ਜਦੋਂ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਵਿੱਚ ਰੁਕੇ ਰਹੋ ਤਾਂ ਖਾਲੀਪਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ

ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮੂਰਖਤਾ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਇਸ ਸੰਕਲਪਿਕ ਬੋਧ ਉੱਤੇ ਸੰਕਲਪਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਵਸਤੂ ਕੀ ਹੈ? ਬੋਧ ਦਾ ਸੰਕਲਪਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਕੇਤ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ; ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪੱਧਰ ਦਾ ਮੂਰਖ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦੀ ਦਿੱਖ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਉਣ ਰਾਹੀਂ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਜੇ ਮੈਂ ਸੋਚਾਂ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਸੰਕਲਪਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਸਤੂ ਦੂਜੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਵੇਗੀ; ਇਹੀ ਉਹ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੋਚ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਾਲਮੇਲ ਬਿਠਾਏਗੀ। "ਸੰਕਲਪਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਸਤੂ" ਮਾਧਿਆਮਾਕਾ (ਮੱਧ ਮਾਰਗ) ਅਧਿਐਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਾਰਨਾਤਮਕ ਬੋਧ ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। “ਜ਼ੇਨ-ਯੂਲ (zhen-yul)” ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ “ਜ਼ੇਨ”, ਸੰਕਲਪਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਸਤੂ ਲਈ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਬਦ, ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, “ਜੁੜੇ ਰਹਿਣਾ”, ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਾਂਵ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਜ਼ੇਨ-ਪਾ (zhen-pa), ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਜੁੜਣਾ," ਜਿਵੇਂ ਚਾਰ ਜੁੜਾਵਾਂ ਤੋਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦੀ ਸਾਕਿਆ (Sakya) ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ। ਸੰਖਿਅਕ ਤੌਰ ਤੇ ਫਿਰ, ਸੰਕਲਪਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਉਹ ਵਸਤੂ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਕਲਪਿਕ ਬੋਧ "ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ” ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਅਰਥ ਵਿਚ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸੰਕਲਪਿਕ ਬੋਧ ਵਿਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ, ਜਦੋਂ ਸਵੈ-ਸਥਾਪਿਤ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਹੋਂਦ ਲਈ ਸਮਝਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਸਬੰਧੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹਕੀਕਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਉਦਾਹਰਣ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਧਾਰਨਾ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਦੂਸਰੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਰਨ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਸ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਉਥੇ ਕੋਈ ਮੂਰਖ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਥੇ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ; ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅਨੁਮਾਨ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਬੋਧ ਅਤੇ ਇਸ ਦਿੱਖ ਦਾ ਸੰਕਲਪਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਕੇਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਥੇ ਕਾਰ ਵਿਚ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।

ਸੁੰਨਾਪਣ (ਖਾਲੀਪਣ) ਇਕ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਹੈ; ਕੁਝ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੈ। ਜੋ ਇਸ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੈ ਉਹ ਸੰਕਲਪਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਸਤੂ ਹੈ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁੱਲ ਸੱਚੇ ਮੂਰਖ ਦੀ ਦਿੱਖ ਅਸਲੀਅਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਥੇ ਕਾਰ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਮੂਰਖ ਵਜੋਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਮੂਰਖ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹੋਂਦ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਉੱਥੇ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮੂਰਖ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨਾ ਪਏਗਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੰਨਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਆਓ ਹੋਰ ਸੋਖੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਘੱਟ ਸਹੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੀਏ। ਮੰਨ ਲਓ ਇਕ ਬੱਚਾ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਸਤਰੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇਕ ਰਾਖਸ਼ ਹੈ। ਸੰਕਲਪਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਸਤੂ ਬਿਸਤਰੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਅਸਲ ਰਾਖਸ਼ ਹੋਵੇਗਾ। ਡਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਹੈ, ਅਸਲੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਨਹੀ ਦਿੰਦਾ। ਇਸ ਲਈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਸੁੰਨੇਪਣ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਖਾਸ ਚੀਜ਼ ਬਿਲਕੁਲ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਹੈ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੰਭਵ ਹੈ।

