بدھ مت کیہ اے؟

بدھ مت اجیہے طریقیاں دا مجموعہ اے جو سانوں حقیقت دی صحیح سرت نال اپنے گناں نوں پنگرن وچ سہائت ہوندے نیں۔
 
ایس دی بنیاد اج توں ۲،۵۰۰ ورہے پہلاں بھارت وچ سدھارتھ گوتم – جس نوں اسی مہاتما بدھ دے نام توں جاننے آں، نے رکھی – بدھ مت پورے ایشیا وچ پھیلیا اتے ہن ایہ دنیا دا چوتھا وڈا دھرم اے۔ مہاتما بدھ نے اپنی چوکھی زندگی اوہ طریقے سکھلان وچ گزاری جنہاں توں اوس نوں گیان ملیا سی، تاں جے ہور لوکی وی آپوں روشن ضمیر مہاتما بدھ بن سکن۔ اوس نے محسوس کیتا کہ بھاویں اک مہاتما بدھ بننے دی یوگتا دے معاملے وچ سب برابر نیں، پر ترجیحات، پسند اتے گناں دے معاملہ وچ لوکاں وچ بوہت فرق ہوندا اے۔ ایس گل نوں موہرے رکھدیاں ہوئیاں اوس نے کئی طریقے دسے جنہاں راہیں انسان اپنی کمزوریاں اوپر قابو پا کے اپنے سارے گناں نوں کم وچ لیا سکدا اے۔
 
جنہاں  سماجاں نے بدھ مت نوں گلمے لایا اوہناں اندر فرق فرق وشے  اوپر زور دتا جاندا اے، اتے بھاویں بدھ مت دی کئی قسماں نیں پر اوناں ساریاں دی بنیادی شکشا اک اے۔

بنیادی بودھی شکشا– چار اُتّم سچ

 مہاتما بدھ دی سب توں مڈھلی شکشا چار اُتّم سچائیاں نیں، جو کہ چار حقیقتاں نیں جویں کہ پوہنچی ہوئی ہستیاں دا مشاہدہ اے:

 پہلا  اُتّم سچ: اصل مسٔلے

بھاویں زندگی وچ بوہت ساریاں خوشیاں وی نیں، ہر ہستی – چھوٹے جنے کیڑے توں لے کے، بے گھر جن اتے اک ارب پتی تک – سب نوں سمسیاواں نال واہ پیندا اے۔ جنم اتے موت دے وچکارلے وقفہ وچ، اسی بڈھے ہوندے جانے آں اتے بیمار ہونے آں، ساڈے ساکاں دا دہانت ہو جاندا اے۔ اسی اپنے من دی مراد پوری نہ ہون اوپر، یا غیر مطلوب حال نال واہ پین اوپر شکست خوردگی اتے نراش دا شکار ہونے آں۔  

دوجا اُتّم سچ: مسٔلیاں دا اصل سبب

 ساڈے مسٔلیاں دی بنیاد ولیویں حالات اتے سبب ہوندے نیں، پر مہاتما بدھ نے دسیا کہ اصل سبب ساڈی حقیقت توں لاعلمی اے: یعنی ساڈے من  کس طراں  وجود دے انہونے طریقیاں دا تصور بنا کے اوس نوں اپنے اوپر، ہر شخص دے اوپر اتے ہر شے دے اوپر پیش کردے نیں۔ 

تیسرا اُتّم سچ: سمسیاواں دی صحیح روک تھام

 مہاتما بدھ نے دسیا کہ ساڈی سارے مسٔلیاں توں نجات اوہناں دے سبب نوں مُکان نال ممکن اے تاں جے  ساڈا فیر کدی اوہناں نال واہ نہ پوے: اتے اوہ سبب اے ساڈی اپنی لاعلمی۔ 

