនៃសាសនាសុីនតូ រីឯសង្ឃព្រះពុទ្ធសាសនាវិញជាអ្នករៀបចំពិធីបុណ្យសព។

វត្តអារាមនៅប្រទេសជប៉ុនត្រូវបានរក្សាទុកយ៉ាងល្អ សម្រាប់អ្នកទេសចរណ៍ ប៉ុន្តែភាគច្រើនគឺសម្រាប់រកចំណូល។ ការសិក្សានិងការបដិបត្តិភាគច្រើនគឺបានចុះខ្សោយខ្លាំង។ ស្ថាប័នព្រះពុទ្ធសាសនាដ៏ធំមួយក្នុងចំណោមស្ថាប័នព្រះពុទ្ធសាសនានានានៅក្នុងពិភពលោកឈ្មោះ សុខា ហ្គាកៃ (Soka Gakkai)មានដើមកំណើតចេញពីប្រទេសជប៉ុន។

ទីបេ

ព្រះពុទ្ធសាសនាបានមកដល់ទីបេនៅសតវត្សទី៧នៃគ្រឹស្តសករាជ។ ក្នុងប្រមាណសតវត្សកន្លងមកនេះ ដោយមានការជ្រំជ្រែងពីខ្សែរាជវង្ស និងក្រុមពួកអភិជននៃសង្គមនេះ ព្រះពុទ្ធសាសនាបានក្លាយជាផ្នែកដ៏សំខាន់មួយនៅគ្រប់ទិដ្ឋភាពនៃជីវិតប្រជាជនទីបេ។

បន្ទាប់ពីការក្តាប់យកតំបន់ទីបេដោយសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិតមក ព្រះពុទ្ធសាសនានៅទីបេត្រូវបានរឹតបន្តឹងយ៉ាងខ្លាំង។ ទីវត្តអារាមនិងទីសក្ការៈស្ទើរតែទាំងអស់លើកលែងតែ១៥០ទីកន្លែងនៃទីកន្លែងសរុបទាំងអស់ចំនួន៦៥០០ទីតាំង ត្រូវបានបំផ្លាញចោល ហើយអ្នកបួសរៀនចេះដឹងភាគច្រើនត្រូវបានសម្លាប់ចោល ឬស្លាប់ដោយការឃុំឃាំង។ បន្ទាប់ពីបដិវត្តវប្បធម៌មក មានការសាងសង់ឡើងវិញនៃទីវត្តអារាមក្រោមកម្លាំងនៃអតីតព្រះសង្ឃ ប្រជាជនក្នុងតំបន់ និងជនជាតិទីបែដែលបានរត់គេចខ្លួន ខណៈរដ្ឋាភិបាលបានជួយសាងសង់ឡើងវិញចំនួនពីរបីប៉ុណ្ណោះ។

រដ្ឋាភិបាលកុម្មុយនីស្តចិនគឺមិនជឿលើសាសនាទេ ប៉ុន្តែទទួលស្គាល់សាសនាចំនួនប្រាំ ដែលមួយក្នុងចំណោមនោះគឺព្រះពុទ្ធសាសនា។ ស្របពេលដែលពួកគេប្រកាសមិនជ្រៀតជ្រែក លើកិច្ចការសាសនាណាមួយនោះ បន្ទាប់ពី សម្តេចសង្ឃ ដាឡៃឡាម៉ា (Dalai Lama) ទទួលស្គាល់ក្មេងប្រុសទីបេមួយរូបថាជាសង្ឃឡាម៉ាចាប់ជាតិពីអតីត ប៉ានឆិន ឡាម៉ា (Panchen Lama) នោះ លោកនិងក្រុមគ្រួសាររបស់លោកត្រូវបានបាត់ខ្លួន។ បន្តិចក្រោយមក រដ្ឋាភិបាលចិនចាប់ផ្តើមការរុករកសង្ឃឡាម៉ាចាប់ជាតិរបស់ខ្លួន ដោយពួកគេរកឃើញក្មេងប្រុសចិនកាត់ទីបេមួយរូបជំនួសវិញ។ ហើយជម្រើសដែលបាន ជ្រើសរើសឡើងដោយ សម្តេចសង្ឃ ដាឡៃឡាម៉ានោះ (Dalai Lama)ត្រូវបានបាត់ខ្លួនតាំងពីពេលនោះមកដល់សព្វថ្ងៃ។