ਸੁੰਨ੍ਹੇਪਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਜੋ ਅਸੰਭਵ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਰਾਖਸ਼ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਮੌਜੂਦਗੀ ਇੱਕ ਤਰੀਕੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਬਿਸਤਰੇ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਬਿੱਲੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਰਾਖਸ਼ ਹੈ, ਪਰ ਬਿੱਲੀ ਇੱਕ ਰਾਖਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ "ਇੱਕ ਰਾਖਸ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਗੀ" ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੁੰਨ੍ਹਾਪਣ, ਇੱਥੇ, ਬਿੱਲੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਖੰਡਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਇਹ ਰਾਖਸ਼ ਵਜੋਂ ਬਿੱਲੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਆਓ ਮੂਰਖ ਦੀ ਆਪਣੀ ਉਦਾਹਰਣ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵੇਖੀਏ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ “ਮੂਰਖ” ਹੋਣ ਦੇ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਨਾਲ ਜਾਇਜ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੇਬਲ ਲਗਾ ਦੇਈਏ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮੂਰਖ ਕਹੀਏ? ਭਾਰਤੀ ਗੁਰੂ ਚੰਦਰਕਿਰਤੀ (Chandrakirti) ਨੇ ਵੈਧ ਲੇਬਲ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮਾਪਦੰਡ ਦਿੱਤੇ।

ਪਹਿਲਾ, ਸਥਾਪਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜੋ ਲੇਬਲਿੰਗ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋਵੇ। ਜਰਮਨੀ ਵਿਚ, ਡ੍ਰਾਇਵਿੰਗ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਕੁਝ ਨਿਯਮ ਹਨ ਅਤੇ ਹਾਰਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਰੱਖਦਿਆਂ ਹਨ ਚਲਾਉਣਾ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਨਿਰੰਤਰ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਲੰਘਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਵੇ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਭਾਰਤ 'ਚ ਇਹ ਸਧਾਰਨ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਦੋਸਤ ਨਾਲ ਯੂਰਪ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕ ਹਾਰਨ ਮਾਰੇ ਬਿਨਾਂ ਡਰਾਈਵ ਕਰਦੇ ਸਨ! ਕਿਉਂਕਿ ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰਥਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਮੂਰਖ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਮੂਰਖ ਕਹਿਣਾ ਸਹੀ ਹੈ।

ਦੂਜਾ ਮਾਪਦੰਡ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਮਨ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਸਤਹੀ ਜਾਂ ਰਵਾਇਤੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਤਰਕਪੂਰਨ ਬੋਲਦਿਆਂ, ਕੀ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਮੂਰਖ ਵਾਂਗ ਵਾਹਨ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਕੀ ਮੇਰੇ ਚਸ਼ਮੇ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਾਲੂ ਹਨ? ਕੀ ਮੇਰੀ ਸੁਣਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਹੈ? ਕੀ ਮੈਂ ਵਾਕਿਈ ਸਹੀ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਹਾਂ? ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਹਰ ਕੋਈ ਵੀ ਇਹੀ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹਰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਲੰਘਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਰਨ ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਰਵਾਇਤੀ ਪਹਿਲੂ ਬਾਰੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਜਾਇਜ਼ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਤੀਜਾ ਮਾਪਦੰਡ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲੇਬਲਿੰਗ ਦਾ ਮਨ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਨਾ ਹੋਵੇ ਜੋ ਸੱਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਮਨ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਮੂਰਖ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੂਰਖ ਹੈ? ਕੀ ਉਹ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਮੂਰਖ ਹੈ, ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੂਰਖ ਹੈ? ਜੇ ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਮਨ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਜਾਏਗਾ ਜੋ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੂਰਖ ਵਾਂਗ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਇਕ ਜਾਇਜ਼ ਪ੍ਰਥਾ ਹੈ, ਜਾਇਜ਼ ਲੇਬਲ ਹੈ, ਅਤੇ ਜਾਇਜ਼ ਸਤਹੀ ਸੱਚਾਈ ਹੈ। ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਵਧਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਉਹ ਇਕ ਮੂਰਖ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਇਹ ਸਿਰਫ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ – ਖ਼ਾਸਕਰ ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ 'ਤੇ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਾਂਗੇ।

ਅਸੀਂ ਸਤਹੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਉਥੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ: ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਢੰਗ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਹ ਚੇਤੰਨਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਇਹ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਦੀ ਸਾਡੀ ਆਦਤ ਬਣ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਾਧਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਮੂਰਖ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਮੂਰਖ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਉਹ ਢੰਗ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਸਲ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ। ਦੁਬਾਰਾ, ਅਸੀਂ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਅਸੰਭਵ ਢੰਗ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਨਾ ਕਿ ਇੱਕ ਅਸੰਭਵ ਵਸਤੂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਬਾਰੇ।