چوتھا اُتّم سچ: من دا سچا رستہ

 مسٔلے تاں مکدے نیں جد اسی حقیقت دی صحیح سرت کر کے لاعلمی نوں مٹا دینے آں۔ ایس نوں پراپت کرنا اودوں  ممکن ہوندا اے جد اسی ایہ جان لئیے کہ اسی سب اک دوجے نال جُڑے ہوۓ آں اتے اک دوجے دے محتاج آں۔ ایس بنیاد اوپر اسی سب لئی برابر دا پیار اتے درد مندی پنگرنے آں۔ اک وار جدوں ساڈا پلیکھا جو سانوں اپنے اتے دوجیاں دے وجود بارے ہوندا اے دور ہو جاوے، تے فیر اسی اپنے لئی اتے غیراں لئی بھلائی دے کم کر سکنے آں۔ 

مہاتما بدھ دی شکشا دا گھیر

  دلائی لاما بدھ مت نوں تن حصیاں وچ ونڈدے نیں:

• من دی بودھی سائنس- ذاتی تجربہ دے حساب دے انوسار تصور، وچار اتے جذبے کویں کم کردے نیں
• بدھ فلسفہ –سنسکار اتے منطق، اتے بدھ مت دا حقیقت دا تصور
• بدھ دھرم –پشلی اتے آون والی زندگیاں اوپر ایمان، کرم، رسماں اتے دعا۔

 بدھ سائنس من دے شناختی کرماں دا لما چوڑا نقشہ جس اندر حسّیت، ڈوہنگی گوہ، توجہ، جاگرت، چیتا اتے ساڈے دونویں مثبت اتے منفی جذبے شامل نیں، پیش کر کے اجوکے پٹھیاں بارے گیان نوں مکمل کردی اے۔ اپنے مثبت اعصابی تانے بانے متھ کے، اسی اپنے من دی گناں بھری یوگتا وچ وادھا کر سکنے آ ں۔ 

بودھی گیان عقیدے دی تھاں پرکھ پرچول اوپر زیادہ بھروسہ کردا اے، ایس پاروں بودھی گیان لئی سائنسی دریافت بوہت فائدہ مند اے – چودھویں دلائی لاما

 طبیعی پدھر اوپر، بودھی سائنس اجوکے آُنّت طبی سربندھاں دا گیان رکھدی اے جس وچ بےشمار بماریاں دا علاج شامل اے۔ خارجی پدھر اوپر، ایہ مادہ اتے شکتی دا تفصیلی تجزیہ پیش کردی اے جس وچ قدریائی طبیعات نال رلدی ملدی کئی گلاں نیں۔ ایہ جگ دی شروعات، زندگی اتے اخیر نوں وی گوہ ہیٹھ لیاوندی اے، جس اندر موجودہ کائنات توں پہلاں کائناتاں دے چلار دا پر زور ذکر اے جس دی کوئی شروعات نئیں۔

 بودھی فلسفہ اجیہے مسٔلے جویں آپس دا دھرواس، اضافیت اتے کارنتا اوپر گل کردا اے۔ ایہ منطق دا اک تفصیلی نظام پیش کردا اے جو نظریہ دستہ جات اتے بحث مباحثے اوپر قائم اے، جس توں سانوں اپنے من دے ناقص وچاراں نوں سمجھن وچ مدد ملدی اے۔

 بودھی سنسکار ایس گل اوپر نربر نیں کہ انسان دے اپنے لئی اتے دوسریاں لئی کیہ فائدہ مند اے اتے کیہ نقصان دہ۔

ایس گل توں اڈ کہ اسی عقیدہ مند آں یا لا ادری، بھاویں اسی خدا اوپر ایمان رکھنے آں یا کرم اوپر، ہر کوئی اچاری سنسکاراں نوں اپنا سکدا اے – چودھویں دلائی لاما

 ایس وچ بنیادی انسانی سنسکار مثلاً رحمدلی، ایمانداری، اپکار اتے صبر نوں جاننا اتےایہناں نوں پنگرنا شامل اے، اتے ایس دے نال نال دوسریاں نوں نقصان نہ پوہنچانے دی پوری پوری کوشش وی۔
 
بدھ دھرم اجیہے وشے مثلاً کرم، پشلی اتے آون والی زندگیاں، پنر جنم دا نظام، پنر جنم توں چھٹکارا، اتے روشن ضمیری دا پراپت  نال معاملہ رکھدا اے۔ ایس وچ جاپ، سمادھ اتے پاٹھ شامل نیں۔ بدھ مت دی کوئی مقدس کتاب نئیں، جویں کہ "بودھی بائبل،" کیوں جے ہر پنتھ دی اپنی اپنی کتاب اے جس دی بنیاد مڈھلی شکشا اے۔ تبتی پنتھ دی بوہت ساریاں کتاباں ساڈے 'اصلی کتاباں' دے شعبہ وچ موجود نیں۔
 