សព្វថ្ងៃនេះ រាល់ទីអារាម អាស្រម់សំរាប់ដូនជី និងវត្តទាំងអស់គឺមានក្រុមការងាររដ្ឋាភិបាលរបស់ខ្លួន។ ពួកគេគឺប៉ូលីសពាក់ឯកសណ្ឋានសុីវីលដែលតែងតែចូលរួម“ជួយ”នៅគ្រប់ការងារទាំងឡាយ។ នេះមានន័យថាពួកគេតែងឃ្លាំមើល និងរាយការណ៍ពីសហគមន៍សង្ឃ។ ពេលខ្លះ ក្រុមការងារទាំងនេះអាចមានទំហំធំដូចចំនួនសង្ឃផងក៏ថាបាន។ ក្រៅពីការលូកដៃជ្រៀតជ្រែករបស់រដ្ឋាភិបាលនោះ បញ្ហាចំបងមួយទៀតដែលប៉ះពាល់ដល់ពុទ្ធសាសនាទីបេនោះគឺ កង្វះខាតនៃគ្រូមានគុណភាព។ ព្រះសង្ឃ ដូនជី និងគ្រហស្ថគឺសុទ្ធសឹងតែចង់រៀនបន្ថែម ប៉ុន្តែគ្រូភាគច្រើនអាចបង្រៀនបានតិចតួចប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងទសវត្សចុងក្រោយនេះ រដ្ឋាភិបាលបានបង្កើតសាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធសាសនាមួយនៅជិតទីក្រុង ឡាសាជារដ្ឋធានីទីបេ (Lhasa)។ វាគឺជាសាលាបណ្តុះបណ្តាលសម្រាប់ព្រះសង្ឃទីបេតូចៗ ដែលពួកគេអាចរៀនភាសាទីបេ ជំនាញឆ្លាក់អក្សរ វេជ្ជសាស្ត្រ និងក្បួនចាក់ម្ជុលវិទ្យាសាស្ត្រ ក៏ដូចជាទស្សនៈវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនាផងដែរ។ ស្ថិតនៅក្នុងសម័យកាលឌីជីថលនេះ វាបាននាំពុទ្ធបរិស័ទក្មេងៗទីបេទាំងនោះឱ្យចូលកាន់តែជិតទៅកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ ពួកគេភាគច្រើនចូលជាសមាជិកក្រុមក្នុង Wechat និង Weibo ជាវេទិការសង្គម ដែលពួកគេចែករំលែកនូវព្រះធម៌ និងរឿងរ៉ាវព្រះពុទ្ធសាសនា។ ការសិក្សារៀនសូត្របន្ថែមពីព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាវិធីមួយក្នុងការលើកតម្កើងអត្តសញ្ញាញខ្លួនឯងថាជា «ជនជាតិទីបេពិតប្រាកដ»។

តួគីស្តង់ខាងកើត

ទីវត្តអារាមភាគច្រើននៃអំបូរ កាលមីក ម៉ុងហ្គោល (Kalmyk Mongols) ដែលរស់នៅក្នុងតំបន់ តួគីស្តង់ខាងកើតនៃខេត្តសុីនជៀងប្រទេសចិន (Xinjiang) ត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញក្នុងអំឡុងបដិវត្តវប្បធម៌។ ទីកន្លែងមួយចំនួនត្រូវបានសាងសង់ឡើងវិញ ប៉ុន្តែនៅទីនោះមានការខ្វះខាតគ្រូបង្រៀន ខ្លាំងជាងនៅតំបន់ទីបេទៅទៀត។ ព្រះសង្ឃក្មេងៗដែលទើបនឹងបួសថ្មីៗហាក់មានការបាក់ទឹកចិត្ត ដោយសារតែកង្វះខាតនៃសំភារៈនិងអាគាសិក្សា ហើយមានព្រះសង្ឃជាច្រើនបានបោះបង់ចោល។