ਆਓ ਆਪਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਸਾਡਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨਾਲ ਵੇਖੀਏ। ਸਾਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਸਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਰੀਰ, ਭਾਸ਼ਣ, ਅਤੇ ਮਨ, ਸਮਝ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਦੇ ਪੈਕੇਜ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਬੁੱਧ-ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਬੁੱਧ-ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂ ਹਨ। ਤਿੱਬਤੀ ਵਿਚ “ਕੁਦਰਤੀ,” ਲਹਾਨ-ਸਕੇਇਸ (lhan-skyes) ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ  ਸਹਿਜ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਕਈ ਵਾਰ ਅਨੁਵਾਦ “ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ” ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਚੀਜ਼ਾਂ ਪੈਕੇਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਮਨ ਦੇ ਹਰ ਪਲ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਉੱਠਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਹਰ ਪਲ ਵਿਚ, ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸਰੀਰ, ਭਾਸ਼ਣ ਅਤੇ ਮਨ ਹੈ – ਚਾਹੇ ਅਸੀਂ ਜਾਗਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਦੂਸਰੇ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਹਾਂ। ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਘਰਾੜੇ ਨਹੀਂ ਮਾਰਦੇ, ਸਾਹ ਵਿਚ ਨਿਯਮਿਤਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਚਲਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸੌਂ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਕਿਵੇਂ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਗੁਣ ਨੂੰ ਅਕਸਰ “ਭਾਸ਼ਣ” ਵਜੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਭਾਸ਼ਣ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਕਾਰਕ ਹਨ।

"ਅੰਦਰੂਨੀ" (ਤਿਬ. ਰੰਗ-ਬਜ਼ਿਨ (rang-bzhin) ਕੁਝ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਅੰਦਰੂਨੀ, ਜੇ ਇਹ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਕੁਦਰਤੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਕ ਅਰਥ ਵਿਚ, ਪਰ, ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ, ਇਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਬਣਾ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੌਜੂਦ ਕਰੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਉਹ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਹ ਹੈ। ਇਸ ਮੂਰਖ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਗਲਤ ਹੋਵੇਗਾ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਲੱਭਣ ਯੋਗ ਹੈ, ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੋ, ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ, ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਕਸਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ: “ਇਹ ਘਟੀਆ ਗੁਆਂਢੀ ਜੋ ਹਰ ਸਮੇਂ ਸੰਗੀਤ ਵਜਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ...” ਜਾਂ “ਇਹ ਅਦਭੁਤ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਦੇਖਿਆ...” ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਸੁਭਾਵਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮੌਜੂਦ ਹੋਵੇ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੋ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਚਾਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਹਰੇਕ ਦੇ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤਾਕਤ ਹੈ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਡਰਾਈਵਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਚੀਜ਼ ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੂਰਖ ਵਜੋਂ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਜੇ ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਹੋਈਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਅਤੇ ਇਸ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਬੇਸ਼ਕ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕੱਟਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਪਾਉਂਦਾ ਇਸ ਨੂੰ ਉਹ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਇਹ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕਾਰ ਵਿਚ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਰਮਾਣੂ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਖੇਤਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਠੋਸ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਜਿਸ ਵੱਲ ਤੁਸੀਂ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਇਹ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਸਕਿੰਟ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰੀਏ, ਕਿ ਉਂਗਲੀ ਇਕ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਗਲਾ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਉਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹਿਲਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੋ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਮੂਰਖ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਸਕਿੰਟ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ? ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਜੋ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਉਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹੋਵੇ ਜੋ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ – ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਵਾਂਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਹ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਢੰਗ ਦੀ ਸਤਹੀ ਦਿੱਖ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਤਰੀਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਇਹ ਸਹੀ ਹੈ। ਦਿੱਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੋਰ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ (ਉਸਦਾ ਹੱਥ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੋਰ) ਅਤੇ ਕਾਰਨਾਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਿਆਂ (ਉਹ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਹਲੀ ਵਿੱਚ ਹੈ) ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।  ਜੇ ਉਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੂਰਖ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਮੂਰਖ ਹੁੰਦਾ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਾਹਨ ਨਹੀਂ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਵੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸੌਂ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਹ ਉਸ ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਾਰਕ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਵਾਂਗ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਰਾਇਵ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਨਾਲ ਹੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਵਾਂਗ ਵਾਹਨ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ "ਮੂਰਖ" ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਧਾਰਨਾ ਨਾ ਹੁੰਦੀ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੀ ਅਸੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ ਕਾਫ਼ੀ ਉਲਝਣ ਵਾਲੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਸਨੂੰ ਮੂਰਖ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ, ਹੈ ਨਾ? ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਜਿਵੇਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਇਕ ਦੂਜੇ 'ਤੇ ਚੀਕ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, "ਤੂੰ ਮੂਰਖ ਹੈਂ!" ਲੇਬਲ ਅਤੇ ਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਉਹ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਈਏ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿਚ ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋ। ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਦਾ ਲੇਬਲ ਦੇਈਏ ਜਾਂ ਨਾ, ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ "ਮੂਰਖ" ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚੀਏ ਜਾਂ ਨਾ, ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵਾਹਨ ਚਲਾਉਂਦੇ ਵੇਖਣ ਲਈ ਸੜਕ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ, ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਵਾਂਗ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਜੇ ਉਹ ਸੜਕ 'ਤੇ ਇਕੱਲਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਕਹਿਣ ਲਈ ਮੌਜੂਦ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਮੂਰਖ ਵਾਂਗ ਹੀ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ?