لوکی کسے تھاں کسے سمے پاٹھ کر سکدے نیں، بھاویں زیادہ تر یا تے مندر وچ یا گھر وچ مورتی دے موہرے پاٹھ نوں پسند کردے نیں۔ پاٹھ دا مقصد اپنی آشا نوں پورا کروانا نئیں، سغوں اپنی اندرلی شکتی، حکمت اتے درد مندی نوں جگانا اے۔
 
[ویکھو: درد مندی کویں پنگری جاۓ]

 کھان پین بارے کوئی قنون نئیں ہین، پر چوکھے گورو اپنے چیلیاں نوں صلاح دیندے نیں کہ جتھوں تیکر ہو سکے شاکا ہاری بنو۔ مہاتما بدھ نے وی اپنے منن والیاں نوں شراب اتے منشیات توں منع کیتا۔ بدھ پاٹھ دا مقصد من دی جاگرت اتے ضبط نفس پیدا کرنا اے، پر نشہ اتے دُھت حالت وچ ایہ ساڈے وس توں باہر ہو جاندیاں نیں۔

 بدھ مت اک سنیاسی پنتھ اے جس وچ بھکشو مرد اتے سوانیاں شامل نیں، جو سینکڑیاں قول قرار بنھدے نیں جس وچ تجرّد اوپر سختی نال کاربند رہنا شامل اے۔ اوہ اپنے سر منڈاندے نیں، چولے پاندے نیں، اتے آشرماں وچ رہندے نیں جتھے  اوہ پڑھائی، سمادھ، پاٹھ اتے لوکاں لئی رسماں پوریاں کردے نیں۔ اج کل کئی عام لوکی وی بدھ مت دا گیان لیندے نیں اتے بدھ آشرماں اندر سمادھ  کردے نیں۔ 

بدھ مت دا دروازہ سب لئی کھلا اے

مہاتما بدھ جو کہ ساڈے سمان ہی اک انسان سی، اوس نے ویکھیا کہ ساڈا اصل وچ وجود کویں ہے، اوس نے اپنی ساری کمزوریاں اوپر قابو پایا، اپنے گناں توں پورا پورا فائدہ چکیا؛ بدھ مت وچ اسی ایس نوں"گیان پانا" کہنے آں۔ [ویکھو: گیان کیہ اے؟] مہاتما بدھ نرا ہتھ دے اک اشارے نال ساڈے مسٔلے حل نئیں کر سکدا۔ ایس دی تھاں اوس نے سانوں اوہ راہ وکھائی جس اوپر چل کے اسی زندگی دے مسٔلیاں توں جان چھڈا سکنے آں اتے من دی اُتم صفتاں – پیار، درد مندی، اپکار، دانش وری اتے کئی ہور– نوں پنگر سکنے آں۔

 ایہناں صفتاں نوں پنگرن لئی ہدائتاں سب لئی موجود نیں – بھاویں اوہناں دی سنسکرتی یا دھرم کجھ وی ہووے۔ بدھ مت خدا یا دیوتاواں دے چکر وچ نئیں پیندا، سغوں چھڑا سانوں شکشا نوں پرکھن دی مت دیندا اے انج جویں اسی کوئی نادر شے خرید رہے ہوئیے۔ انج سانوں مہاتما بدھ دی شکشا دے جوہر دا پتہ لگدا اے – سنسکار، درد مندی اتےسرت– جس نال اسی قدرتی طور اوپر نقصان دین والے کرماں توں پرہیز کرنے آں اتے ترکھے ڈھنگ نال بھلے کماں وچ رجھ جانے آں  جو ساڈے لئی اتے غیراں لئی فائدہ مند اے۔ ایس دا لازمی نتیجہ اوہ ہوندا اے جس دی اسی سب برابر دی آشا کرنے آں: خوشی اتے خوش حالی۔