ទស្សនៈពិតបួនយ៉ាងសំរាប់យកមកធ្វើការសង្កេតចំពោះការបង្រៀននៃព្រះពុទ្ធសាសនា

ទស្សនៈពិតទីមួយស្តីអំពីរឿងរ៉ាវ ឬសភាវៈជាក់លាក់ទាំងឡាយរមែងកើតឡើងបានអាស្រ័យលើរឿងរ៉ាវឬសភាវផ្សេងទៀតជាបច្ច័យ អាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមក។ នេះគឺជាទស្សនៈពិតនៃអាស្រ័យភាព(បដិច្ចសមុប្បាទ)។ ដើម្បីញាំងឪ្យកើត ឬញាំងឪ្យលេចចេញជារូបរាង ឬលទ្ធផលមួយបាន វាត្រូវតែអាស្រ័យលើមូលហេតុ និងលក្ខខណ្ឌជាច្រើនផ្សេងទៀត។ នេះគឺជាទស្សនៈពិតមួយដែលយើងទាំងអស់គ្នាអាចទទួលយកបាន។ ពោលវាមានអត្ថន័យថា ប្រសិនបើយើងប្រាថ្នាចង់ធ្វើការអភិវឌ្ឍនូវគុណតម្លៃណាមួយ ឬដើម្បីយល់ឪ្យច្បាស់អំពីអ្វីមួយនោះ ន៎ុះយើងត្រូវតែធ្វើការពិនិត្យសង្កេត ថាតើរបស់នោះវាអាស្រ័យលើបច្ច័យអ្វីឪ្យប្រាកដ។ តើយើងចាំបាច់ ត្រូវអភិវឌ្ឍអ្វីជាមុនសិនដើម្បីឪ្យស្របទៅតាមគោលការណ៍ និងមូលដ្ឋានរបស់វា?

ការសម្រេចធម៌នៅគ្រប់កំរិតនីមួយៗអាស្រ័យលើការសម្រេចបាន និងកត្តាដ៏ទៃផ្សេងៗទៀតជាច្រើន ដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការសម្រេចធម៌នោះ។ ឧបមាដូចជាថា៖ ប្រសិនបើយើងប្រាថ្នាចង់អភិវឌ្ឍនូវស តិត្រិះរិះពិចារណា (បញ្ញា ឬប្រាជ្ញា) ឬអភិវឌ្ឍការយល់ដឹងអំពីសុញ្ញភាព ឬអំពីសភាវពិតជាដើម ន៎ុះយើងចាំបាច់ត្រូវធ្វើការ សង្កេត និងត្រូវដឹងថាតើការយល់ដឹងនោះពឹងអាស្រ័យលើកត្តាអ្វីឪ្យប្រាកដ។ វាពឹងអាស្រ័យលើសមាធិ ពោលគឺបើគ្មានសមាធិទេ យើងមិនអាចអភិវឌ្ឍការយល់ដឹងបានឡើយ។ សំនួរបន្ទាប់សួរថា តើសមាធិ ពឹងអាស្រ័យលើអ្វី? វាពឹងអាស្រ័យលើសីល(Self-Discipline)។ ប្រសិនបើយើងមិនមានសីលដើម្បី កែតម្រូវចិត្តរបស់យើង មិនឪ្យរាយមាយទេ យើងប្រហែលជាមិនអាចអភិវឌ្ឍសមាធិបានទេ។ ដូច្នេះប្រសិនបើយើងប្រាថ្នាចង់អភិវឌ្ឍនូវសតិត្រិះរិះពិចារណាអំពីសុញ្ញភាព ន៎ុះយើងចាំបាច់ត្រូវតែអភិវឌ្ឍសីល និងសមាធិជាមុនសិន។