ਖੈਰ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਪਏਗਾ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜਿਹਨਾਂ ਕੋਲ ਮੂਰਖਤਾ ਦੀ ਧਾਰਣਾ ਹੈ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੂਹ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕੋਲ ਇਹ ਧਾਰਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸੰਕਲਪਿਕ ਢਾਂਚੇ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਡੀ ਨਹੀਂ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਉਸਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਹੀਏ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਸੁਤੰਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਵਾਹਨ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੈ, ਇਹ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਨੁਕਤੇ ਹਨ ਜੋ ਲੋਕ ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਲਝਣ ਵਿਚ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸੋਚੋ, 'ਕੀ ਅਸੀਂ ਤਰਕਸੰਗਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਵੇਂ ਡਰਾਇਵ ਕਰਦਾ ਹੈ?' ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਇਕ ਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ। ਇਹੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੀ ਉਹ ਮੂਰਖ ਵਾਂਗ ਵਾਹਨ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿਚ ਹੈ ਕੀ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਹ “ਮੂਰਖ” ਹੋਣ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ, ਪੱਛਮੀ ਰੀਤੀ - ਰਿਵਾਜਾਂ ਆਦਿ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉੱਚਤਮ ਸੀਮਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵਾਕਿਈ ਇੱਕ ਮੂਰਖ ਹੈ। ਇਹ ਸਵੈ-ਸਥਾਪਿਤ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹੋਂਦ ਹੈ; ਇਹ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਅਸੰਭਵ ਹੈ।

ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਲਝਣ ਕਿੰਨੀ ਡੂੰਘੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਹੈ ਨਾ? ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, “ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਘਰ ਹੈ,” ਜਾਂ “ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਇਸ ਸ਼ਾਮ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ,” ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਥੇ ਕੁਝ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਐਨੇਂ ਆਦੀ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ, ਹਰ ਚੀਜ਼ ਆਪਣੇ ਆਪ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਨੂੰ “ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਦਿੱਖ-ਨਿਰਮਾਣ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ “ਦਵੈਤ ਦੀਆਂ ਦਿੱਖਾਂ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ “ਦਵੈਤ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲ ਹੈ, ਉਹੀ ਨਹੀਂ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਹ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਕਸੁਰਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਗੇਲਗ-ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਾ (Gelug-Prasangika) ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਦੋਹਰੀਆਂ ਦਿੱਖਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ।

ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀ ਪਾਗਲਪਣ ਵਾਲੀ ਰਾਏ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਾਂ ਅਜਿਹੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੂਸਰੇ ਲੋਕ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਗੇ। ਇੱਥੇ ਜਰਮਨੀ ਵਿਚ ਹੋਰ ਲੋਕ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਗੇ ਕਿ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸਲ ਮੂਰਖ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਰਾਏ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇੱਕ ਕੁੱਤਾ ਡਰਾਇਵ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੰਗਲੀ ਵਿਚਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਾਇਜ਼ ਵਿਚਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਬਿੰਦੂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ ਜਾਇਜ਼ ਬੋਧ ਹਨ ਕਿ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕੀ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਤਿੱਬਤੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀਆਂ ਇਸ ਅੰਤਰ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਲੱਖਣ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਹਨ। ਗੇਲਗ (Gelug) ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਹੀ ਅਤੇ ਗਲਤ ਸਤਹੀ ਸੱਚਾਈਆਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਗਲਤ ਸਤਹੀ ਸੱਚਾਈ ਉਸ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀ ਜੋ ਇਹ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਿਵੇਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਹੈ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅੰਤਰ ਹੈ।

ਸਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਰਾਏ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ? ਅਸੀਂ ਚੰਦਰਕਿਰਤੀ (Chandrakirti) ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੈਧ ਲੇਬਲਿੰਗ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਸਵਤੰਤਰਿਕਾ-ਮਧਿਆਮਾਕਾ (Prasangika-Madhyamaka) ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਾ-ਮਧਿਆਮਾਕਾ (Svatantrika-Madhyamaka) ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੇਲੁਗ (Gelug) ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਾਗਿਊ (Kagyu) ਦੋਵਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਵੱਖਰੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਾਧਿਆਮਾਕਾ (Madhyamaka) ਦਾ ਮੁੱਖ ਨੁਕਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਿਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਲੇਬਲਿੰਗ ਦੀ ਮਧਿਆਮਕਾ (Madhyamaka) ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਬੋਧੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਘੱਟ ਸੂਝਵਾਨ ਸਕੂਲ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿਤਮਾਤਰ (Chittamatra), ਮਨ ਅਤੇ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਸਹੀ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਨੁਕਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨ ਅਤੇ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਵਧੇਰੇ ਸੂਝਵਾਨ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸਮਝਣਾ।

ਪਾਠਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੀ ਗਈ ਉਦਾਹਰਨ ਕਿਸੇ ਨੂੰ “ਰਾਜੇ” ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਰਾਜੇ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਇਹ ਚੀਜ਼ "ਰਾਜੇ" ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸਮਾਜਿਕ ਰਿਵਾਜ ਨਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕੋਈ ਵੀ ਰਾਜਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ: ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਲੇਬਲ ਨੂੰ ਵੈਧ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ? ਸਵਤੰਤ੍ਰਿਕਾ (Svatantrika) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਲੱਭਣ ਯੋਗ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲੇਬਲ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਹੋਣ। ਰਾਜੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਸਹੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ "ਰਾਜਾ" ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਕੁੱਤੇ ਜਾਂ ਇੱਕ ਸਵੀਪਰ ਨੂੰ "ਰਾਜਾ" ਦਾ ਲੇਬਲ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜੇ ਬਣਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਕੁਝ ਸਿਆਸੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ, ਇਹ ਕੋਈ ਮਜ਼ਾਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਜਿੱਥੇ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਸੋਚਣਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਜਾਤੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁਝ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਹੈ ਸਵਤੰਤਰ੍ਰਿਕਾ (Svatantrika।

ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਾ (Prasangika) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵੀ ਲੱਭਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਰਾਜਾ ਬਣਾਏ। ਬੇਸ਼ਕ, ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਇੱਥੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਸ਼ਾਹੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਇਕ ਰਾਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਰਾਜਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕੋਈ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਤਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ – ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ ਰਵਾਇਤੀ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਵਸਤੂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੱਭਣ ਯੋਗ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ।

ਸਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਲੇਬਲ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ? ਦੁਬਾਰਾ ਅਸੀਂ ਚੰਦਰਕੀਰਤੀ (Chandrakirti) ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਤੇ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ, ਆਓ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਣ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਪਹਿਲਾਂ, ਇਕ ਸਥਾਪਿਤ, ਸੰਮੇਲਨ 'ਤੇ ਪ੍ਰਥਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਘਰ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੀ ਸੌਖ ਲਈ, ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਾਥੀ ਇਕ ਔਰਤ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਦਿੱਖ ਹੈ: ਉਸਦੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਤਿਊੜੀਆਂ ਹਨ, ਉਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਮੁਰਝਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਥਾਪਤ ਪ੍ਰਥਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਮਾਪਦੰਡ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਥਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਪੱਛਮੀ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ, ਆਪਣੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਤਿਊੜੀਆਂ ਪਾਉਣਾ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਮੁਰਝਾਉਣਾ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਣ। ਕੁੱਤੇ ਘੁਰਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਸਾਥਣ ਉਸ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਇਹ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਮੌਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਉਸ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਨਮੂਨੇ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ।

ਦੂਜਾ ਮਾਪਦੰਡ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਉਸ ਮਨ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਨਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਜੋ ਸਤਹੀ ਸੱਚ ਦੇਖ ਲੈਂਦਾ ਹੋਵੇ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਚਸ਼ਮੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਲਾਈਟ ਜਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖੀਏ। ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਹਨੇਰਾ ਸੀ, ਅਸੀਂ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ, ਜਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸਾਡੇ ਚਸ਼ਮੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਹ ਮਾਪਦੰਡ ਕਿਸੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਹਾਰਕ ਅਤੇ ਮੂਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਪਾਠਾਂ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੂਜੇ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਹੋਰ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ "ਹੈਲੋ" ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਇਕ ਹੋਰ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਦਿੱਖ ਸਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੈਲੋ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੀ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਗੁੱਸੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਮ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਜਾਂਚ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।

ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਛੱਡ ਦੇਈਏ ਅਤੇ ਬੱਸ ਕਹਿ ਦੇਈਏ ਕਿ, “ਖੈਰ, ਉਹ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਅੱਜ ਕੁਝ ਅਣਸੁਖਾਵਾਂ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ,” ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਇਹ ਬੋਧ ਵੀ ਬਿਲਕੁਲ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਨ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਏਗਾ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਪੱਧਰ ਤੱਕ, ਕਿ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਿਵੇਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਾਥੀ ਗੁੱਸੇ ਹੋਣ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਦਾ ਹੋਵੇ।

ਜੇ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਜਾਪੇ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਾਥੀ ਸਿਰਫ ਇਸ ਜਾਂ ਉਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ, “ਹੇ ਮੇਰੇ ਰੱਬਾ, ਉਹ ਫਿਰ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੈ। ਉਹ ਗੁੱਸੇਖੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ, ਇਸ ਜਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਸ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ!” ਇਹ ਮਨ ਦੁਆਰਾ ਖੰਡਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਇਹ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਲੇਬਲਿੰਗ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਬਿਨਾਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਕੁਝ ਅੰਦਰੂਨੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਖਾਲੀਪਣ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ। ਖਾਲੀਪਣ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦੇ ਉਸ ਢੰਗ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਹੈ: ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਗਲਤ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਦਰਦਨਾਇਕ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਬਰ ਹਾਂ।

ਤੁਸੀਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹੋ, “ਕੀ ਸਾਡਾ ਸਥਿਤੀ ਨਾਲ ਬੁੱਧੀਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਣਾ ਇਹ ਜਾਣਨ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਾਥੀ ਗੁੱਸੇ ਕਿਉਂ ਹੈ?” ਖੈਰ, ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਕਿ ਉਹ ਗੁੱਸੇ ਕਿਉਂ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਗੁੱਸੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੇਖਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਸਹੀ ਹੈ, "ਮੇਰਾ ਸਾਥੀ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ।" ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਾਥੀ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਦਇਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕਿਹੜਾ ਹੈ? ਉਸ ਦੇ ਲਾਭ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਵਿਚ ਸਭ ਕੁਝ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਨਿਹਿਲਵਾਦ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।

ਇਹ ਪਛਾਣਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਕਿ ਸਹੀ ਸਤਹੀ ਸੱਚਾਈ ਕੀ ਹੈ ਖਾਲੀਪਣ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਸਮਝ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹੁਤ ਨੇੜਲੇ ਸੰਬੰਧ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਇੰਨੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਅਤੇ ਇਹ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਸੂਖਮ ਹੈ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।

ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਹਨ। ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੱਚ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਘਟਾਉਂਦੇ ਜਿੱਥੇ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਰਨਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹੈ, ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹੋਵੇ। ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਤਮ ਪੱਧਰ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕਤਲ ਕਰੀਏ, ਜਿਵੇਂ ਬੁੱਧ ਨੇ ਨਾਵਕ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿਸ਼ਤੀ 'ਤੇ 499 ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਹ ਤਾਂ ਵੀ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਿਆ: ਬੁੱਧ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿਚ ਕੰਡਾ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਦੁੱਖ, ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਨਤੀਜੇ, ਮਜ਼ਬੂਤ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਕਿਰਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ ਕਰਮ ਦੇ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਇੱਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਕਿਰਿਆ ਦੁੱਖ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਤਾਕਤ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ – ਇੱਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਕਿਰਿਆ ਉਸਾਰੂ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀ। ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਨ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ ਕ੍ਰਮ ਹੈ।

ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਕਤਲ ਇੱਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ? ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਤਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਜੋ ਆਪਣੀ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਉਥੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਹੋਣ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਤਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਜੋ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਮਾਨਸਿਕ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਜੋ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੁੱਖ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰੇਗੀ। ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਕਰਮ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਪਰਾਧੀ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੁੱਖ ਝੱਲਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ "ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ," ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬੋਲ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕੋਈ ਹਵਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਿਰਿਆ ਜੋ ਦੋਸ਼ੀ ਲਈ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਵਿਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਫਿਰ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ? ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹੋਣਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਾਰਕਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ – ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕਾਰਵਾਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੱਭਣ ਯੋਗ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਹੋਵੇ।

