ਧਿਆਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ

"ਧਿਆ" ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਦਤ ਪਾਉਣਾ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਬਦ, “ਗੋਮ (ਸਗੋਮ),” ਦਾ ਅਰਥ ਲਾਭਕਾਰੀ ਆਦਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਮੂਲ, “ਭਵਾਨਾ” ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਾਪਰਨ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਮਨ ਜਾਂ ਰਵੱਈਏ ਦੀ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿਸਮ ਦੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਅਵਸਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਵਾਪਰੇ, ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਸ ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਰਹਿਣ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੰਮ ਕਰਨਾ। ਉਸ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨਿਰਦੇਸ਼ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਗੇ ਕਿ ਲਾਭਕਾਰੀ ਆਦਤਾਂ ਕੀ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਟੀਚਾ ਕੀ ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਹੈ: ਪਹਿਲਾਂ, ਸੁਣਨਾ ਜਾਂ ਸੁਣਨਾ, ਫਿਰ ਸੋਚਣਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ। 

[ਇਹ ਦੇਖੋ: ਧਿਆਨ ਕੀ ਹੈ?]

ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਮਦਰਦੀ ਦਿਖਾਉਣ ਦੀ ਇਕ ਫ਼ਾਇਦੇਮੰਦ ਆਦਤ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਹਮਦਰਦੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਜਾਂ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ, ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ, ਕੋਈ ਵੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ, ਧਿਆਨ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ "ਸੁਣਨਾ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਅੱਜ ਕੱਲ, ਬੇਸ਼ਕ, ਅਸੀਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹਾਂ – ਸਾਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ ਤੇ ਦੱਸਣ – ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਾਫ਼ੀ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ, ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਜੋ ਪਾਠ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਉਹ ਸਹੀ ਸੀ। ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਤੋਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯਾਦ ਨਾ ਹੁੰਦਾ। ਕੁਝ ਗਲਤੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਅਸਲ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ

ਫਿਰ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸੁਣਨ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਬਦ “ਸ਼ੇਰਾਬ” (shes-rab, skt. prajna) ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਅਕਸਰ “ਬੁੱਧੀ” ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ “ਬੁੱਧੀ” ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ; ਇਸਦਾ ਸਹੀ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ “ਬੁੱਧੀ” ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਵਿਚਾਰ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਅਸਲ ਅਰਥ ਕੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ “ਬੁੱਧੀ” ਸ਼ਬਦ “ਸ਼ੇਰਾਬ” ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਮੈਂ “ਸ਼ਰਾਬ” ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ “ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ” ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ।

ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਮਾਨਸਿਕ ਕਾਰਕ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮੈਂ ਅਨੁਵਾਦ "ਵੱਖਰਾ" ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ “ਮਾਨਤਾ” ਵਜੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ “ਮਾਨਤਾ” ਵੀ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। "ਮਾਨਤਾ" ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਬਜੈਕਟ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪਛਾਣਦੇ ਹੋ; ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। "ਵੱਖਰਾ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ "ਇਹ" ਨੂੰ “ਇਹ ਨਹੀਂ” ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ "ਇਹ" ਨੂੰ "ਇਹ ਨਹੀਂ", ਜਾਂ "ਇਹ” ਤੋਂ “ਉਹ” ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਜਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਉਦੋਂ ਪਛਾਣਦੇ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਸਧਾਰਣ ਉਦਾਹਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ "ਭੁੱਖੇ" ਅਤੇ "ਭੁੱਖੇ ਨਹੀਂ" ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਫਰਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਲਈ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ "ਭੁੱਖੇ" ਅਤੇ "ਭੁੱਖੇ ਨਹੀਂ" ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਫਿਰ ਵੀ, ਉਹ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦੀ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਤਮਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਭਾਵਨਾ ਹੈ।

ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਉਸ ਭਿੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਚਤਤਾ ਦਾ ਕਾਰਕ ਜੋੜਦੀ ਹੈ: "ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇਹ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਨਹੀਂ।" ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤਤਾ ਸਾਡੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ: “ਇਹ ਅਸਲ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ; ਇਹ ਝੂਠੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ।” ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਕਿ "ਇਹ ਅਸਲ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ," ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਿਤਾਬ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਗੁਰੂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਰੂ ਇਕ ਭਰੋਸੇਮੰਦ, ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਗੁਰੂ ਹੈ? ਕੋਈ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਬਾਰੇ ਸਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣ ਜੋ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ, ਬਹੁਤ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਸੁਣਦੇ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ; ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਹੈ।

ਕੁਝ ਕਾਰਕ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਸਹੀ ਬੋਧੀ ਵਜੋਂ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ। ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਜਿਹੜਾ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਜਾਂਚ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਇੱਕ ਸਹੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗੁਰੂ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ: “ਕੀ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਆਪਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਗੁਰੂ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕੀ ਹੈ? ਕੀ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਗੁਰੂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂਾਂ ਦੇ ਜਾਇਜ਼ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ?" ਇਹ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਸਿਰਫ ਕੋਈ ਬੇਤਰਤੀਬੇ ਕਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ, ਸਿਰਫ ਇਸ ਲਈ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਇਹ ਇਕ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦਾ ਲੈਕਚਰ ਸੁਣਨ ਵੇਲੇ ਵੀ ਇਹੀ ਸਿਧਾਂਤ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਲਈ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਵਰਤਣਾ

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਬੋਧੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰੇਕ ਲਈ ਪ੍ਰਸੰਗ ਹੈ, ਇਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸਕੂਲ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਪ੍ਰਸੰਗ ਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖ ਵੱਖ ਬੋਧੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿਚ ਇਕੋ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦ ਲਈ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ “ਕਰਮ”। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਕਰਮ ਬਾਰੇ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਧਰਮ ਵਿਚ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਬੋਧ ਸਿਧਾਂਤ। ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਕਿਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਫਿੱਟ ਕਰ ਸਕੀਏ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਆਮ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਲਈ, ਤੁਸੀਂ “ਬੋਨ” ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਦੇ ਹੋ। ਇਹ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਪੂਰਵ-ਬੁੱਧ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ। ਪਰ ਫ੍ਰੈਂਚ ਵਿੱਚ, “ਬੋਨ” ਦਾ ਅਰਥ “ਚੰਗਾ” ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸੀ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੇ ਤੁਸੀਂ “ਬੋਨ” ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਿਆ ਹੈ। ਕੀ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਫ੍ਰੈਂਚ ਵਿਚ ਬੋਨ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸੰਗ ਤਿੱਬਤੀ ਹੈ? ਸਿਰਫ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਇਹ ਜਾਣੇ ਬਗੈਰ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਹੈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਬੋਧੀ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਵੇਲੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਲਈ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਖ਼ਾਲੀਪਣ (ਸੁੰਨ੍ਹੇਪਣ) ਬਾਰੇ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹੋਵੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਬੋਧੀ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਇਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਇਕ ਭਾਰਤੀ ਬੋਧੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਿੱਬਤੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲੀਪਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੇ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਤੱਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਕੋ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੱਛਮੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਭੰਬਲਭੂਸੇ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਇੰਟਰਨੈਟ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਏਸ਼ੀਆਈ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਬੋਧੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅੰਦਰ – ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਤਿੱਬਤ – ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਹਨ।

ਆਓ ਮੈਂ ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਵਾਂ। ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਕਰਮ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਵਿਆਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਉਸ ਬਾਰੇ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪੈਣ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟੀਕਰਨ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਸਿਵਾਏ ਜਿਸ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਸਮਝਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਏਗੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬੋਧੀ ਵਿਆਖਿਆ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਹਿੰਦੂ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ। ਬੋਧੀ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਅਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਪਾਲੀ ਥੈਰੇਵੇਦਾ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚੋਂ ਨਹੀਂ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਅਸੀਂ ਵੈਭਾਸ਼ਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਚਿਤਾਮਾਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਅੱਗੇ, ਅਸੀਂ ਵੈਭਾਸ਼ਿਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੇ ਗੇਲੁਗ ਵਿਆਖਿਆ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਨਾ ਕਿ ਕਾਗਯੂ ਵਿਆਖਿਆ ਬਾਰੇ। ਸਾਨੂੰ ਸਹੀ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਕਰਮ ਦੀਆਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਭਿੰਨ ਹਨ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਧਰਮ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਗੇਲੁਗ ਵਿਆਖਿਆ ਨੂੰ ਕਾਗਯੁ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਫਿੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਉਲਝਣ ਵਿਚ ਪੈ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਅਤੇ ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਵੀ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਵਾਂਗੇ।

ਮੇਰੇ ਇਕ ਗੁਰੂ, ਗੇਸ਼ੇ ਨਗਵਾਂਗ ਧਾਰਗੇਯੇ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਮਝਦਾਰ ਗੱਲ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਤੁਸੀਂ ਪੱਛਮੀ ਲੋਕ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਦੋ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਵੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹੋ। ਆਖਰਕਾਰ, ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਏ ਹੋ।” ਸਬਕ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨਾ ਸਭ ਠੀਕ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ ਇਕ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿਸਟਮ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਅੰਤਰ ਕੀ ਹਨ, ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ।

ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਅਸੀਂ ਕਰਮ, ਜਾਂ ਖਾਲੀਪਣ, ਜਾਂ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਧਿਆਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਹੀ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚਤਤਾ ਨਾਲ ਜਾਣਨਾ:

• ਇਹ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਜੋ ਬੋਲੇ ਗਏ ਸਨ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ।
• ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਉਹ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਹੀ ਸ੍ਰੋਤ ਸੀ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ।
• ਇਹ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਵਿਆਖਿਆ ਆਈ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ।

ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਕਦਮ ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ।

ਅਗਲਾ ਕਦਮ ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਸੋਚ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। “ਸੋਚਣ” ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ? ਇੱਥੇ ਸੋਚਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ। ਪਰ ਫਿਰ, ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ "ਸਮਝਣ" ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ? ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਸਮਝ" ਜਾਂ "ਅਰਥ" ਵਜੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ: “ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਸਹੀ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਗਿਆਨ।”

ਇਤਫਾਕਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਮਾਨਸਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਨ ਦੇ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰੇ ਅਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਜੋ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਪੱਛਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮਦਦਗਾਰ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਸਿਰਫ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਅਨੁਵਾਦ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਿੱਖਣਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕਰਨਾ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੋਧੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਔਜ਼ਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਬੋਲੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ

ਇਹ ਸ਼ਬਦ “ਸਮਝ” ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: "ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ ਸਨ।" ਜੇ ਉਸ ਵਾਕ ਵਿਚ ਜ਼ੋਰ “ਤੁਸੀਂ” ਸ਼ਬਦ 'ਤੇ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਕਹੇ ਸਨ। ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੇ ਉਹ ਕਹੇ। ਅਸੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸੁਣਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਜੇ ਜ਼ੋਰ “ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ” 'ਤੇ ਹੈ, ਤਾਂ “ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ” ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਅਰਥ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ: “ਮੈਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਕਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦਾ – ਇਹ ਇਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ; ਪਰ ਮੈਂ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਕ ਅਤੇ ਇਸ ਵਾਕ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਪੱਕਾ ਯਕੀਨ ਹੋਵੇ ਕਿ ਜੋ ਗੱਲਾਂ ਕਹੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੁਣਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੇ ਉਹੀ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣੇ ਜੋ ਅਸੀਂ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਜੇ ਕੋਈ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪੂਰਾ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦ ਸਹੀ ਸੁਣੇ। ਜੇ ਉਹ ਇੰਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਮਦਦ ਲੈਣ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਨੇ ਕੀ ਸੁਣਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਉਸ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗਾਂ ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ, ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ, ਅਸੀਂ, ਸਹੀ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਮਝ ਗਏ ਹਾਂ ਕਿ ਸ਼ਬਦ ਕੀ ਸਨ।

ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ

ਹੁਣ, ਸੋਚਣਾ – ਸਮਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਦੂਜਾ ਕਦਮ – ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ, ਜੋ ਬੇਸ਼ਕ, ਬਿਲਕੁਲ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਲਾਭਕਾਰੀ ਆਦਤ ਵਰਗਾ ਕੁੱਝ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਿਰਫ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਕੁਝ ਲੋਕ ਤਿੱਬਤੀ ਵਿੱਚ ਆਇਤਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਲਾਭਦਾਇਕ ਆਦਤ ਵਜੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਕੀ ਹੈ?

ਤੁਸੀਂ ਦੇਖੋਗੇ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਿੱਬਤੀ ਬੋਧੀ ਗੁਰੂ ਤਿੱਬਤੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੇਸ਼ਕ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਰਸਮ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਤੁਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਕ ਪਰੰਪਰਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋ, ਅਤੇ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਦਿਲਾਸਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਲੋਕ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਠ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਤਿੱਬਤੀ ਵਿਚ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਉਸ ਦੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਆਦਤ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਜਦ ਤਕ ਅਸੀਂ ਤਿੱਬਤੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਤਰਕ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਸਲ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਨਿਰਣਾਇਕ ਸਮਝ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ ਬਾਰੇ ਪੱਕੇ ਹੋਣਾ

ਨਿਰਣਾਇਕ ਸਮਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਇਹ ਨੁਕਤਾ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਵਿਸ਼ਾ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ: ਅਸੀਂ ਅਸਲ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਕਿਵੇਂ ਯਕੀਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਜੋ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਸਾਨੂੰ ਤਰਕ 'ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਪਰ ਕੁਝ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ, ਜਦੋਂ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਦਲੀਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਕਿ ਤਰਕ ਦੀ ਪੰਗਤੀ ਕੀ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਿੱਟੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਹੋਵੇ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਧਰਮ ਦੇ ਸਾਡੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪਰ, ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਰਕ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਚਲੋ ਫਿਰ ਅਸਥਿਰਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਤਰਕ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਕਰੀਏ। ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਵੀ ਜੋ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਆਖਰਕਾਰ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਕੰਪਿਉਟਰ, ਕਾਰ, ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨਿੱਜੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇਕ ਪਲ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਹ ਉਤਪਾਦ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਆਖਰਕਾਰ ਟੁੱਟ ਜਾਵੇਗਾ।

ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਖਰੀਦੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟ ਜਾਂ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ; ਮਿਸਾਲ ਲਈ, ਜਿਹੜੀ ਨਵੀਂ ਕਾਰ ਤੁਸੀਂ ਖਰੀਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਟੁੱਟ ਗਈ, ਉਹ ਫੁੱਲ ਜਾਂ ਫਲ ਜੋ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿਚ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਨਿਯਮ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਪਵਾਦ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜੋ ਪੈਦਾ ਜਾਂ ਨਿਰਮਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜੋ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟੀ ਅਤੇ ਜੋ ਸਦਾ ਲਈ ਚੱਲੀ। ਜੇ ਇਹ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ – ਮਤਲਬ ਕਿ ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ – ਤਾਂ ਇਹ ਟੁੱਟ ਜਾਵੇਗਾ। ਕਿਉਂ? ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਜੋ ਨਵੇਂ ਬਾਰੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਸਿਰਫ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਹਾਲਤਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋ ਕੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਕੁਝ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਇਸਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਉਭਾਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਉਹ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੀ ਹੋਰ ਕਾਰਕਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਠਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ, ਉਹ ਹੁਣ ਉਸ ਵਸਤੂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜੋ ਹਰ ਅਗਲੇ ਪਲ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤ ਹੁਣ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਹਿਯੋਗੀ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਆਇਆ ਉਹ ਵੱਖ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਟੁੱਟ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਉਸੇ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਨਿਰੰਤਰ ਹੋਂਦ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਬਦਲੇਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਹਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇਕ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਨ ਨਿੱਜੀ ਸੰਬੰਧ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਮੈਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਦੂਸਰਾ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਇਹ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਹ ਦੂਸਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਹੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕ ਸਾਡੇ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਉਹ ਹਾਲਾਤ ਨਹੀਂ ਰਹੇ; ਉਹ ਨਿਰੰਤਰ ਬਦਲਦੇ ਰਹੇ। ਅਸੀਂ ਬੁੱਢੇ ਹੋ ਗਏ, ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਗੱਲਾਂ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ, ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਰ ਜਾਂਦਾ। ਕਾਰਨਾਂ ਅਤੇ ਹਾਲਤਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਸਾਡੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਬੰਧ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਅਤੇ ਸਦਾ ਲਈ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਸਿੱਟੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਸੀਂ ਤਰਕ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਈਏ, ਅਸੀਂ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ।

ਇਕ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਨ ਵਿਚ, ਅਸੀਂ ਇਕ ਕੰਪਿਉਟਰ ਖਰੀਦਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਸਦਾ ਲਈ ਚੱਲਦਾ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਕਰੈਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਪਰ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਦਸਾ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ? ਇਹ ਕਰੈਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੋ ਵੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ ਜੋ ਇਹ ਕਰੈਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਜਾਂ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ – ਇਹ ਇਸ ਦੇ ਅੰਤ ਲਈ ਸਿਰਫ ਹਾਲਾਤ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਦਾ ਅਸਲ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: “ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸੀ।” ਇੱਕ ਮਜ਼ਾਕ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ: "ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਪਤਾ ਹੈ? ਇਹ ਜਿਨਸੀ ਛੂਤ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਮੌਤ ਦਰ 100% ਹੈ।” ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ! ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਤਰਕਪੂਰਨ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ, ਅਕਸਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਵਿਰੋਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਕਿ ਅਸਥਿਰਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇਕ ਤੱਥ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਤਰਕ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਫਿਰ, ਸੋਚਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ, ਅਸੀਂ ਇੱਕ "ਸਮਝ" ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਾਂ – ਜਿਸ ਨੂੰ "ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸੋਚ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਬਣਦੇ ਹਾਂ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਅਸੀਂ ਤਰਕ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ। “ਅਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਮੇਰਾ ਕੰਪਿਉਟਰ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।” ਇਸ ਲਈ, ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਸੱਚਾਈ 'ਤੇ ਪੱਕਾ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ “ਜੋ ਕੁਝ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਉਹ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ”, ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਅਸੀਂ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸਥਿਰਤਾ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ।

ਪੱਕਾ ਯਕੀਨ ਰੱਖਣਾ ਕਿ ਜੋ ਉਪਦੇਸ਼ ਅਸੀਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਉਹ ਸੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਮਦਦਗਾਰ ਹੈ

ਫਿਰ, ਸਾਨੂੰ ਯਕੀਨ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਨਾ ਸਿਰਫ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸੁਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਹੀ ਹੈ। ਅਸਥਿਰਤਾ ਦੀ ਸਾਡੀ ਉਦਾਹਰਨ ਵਿੱਚ: ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਕੀ ਅਸੀਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸੱਚ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਕੀ ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਯਕੀਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਜੇ ਅਸੀਂ ਅਸਥਿਰਤਾ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਯਮ ਦਾ ਕੋਈ ਅਪਵਾਦ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸਥਿਰਤਾ ਇਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ। ਸੋਚਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ: “ਮੈਂ ਜ਼ਰੂਰ ਮਰ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਜੰਮਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਕੋਈ ਮਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੇ ਜਨਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾ ਮਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਮਿਸਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਇਸ ਲਈ, ਕੀ ਇਹ ਮੰਨਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂ? ਨਹੀਂ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ।”

ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਮਰ ਜਾਵਾਂਗੇ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਸਾਰਥਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ। ਅਕਸਰ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ, ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, “ਓਹ, ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਬਾਕੀ ਸਮਾਂ ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਸਾਰਥਕ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।” ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਦਰ ਬਾਰੇ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬਾਕੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਹੋਣ ਲਈ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਮੌਤ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ, ਸੋਚਣ ਦੁਆਰਾ, ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅਤੇ ਦਰੁੱਸਤੀ ਨਾਲ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ। ਅੱਗੇ, ਸਾਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ। ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਗੱਲ, ਸਾਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਜਜ਼ਬ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉਸ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।

ਇਹ ਸਭ – ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ, ਇਹ ਯਕੀਨ ਹੋਣਾ ਕਿ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਹੋਣਾ ਕਿ ਇਹ ਮਦਦਗਾਰ ਹੈ – ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਸੋਚ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਬੈਠਣ ਅਤੇ ਜੋ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਸੀਂ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀ ਸੋਚਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਅਸਥਿਰਤਾ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਥੇ ਬੈਠੀਏ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਇਕ ਘੁੰਮਣਘੇਰੀ ਵਿਚ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ – ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ “ਭੁੱਲ ਜਾਣਾ” ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ – ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਮੰਨ ਲਈਏ। ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੋ, ਧਿਆਨ ਕੀ ਹੈ?

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਧਿਆਨ ਸਾਨੂੰ ਅਖੌਤੀ "ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧਿਆਨ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।" ਇਸ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਅਸੀਂ, ਪੂਰੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਮਨ ਦੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਅਵਸਥਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹਾਂ ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮਨ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਣਾਇਕ ਅਤੇ ਸਹੀ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਿਤਕਰਾਤਮਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਮਨ ਦੀ ਇਸ ਲੋੜੀਂਦੀ ਅਵਸਥਾ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਆਓ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਕਿਸਮਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।

ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ

ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਧਿਆਨ ਇਕ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੋ ਅਸੀਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ ਉਹ ਹੈ ਉਸ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਇਕਾਗਰਤਾ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਾਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗਤ ਬੁੱਧ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਮਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਤਾਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਤਿੰਨ, ਵੈਸੇ, ਤਿੱਬਤੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿਚ ਇਕਾਗਰਤਾ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਹਨ।

ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੂਪ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ, ਇਸ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਖਾਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਅਸਥਾਈ ਹੋਣਾ। ਇਸ ਸਮਝ ਨਾਲ ਇਸ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਿਆਂ, ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਸਥਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਦਦਗਾਰ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਸਦਾ ਲਈ ਰਹੇਗਾ।

ਇਕ ਹੋਰ ਲਾਭਦਾਇਕ ਉਦਾਹਰਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ: ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਫੋਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਜਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਉਦਾਹਰਨ ਵਿੱਚ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯਕੀਨ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ: “ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮੈਂ ਹੀ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਚ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਲੋਕ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਉਮੀਦ ਕਰਨਾ ਬਿਲਕੁਲ ਗੈਰ ਵਾਜਬ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਨੂੰ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਨਾ ਦੇਵੇ। ਇੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਅਸੰਭਵ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਅਨੁਮਾਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ, ਜੋ ਕਿ ਇਹ ਹੈ: “ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮੈਂ ਹੀ ਇਕਲੌਤਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹਾਂ।” ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਦੋਸਤ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਉਪਯੁਕਤ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਬਿਤਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਉਸ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋ: “ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਹੋਰ ਲੋਕ ਉਸ ਕੋਲ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।”

ਇਸ ਲਈ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਰਹੱਸਮਈ, ਜਾਦੂਈ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ; ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਹੇ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਧਿਆਨ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਦੁੱਖਾਂ, ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵਿਹਾਰਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਫਿਰ, ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਧਿਆਨ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨਾਲ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਮਝ ਅਤੇ ਸੋਚ ਨਾਲ, ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਦੋਸਤ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ।

ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ

ਦੂਜੀ ਕਿਸਮ ਮਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਚਤ ਅਵਸਥਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਪਿਆਰ ਜਾਂ ਹਮਦਰਦੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਰਹਿਣਾ। ਜ਼ੋਰ ਵਸਤੂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਪ੍ਰਤੀ ਅਸੀਂ ਇਸ ਪਿਆਰ ਜਾਂ ਹਮਦਰਦੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਾਂ; ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇੱਥੇ ਜ਼ੋਰ ਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਜਜ਼ਬਾਤ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਖਾਹਿਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ

ਤੀਜੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਟੀਚੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਗਿਆਨ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਜੋ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਸ ਇੱਛਾ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿ "ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ/ਲੀ ਹਾਂ।" ਇਸ ਨੂੰ “ਬੋਧੀਚਿੱਤ ਧਿਆਨ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬੋਧੀਚਿੱਤ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਕਈ ਵਾਰ "ਜਾਗਰੂਕ ਮਨ" ਵਜੋਂ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਬੁੱਧ ਦੇ ਗਿਆਨ 'ਤੇ ਹੈ; ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਗਿਆਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਸਾਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ – ਇਹ ਸਾਡੀ ਬੁੱਧ-ਸੁਭਾਅ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਤੀਜੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਟੀਚੇ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਧਿਆਨ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ

ਫਿਰ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਿਆਨ ਲਾਭਦਾਇਕ ਆਦਤਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਧਿਆਨ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਵਿਹਲੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਜਿਸਦਾ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਕੋਈ ਖੇਡ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਸ਼ੌਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਇਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।

ਆਓ ਆਪਾਂ ਦੇਖੀਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਲਾਗੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਸਤੂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਕਾਗਰ ਕਰਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਸਿੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਨਾ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਕੰਮ 'ਤੇ, ਬਲਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮਾਨਸਿਕ ਟਿੱਪਣੀ ਦੇ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਨਿਰਣਾ ਕੀਤੇ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ: "ਓਹ, ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਮੂਰਖਤਾਪੂਰਨ ਹੈ," ਜਾਂ "ਮੇਰੀ ਇੱਛਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਜਾਵੇ।" ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਾਰੀ ਮਾਨਸਿਕ ਗੱਲਬਾਤ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਪੂਰਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ: "ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖ ਹੋ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਦਰ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਹਾਂ; ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।" ਇਹ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇਕਾਗਰਤਾ ਧਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।

ਅਸੀਂ ਦੂਜੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪਿਆਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ – ਇੱਛਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ ਰਹੇ – ਚਾਹੇ ਅਸੀਂ ਕਿੱਤੇ ਵੀ ਹੋਈਏ ਜਾਂ ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਹੋਈਏ। ਪਿਆਰ ਦਾ ਮਤਲਬ, ਇੱਥੇ, ਸੱਚਮੁੱਚ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੈ: ਬੱਸ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਈ, ਸਬਵੇਅ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਈ, ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਈ, ਸਟੋਰ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਈ, ਸਾਰੇ ਜਾਨਵਰ ਅਤੇ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ – ਹਰ ਕੋਈ। ਸੋ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਸਭ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਸਮਾਨ ਹਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁੱਖੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਅਤੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮੱਖੀ ਵੀ!

ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਖਾਹਿਸ਼ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਧਿਆਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ: “ਮੈਂ ਇਕ ਟੀਚੇ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਚੰਗੇ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਮੁਕਤੀ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਵੱਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।” ਇਹ ਖਾਹਿਸ਼ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਇਕ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਹਾਂ।

ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ, ਮਹਾਨ ਤਿੱਬਤੀ ਗੁਰੂ, ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗੀ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਦੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ; ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਧਿਆਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਨ ਦੀ ਇੱਕ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਜਾਣੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੀ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਹਮਦਰਦੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਲੈ ਲਈਏ। ਹਮਦਰਦੀ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਨ ਵਿਚ, ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਬੋਧੀਚਿੱਤ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਗਿਆਨ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜੋ ਅਜੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਬੋਧੀਚਿੱਤ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਿਰਫ ਰਹਿਮ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ; ਦਇਆ ਬੋਧੀਚਿੱਤ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦ ਹੈ, ਪਰ ਦਇਆ ਅਤੇ ਬੋਧੀਚਿੱਤ ਇੱਕੋ ਨਹੀ ਹਨ।

ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂ ਜਾਣੋ

ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਸਹੀ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ – ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਹਮਦਰਦੀ ਦੇ ਫੋਕਲ ਚੀਜ਼ ਵਜੋਂ – ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਸੋ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਜਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਰ ਕੋਈ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਨਾਖੁਸ਼ੀ, ਸਾਡੀ ਆਮ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ, ਕਰਮ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਅਤੇ ਬੇਕਾਬੂ ਆਵਰਤੀ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਹੋਣਾ। ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਕੁਝ ਕੁ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਸੀਮਤ ਕਿਸਮ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਗੁਆਉਣ ਦੀ ਨਾਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ। ਭਾਰੀ ਹਮਦਰਦੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ, ਅਸੀਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਸਮੇਤ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤੇ ਗਏ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

ਜਾਣੋ ਕਿ ਸਾਡਾ ਮਨ ਇਸ ਨਾਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ

ਅੱਗੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਮਨ ਉਸ ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ, ਸਾਡਾ ਮਨ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕਿ ਇਹ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਵੇ। ਇਹ “ਹਾਏ ਕਿੰਨਾ ਭਿਆਨਕ” ਰਵੱਈਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੋ ਦੁਬਾਰਾ, ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਬੋਧੀਚਿੱਤ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਬੋਧੀਚਿੱਤ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਾਲੇ-ਨਹੀਂ-ਹੋਇਆ ਗਿਆਨ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋ, ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਇਸ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਰਹੇ ਹਾਂ: “ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਵਾਂਗਾ।” ਇਹ ਇਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ।

ਜਾਣੋ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੀ ਮਦਦ ਮਿਲੇਗੀ

ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਇਸ ਮਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗੀ। ਸਾਡੀ ਉਦਾਹਰਨ ਵਿਚ, ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਹੀ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਨੂੰ “ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ “ਤਿਆਗ” ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਵਤੀਰੇ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦੁਖੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁੱਸਾ ਕਰਨਾ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਇਰਾਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਸ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ, ਉਸ ਇੱਛਾ ਨੂੰ, ਉਸੇ ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਦੂਜਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇਗਾ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਇਸ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਾਂਗੇ।

ਜਾਣੋ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ

ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਮਨ ਦੀ ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪਵੇਗੀ। ਹਮਦਰਦੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਜੋ ਚੀਜ਼ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਏਗੀ ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਾ ਲੈਣਾ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਾ ਲੈਣਾ। ਇਸ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, “ਹਰ ਕੋਈ ਖੁਸ਼ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਨਾਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਕੋਈ ਜੋ ਦੁੱਖ ਝੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਓਨਾ ਹੀ ਦੁਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਮੇਰਾ ਦੁੱਖ ਮੈਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਦੂਸਰਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਜੇ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਇੰਨੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸੁਹਿਰਦ ਹਮਦਰਦੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਵਾਂਗੇ।

ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਾਣੋ

ਤਸੋਂਗਖਾਪਾ ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨਾਲ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਹਮਦਰਦੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਕੀ? ਖੈਰ, ਇਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ; ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਾਭ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰੇਗਾ; ਅਤੇ ਇਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਅੰਤਮ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਧੱਕੇਲੇਗਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਮੈਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਹੋਵੇ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਾਂ। ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀ ਹੈ ਉਹ ਮੇਰੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।”

ਜਾਣੋ ਇਹ ਕੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰੇਗਾ

ਅਗਲੀ ਗੱਲ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ: ਇਹ ਮਨ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਕਿਸਨੂੰ ਮਿਟਾਏਗੀ ਜਾਂ ਕਿਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਏਗੀ? ਹਮਦਰਦੀ ਉਸ ਠੰਡੇ-ਮਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਆਲਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇਗਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਆਲਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਠੰਡੇ-ਮਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਹੋਰ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਹਮਦਰਦੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਧਿਆਨ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ; ਅਸੀਂ ਬਿਲਕੁਲ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ, ਇਹ ਸਵੀਮਿੰਗ ਪੂਲ ਵਿਚ ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਨਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਤੈਰਨਾ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਬਸ ਕਹਿ ਦੇਈਏ, “ਠੀਕ ਹੈ, ਬਸ ਬੈਠ ਜਾਓ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਕਰੋ,” ਅਤੇ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫਲਦਾਇਕ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।

ਸੈਮੀਨਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਲਿਪੀ, ਕੀਵ, ਯੂਕਰੇਨ, ਸਤੰਬਰ 2011