ម៉ុងហ្គោលខាងក្នុង(តំបន់ស្វយ័តម៉ុងហ្គោលដែលគ្រប់គ្រងដោយប្រទេសចិន)

ស្ថានភាពអាក្រក់បំផុតរបស់ពុទ្ធសាសនិកជនទីបេក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាលចិនគឺស្ថិតនៅតំបន់ស្វយ័តម៉ុងហ្គោលខាងក្នុង។ ទីអារាមភាគច្រើនដែលស្ថិតនៅពាក់កណ្តាលនៃភាគខាងលិចត្រូវបានបំផ្លាញក្នុងអំឡុងពេលបដិវត្តវប្បធម៌។ ចំនែកឯពាក់កណ្តាលនៃភាគខាងកើតវិញ ដែលធ្លាប់ជាផ្នែកមួយនៃតំបន់ម៉ានជូ (នៃអំបូរម៉ានជូ)(Manchuria)ពីមុនវិញ ក៏មានការបំផ្លិចបំផ្លាញភាគច្រើនដោយទ័ពរបស់ស្តាលីន(មេដឹកនាំប្រទេសរុស្សុីសម័យនោះ)នៅចុងសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ នៅពេលដែលរុស្ស៊ីជួយរំដោះប្រទេសចិនភាគខាងជើងពីប្រទេសជប៉ុនមកវិញ។ ក្នុងចំណោះទីអារាមចំនួន ៧០០ មានតែ ២៧ ប៉ុណ្ណោះដែលនៅសល់។

ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៨០ មក មានការខំប្រឹងប្រែងជាច្រើនបានកើតឡើង ដើម្បីសាងសង់ទីអារាមឡើងវិញ ដែលមានការចូលរួមមិនត្រឹមតែពីជនជាតិម៉ុងហ្គោលប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏មានចូលរួមពីសំណាក់ជនជាតិចិនអំបូរហានផងដែរ។

ប្រទេសម៉ុងហ្គោល

នៅប្រទេសម៉ុងហ្គោល មានទីអារាមរាប់ពាន់កន្លែង ដែលត្រូវបានបំផ្លាញចោលខ្លះៗ និងទាំងស្រុងនៅឆ្នាំ ១៩៣៧ ក្រោមការបង្គាប់បញ្ជាររបស់ស្តាលីន។ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៦ មានទីអារាមមួយត្រូវបានបើកឡើងជាថ្មីនៅរដ្ឋធានី អ៊ូឡាន បាតោ នៃប្រទេសនេះ (Ulaan Baatar) សំរាប់ជានិមិត្តរូប ហើយនៅឆ្នាំ ១៩៧០ សាកលវិទ្យាល័យបណ្តុះបណ្តាលរយៈ៥ឆ្នាំសម្រាប់ព្រះសង្ឃត្រូវបានបង្កើតឡើង។ កម្មវិធីអប់រំត្រូវបានកំណត់ ហើយមានការផ្តោតសំខាន់ខ្លាំងលើការសិក្សាទ្រឹស្តី ម៉ាក្ស៍និយម (Marxist) ដោយអនុញ្ញាតអោយព្រះសង្ឃអនុវត្តសកម្មភាពនានាសម្រាប់សាធារណជនបានតិចតួចបំផុត។ បន្ទាប់ពីការដួលរំលំនៃរបបកុម្មុយនីស្តនៅឆ្នាំ ១៩៩០ មក ក៏មានការងើបឡើងវិញនៃព្រះពុទ្ធសាសនាផងដែរ ក្រោមការជ្រំជ្រែងរបស់ជនជាតិទីបេដែលបានរត់គេចខ្លួន។ ព្រះសង្ឃថ្មីៗជាច្រើនត្រូវបានបញ្ជូនទៅប្រទេសឥណ្ឌាសម្រាប់ការបណ្តុះបណ្តាល ហើយទីអារាមជាង២០០កន្លែងត្រូវបានសាងសង់ជាថ្មីក្នុងកម្រិតមធ្យម។

បញ្ហាធំមួយដែលព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវប្រឈមមុខនៅក្នុងប្រទេសនេះ បន្ទាប់ពីឆ្នាំ ១៩៩០ នោះគឺ ការមកដល់នៃពួកអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាដ៏ខ្លាំងក្លា គឺពួកមរមន (Mormon),ពួកគ្រិស្តនិកាយអែតវិនទីស្ត (Adventist) និងពួកគ្រិស្តនិកាយបែបទីស្ត (Baptist) ដែលមកក្នុងរូបភាពបង្ហាត់បង្រៀនភាសាអង់គ្លេស។ ពួកគេផ្តល់ទឹកប្រាក់ និងជំនួយដល់កុមារដើម្បីសិក្សានៅប្រទេសអាមេរិចប្រសិនបើពួកគេផ្លាស់ប្តូរសាសនា ហើយក៏មានផ្តល់សៀវភៅយ៉េស៊ូដ៏ស្រស់ស្អាតរៀបរៀងក្នុងភាសាម៉ុងហ្គោលផ្ទាល់។ ដោយមានយុវជនកាន់តែច្រើនឡើងផ្លាស់ទៅកាន់សាសនាគ្រឹស្តនោះ មានអង្គការព្រះពុទ្ធសាសនាជាច្រើនចាប់ផ្តើមផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានស្តីពីព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងភាសាសាមញ្ញ តាមរយៈការបោះពុម្ភសៀវភៅ កម្មវិធីទូរទស្សន៍ និងវិទ្យុជាដើម។

សកម្មភាពឃោសនាផ្លាស់ប្តូរសាសនាត្រូវបានហាមឃាត់នៅប្រទេសម៉ុងហ្គោលសព្វថ្ងៃ។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១០ ៥៣%នៃប្រជាជនគឺជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយ ២.១% កាន់សាសនាគ្រឹស្ត។

ជនជាតិទីបេដែលភៀសខ្លួន

ក្នុងចំណោមទំនៀមទំលាប់ទីបេនៃអាស៊ីកណ្តាលទាំងអស់ ទំនៀមដែលខ្លាំងក្លាជាងគេគឺនៅជាមួយនឹងសហគមន៍ជំរុំភៀសខ្លួនជនជាតិទីបេ ដែលស្ថិតនៅជាមួយសម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ា (Dalai Lama) ដែលរត់ភៀសព្រះកាយទៅប្រទេសឥណ្ឌាតាំងពីការបះបោរឆ្នាំ ១៩៥៩ ប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រងយោធារបស់ចិនមកលើទីបេ។ ពួកគេបានចាប់បើកដំណើរការឡើងវិញនូវទីអារាមទីបេភាគច្រើន ហើយក៏មានកម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាលតាមទំនៀមច្បាប់ដើមសម្រាប់បញ្ញវ័ន្តសង្ឃ គ្រូសមាធិ និងគ្រូបង្រៀនផងដែរ។ ពួកគេមានសំភារៈ និងអាគារ សំរាប់អប់រំ ស្រាវជ្រាវ និងបោះពុម្ពផ្សាយសម្រាប់ការពាររក្សារាល់ផ្នែកនៃទំនៀមព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេ។

ជនជាតិទីបេដែលភៀសខ្លួនបានជួយធ្វើអោយពុទ្ធសាសនាមានជីវិតឡើងវិញនៅតំបន់ហិមាល័យនៃប្រទេសឥណ្ឌា ណេប៉ាល់ និងប្រទេសប៊ូតង់ រួមមានទាំងតំបន់ឡាដាក (Ladakh) និងតំបន់សុីគីម (Sikkim) ដោយមានការបញ្ជូនគ្រូបង្រៀន និងបញ្ចូលនូវខ្សែនៃទំនៀមទីបេទៅកាន់ទីនោះ។ ព្រះសង្ឃនិងដូនជីជាច្រើនរូបមកពីតំបន់ទាំងនេះ ទទួលបានការអប់រំ និងបណ្តុះបណ្តាលពីទីវត្តអារាមនៃជំរុំជនភៀសខ្លួនទីបេនេះផងដែរ។

ប្រទេសណេប៉ាល់

ស្របពេលដែលជនជាតិណេប៉ាល់ភាគច្រើនកាន់សាសនាហិនឌូ ក៏នៅមានឥទ្ធិពលវប្បធម៌ព្រះពុទ្ធសាសនានៅក្នុងប្រទេសដើមកំណើតព្រះពុទ្ធនេះដែរ។ ជនជាតិភាគតិចដូចជាណេវ៉ារី (Newars)គូរូង (Gurungs) និងតាម៉ាង (Tamangs) ពួកគេបដិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាតាមទំនៀមនៃប្រទេសណេប៉ាល់។ ពុទ្ធសាសនិកជនមានចំនួន ៩% នៃប្រជាជនសរុប។ ដោយមានការរួមបញ្ចូលគ្នានៃពុទ្ធសាសនា និងហិនឌូសាសនា ប្រទេសណេប៉ាល់គឺជាសង្គមពុទ្ធសាសនាតែមួយគត់ដែលនៅរក្សាការបែងចែកវណ្ណៈនៅក្នុងទីវត្តអារាម។ រយៈពេល ៥០០ ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ គេឃើញមានការកើនឡើងនៃព្រះសង្ឃដែលអាចរៀបអពាហ៍ពិពាហ៍ ជាមួយនឹងពួកវណ្ណៈពីកំណើតដែលក្រោយមកក្លាយជាអ្នករក្សាទីវត្តអារាម និងអ្នកដឹកនាំពិធីសែនព្រេនសាសនា។

 ប្រទេសរុស្សុី

តំបន់ បូរិយ៉ាតសៀ (Buryatia)និងតំបន់ទូវ៉ា (Tuva) និងតំបន់កាលមិកគា (Kalmykia) ទាំងបីនេះគឺជាតំបន់ដែលមានព្រះពុទ្ធសាសនាតាមទំនៀមទីបេ នៅក្នុងប្រទេសរុស្សី។ វត្តអារាមនៅក្នុងតំបន់ទាំងបីនេះត្រូវបានបំផ្លាញ លើកលែងតែបីវត្តដែលខូចខាតនៅតំបន់បូរិយ៉ាតសៀ (Buryatia) ក្រៅពីនោះត្រូវបានខូចខាតទាំងស្រុងដោយពួកស្តាលីនកំទេចចោលនៅចុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៣០។ នៅឆ្នាំ១៩៤០ ស្តាលីនបានបើកវត្តអារាមចំនួនពីរឡើងវិញធ្វើជានិមិត្តរូបនៅតំបន់បូរិយ៉ាតសៀ ក្រោមការឃ្លាំមើលយ៉ាងតឹងរឹងពីសំណាក់ក្រុមចារកម្មកាសេបេ (KGB)។ ព្រះសង្ឃដែលត្រូវបានចាប់ផ្សឹកហើយ ត្រូវពាក់ស្បង់ជីពរធ្វើជាឯកសណ្ឋាននៅពេលថ្ងៃដើម្បីធ្វើពិធីសាសនា។  បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃរបបកុម្មុយនិស្ត ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏មានការរីកចំរើនឡើងវិញនៅក្នុងតំបន់ទាំងបីនោះ។ ប្រជាជនទីបេដែលបាននិរទេសខ្លូនបានបញ្ជួនគ្រូជាច្រើន ហើយព្រះសង្ឃវ័យក្មេងត្រូវបានបញ្ជូនអោយទៅហ្វឹកហាត់នៅវត្តអារាមទីបេនៅប្រទេសឥណ្ឌា។ មានវត្តអារាមជាង២០ ត្រូវបានបង្កើតឡើងជាថ្មីនៅតំបន់ទាំងបីនេះគឺនៅបូរិយ៉ាតសៀ (Buryatia) តំបន់ទូវ៉ា (Tuva) និងនៅតំបន់កាលមីគា (Kalmykia)។

ចំនេះដឹងសុីជម្រៅនៃព្រះពុទ្ធសាសនាបានមកដល់ទ្វីបអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី១៩ ដោយសារតែការដាក់អាណានិគមរបស់អឺរ៉ុបមកលើប្រទេសកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ និងតាមរយៈការងាររបស់អ្នកផ្សព្វផ្សាយ និងពួកបញ្ញវ័ន្តសាសនាគ្រឹស្ត។ ស្របពេលជាមួយគ្នានេះដែរ កម្មករអន្តោប្រវេសន៍ចិន និងជប៉ុនបានសាងសង់វត្តអារាមនៅអាមេរិចខាងជើង(ប្រទេសអាមេរិកសព្វថ្ងៃ)។

គ្រប់ទម្រង់នៃព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងអស់ឃើញមាននៅជុំវិញពិភពលោក ទាំងនៅក្នុងប្រទេសមិនមែនកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាតាមទំនៀមរបស់ពួកគេក៏ដោយ។ មានក្រុមមនុស្សពីរក្រុមដែលចូលរួមគឺ៖ ជនអន្តោប្រវេសន៍អាស៊ី និងអ្នកបដិបត្តិមិនមែនជនជាតិអាស៊ី។ ជនអន្តោប្រវេសន៍អាស៊ី ពិសេសនៅប្រទេសអាមេរិច និងអូស្ត្រាលី និងពេលខ្លះនៅប្រទេសអឺរ៉ុបជាដើម តែងសាងវត្តអារាមតាមបែបទំនៀមរបស់ខ្លួន។ ការផ្តោតសំខាន់នៃវត្តអារាមទាំងនេះ គឺដើម្បីផ្សព្វផ្សាយនូវការបដិបត្តិដោយសទ្ធាជ្រះថ្លា និងធ្វើជាទីស្នាក់ការកណ្តាលសម្រាប់សហគមន៍ដើម្បីជួយដល់សមាគមជនអន្តោប្រវេសន៍ក្នុងការថែរក្សាអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌រៀងៗខ្លួនរបស់ពួកគេ។ នៅពេលនេះគឺមានពុទ្ធសាសនិកជនជាង៤លាននាក់ហើយនៅប្រទេសអាមេរិច ហើយជាង២នាក់គឺនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។

មជ្ឈមណ្ឌលព្រះធម៌រាប់ពាន់ទីតាំង (Dharma Centers)មកពីទំនៀមផ្សេងៗជាច្រើនត្រូវបានគេឃើញមាននៅជាង១០០ប្រទេសនៅជុំវិញពិភពលោក ពោលគឺនៅគ្រប់ទ្វីបទាំងអស់។ ទីស្នាក់ការព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេ ព្រះពុទ្ធសាសនាហ្សិន និងថេរៈវាទទាំងនេះភាគច្រើនត្រូវបានចូលរួមដោយជនជាតិមិនមែនដើមកំណើតអាស៊ី ហើយពួកគេផ្តោតលើការបដិបត្តិសមាធិ ការសិក្សា និងការបដិបត្តិពិធីតាមទំនៀម។ គ្រូទាំងនោះរួមមានពួកបស្ចិមប្រទេស និងពុទ្ធសាសនិកជនជនជាតិដើមមកពីប្រទេសអាស៊ី។ ទីស្នាក់ការដែលមានចំនួនមនុស្សច្រើនជាងគេអាចរកឃើញបាននៅប្រទេសអាមេរិច បារាំង និងអាល្លឺម៉ង់។ មានកូនសិស្សដែលប្រាកដប្រជាជាច្រើនរូបត្រូវធ្វើដំណើរទៅកាន់អាស៊ីដើម្បីសិក្សាឱ្យបានកាន់តែស៊ីជម្រៅថែមទៀត។ មួយវិញទៀត ក៏មានកម្មវិធីសិក្សាព្រះពុទ្ធសាសនានៅតាមបណ្តាសាកលវិទ្យាល័យជាច្រើននៅជុំវិញពិភពលោក ដែលពោរពេញដោយការសន្ទនា ពិភាក្សា និងផ្លាស់ប្តូរយោបល់រវាងសាសនាព្រះពុទ្ធ និងសាសនាដទៃទៀត វិទ្យាសាស្ត្រ ចិត្តវិទ្យា និងវេជ្ជសាស្ត្រជាដើម។ សម្តេចសង្ឃដាឡៃឡាម៉ា (Dalai Lama) ក៏បានដើរតួរនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងកិច្ចការនេះផងដែរ។