ਆਓ ਇਕ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੀਏ ਜੋ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਦਿਨ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੋਵੇ। ਸਾਡੇ ਕੁੱਤੇ ਨਾਲ ਰਸੋਈ ਦੇ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਹਾਦਸਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਗੁੱਸੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਚੀਕੇ, “ਬੁਰਾ ਕੁੱਤਾ! ਤੂੰ ਫਰਸ਼ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦਿੱਤਾ! ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਬੁਰਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ!” ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ, ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ, ਬੁਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਉਦਾਹਰਣ ਵਿੱਚ, ਕਾਰਵਾੀ ਦੇ "ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ" ਨਤੀਜੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਸੌਖਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਕਰਮਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਜੋ ਕੁੱਤਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰੇਗਾ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਇੱਕ ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਾਂ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਕੁੱਤੇ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਇੱਕ ਗੜਬੜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ। ਉਸ ਮਾਪਦੰਡ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ, ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਜੋ ਕੀਤਾ ਉਹ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਵੈਧ ਲੇਬਲਿੰਗ ਅਤੇ ਰਾਏ ਦੀ ਇਸ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਅਸੀਂ ਸਹੀ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਲਈ ਕੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਕੋਈ ਵੀ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਕਾਰਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਕਲਪ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਜਾਂ ਇੱਕ ਦੁਬਿਧਾ ਦੇ ਹੱਲ ਵਜੋਂ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲੇਬਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵਾਂ ਫੈਸਲਾ ਕੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਸਾਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜੋ ਨਤੀਜੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰੇਗੀ। ਜੋ ਵੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਿਰਫ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਾਡੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾ ਭੜਕਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕਿਹਾ ਸੀ।

ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਾਫ਼ੀ ਅਸਾਨ ਹੈ, "ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਸਾਡੇ ਚੰਗੇ ਇਰਾਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਵੀ ਅਸੀਂ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਠੀਕ ਹੈ," ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਗਤੀ ਇਹ ਵੀ ਹੈ: “ਨਰਕ ਦਾ ਰਸਤਾ ਚੰਗੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।” ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਹਰੇਕ ਵਿਕਲਪਕ ਕੋਰਸਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹਨ ਜੋ ਅਸੀਂ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਨਾ ਸਿਰਫ ਇਕ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ।

ਕੁਝ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਤੁਰੰਤ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰੋ," ਪਰ ਤੁਰੰਤ ਅਧਾਰ ਦਾ ਅਕਸਰ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੰਤੂ ਅਧਾਰਿਤ। ਜੇ ਸਾਡਾ ਬੱਚਾ ਰੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਥੱਪੜ ਮਾਰੀਏ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਾਂਗੇ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਫੈਸਲਾ ਸਿਰਫ ਇਸ ਲਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤੁਰੰਤ ਆ ਗਿਆ। ਸਾਨੂੰ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਵੇਲੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਫੈਸਲੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਕੀ ਕਰਨ ਦਾ ਮੰਨ, ਹੈ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਸਹਿਜਤਾ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਮੈਨੂੰ ਡਾਈਟ 'ਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਡਾਈਟ ਉੱਤੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਕੇਕ ਦਾ ਪੀਸ ਖਾਣ ਦਾ ਮੰਨ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਸਹਿਜਤਾ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਦੋਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਾਂਗਾ। ਸਾਨੂੰ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹਰੇਕ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਅਸੀਂ ਕੇਕ ਦੇ ਲਾਲਚ ਕਰਕੇ ਖਾਣਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਭਾਰ ਕਿਉਂ ਘਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ? ਕੀ ਇਹ ਸਿਹਤ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਹੈ, ਐਵੇਂ ਹੈ, ਜਾਂ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਲੱਭਣ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹੋਣ ਲਈ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਮਾਪਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜੋ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੀ ਨਤੀਜੇ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਫਿਰ, ਇਕ ਅਰਥ ਵਿਚ, ਸਾਰੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਤੋਲਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਹੜੇ ਯੋਗ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਅਵੈਧ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, “ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਖਾਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਹੁਣੇ ਖਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਪਰ ਜੇ ਮੈਂ ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਖਾਵਾਂਗਾ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਬਾਕੀ ਦਿਨ ਖਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ, ਮੈਨੂੰ ਹੁਣੇ ਕੁਝ ਖਾ ਲੈਣਾ ਚੰਗਾ ਹੈ।”

ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਸਾਰੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕਾਲੀ ਜਾਂ ਨੀਲੀ ਕਮੀਜ਼ ਪਹਿਨਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਮੈਨੂੰ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਿੱਚ ਮੀਨੂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੀ ਚੁਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ – ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਵੀ ਚੁਣ ਲਓ, ਇਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਫੈਸਲਾ ਲੈਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ ਕਿ ਛੇ ਮੂਲ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰਵੱਈਏ ਬੇਵਜ੍ਹਾ ਘੁੰਮਣਾ ਹੈ, ਯਾਨਿ ਆਪਣਾ ਮਨ ਨਾ ਬਣਾ ਪਾਉਣਾ। ਮਨ ਦੀ ਇਸ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਧਰਮ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵੱਲ ਮੁੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਕਰਨ ਜਾਂ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਕਰਮ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਮਨ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਬਹੁਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਅਸੀਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤਿੱਬਤੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੱਤ ਕਿਹੜੇ ਕਾਰਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜਾਇਜ਼ ਅਤੇ ਅਵੈਧ ਹਨ।