ការយកទស្សនៈពិតទីមួយនេះមកអនុវត្តជាក់ស្តែងគឺជាប្រការដ៏សំខាន់នៅក្នុងការសិក្សាព្រះពុទ្ធសាសនា។ ពួកយើងទាំងអស់គ្នាភាគច្រើនប្រាថ្នាចង់សម្រេចបាននូវរឿងរ៉ាវអស្ចារ្យជាច្រើន ពេលណាយើងអានគម្ពីរធម៌ ក៏ប៉ុន្តែបើយើងពិតជាមានភាពប្រាកដនិយមចំពោះក្តីប៉ងប្រាថ្នារបស់យើងមែននោះ ន៎ុះយើងចាំបាច់ត្រូវតែសិក្សាសង្កេតឪ្យបានច្បាស់ថា តើការសម្រេចបាន ឬភាពជោគជ័យនោះពឹងអាស្រ័យលើអ្វីឪ្យប្រាកដ។ ពេលណាយើងដឹងថា យើងត្រូវធ្វើអ្វីដើម្បីឈានទៅដល់គោលដៅរបស់យើង ហើយយើងដឹងអំពីរបៀបដើម្បី ឈានទៅដល់គោលដៅហើយនោះ ន៎ុះយើងអាចចាប់ផ្តើមពីមូលដ្ឋានគ្រឹះឡើងទៅ។ ប្រការនេះស្តែងថាការបដិបត្តិរបស់យើងពិតជាមានភាពប្រាកដនិយមមែន។

ទស្សនៈពិតទីពីរគឺជាទស្សនៈពិតនៃមុខងារនិងប្រសិទ្ធិភាព។ រៀងរាល់អព្ភូតហេតុទាំងអស់ដែលកើត ឡើង គឺដោយសារមូលហេតុ និងលក្ខខណ្ឌនានា និងបញ្ជាក់ពីមុខងារជាក់លាក់របស់ខ្លួន ពោលដូចជាភ្លើង តែងស្តែងបញ្ជាក់នូវមុខងារតួនាទីនៃការឆេះ  ហើយការឆេះនេះទៀតសោតគឺមិនមែនជាធាតុទឹកទេ។ ជាថ្មីម្តងទៀត នេះគឺជាការសន្និដ្ឋានសាមញ្ញនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ជាទស្សនៈពិត ហើយគឺជាអ្វីដែលយើងអាចទទួលយកបានផងដែរ ។ ការអនុវត្តប្រើប្រាស់របស់វានោះគឺថា នៅក្នុងការសិក្សារៀនសូត្រព្រះធម៌ យើងចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការ ពិនិត្យសង្កេតនូវមុខងារ និងប្រសិទ្ធិភាពរបស់វា។ យើងទទួលបានការណែនាំអំពីសភាពនៃចិត្តជាក់លាក់ ឬក៏ស្តីអំពីពពួកអារម្មណ៍ដែលយើងត្រូវអភិវឌ្ឍឡើង ពោលគឺដូចជាក្តីស្រលាញ់(ករុណា) និងសមាធិ និងស្តីអំពីពពួកអារម្មណ៍ដែលយើងត្រូវកម្ចាត់បង់ឪ្យអស់ពីសណ្តាន ពោលគឺដូចជាក្តីភាន់ច្រឡំ (មោហ) ឬកំហឹង (ទោសៈ) ជាដើម ហើយយើងត្រូវបានគេបង្រៀនអំពីវិធីសាស្រ្តជាក់លាក់ផ្សេងៗគ្នាដើម្បីឪ្យយើងធ្វើការបដិបត្តិកម្ចាត់បង់វាចោលឪ្យអស់។ ដើម្បីយល់នូវវិធីសាស្រ្តទាំងនោះបានច្បាស់លាស់ យើងចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការសង្កេតថា តើវិធីសាស្រ្តនោះមានប្រសិទ្ធិភាពបែបណា ហើយមានមុខងារអ្វីខ្លះ? ដោយសារតែរឿងខ្លះ ឬវិធីសាស្រ្តខ្លះអាចដំណើរការស្របគ្នាបាន តែវិធីសាស្រ្តខ្លះទៀតមិនអាចដំណើរការស្របគ្នាបានទេ ពោលគឺសភាពនៃចិត្តមួយ នឹងដំណើរការដើម្បីជួយលើកកម្ពស់ដល់សភាពនៃចិត្តមួយផ្សេងទៀត។ 

ឧទាហរណ៍៖ ការសង្កេត និងបទពិសោធន៍នៃវិធីសាស្រ្តសមាធិជាក់លាក់មួយ ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍក្តីករុណា និងដើម្បីបង្កើននូវភាពជឿជាក់របស់យើងនៅក្នុងវិធីសាស្រ្តនោះ  យើងត្រូវធ្វើការសង្កេតមើលថា “តើប្រការនេះត្រូវ ឬខុស?” បន្ទាប់មកទៀត យើងព្យាយាមដើម្បីទទួលបាននូវបទពិសោធន៍នៃវិធីសាស្រ្តនោះ។ តួនាទី និងមុខងារនៃការបដិបត្តិធ្វើបែបនេះគឺវាផ្តល់ឪ្យយើងនូវភាពជឿជាក់លើវិធីសាស្រ្តនោះ។ តើអ្វីទៅជាមុខ ងារតួនាទីនៃភាពជឿជាក់ ដែលថាវិធីសាស្រ្តនៃការបដិបត្តិនោះត្រឹមត្រូវ ឬមានប្រសិទ្ធិភាព? ពោលគឺវាជួយបង្កើននូវសមត្ថភាពរបស់យើងឪ្យបដិបត្តិវិធីសាស្រ្តនោះឪ្យកាន់តែជ្រៅថែមទៀត។ ប្រសិនបើយើងមិ នមានភាពជឿជាក់គ្រប់គ្រាន់ចំពោះកិច្ចការអ្វីដែលយើងកំពុងធ្វើទេ យើងនឹងមិនបដិបត្តិធ្វើកិច្ចការនោះទេ តែប្រសិនបើយើងយល់ដឹងច្បាស់លាស់នូវមុខងារ និងតួនាទីនៃដំណាក់កាលនីមួយៗថាជាអ្វីនោះ យើងនឹងដាក់ចិត្តដាក់កាយរបស់យើងនៅលើដំណាក់កាលនីមួយៗនោះជាក់ជាមិនខាន។ ប្រសិនបើ យើងមិនយល់ច្បាស់ទេ យើងនឹងមិនបដិបត្តិលើវិធីសាស្រ្តណាមួយនោះទេ។ 

លើសពីនេះទៅទៀត យើងចាំបាច់ត្រូវយល់នូវមុខងារតួនាទីនៃកិច្ចអ្វីមួយឪ្យបានច្បាស់ដើម្បីលុបបំបាត់ ឬដើម្បីទប់ទល់នឹងប្រការអ្វីមួយផ្សេងទៀត។ ឧបមាថា៖ មានភាពជឿជាក់លើវិធីសាស្រ្តមួយ កម្ចាត់បង់ នូវភាពរុញរាមិនច្បាស់នៅក្នុងចិត្តលើវិធីសាស្រ្តនោះ។ ខ្វះភាពជឿជាក់លើវិធីសាស្រ្ត ឬខ្វះភាពជឿជាក់ លើសមត្ថភាពរបស់យើង ដើម្បីបន្តបដិបត្តិវិធីសាស្រ្តនោះ ទប់ស្កាត់យើងមិនឪ្យសម្រេចកិច្ចការនោះបាន ឬទប់ស្កាត់យើងមិនឪ្យឈានទៅដល់គោលដៅណាមួយបានឡើយ។ 

វាគឺជាប្រការដ៍សំខាន់ដែលយើងត្រូវដឹងឪ្យច្បាស់ថា កិច្ចអ្វីមួយដែលយើងសិក្សា និងដំណាក់កាលនៃ ការបដិបត្តិនីមួយៗដែលយើងកំពុងតែបដិបត្តិនោះ ថាតើវាជួយពង្រឹង និងជួយកម្ចាត់បង់អ្វីដល់យើងឪ្យ ប្រាកដ ន៎ុះយើងនឹងមានឥរិយាបថប្រាកដនិយមចំពោះកិច្ចអ្វីដែលយើងកំពុងធ្វើជាក់ជាមិនខាន។ ឧបមាថា៖ ហេតុអ្វីយើងប្រាថ្នាចង់ធ្វើការអភិវឌ្ឍនូវសភាពវិជ្ជមាននៃចិត្តជាក់លាក់មួយ ឬប្រាថ្នាចង់អភិវ ឌ្ឍនូវឥរិយាបថ ពោលដូចជាក្តីករុណជាដើម (ក្តីស្រឡាញ់)? ចម្លើយគឺថា ហេតុផលត្រឹមត្រូវនោះគឺដោ យសារ សភាពវិជ្ជមាននៃចិត្ត និងឥរិយាបថ និងក្តីករុណា មុខងារនិងតួនាទីរបស់វា គឺញាំងឪ្យមានសន្តិភាពនៃចិត្ត និងអាចឪ្យយើងជួយដល់អ្នកដ៍ទៃទៀតបាន។ តើហេតុអ្វីយើងប្រាថ្នាចង់កម្ចាត់បង់នូវសភាពអវិជ្ជមាននៃចិត្តជាក់លាក់មួយចោលឪ្យអស់ពីសណ្តាន ពោលដូចជាក្តីខឹងក្រោធ (កំហឹង)? ចម្លើយគឺថា៖ ដោយសារតែអ្វីដែលវាបង្កឡើង៖ ពោលវាបង្កបញ្ហាដល់អ្នកដ៍ទៃ និងដល់រូបយើងផ្ទាល់។ ដឹងថាប្រការ នេះពិតជាសំខាន់ ពេលណាយើងប្រាថ្នាចង់បញ្ឈប់នូវឥរិយាបថអកុសល (បំផ្លាញដល់រូបយើង) ដែល យើងតោងជាប់មិនលែងចំពោះវា ពោលគឺដូចជាការជក់បារីជាដើម។ ប្រសិនបើយើងយល់ច្បាស់ថា មុខងារតួនាទីនៃទង្វើនោះបង្កអ្វីខ្លះដល់យើង ឧបមាដូចជាការជក់បារី វាបង្កផលវិបាកអ្វីខ្លះដល់សួតយើងជាដើម ពេលនោះយើងនឹងយល់យ៉ាងច្បាស់ថាហេតុអ្វីយើងចាំបាច់ត្រូវឈប់ជក់បារី។ ន៎ុះហើយគឺជារបៀ បដែលយើងយកទស្សនៈពិតនៃមុខងារនិងប្រសិទ្ធិភាពនេះមកប្រើប្រាស់។ 

ទីបីគឺជាទស្សនៈពិតនៃការតម្កល់ឡើងដោយហេតុផល។ ប្រការនេះមានន័យថា ខ្លឹមសារមួយត្រូវបានតាំងឡើង ឬត្រូវបានបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់ថាត្រឹមត្រូវតាមក្បូនខ្នាត មិនមានការភាន់ច្រឡំឡើយ។ ដំបូងបំផុតយើងចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការសង្កេតចំពោះអ្វីមួយដែលយើងសិក្សា ពោលដូចជាព្រះធម៌ជាដើម ដើម្បីក់ណត់ឪ្យច្បាស់ថាតើធម្មាចារ្យ ឬអជ្ញាធរដែលបានសរសេរគម្ពីរព្រះធម៌មកនោះមានលក្ខណៈផ្ទុយ ឬទំទាស់នឹងអ្វីដែលយើងសិក្សានោះទេ។ តើយើងដឹងបានដោយរបៀបណាថាការបង្រៀននោះគឺជាការបង្រៀ ននៃព្រះធម៌? ពោលគឺត្រូវតែសុីគ្នានឹងអ្វីដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានបង្រៀនមក។ ដោយសារតែព្រះ សម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានបង្រៀនទ្រឹស្តីផ្សេងៗគ្នាជាច្រើនទៅកាន់សាវ័កខុសៗគ្នាជាច្រើនរូបនោះ បើគ្រាន់ តែមើលពីសំបកក្រៅតែម្យ៉ាងនោះវាហាក់បីដូចជាមានលក្ខណៈប្រតិកូលទៅហើយ(ផ្ទុយ) តើយើងដឹង ពីគោលបំណងដ៍ជ្រៅបំផុតរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានដោយរបៀបណា? ព្រះគ្រូធម្មាចារ្យជាតិឥណ្ឌា ព្រះនាម ធម្មាកិរតិ ព្រះអង្គបានធ្វើការពន្យល់ថា ប្រសិនបើការបង្រៀន(ព្រះធម៌)មួយនោះទំនងដូចជា ទម្រងមួយដែលផុសឡើងនៅក្នុងការបង្រៀនរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដដែលៗមិនដាច់នោះ ន៎ុះយើងដឹង ថាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធពិតជាមានព្រះរាជបន្ទូលពិតមែន។ ប្រការនេះជាប្រការសំខាន់ ជាពិសេសទាក់ទងនឹ ងបណ្តាបញ្ហាសីលធម៌នានា។ 

មធ្យោបាយទីពីរដើម្បីដឹងចំពោះអ្វីមួយថាត្រឹមត្រូវនោះគឺតាមរយៈតក្ក និងបេយ្យាលន័យ(សេចក្តីសន្និដ្ឋានផ្អែកលើហេតុផលច្បាស់លាស់)។ តើវាត្រឹមត្រូវតាមតក្កវិជ្ជាទេ ឬវាផ្ទុយពីតក្កសាស្រ្ត? តើវាមានលក្ខ ណៈសុភវិនិច្ច័យតាមវិចារណញ្ញាណធម្មតារបស់យើងទេ ឬវាមានលក្ខណៈចម្លែកខុសគេទាំងស្រុង? បន្ទាប់មកទៀត វិធីដើម្បីដឹងទីបីនោះគឺត្រង់ៗតែម្តងគឺ ការគិត។ ពេលដែលយើងធ្វើសមាធិពិតប្រាកដនោះ តើបទពិសោធន៍នៃការធ្វើសមាធិរបស់យើងនោះវាផ្ទុយ ឬស្របទៅនឹងការបង្រៀននោះ?

សូមយើងក្រឡេកមើលលើគំរូឧទាហរណ៍អំពីរបៀបដែលត្រូវអនុវត្តប្រើប្រាសនូវទស្សនៈពិតនេះ។ យើងអាចទទួលបាននូវការបង្រៀនដែលត្រូវអនុវត្តប្រើប្រាស់នូវអារម្មណ៍បដិបក្ខជាក់លាក់មួយ ដើម្បីធ្វើ ការកម្ចាត់បង់នូវកង្វះខាត់ផ្នែកអារម្មណ៍ជាក់លាក់មួយ ឬដើម្បីកម្ចាត់បង់បញ្ហា ឧបមាដូចជាថា “ក្តីករុណាយកឈ្នះលើក្តីក្រោធ”។ ធុរៈដំបូងដែលយើងត្រូវពិចារណានោះគឺថា តើប្រការនេះស្របគ្នា ទៅនឹងអ្វីដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានបង្រៀនមកទេ? បាទ! ប្រការនេះមិនខុស មិនផ្ទុយពីអ្វីដែលព្រះពុទ្ធ បង្រៀនមកទេ។ 

តើវាពិតត្រឹមត្រូវទៅតាមតក្កសាស្រ្តទេ? បាទ!ក្តីករុណ(ក្តីស្រឡាញ់) គឺជាក្តីប្រាថ្នាឪ្យមនុស្សឯទៀតមា នក្តីសុខ។ ហេតុអ្វីមនុស្សនេះ ជាអ្នកដែលយាយី និងបង្កទុក្ខទោសដល់រូបខ្ញុំ និងជាមនុស្សដែលធ្វើឪ្យខ្ញុំ ខឹងនេះ ប្រព្រឹត្តបែបនេះទៅវិញ? មនុស្សម្នាក់នេះគឺកំពុងប្រព្រឹត្តទង្វើដ៍អាក្រក់ទាំងនេះ ដោយសារគេជា មនុស្សមិនមានក្តីសុខ ជាមនុស្សមានចិត្តគំនិតមិនសប្បាយ។ ប្រសិនបើរូបខ្ញុំមានក្តីករុណាចំពោះមនុស្ស ម្នាក់នេះ ខ្ញុំសូមប្រាថ្នាឪ្យគេមានក្តីសុខ និងប្រាថ្នាឪ្យគេមានចិត្តគំនិតសប្បាយ មិនអន់ចិត្ត និងកំុឪ្យមានទុ ក្ខវេទនា។ ការមានឥរិយាបថ និងការគិតបែបនេះ វាជួយទប់ស្កាត់យើងមិនឪ្យខឹងសម្បារជាមួយមនុស្ស ម្នាក់នោះ មែនអត់? វាគឺពិតជាសមហេតុសមផលណាស់។ ប្រសិនបើមនុស្សម្នាក់នេះបង្កទុក្ខទោសជា ច្រើន ប្រសិនបើខ្ញុំចង់ឪ្យគេឈប់ប្រព្រឹត្តបែបនោះតទៅទៀតនោះ ខ្ញុំខ្លួនឯងចាំបាច់ត្រូវតែពង្រីកក្តីករុណា របស់ខ្ញុំបន្ថែមទៀត (ក្តីស្រឡាញ់)ពោលគឺខ្ញុំត្រូវប្រាថ្នាឪ្យគេសប្បាយ និងមានក្តីសុខ ពីព្រោះថា ប្រសិន បើគេជាមនុស្សមានក្តីសុខសប្បាយហើយ គេនឹងមិនបង្កទុក្ខទោសដល់អ្នកដ៍ទៃឡើយ។ ដោយគ្រាន់តែ ខឹងសម្បារជាមួយបុគ្គលនោះតែម៉្យាង មិនអាចធ្វើឪ្យគេឈប់បង្កទុក្ខទោសដល់អ្នកដ៍ទៃបានឡើយ។ បើអ៊ីចឹងមានន័យថា ការបង្រៀននេះ(ព្រះធម៌)ពិតជាសមហេតុសមផល។

ចុងក្រោយបង្អស់ យើងធ្វើការសង្កេតដោយប្រើការគិតត្រង់ៗតែម្តង ឬដោយប្រើប្រាស់បទពិសោធន៍នៃ ការបដិបត្តិសមាធិ។ នៅក្នុងន័យម្យ៉ាងទៀត យើងធ្វើការសាកល្បងមើល ថាតើវាមានប្រសិទ្ធិភាពឬអត់ ។ ពោលគឺថា ប្រសិនបើខ្ញុំបដិបត្តិសមាធិចម្រើនក្តីករុណា(ក្តីស្រលាញ់)តើវាកាត់បន្ថយការខឹងក្រោធរប ស់ខ្ញុំបានខ្លះទេ? បាទ! កាត់បន្ថយបាន។ ន៎ុះគឺជាការសាកល្បងទីបីចំពោះប្រការអ្វីមួយ ថាតើការបង្រៀន នោះជាការបង្រៀនសមហេតុសមផលឬអត់។ នេះគឺជាវិធីសាស្រ្តដែលយើងយកទស្សនៈពិតនៃការតាំងឡើង ឬតម្កល់ឡើងដោយហេតុផលមកប្រើប្រាស់។ 

ទស្សនៈពិតដែលត្រូវយកមកគិតចុងក្រោយគេបង្អស់គឺជាទស្សនៈពិតនៃធម្មជាតិដើមនៃរឿងរ៉ាវផ្សេងៗ។ នេះគឺជាទស្សនៈពិតដែលបញ្ជាក់ថា សច្ចភាពមួយចំនួនខ្លះគឺគ្រាន់តែជាសារជាតិ ឬគ្រាន់តែជាធម្មជា តិនៃសភាវផ្សេងៗតែប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺដូចជាភ្លើងដែលធាតុក្តៅជាដើម និងទឹកដែលមានលក្ខណៈត្រជាក់ ហើយសើមជាដើម។ តើហេតុអ្វីភ្លើងក្តៅ ហេតុអ្វីទឹកត្រជាក់ ហើយសើម? ពិតណាស់ ន៎ុះគឺជាធម្មជាតិនៃធាតុទាំងពីរនេះ។ ចំពោះ ព្រះធម៌វិញ យើងចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការសង្កេត តើចំណុចណាមួយដែលត្រឹមត្រូវទៅតាមច្បាប់ធម្មជាតិ នៃសភាវនោះ ពោលគឺដូចជាថា សត្វលោកទាំងអស់ប្រាថ្នាចង់បានក្តីសុខ ហើយគ្មានបុគ្គលណាម្នាក់ប្រាថ្នាក្តីទុក្ខឡើយ។ តើមកពីមូលហេតុអ្វី? ន៎ុះគឺជាច្បាប់ធម្មជាតិ! សូមអ្នកយកឧទាហរណ៍មួយទៀតមកគិត៖ ក្តីទុក្ខកើតឡើងពីទង្វើអកុសល(បែបបំផ្លាញខ្លួនឯង) ក្តីសុខកើតឡើងពីទង្វើកុសល។ តើមកពីមូលហេ តុអ្វី? ន៎ុះគឺជាធម្មជាតិនៃច្បាប់ចក្រវាឡនេះ។ វាមិនមែនបង្កើតឡើងដោយព្រះពុទ្ធទេ តែវាគឺជាច្បាប់ធម្ម ជាតិ។ ប្រសិនបើយើងធ្វើការសង្កេតឃើញថា រឿងរ៉ាវផ្សេងៗកើតឡើយដោយធម្មជាតិរបស់វានោះ យើងចាំបាច់ត្រូវតែទទួលយកនូវសច្ចភាពទាំងនោះថាជាសច្ចភាពនៃជីវិត។ តែបើយើងគ្រាន់តែខឹងច្រ ឡោតចំពោះសច្ចភាពនៃច្បាប់ធម្មជាតិទាំងនោះទេ វាពិតជាខាត់ពេលវេលាឥតប្រយោជន៍មិនខាន។ 

អត្ថន័យមួយក្នុងចំណោមអត្ថន័យជាច្រើនស្តីអំពីធម្មជាតិនៃរឿងរ៉ាវខ្លះៗដែលជាប់ពាក់ពន្ធ័ និងមានសា រៈសំខាន់បំផុតចំពោះការបដិបត្តិព្រះធម៌នោះគឺថា សច្ចភាពនៃសង្សារវដ្ត មានឡើង និងមានចុះជាធម្មតា។ ប្រការនេះមិនគ្រាន់តែសំដៅដល់ការចាប់កំណើតនៅទីឋានល្អ ឬមិនល្អប៉ុណ្ណោះទេ តែវាសំដៅដល់ការ រស់នៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃពីខណៈពេលមួយទៅខណៈពេលមួយរបស់យើង ពោលអារម្មណ៍របស់យើង កិច្ចអ្វីមួយដែលយើងមានអារម្មណ៍ថាចង់ធ្វើវានោះ អារម្មណ៍នោះប្រែប្រួលចុះឡើងៗជាដើម។ ប្រសិន បើយើងទទួលយកវាថាជារឿងធម្មជាតិ ន៎ុះយើងនឹងមិនចាំបាច់ខឹងអន់ចិត្តអ្វីឡើយ។ តើអ្នករំពឹងចង់បាន អ្វីពីសង្សារវដ្ត? ជាប្រការពិតណាស់ថា នៅក្នុងថ្ងៃខ្លះការបដិបត្តិសមាធិប្រព្រឹត្តទៅល្អធម្មតា តែនៅក្នុង ថ្ងៃខ្លះទៀតវិញ វាប្រព្រឹត្តទៅមិនល្អសោះ។ ថ្ងៃខ្លះខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថាចង់បដិបត្តិ តែថ្ងៃខ្លះវិញអត់សោះក៍មាន បើទោះបីជាបែបនោះក្តី វាមិនមានបញ្ហាអ្វីធំដុំទេ! ន៎ុះគឺគ្រាន់តែជារឿងធម្មតាទេ។ ទុកឪ្យវាទៅតាម ដំណើរវាទៅ សូមកុំខឹង កុំអន់ចិត្តធ្វើអ្វី។ នោះគឺជាប្រការដ៍សំខាន់ត្រូវចងចាំ។ 

ប្រសិនបើយើងប្រាថ្នារំកិលខ្លួនយើងចូលទៅជិតព្រះធម៌ប្រកបដោយឥរិយាបថប្រាកដនិយមមែននោះ ចំណុចទាំងបួនប្រការដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានបង្រៀនមកនេះគឺពិតជាមានអត្ថប្រយោជន៍ណាស់សំរាប់យើង។ ដើម្បីធ្វើការបញ្ជាក់ការយល់ដឹងរបស់យើងចំពោះប្រការទាំងនេះ និងចំពោះរបៀបដែលត្រូវយកមកប្រើប្រាស់នៅក្នុងការសិក្សាព្រះធម៌របស់យើង។ តោះសូមយើងក្រឡេ កមើលលើឧទាហរណ៍មួយ ពោលគឺការមិនជាប់ជំពាក់ចំពោះរូបរាងកាយរបស់យើង។ 

1. តើការអភិវឌ្ឍនៃការមិនជាប់ជំពាក់នេះ ពឹងអាស្រ័យលើប្រការអ្វី? វាអាស្រ័យលើការយល់ដឹងចំពោះអនិច្ចតាធម៌(ភាពមិនទៀងទាត់) ការកើតឡើងវិញ របៀបអត្ថិភាពនៃអត្តភាព ទំនាក់ទំនងរវាងចិត្តនិងកាយ និងអត្តភាពជាដើម។ល។ 
2. តើអ្វីទៅជាមុខងារ និងនាទីនៃការអភិវឌ្ឍភាពមិនជាប់ជំពាក់ចំពោះរាងកាយរបស់យើង? មុខងារ និងនាទីជួយយើងកុំឪ្យខឹង កុំឪ្យអន់ចិត្ត ពេលយើងធ្លាក់ខ្លួនឈឺ ពេលយើងកាន់តែចាស់ជរាវង្វែងវង្វាន់។ 
3. តើប្រការនេះវាតាំងឡើងដោយមានហេតុនិងផលទេ?បាទ! ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថា ការមិនជា ប់ជំពាក់នឹងកាយ កម្ចាត់បង់នូវមូលហេតុមួយក្នុងចំណោមមូលហេតុនានានៃទុក្ខ៖ ក្តីជាប់ជំពាក់ ដោយដឹងថារបស់អ្វីមួយមិនទៀងទាត់ មិនឋិតឋេរ តើវាសមហេតុផលទេ? បាទ!ពីព្រោះថា រាងកាយប្រែប្រួល កាន់តែចាស់ជរាពីខណៈពេលមួយទៅខណៈពេលមួយទៀត។ តើយើងជួបពិសោធន៍ ឬជួបប្រទះនឹងតួនាទីរបស់វាទេ? បាទ!នៅខណៈពេលដែលយើងបង្កើតភាពមិនជាប់ជំពាក់ចំពោះវានោះ យើងមើលឃើញថាយើងនឹងជួបប្រទះក្តីទុក្ខ និងបញ្ហាតិចទៅៗ។ 
4. ចុះធម្មជាតិនៃរឿងរ៉ាវផ្សេងៗយ៉ាងម៉េចវិញ? ប្រសិនបើខ្ញុំធ្វើសមាធិលើភាពមិនជាប់ជំពាក់ចំពោះរាងកាយរបស់ខ្ញុំនោះ តើក្តីសុខរបស់ខ្ញុំរីកកាន់តែធំពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃទេ? ទេ! មិនមែនទេ។ នេះគឺជាសង្សារវដ្ត ពោលគឺម្តងចុះ ម្តងឡើងអ៊ីចឹងឯង។ តែនៅចុងបញ្ចប់ នៃការគិតដែលមានរយៈពេលយូរ ខ្ញុំអាចក្លាយជាមនុស្សកាន់តែមានក្តីសុខជាងមុន ហើយជីវិតរបស់ខ្ញុំកាន់តែប្រសើរឡើង តែត្រូវចាំថា ប្រការនេះវាមិនកើតឡើងត្រង់ទៅមុខដូចបន្ទាត់នោះទេ។ មិនមែនជាច្បាប់ធម្មជាតិទេ។ 

យើងអាចមើលឃើញថា ការអនុវត្តប្រើប្រាស់នូវទស្សនៈពិតទាំងបួននេះដើម្បីធ្វើការសង្កេតចំពោះព្រះធម៌មួយ ពោលគឺដូចជាព្រះធម៌ស្តីអំពីការអភិវឌ្ឍនៃភាពមិនជាប់ជំពាក់ (មិនមានឧបាទាន) ចំពោះរាងកាយរបស់យើង យើងអភិវឌ្ឍបាននូវឥរិយាបថប្រាកដនិយមស្តីអំពីរបៀបដើម្បីឈានទៅរកការបដិបត្តិនោះ។ ទោះបីយ៉ាងណាក្តី ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់មានព្រះពុទ្ធដីកាថា “សូមកុំជឿលើអ្វីដែលអាត្មាបង្រៀនដោយគ្រាន់តែមានជំនឿ ឬដោយចេញពីការគោរពឪ្យសោះ ប៉ុន្តែអ្នកត្រូវធ្វើការសង្កេតដោយខ្លួនអ្នក ឪ្យដូចពេលដែលអ្នកទិញមាសដូច្នោះដែរ។” ព្រះអង្គទ្រង់មានន័យថា ត្រូវធ្វើការសង្កេតដោយប្រើប្រាស់នូវទស្សនៈទាំង បួនប្រការនេះ។