ਤਾਂ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਹੀ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਹੈ? ਜਦ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਬੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਕਿ ਕੀ ਅਸੀਂ ਸਹੀ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਕੀ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਸਾਨੂੰ ਸੰਭਾਵਿਤ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜੋ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਸਖਤ ਕੰਮ ਹੈ। ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਤੋਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਨੂੰ ਦੂਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੇਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਖਾਲੀਪਣ ਦੇ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਖਾਲੀਪਣ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਹੋਵੇਗੀ ਜੋ ਇੱਕ ਫੈਸਲਾ ਲਵੇਗੀ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਸਹੀ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ; ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ, ਵਾਪਰੇ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰੇ ਜੋ ਘਟਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਲੱਖਾਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ ਉਸ ਤੋਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਗੜਬੜ ਕੀਤੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਦੋਸ਼ੀ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੀ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗੜਬੜੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਦੋਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗੜਬੜੀ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਜੋ ਅਸੀਂ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ, ਹੋਰ ਸਭ ਕੁਝ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਗੜਬੜੀ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੁੱਧ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਬਾਲਟੀ ਨਾ ਹੀ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਖਰੀ ਬੂੰਦ ਦੁਆਰਾ ਭਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੁਆਰਾ ਭਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਾਰਕ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋ ਵਾਪਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ।

ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਗਲਾਸ ਡੋਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਖਿਲਾਰਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਉਹ ਖਿਲਾਰਾ ਸਿਰਫ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਗਲਾਸ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਗਲਾਸ ਨੂੰ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਮੇਜ਼ ਬਣਾਇਆ, ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਸ ਖਾਸ ਉਚਾਈ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਰੌਸ਼ਨੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਿਆ – ਲੱਖਾਂ ਕਾਰਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਹੁਣ ਯਕੀਨਨ ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕੇ ਕਿ ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਮੇਜ਼ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਜਾਂ ਜਿਸਨੇ ਗਲਾਸ ਨੂੰ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਉਹ ਗੜਬੜ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਾਂ, ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਗਲਾਸ ਸੁੱਟਿਆ ਪਰ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਮੂਰਖ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ – ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ – ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਜਾ ਸਕੋ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸੁੱਟਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਅਜਿਹੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ: "ਮੈਂ ਬੇਵਕੂਫ ਹਾਂ" ਜਾਂ "ਮੈਂ ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਈਟ ਬਲਬ ਨੂੰ ਤੋੜੇ ਬਗੈਰ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰੋ।" ਇਹ ਬਹੁਤ ਆਮ ਵਿਚਾਰ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਇਹ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਸੂਝਵਾਨ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ; ਅਸੀਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਤਾਂ ਫਿਰ, “ਦੋਸ਼” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਇਕ ਬੁਰਾ ਇਨਸਾਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕੀਤਾ ਉਹ ਗ਼ਲਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਕੀਤਾ, ਅਸੀਂ ਪਛਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾੜੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪਛਾਣਾਂ ਨੂੰ ਫੜੀ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜਾਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ। ਖਾਲੀਪਣ ਦੀ ਸਮਝ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੁਝ ਵੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਮਾੜਾ" ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਹੋਰਾਂ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਮੌਜੂਦ ਹੋਵੇ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਦੋਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਪਰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਖਾਲੀਪਣ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਾਂ।

ਖਾਲੀਪਣ ਦੀ ਸਮਝ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਸਾਡੇ ਅੱਗੇ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮੁੰਡਾ, ਜੋ ਹਾਰਨ ਵਜਾਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਲੰਘਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਯਕੀਨਨ ਮੂਰਖ ਵਾਂਗ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਕਿ ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਿਵੇਂ "ਇਹ" ਜਾਂ "ਉਹ" ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, "ਮੂਰਖ" ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਤੇ ਵੀ। ਇਸ ਸਮਝ ਨਾਲ, ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਧੀਰਜ ਨਹੀਂ ਗੁਆਉਂਦੇ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਜਰਮਨ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਇਕ ਮੂਰਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਉਸ ਉੱਤੇ ਇਕ ਸੁਭਾਵਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾੜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ।