លក្ខណៈពិសេសសំខាន់ៗនៃសមាធិ

ពាក្យថា “សមាធិ” មានអត្ថន័យថា ជាការផ្សាំខ្លួន។ ពាក្យនៅក្នុងភាសាទីបេគឺ “គុម” (Gom (sgom) ) ដែលមានន័យបង្កប់ថាការបង្កើតទម្លាប់ជាប្រយោជន៍មួយ ។ ភាសាសំស្រ្កឹះដើម គឺ “ភាវនា” (bhavana) ដែលបង្កប់អត្ថន័យថា ការធ្វើ ឬញាំងកិច្ច អ្វីមួយឪ្យកើតឡើង ។ ដូច្នេះយើងមានប្រភេទជាក់លាក់នៃស ភាពនៃចិត្ត ឬឥរិយាបថ ដែលយើងប្រាថ្នាចង់ញាំងឪ្យវាកើតឡើង បើនិយាយក្នុងន័យម៉្យាងទៀតវិញ មានន័យថា ធ្វើឪ្យសភាពនៃចិត្តដំណើរការទៅតាមការគិត និងទៅតាមការរស់នៅរបស់យើង ។ ការណែនាំ ឬបទបង្ហាញអំពីអ្វីទៅជាទម្លាប់ជាប្រយោជន៍ និងអ្វីទៅជាមូលហេតុនៃការបដិបត្តិ និងអ្វីទៅជាគោល ដៅដើម្បីបដិបត្តិធ្វើវាឪ្យកើតឡើងនោះ គឺអាស្រ័យទៅតាមទំនៀមនីមួយៗដែលសមាធិត្រូវបានគេយក មកបដិបត្តិ ។ បើទោះបីជាបែបនេះក្តី វិធីសាស្រ្តសមាធិនៅក្នុងទំនៀមឥណ្ឌាទាំងអស់គឺចែកចេញជាបីដំ ណាក់កាលគឺ៖ ការស្តាប់ ឬការលឺសម្លេង ការគិតត្រិះរិះ និងការធ្វើសមាធិលើចំណុចទាំងអស់នោះ។ 

ឧបមាថាយើងប្រាថ្នាចង់បង្កើតទម្លាប់ជាប្រយោជន៍មួយ ពោលគឺបង្កើតទឹកចិត្តមេត្តា (មេត្តាធម៌) ។ ដើម្បីអភិ វឌ្ឍក្តីមេត្តា ឬបង្កើនទឹកចិត្តមេត្តាដែលមានស្រាប់ឪ្យកើនឡើងថែមទៀត ជាបឋមយើងត្រូវធ្វើការស្តា ប់មេរៀនព្រះធម៌ខ្លះៗអំពីមេត្តាធម៌នេះជាមុនសិន ។ នៅប្រទេសឥណ្ឌាបូរាណ មេរៀនព្រះធម៌ទាំងអស់មិនត្រូវបាន គេសរសេរទុកទេ មេរៀនព្រះធម៌ទាំងនោះត្រូវបានគេរៀនតៗគ្នាតាមមាត់ ។ ដោយសារតែមូលហេតុ នេះអ្នកសិក្សាសមាធិកាលសម័យនោះ ធុរៈដំបូងបំផុតគេត្រូវធ្វើគឺ ត្រូវតែស្តាប់ព្រះធម៌ជាមុនសិន មុនគេបន្តការបដិបត្តិ ដូច្នេះហើយបានជាដំណាក់កាលដំបូងនេះ គេស្គាល់ថាជា “ការស្តាប់” ។ 

ជាការពិតណាស់សព្វថ្ងៃយើងអាចអានព្រះធម៌បានសព្វគ្រប់ទាំងអស់ - ពោលគឺយើងមិនចាំបាច់អង្គុយ ស្តាប់នរណាម្នាក់និយាយប្រាប់ដល់យើងទេ - ក៏ប៉ុន្តែគោលការណ៍នៅពីក្រោយការស្តាប់នេះគឺពិតជាមានសារៈ សំខាន់ខ្លាំងណាស់ ។ នៅសម័យបូរាណ មេរៀនព្រះធម៌ទាំងអស់ត្រូវតែទន្ទេញចាំមាត់ ហើយអ្នកស្តាប់ ទៀតសោតត្រូវតែប្រាកដផងដែរថាអ្វីដែលគេកំពុងតែសូត្រនោះគឺពិតជាត្រឹមត្រូវ ពីព្រោះថាអ្នកសូត្រ ព្រះធម៌ដោយពឹងតែលើការចងចាំមួយមុខនោះ អាចមិនចងចាំវាបានត្រឹមត្រូវ ហើយអាចសូត្រខុសជាដើម ។ បើមានកំហុសខ្លះកើតឡើងនោះ ប្រការនេះអាចកើតជាបញ្ហាជាក់ជាមិនខាននៅពេលក្រោយ ។ 

សតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណា

នៅខណៈពេលយើងកំពុងស្តាប់ព្រះធម៌ យើងត្រូវតែអភិវឌ្ឍនូវគុណភាពមួយដែលយើងហៅថា “សតិវិ ភាគត្រិះរិះពិចារណា កើតឡើងពីការស្តាប់របស់យើង” ។ ពាក្យនេះនៅក្នុងភាសាទីបេ គឺ “ហ្សឺរ៉ាប” ហ្សេ រ៉ាប (sherab (shes-rab) ហើយជាភាសាសំស្រ្កឹតគឺ ប្រាជ្ញា (prajna) ក៏ប៉ុន្តែការប្រើប្រាស់ពាក្យថា “ប្រាជ្ញា” គឺមិនមានភាពច្បាស់លាស់ទេ ពោលគឺវាមិនមានអត្ថន័យជាក់ស្តែងលើអ្វីមួយទេ ។ ប្រសិនបើ មនុស្សមួយក្រុមស្តាប់លឺពាក្យថា “ប្រាជ្ញា” មនុស្សម្នាក់ៗនឹងមានការគិតយល់ឃើញផ្សេងៗគ្នាចំពោះអ្វី ជាអត្ថន័យពិតរបស់ពាក្យនេះ ដូច្នេះពាក្យថា “ប្រាជ្ញា” នៅត្រង់នេះមិនអាចជួយយើងឪ្យយល់ច្បាស់ចំ ពោះអត្ថន័យនៃពាក្យ “ហ្សឺរ៉ាប” នេះបានទេ ។ នេះគឺជាមូលហេតុដែលខ្ញុំចូលចិត្តបកប្រែពាក្យ “ហ្សេរ៉ា ប” ជាភាសាទីបេនេះថាជា “សតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណា” ។ 

សតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណាគឺពឹងផ្អែកលើចេតសិកពីខាងដើមដែលមានស្រាប់ ដែលខ្ញុំយកមកបកប្រែថា ជាការ “សម្គាល់ភាពខុសគ្នា” វិញ ។ មនុស្សភាគច្រើនបកប្រែចេតសិកនេះថាជា “ការដឹង” ប៉ុន្តែ “ការដឹ ង” នេះគឺមិនចំមួយរយភាគរយទេ ។ ពាក្យថា “ដឹង” នេះគឺមានន័យថា អ្នកបានស្គាល់បានដឹង នូវអារម្មណ៍ឬ វត្ថុណាមួយពីមុនមកហើយ ហើយអ្នកទទួលដឹងវាជាថ្មីម្តងទៀត ប្រការនេះគឺមិនត្រឹមត្រូវទេ ។ ពាក្យថា “សម្គាល់ដឹងភាពខុសគ្នា” គឺធ្វើការបញ្ជាក់ច្បាស់ៗចំពោះអ្វីមួយថាជា “មួយនេះ” ដែលមានលក្ខណៈខុ សគ្នាស្រឡះពី “មួយនោះ” ។ យើងមានសមត្ថភាពសម្គាល់ដឹងភាពខុសគ្នារវាង “មួយនេះ” និង “មិន មែនមួយនេះ” ឬរវាង “មួយនេះ” និង “មួយនោះ” ដោយសារតែអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងមានលក្ខណៈវិសេសរៀងៗ ខ្លួន ឬមានចំណុចសម្គាល់ជាក់លាក់ដែលយើង ដឹង ពេលណាយើងមានសតិដឹងចំពោះអ្វីមួយនោះ ។ សូមលើកយកឧទាហរណ៍ដ៏សាមញ្ញមួយស្តីអំពី កូនង៉ាទើបនឹងកើតដែលគេអាចសម្គាល់ដឹងភាពខុសគ្នារវាង “ឃ្លាន” និង “មិនឃ្លាន” ។ កូនង៉ាមិនត្រូវ ការពាក្យសំដីសំរាប់និយាយអំពីវេទនារម្មណ៍ទាំងនេះទេ ហើយពួកគេក៏មិនត្រូវការយល់ដឹងអំពីទស្សនៈ នៃការ “ឃ្លាន” និង “មិនឃ្លាន” នេះឪ្យបានសុីជម្រៅអ្វីដែរ ។ បើទោះបីជាបែបនេះក្តី ពួកគេអាចសម្គាល់ ដឹងភាពខុសគ្នាចំពោះអារម្មណ៍ទាំងពីរនេះ ដោយសារតែអារម្មណ៍នៃការឃ្លាន និងមិនឃ្លានទាំងពីរនេះ មានលក្ខណៈវិសេសប្លែកគ្នារៀងៗខ្លួន ដែលមានឈ្មោះថាជា ប្រភេទជាក់លាក់នៃកាយវេទនា (ការ សោយដឹងអារម្មណ៍តាមកាយ) ។ 

សតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណាបន្ថែមនូវចេតសិកនៃភាពប្រាកដជាក់ច្បាស់ បន្ថែមទៀតលើ ការសម្គាល់ដឹង ភាពខុសគ្នានោះ ពោលគឺសម្គាល់ដឹងថា “វាគឺប្រាកដជាមួយនេះ មិនមែនមួយនោះទេ” ។ ភាពប្រាកដប្រ ជានេះគឺជាចេតសិកដែលយើងត្រូវការទាំងនៅក្នុងការស្តាប់ និងទាំងការអានព្រះធម៌ផងដែរ ។ ពោលគឺ យើងត្រូវការភាពជឿជាក់ដើម្បីដឹងថា៖ “នេះគឺជាមេរៀនព្រះធម៌ពិតៗ មិនមែនជាការបង្រៀនខុសនោះ ទេ” ។ វាគឺពិតជាពិបាកដើម្បីដឹងឪ្យច្បាស់ថា “នេះគឺជាមេរៀនព្រះធម៌ពិតប្រាកដ” ពីព្រោះថាគម្ពីរដីកាគឺ មិនងាយយល់បានស្រួលៗទេ ជាធម្មតាយើងត្រូវពឹងលើសៀវភៅ ឬលើធម្មាចារ្យដែលជាអ្នកធ្វើការពន្យ ល់នូវព្រះធម៌នោះ ។ ប៉ុន្តែសំនួរសួរបន្តទៀតថា តើអ្នកដឹងដោយរបៀបណាថាធម្មាចារ្យរូបនោះគឺពិតជា ធម្មាចារ្យដែលអាចទុកចិត្តបាន និងជាធម្មាចារ្យពិតប្រាកដនោះ? វាអាចជាបុគ្គលណាម្នាក់ដែលជាអ្នក បង្រៀនព្រះពុទ្ធសាសនា ឬបង្រៀនអំពីទ្រឹស្តីនៃក្តីស្រឡាញ់ និងក្តីមេត្តា (មេត្តាធម៌) ហើយពួកគេទំនង ជាផ្តល់ព័ត៌មានដល់អ្នកដែលផ្ទុយពីអ្វីដែលព្រះពុទ្ធសាសនាបង្រៀនក៏ថាបាន ។ យើងត្រូវតែមានភាព ប្រាកដនិយម ដោយប្រើប្រាស់សតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណា ដើម្បីឪ្យប្រាកដថា មេរៀនព្រះធម៌ដែលយើង ស្តាប់ ឬអាននោះគឺពិតជាព្រះធម៌ពិតប្រាកដមែន ពោលគឺយើងត្រូវតែដឹងឪ្យប្រាកដថាវាគឺជាព្រះធម៌ដើ មពិតៗ ។ 

ត្រូវមានកត្តាជាក់លាក់មួយចំនួនដើម្បីបង្ហាញថា ការបង្រៀនព្រះធម៌នោះគឺពិតជាព្រះធម៌ព្រះពុទ្ធសាស នាមែន ។ អ្នកនិពន្ធសៀវភៅព្រះធម៌ ឬអ្នកដែលយកព្រះធម៌មកប្រើប្រាស់នោះគឺត្រូវតែជាបុគ្គលដែល យើងអាចកំណត់បានថាជាធម្មាចារ្យដែលមានលក្ខណៈសម្បត្តិសមរម្យ ទៅតាមការសើុបសង្កេតរបស់ យើង ។ ដើម្បីធ្វើការកំណត់ឪ្យច្បាស់នេះ ពោលគឺយើងត្រូវសើុបសួរអ្នកដ៏ទៃអំពីពួកគេ ឧបមាថា៖ “តើបុ គ្គលនេះមានធម្មាចារ្យ ឬមានគ្រូពិតប្រាកដទេ ហើយថាតើទំនាក់ទំនងរវាងគេនឹងគ្រូនោះយ៉ាងណា? តើធម្មា ចារ្យរបស់គេនោះ មកពីនិកាយជាក់លាក់មួយនៃបណ្តាធម្មាចារ្យកាលពីសម័យមុនៗទេ?” ទាំងអស់នេះ គឺជាសំនួរត្រូវសើុបសួរ ។ យើងមិនគួរគ្រាន់តែចាប់យកសៀវភៅមួយក្បាលណាមួយមិនច្បាស់ ដោយ សារតែអ្នកមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីបានសរសេរសៀវភៅនោះ ហើយគិតថាវាគឺជាប្រភពដែលគួរឪ្យទុកចិត្តបា ននោះទេ ។ ត្រូវតែប្រើប្រាស់គោលការណ៍ណែនាំដូចគ្នានេះផងដែរ ពេលណាអ្នកស្តាប់បាថកថារបស់ធម្មាចារ្យណាម្នាក់ ។

ប្រើប្រាស់សតិត្រិះរិះពិចារណាដើម្បីកំណត់ឪ្យបាននូវបរិបទនៃព្រះធម៌ (មេរៀនព្រះធម៌)

លើសពីនេះទៅទៀត ព្រះធម៌បង្រៀនទៅតាមបរិបទនីមួយៗខុសៗគ្នា ពោលគឺព្រះធម៌បង្រៀនទៅតាម សាលាទស្សនៈនីមួយៗជាដើម ។ ជាធុរៈដ៏សំខាន់ដែលយើងត្រូវដឹងឪ្យច្បាស់ថាអ្វីទៅជាបរិបទចំពោះមេរៀ នព្រះធម៌ជាក់លាក់មួយដែលគេកំពុងបង្រៀននេះ ។ មូលហេតុនោះគឺថា ប្រព័ន្ធឬវិធីសាស្រ្តនៃការបង្រៀនមានការពន្យល់ខុសៗ គ្នា លើពាក្យបច្ចេកទេសតែមួយ ឧទាហរណ៍ស្តីអំពីការបង្រៀនអំពី “កម្ម” ជាដើម ។ លើសពីនេះទៅទៀ តការបង្រៀនអំពី ទ្រឹស្តីកម្ម ទាំងនេះនៅក្នុងវិធីសាស្រ្តជាក់លាក់មួយ មានលក្ខណៈស្របគ្នាជាមួយនឹង ការពន្យល់ ដែលវិធីសាស្រ្តនោះបង្រៀនអំពីប្រធានបទដែលទាក់ទងគ្នាជាច្រើននៅក្នុងព្រះធម៌ ឧបមាដូចជា ទ្រឹស្តីនៃការគិត (cognition theory) ជាដើម ។ យើងត្រូវតែប្រាកដថាតើការបង្រៀនព្រះធម៌នោះ ចេញមកពីវិធីសាស្រ្ត ឬចេញពីប្រព័ន្ធជំនឿអ្វីឪ្យប្រាកដ ដើម្បីឪ្យយើងអាចដាក់បញ្ចូលវាជាមួយគ្នានឹង ព្រះធម៌ដ៏ទៃទៀតដែលយើងបានស្តាប់កន្លងមក ។ 

ការដឹងច្បាស់អំពីបរិបទនៃពាក្យសំដីដែលគេប្រើប្រាស់នោះគឺជាប្រការដ៏សំខាន់ សូម្បីតែនៅក្នុងការសន្ទ នាសាមញ្ញធម្មតាក្តី ។ ឧបមាថា៖ អ្នកបានឮពាក្យថា “បុន” (bon) នេះគឺជាឈ្មោះនៃបុរេពុទ្ធទំនៀមនៅ ក្នុងអតីតប្រទេសទីបេ (បុនគឺជាអបិយ៍ជំនឿដែលជនជាតិទីបេប្រតិបត្តិមុនព្រះពុទ្ធសាសនាចូលមកដល់ តំបន់នេះ) ប៉ុន្តែនៅក្នុងភាសាបារាំងវិញ ពាក្យថា “បុន” នេះមានអត្ថន័យថា “ល្អ” ដូច្នេះប្រសិនបើអ្នកមិនដឹងអំពីបរិបទនៃភាសានេះទេ អ្នកអាចយល់ច្រឡំបាន ពេលអ្នកស្តាប់ឮពាក្យថា “បុន” នេះ ។ តើបុគ្គលដែលកំពុងតែនិយាយអំពី ពាក្យថា “បុន” នេះនៅក្នុងភាសាបារាំង ឬក៏នៅក្នុងបរិបទនៃភាសាទីបេ? ធ្វើការពឹងផ្អែកលើតែសូរសម្លេងតែម៉្យាង ដោយមិនដឹងច្បាស់ថាជាភាសាអ្វីឪ្យប្រាកដនោះ វាអាចធ្វើឪ្យ អ្នកយល់ខុសបាន ។ 

ការយល់ដឹងចំពោះបរិបទគឺពិតជាប្រការដ៏សំខាន់ ពេលយើងអាន ឬស្តាប់ឮពាក្យបច្ចេកទេសនៅក្នុងព្រះ ពុទ្ធសាសនា ។ ឧបមាថា៖ អ្នកកំពុងតែធ្វើការសិក្សាអំពី សុញ្ញភាព (ភាពសូន្យ ឬភាពទទេស្អាត) ដែល គេធ្វើការពន្យល់មួយបែបនៅក្នុងសាលាព្រះពុទ្ធសាសនាឥណ្ឌា ហើយមួយបែបផ្សេងទៀតនៅក្នុងសាលា ឬនិកាយមួយផ្សេងទៀតជាដើម ។ សូម្បីតែនៅក្នុងសាលាទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនាឥណ្ឌាតែមួយក្តី សុញ្ញភាពគឺត្រូវបានគេយកមកពន្យល់បកស្រាយទៅតាមវិធីសាស្រ្តផ្សេងៗគ្នាជាច្រើននៅក្នុងសាលានិកាយព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេជាច្រើន ។ 

សច្ចភាពស្តីអំពីការពន្យល់ផ្សេងៗគ្នាជាច្រើនលើប្រធានបទតែមួយនោះគឺជាទិដ្ឋភាពដ៏គួរឪ្យយល់ច្រឡំមួយក្នុងចំណោមទិដ្ឋភាពដ៏គួរឪ្យយល់ច្រឡំផ្សេងទៀត សំរាប់ជនបស្ចិមប្រទេសដែលធ្វើការសិក្សារៀន សូត្រព្រះពុទ្ធសាសនា ។ មានការយល់ច្រឡំច្រើនគ្រប់គ្រាន់ណាស់ហើយ នៅក្នុងសករាជដ៏ទំនើបនេះ ជាពិសេស នៅលើបណ្តាញប្រព័ន្ធអុីនធឺណិត ដែលយើងអាចទទួលបាននូវការបង្រៀនស្ទើរគ្រប់ទំនៀមព្រះពុទ្ធសា សនាទាំងអស់នៅអាសុី ។ តែត្រូវចងចាំថា សូម្បីតែនៅក្នុងទំនៀមព្រះពុទ្ធសាសនានៃប្រទេសមួយ - ជាស្តែងទីបេនេះតែម្តង - ពោលគឺមានការពន្យល់បកស្រាយផ្សេងៗគ្នាជាច្រើន ។ 

សូមមេត្តាទុកឪ្យរូបខ្ញុំធ្វើការពន្យល់បង្ហាញចំពោះចំណុចដែលបានលើកឡើង ។ ឧបមាថា៖ យើងកំពុង តែសិក្សាអំពីការបកស្រាយពន្យល់ល្អិតល្អន់អំពីទ្រឹស្តីកម្មជាមួយនឹងធម្មាចារ្យជាក់លាក់មួយរូប ។ ដើម្បី កុំឪ្យយើងមានការយល់ច្រឡំចំពោះអ្វីដែលយើងកំពុងតែសិក្សានោះ យើងត្រូវតែកុំគិតចំពោះការពន្យល់ ពីវិធីសាស្រ្តផ្សេងៗទៀតដែលយើងចេះពីមុនមកឪ្យសោះ លើកលែងតែវិធីសាស្រ្តដែលលោកគ្រូធម្មាចារ្យរូបនេះកំពុងពន្យល់តែប៉ុ ណ្ណោះ ។ ឧទាហរណ៍៖ យើងត្រូវតែដឹងថាយើងកំពុងតែសិក្សាអំពីការបកស្រាយព្រះធម៌ព្រះពុទ្ធសាស នា មិនមែនហិនឌូទេ ។ នៅក្នុងការបកស្រាយពន្យល់ព្រះធម៌នោះ ពោលគឺយើងកំពុងតែសិក្សាអំពីព្រះធ ម៌នៃទំនៀមព្រះពុទ្ធសាសនាឥណ្ឌាដែលប្រើប្រាស់ភាសាសំស្រ្កឹត មិនមែនសិក្សាអំពីទំនៀមថេរវាទដែល ប្រើប្រាស់ភាសាបាលីទេ ។ ក្នុងចំណោមនិកាយព្រះពុទ្ធសាសនាឥណ្ឌាដែលប្រើប្រាស់សំស្រ្កឹតនោះ ពោលគឺយើងកំពុងតែសិក្សាតាមទស្សនៈនៃវៃភាសិកា (ជាភាសាបាលីគឺ វិភាសិកា ឬម៉្យាងទៀត វិភាសវិធី ឬវិចារវិធីជាភាសាខ្មែរ) មិនមែនសិក្សាតាមទស្សនៈចិត្តមត្រទេ(chittamatra) ។ លើសពីនេះទៅទៀត យើងកំពុងតែសិក្សាអំពីការពន្យល់នៃនិកាយហ្គេលូគ (Gelug) ចំពោះបទបង្ហាញតាមវិភាសវិធី មិនមែនតាមវិ ធីសាស្រ្តពន្យល់នៃនិកាយកាគីយូទេ (Kagyu) (និកាយមួយក្នុងចំណោមនិកាយទាំងបួនធំៗទៅទីបេ) ។ យើងចាំបាច់ត្រូវដឹងឪ្យច្បាស់នូវបរិបទជាក់លាក់ ពីព្រោះថាការពន្យល់ផ្សេងៗគ្នាអំពីទ្រឹស្តីកម្មគឺ អាស្រ័យលើបរិបទទស្សនៈនីមួយៗ ។ ប្រសិនបើយើងព្យាយាមដាក់បញ្ចូលគ្នានូវការពន្យល់ព្រះធម៌នៃនិកាយ ហ្គេលូគ (Gelug)ជាមួយនឹងវិធី សាស្រ្តនៃនិកាយ កាគីយូ (Kagyu) នោះយើងនឹងមានការយល់ច្រឡំកាន់តែខ្លាំងមិនខាន ។ ហើយប្រសិនបើ យើងព្យាយាមដាក់បញ្ចូលគ្នានូវការពន្យល់ទាំងអស់ចូលគ្នាជាសម្លមួយចានធំវិញនោះ យើងនឹងកាន់តែ វង្វែងភាន់កាន់តែខ្លាំងឡើងថែមទៀតមិនខាន ។ 

ព្រះមហាថេរគ្រូរបស់ខ្ញុំមួយអង្គក្នុងចំណោមគ្រូជាច្រើន ព្រះនាម ហ្គេសេ ហ្កាវ៉ាង ដាជីអេ (Geshe Nwa ng Dhargyey) បានមានសង្ឃដីកាចង្អុលបង្ហាញអំពីលក្ខណៈពិសេសរបស់ជនបស្ចិមប្រទេសថា៖ “ពួកអ្នកឯង ជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសនេះចូលចិត្តយករបស់ពីរមកប្រៀបធៀបណាស់ ទាំងខ្លួនមិនយ ល់ច្បាស់អំពីរបស់ទាំងពីរនោះផង ជាលទ្ធផលវានឹងធ្វើឪ្យពួកអ្នកឯងកាន់តែច្រឡំភ័ន្តថែមទៀត” ។ អ្វីដែ លយើងត្រូវយកមកធ្វើជាមេរៀននៅត្រង់នេះគឺថា វាមិនជាបញ្ហាអ្វីទេក្នុងការធ្វើការប្រៀបធៀបប្រព័ន្ធជំ នឿផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែត្រូវធ្វើឡើងដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃការចេះដឹងប្រព័ន្ធមួយណាឪ្យប្រាកដ ។ នៅពេ លណាអ្នកយល់ដឹងច្បាស់ពីប្រព័ន្ធជំនឿមួយហើយ ពេលនោះអ្នកអាចធ្វើការសង្កេតមើលលើប្រព័ន្ធផ្សេ ងទៀត និងធ្វើការឪ្យតំលៃចំពោះអ្វីដែលជាភាពខុសគ្នារវាងប្រព័ន្ធទាំងពីរនេះ មិនមែនវាយតំលៃមុនទេ ។

ដូច្នេះប្រសិនបើយើងប្រាថ្នាចង់ប្រតិបត្តិសមាធិលើកម្ម ឬលើសុញ្ញភាព ឬលើប្រធានបទអ្វីផ្សេងក្តី នៅក្នុង ព្រះពុទ្ធសាសនា ពោលគឺយើងចាំបាច់ត្រូវតែអភិវឌ្ឍ សតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណាពីការស្តាប់នេះ ពោលគឺ មានន័យថា ដឹងជាក់ច្បាស់ ប្រកបដោយភាពប្រកដ៖ 

• ទាំងនេះគឺជាពាក្យសំដីដែលបានពោល មិនមែនពាក្យសំដីណាផ្សេងទេ។ 
• បុគ្គលអ្នកពោលពាក្យសំដីទាំងអស់នេះ គឺពិតជាប្រភពនៃព័ត៌មានពិតប្រាកដមួយទាក់ទងនឹង ប្រធានបទនេះ មិនមែនបុគ្គលណាផ្សេងដែលមិនអាចទុកចិត្តបាននោះទេ។ 
• ការពន្យល់នេះគឺមានប្រភពចេញមកពីប្រព័ន្ធជំនឿបែបទស្សនៈ មិនមែនមកពីប្រភពផ្សេងទេ។ 

នៅពេលណាយើងទទួលបានសតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណាដែលកើតពីការស្តាប់របស់យើងហើយ ពោលគឺ យើងមានលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីបន្តដំណើរទៅកាន់ជំហានបន្ទាប់ទៀត ។ 

ជំហានបន្ទាប់គឺការទទួលបានសតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណាពីការរិះគិត ។ តើពាក្យថា “គិត” មានអត្ថន័យ យ៉ាងដូចម្តេច? គិត ឬរិះគិតនៅទីនេះគឺសំដៅដល់ការព្យាយាមស្វែងយល់ចំពោះអត្ថន័យអ្វីមួយ ។ ក៏ប៉ុ ន្តែសំនួរសួរទៀតថា តើពាក្យថា “យល់” អំពីអ្វីមួយនេះ មានអត្ថន័យយ៉ាងណា? អត្ថន័យនៅក្នុងភាសា ទីបេជាទូទៅត្រូវបានគេបកប្រែថា “យល់” ឬ “យល់សេចក្តី” ពោលគឺ៖ “ចេះដឹងអ្វីមួយច្បាស់លាស់ត្រឹម ត្រូវ” ។ 

ជាយថាហេតុ ពាក្យសំស្រ្កឹត និងពាក្យទីបេជាច្រើនដែលគេប្រើប្រាស់ដើម្បីធ្វើការពន្យល់ពិពណ៌នាអំពី សកម្មភាពផ្លូវចិត្ត និងចិត្តនោះ មានអត្ថន័យផ្សេងនៅក្នុងន័យដើមនៃពាក្យទាំងនេះ ប្រៀបធៀបនឹងពាក្យ ដែលយើងប្រើប្រាស់នៅក្នុងភាសាបស្ចឹមប្រទេស ។ នេះគឺជាមូលហេតុជាប្រយោជន៍ដើម្បីធ្វើការសិក្សា ភាសាដើមអាសុី ហើយត្រូវសិក្សានូវអត្ថន័យនីមួយៗនៅក្នុងបរិបទនៃភាសាអាសុី ។ ប្រការនេះមិនមែន មានន័យថា គ្រាន់តែបើកមើលការបកប្រែតាមវចនានុក្រមតែប៉ុណ្ណោះទេ តែត្រូវតែធ្វើការសិក្សាភាសា នោះផ្ទាល់ ដើម្បីសិក្សាស្វែងយល់អត្ថន័យពិតជាដើម ។ ប្រសិនបើអ្នកធ្វើដូចនេះ អ្នកនឹងមានវិធីសាស្រ្ត និងមធ្យោបាយវិភាគដ៏មានប្រសិទ្ធិភាពដើម្បីយល់ដឹងចំពោះព្រះធម៌នៃព្រះពុទ្ធសាសនាអាសុីមិនខាន ។ 

យល់ពាក្យសំដីដែលបានពោល

ពាក្យថា “យល់” នេះអាចត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ភ្ជាប់ជាមួយនឹងការស្តាប់ព្រះធម៌(ការបង្រៀនព្រះធម៌)។ ដោយឋិតនៅក្នុងបរិបទនោះ ពាក្យនេះអាចលេចចេញជាប្រយោគយ៉ាងដូចនេះ៖ “ខ្ញុំយល់ថាអ្នកបានពោល ពាក្យសំដីទាំងអស់នោះ” ។ ប្រសិនបើការសង្កត់ធ្ងន់នៅក្នុងប្រយោគនេះ សំដៅទៅលើពាក្យថា “អ្នក” ន៎ុះវា មានន័យថាយើងពិតជាគ្មានចម្ងល់ទេថាអ្នកពិតជាបានពោលពាក្យសំដីទាំងអស់នោះ ពោលគឺយើងមិនគិតថាអ្នកមិនបាននិយាយពាក្យសំដីទាំងអស់នោះទេ ឬក៏គិតថាអ្នកផ្សេងពោលពាក្យទាំងនោះទេ។ យើង បានឮអ្នកពោលពាក្យនោះ ហើយយើងជឿជាក់ទាំងស្រុងថាការស្តាប់របស់យើងពិតជាមិនមានបញ្ហាចោទទេ។ 

ប្រសិនបើការសង្កត់ធ្ងន់នៅលើ “ពាក្យសំដីទាំងអស់នោះ” ន៎ុះប្រយោគដែលពោលថា “ខ្ញុំយល់ថាអ្នកបាននិយាយពាក្យសំដីទាំងអស់នោះ” អាចនឹងមានអត្ថន័យផ្សេងវិញ៖ ពោលគឺ “ខ្ញុំបានយល់គ្រប់ពាក្យសំដីដែលអ្នកបានពោលគ្រប់ម៉ាត់ទាំងអស់។ ប្រហែលជាខ្ញុំមិនយល់អត្ថន័យនៅពីក្រោយពាក្យសំដីនោះទាំងស្រុងទេ - ន៎ុះគឺជា វិធីសាស្រ្តមួយផ្សេងទៀត ប៉ុន្តែខ្ញុំបានយល់ច្បាស់ថាអ្នកបានពោលពាក្យសំដីនេះ ឃ្លានេះ និងប្រយោគនេះ។” យើងចាំបាច់ត្រូវតែមានភាពប្រាកដប្រជាថាយើងពិតជាបានស្តាប់ឮពាក្យដែលត្រូវបានគេពោលច្បាស់លាស់។ យើងអាចសាកសួរអ្នកដ៏ទៃដើម្បីឪ្យប្រាកដថាគេបានស្តាប់ឮពាក្យសំដីដូចយើងបានស្តាប់ឮដែរ។ ប្រសិនបើមានអាត់សំលេង យើងអាចធ្វើការស្តាប់អាត់សំលេងនោះបាន។ ប្រសិនបើសំលេង នៅក្នុងអាត់សំលេងនោះច្បាស់ល្អ ន៎ុះយើងមានភាពជឿជាក់ថាយើងបានស្តាប់ឮពាក្យសំដីទាំងនោះត្រឹមត្រូវមែន។ ប្រសិនបើអាត់សំលេងនោះមិនច្បាស់ទេ យើងអាចសាកសួរអ្នកដ៏ទៃដើម្បីសុំជំនួយពីគេ ដើម្បីរកឪ្យឃើញថាតើគេស្តាប់ឮពាក្យសំដីអ្វី នឹងធ្វើការប្រៀបធៀបជាមួយសំដីដែលយើងបានឮ។ ប្រការនេះគឺពិតជាសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ពេលណាយើងពឹងផ្អែកលើការស្តាប់អាត់សំលេងនៃការបង្រៀន ព្រះធម៌។ ដូច្នេះការប្រើប្រាស់សតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណាដែលបានមកពីការស្តាប់ យើងអាចកំណត់បានថា យើងបានយល់ច្បាស់នូវពាក្យសំដីទាំងនោះត្រឹមត្រូវ មិនភាន់ប្រឡំឡើយ។ 

យល់អត្ថន័យនៃពាក្យ

ឥឡូវនេះ ការគិត - ដែលជាដំណាក់កាលទីពីរនៃត្រីវិធីដើម្បីទទួលបានការយល់ដឹង - មានន័យថា យល់ នូវអត្ថន័យនៃពាក្យដែលពោល ដែលជាប្រការមួយដ៏ចាំបាច់ ។ ប្រសិនបើយើងនឹងបង្កើតអ្វីមួយឪ្យវាក្លា យជាទម្លាប់ជាប្រយោជន៍មួយ យើងចាំបាច់ត្រូវចេះ មិនត្រឹមតែពាក្យនោះទេ តែត្រូវចេះដឹងនូវអត្ថន័យនៃ ពាក្យនោះផងដែរ ។ ឧទាហរណ៍៖ មានអ្នកប្រតិបត្តិខ្លះសូត្រជាភាសាទីបេ ហើយពួកគេមិនយល់សោះ ឡើយថាពាក្យទាំងនោះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា ។ តើអ្នកអាចបង្កើតទម្លាប់ជាប្រយោជន៍ដោយរបៀប ណាបាន បើអ្នកមិនចេះមិនដឹងទាល់តែសោះ ថាពាក្យនោះមានន័យអ្វីឪ្យប្រាកដ? 

អ្នកនឹងមើលឃើញថា ព្រះធម្មាចារ្យទីបេជាច្រើនរូបបានណែនាំឪ្យសិស្សរបស់ខ្លួនសូត្រធម៌ និងណែនាំនូ វការបដិបត្តិផ្សេងៗទៀតជាច្រើនប្រភេទនៅទីបេ ។ ពិតណាស់ ពិតជាមានអត្ថប្រយោជន៍ពីការចួលរួម នៅក្នុងការប្រារពពិធីបុណ្យសាសនាដែលមានអាយុកាលរាប់សតវត្សមកហើយនោះ៖ ពោលគឺវាធ្វើឪ្យ អ្នកមានអារម្មណ៍ថាអ្នកជាផ្នែកមួយនៃទំនៀម ឬនៃនិកាយមួយ ហើយមានអារម្មណ៍សុខសុវត្ថិភាពដែល ដឹងថាមានមនុស្សមកពីប្រទេសផ្សេង ភាសាផ្សេង និងមានប្រវិត្តិផ្សេងៗគ្នា ទាំងអស់គ្នាកំពុងតែសូត្រធម៌តែមួយដូចរូបអ្នកដែរ ក៏ប៉ុន្តែអ្នកត្រូវចាំថា ការសូត្រធម៌ជាភាសាទីបេមិនអាចជួយយើងឪ្យបង្កើតទម្លាប់ជាប្រយោជន៍មួ យដោយគ្រាន់តែសូត្របន្លឺសំឡេងឡើងនោះទេ វាលុះត្រាណាតែយើងយល់ច្បាស់នូវអត្ថន័យរបស់វា ។ ដូច្នេះយើង ត្រូវតែយល់ពីអត្ថន័យ ហើយអត្ថន័យទៀតសោតត្រូវតែជាអត្ថន័យពិតជាក់ស្តែង ។ ន៎ុះមានន័យថា ការ ប្រើប្រាស់សតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណាដើម្បីបែងចែកអត្ថន័យពិតនៃពាក្យ ឪ្យដាច់ស្រឡះពីអត្ថន័យមិនពិត ។ យើងធ្វើយ៉ាងនេះបានតាមរយៈវិធីសាស្រ្តនៃការវិភាគ និងតាមរយៈហេតុនិងផល ដើម្បីទទួលបានការ យល់ដឹងច្បាស់លាស់ចំពោះអត្ថន័យនៃពាក្យទាំងនោះ ។ 

មានភាពជឿជាក់ចំពោះអ្វីជាអត្ថន័យនៃមេរៀនព្រះធម៌

ប្រការដែលទទួលបានការយល់ដឹងច្បាស់លាស់នេះ នាំយើងទៅរកប្រធានបទដ៏ពិបាកមួយ៖ ពោលសំ នួរសួរថា តើយើងមានភាពជឿជាក់លើអ្វីមួយដោយរបៀបណា? ដើម្បីមានភាពជឿជាក់លើអ្វីមួយដែល មើលមិនឃើញជាក់ច្បាស់ និងមិនអាចយល់បានតាមរយៈអារម្មណ៍ន៎ុះ យើងត្រូវតែពឹងផ្អែកលើតក្កវិជ្ជា។ ក៏ប៉ុន្តែបើទោះបីជាមានការបង្ហាញនិងការបកស្រាយតាមរយៈតក្កវិជ្ជាក្តី ក៏នៅមានមនុស្សមួយចំនួនមិន ជឿជាក់លើសក្ខីភាពនៃហេតុនិងផលនេះទេ ។ នៅក្នុងករណីខ្លះទៀតនោះគឺពួកគេមិនចង់ជឿលើសេច ក្តីសម្រេចតាមបែបតក្កវិជ្ជានេះទេ ។ សួរថាប្រសិនបើយើងជាមនុស្សបែបនោះវិញ វាអាចជាឧបសគ្គក្នុង ការសិក្សាស្វែងយល់ព្រះធម៌របស់យើង ។ 

ក៏ប៉ុន្តែ តោះ! ឧបមាថាយើងទទួលយកសេចក្តីសម្រេចតាមបែបតក្កនេះចុះ ។ តោះ! ជំហានបន្ទាប់សូម ប្រើប្រាស់ទស្សនៈ នៃអនិច្ចតាធម៌ ជាគំរូនៃវិធីសាស្រ្តនៃការវិភាគ និងហេតុផល ។ ប្រការអ្វីដែលយើងច ង់ធ្វើការបញ្ជាក់ និងយល់ឪ្យច្បាស់គឺថា អ្វីៗដែលកើតឡើងដោយហេតុ និងបច្ច័យ នឹងផុតរលត់ទៅវិញ ជាក់ជាមិនខាន មិនថាជាកុំព្យូទ័រ ជារថយន្ត ជារូបរាងកាយរបស់យើង ឬមិនថាជាទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ខ្លួនក្តី ទាំងអស់នេះកើតឡើងមកដោយសារតែមូលហេតុ និងលក្ខណ្ឌជាច្រើន ហើយវានឹងបញ្វប់ទៅវិញជាក់ជាមិនខាន ពីព្រោះថា មូលហេតុ និងលក្ខខណ្ឌទាំងអស់នោះមិនអាចត្រូវបានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពនៅគ្រប់ខណៈពេល បានទេ (renewed) ហើយអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលកើតឡើងអាស្រ័យលើហេតុ និងបច្ច័យនេះនឹងត្រូវរលត់ផុតខន្ធទៅវិញនៅទីបញ្ចាប់ ។ 

អ្នកអាចយកទ្យព្យរបស់ដែលអ្នកបានទិញមកធ្វើជាគំរូចំពោះការប្រៀបធៀបនេះថា ទ្យព្យរបស់ទាំងនោះ នៅទីបញ្ចប់ទៅវានឹងខូចខាត មិនដំណើរការជាដើម។ ឧបមាថា៖ រថយន្តដែលអ្នកបានទិញវានឹងខូចនៅ ទីបញ្ចប់ចៀសមិនផុតទេ ឬ បើចំពោះផ្កា និងផ្លែឈើដែលលូតលាស់ហើយ វានឹងជ្រុះស្អុយរលួយទៅវិញ នៅទីបញ្ចប់ ពោលគឺគ្មានករណីលើកលែងចំពោះអ្វីមួយទេនៅក្នុងច្បាប់ធម្មជាតិនេះ ហើយក៏គ្មានគំរូតំ ណាងឪ្យអ្វីដែលកើតឡើងហើយ មិនផុតរលត់ទៅវិញ និងបន្តឋិតនៅជាអមតៈនោះទេ ។ ប្រសិនបើវាត្រូ វបានបង្កើតឡើង - ន៎ុះមានន័យថាវាមិនមានអត្ថិភាពពីមុនមកទេ - បើដូច្នោះវានឹងត្រូវអន្តរធាន ឬខូចខា តមិនខាន តើហេតុអ្វី? អ្វីមួយដែលមានអត្ថិភាពឡើងថ្មីថ្មោងអាចកើតមានឡើងដូច្នោះបាន ដោយសារតែបដិច្ចសមុប្បាទនៃហេតុ និងបច្ច័យផ្សេងៗ ក៏ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីកើតឡើងហើយ ហេតុនិងបច្ច័យដែលញាំង អត្ថិភាពនោះឪ្យកើតឡើងពីដំបូងក៏ផ្លាស់ប្តូរប្រែប្រួលផងដែរ ។ ហេតុនិងបច្ច័យទាំងនោះមានការប្រែប្រួ លដោយសារតែវាក៏កើតឡើងអាស្រ័យដោយកត្តាហេតុនិងបច្ច័យផ្សេងទៀតផងដែរ ។ ដោយសារតែមូ លហេតុនៃការប្រែប្រួលគ្រប់ខណៈពេលនេះ ហេតុនិងបច្ច័យដែលញាំងឪ្យកើតអ្វីមួយនោះ វាលែងបន្ត កើតមានសំរាប់ទ្រទ្រង់របស់នោះឪ្យនៅមានអត្ថិភាពនៅគ្រប់ខណៈពេលទៀតហើយ ។ បើនិយាយក្នុងន័ យម៉្យាងទៀត បើមូលហេតុ និងលក្ខខណ្ឌដែលញាំងឪ្យអ្វីមួយនោះកើតឡើង លែងបន្តមានវត្តមាននោះ មានន័យថា អ្វីមួយដែលពឺងអាស្រ័យលើហេតុនិងបច្ច័យនេះក៏នឹងត្រូវវិនាសទៅវិញផងដែរ ។ វានឹងខូច ខាតរលត់ផុតទៅវិញដោយសារថាវាមិនមានហេតុនិងបច្ច័យដើម្បីទ្រទ្រង់ចំពោះអត្ថិភាពរបស់វាតទៅទៀត ឪ្យដូចពេលដែលវាបានកើតឡើងពីដំបូង ។ សភាពនៃអត្ថិភាពរបស់វានឹងមានការផ្លាស់ប្តូរ បណ្តា លមកពីកត្តាហេតុ និងបច្ច័យដ៏ទៃផ្សេងទៀត ។ 

ឧទាហរណ៍មួយផ្សេងទៀតស្តីអំពីទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ខ្លួន ពោលគឺទំនាក់ទំនងជាមួយបុគ្គលណាម្នាក់ដែល វាកើតឡើងអាស្រ័យលើមូលហេតុ និងលក្ខខណ្ឌជាច្រើន ។ ឧបមាថា៖ កាលខ្ញុំនៅត្រឹមអាយុជាក់លាក់ មួយនេះ រឿងនេះបានកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតរបស់ខ្ញុំ ហើយកាលមនុស្សម្នាក់ទៀតនោះគាត់នៅត្រឹមអា យុនេះ រឿងនោះបានកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតរបស់គាត់ជាដើម សរុបទៅនេះគឺជាអ្វីដែលកើតឡើងនៅក្នុងសង្គមទាំងមូល ។ កត្តាទាំងអស់នេះ ជាកត្តាញាំងឪ្យយើងទាំងពីរនាក់ជួបគ្នា និងចាប់អភិវឌ្ឍនូវទំនាក់ទំនងនេះឡើង ក៏ប៉ុន្តែមូលហេតុ និងលក្ខខណ្ឌទាំងអស់នោះមិននៅឋិតឋេរជាអមតៈទេ ពោលគឺវាមានការប្រែប្រួលជានិច្ច ។ យើងកាន់តែចាស់ មានរឿងរ៉ាវផ្សេងៗជាច្រើនដែលកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតរបស់យើង។ សម្បីពួកយើ ងបានរួមរស់ជាមួយគ្នាអស់រយៈពេលយ៉ាងយូរក្តី មានម្នាក់ក្នុងចំណោមពួកយើងនឹងស្លាប់មុនមិនខាន ទំ នាក់ទំនងរវាងយើងនឹងមានការប្រែប្រួលជានិច្ច មិនអាចនៅឋិតឋេរជាអមតៈបានទេ ដោយសារតែភាពអាស្រ័យលើមូលហេតុ និងលក្ខខណ្ឌទាំងអស់នេះ ។ បើទោះបីជាសេចក្តីសម្រេចនៃការយល់ដឹងនេះ ធ្វើ ឡើងតាមរយៈតក្កវិជ្ជាយ៉ាងណាក្តី ក៏យើងនៅតែមិនទទួលយកការពិតនេះដែរ ។

ឧទាហរណ៍មួយទៀតស្តីពីការទិញកុំព្យូទ័រ យើងរំពឹងគិតថាវានឹងមិនខូច វានឹងនៅតែជាប់រហូត ប៉ុន្តែវាមិ នដូចការគិតរបស់យើងទេ។ ហេតុអ្វីបានវាខូច? វាខូចដោយសារវាគឺជារបស់ដែលត្រូវបានគេផលិតឡើ ងមក។ កត្តាអ្វីក៏ដោយដែលកើតឡើងចំពេលដែលវាខូចនោះ - នោះគឺជាលក្ខខណ្ឌកំណត់សំរាប់ការប ញ្ចប់ដំណើរការរបស់វា។ មូលហេតុពិតដែលវាខូចនោះគឺថាវាគឺជារបស់ដែលគេផលិតមក។ នោះគឹដូច ជាការសួរសំនួរមួយថា៖ “តើមានមូលហេតុអ្វីដែលបណ្តាលឪ្យគាត់ស្លាប់? ចម្លើយគឺថា៖ មូលហេតុនៃកា រស្លាប់របស់គេនោះគឺមកពីការកើត” ។ ពេលខ្លះគេនិយាយកំប្លែងបែបនេះថា៖ “តើអ្នកដឹ ងពីអត្ថន័យនៃជីវិតទេ? ជីវិតគឺដូចជាមេរោគសង្គមដែលឆ្លងតាមរយៈនៃការរួមភេទ ដែលមានអត្រាមរ ណៈមួយរយភាគរយ” ។ ជាអកុសល ការនិយាយលែងបែបនេះគឺជាការត្រឹមត្រូវ! បើទោះបីជាយើងប្រើប្រា ស់តក្កវិជ្ជា ពេលយើងគិតដល់ប្រធានបទមួយ ពោលគឺដូចជាការព្យាយាមយល់អំពីអនិច្ចតាធម៌ក្តី ក៏នៅ តែមានការប្រឆាំងមិនយល់ស្របយ៉ាងខ្លាំង។ ពេលខ្លះយើងមិនចង់ជឿលើព័ត៌មានដែលបានបកស្រាយ បង្ហាញដល់យើងទេ។ យើងមិនចង់ទទួលយកអនិច្ចតាធម៌ថាជាសច្ចភាពនៃជីវិតទេ។ ហេតុនេះហើយបាន ជាយើងចាំបាច់ត្រូវតែប្រើប្រាស់តក្កវិជ្ជាដើម្បីបកស្រាយពន្យល់ម្តងហើយម្តងទៀត ដើម្បីធ្វើការពន្យល់ ចំពោះប្រធានបទមួយឪ្យបានសុីជម្រៅ។ 

តាមរយៈវិធីសាស្រ្តនៃការគិត ពោលគឺយើងឈានដល់ “ការយល់ដឹង” - ជាអ្វីដែលគេហៅថា “សតិវិភាគ ត្រិះរិះពិចារណា កើតឡើងពីការគិត”។ យើងយល់ច្បាស់ពីពាក្យ (សំដី) ហើយយើងមានភា ពច្បាស់លាស់ចំពោះវា។ ក្នុងន័យម៉្យាងទៀត យើងបានធ្វើការគិតប្រកបដោយតក្កវិជ្ជាច្បាស់លាស់ហើយ ហើយបានសម្រេចសេចក្តីថាអ្វីដែលមិនមែនជាអត្ថន័យរបស់វាពិតប្រាកដ។ “អនិច្ចតាធម៌មិនមែនមានអត្ថន័យថាកំុព្យូទ័រ របស់ខ្ញុំនឹងមិនខូចទេ។ ប្រហែលជាវានឹងខូច វាគឺពិតជាខូចនៅពេលណាមួយមិនខាន” ។ ដូច្នេះមិនថាយើ ងមានជំនឿមុតមាំ ឬអត់ចំពោះសច្ចភាពដែលថា “អ្វីៗដែលគេផលិតឬបង្កើតឡើងវានឹងខូចទៅវិញមិន ខាន” តែយ៉ាងហោចណាស់យើងបានយល់ត្រឹមត្រូវថាអនិច្ចតាធម៌មានអត្ថន័យយ៉ាងណា។ 

មានភាពជឿជាក់ថាព្រះធម៌ដែលយើងបានស្តាប់បានឮគឺត្រឹមត្រូវ និងមានអត្ថប្រយោជន៍

ធុរៈបន្ទាប់ យើងត្រូវតែជឿជាក់ មិនចំពោះតែលើអត្ថន័យនៃពាក្យសំដីដែលយើងបានស្តាប់បានឮប៉ុណ្ណោះ ទេ តែយើងក៏ត្រូវមានភាពជឿជាក់ផងដែរថាអត្ថន័យនៃពាក្យសំដីនោះគឺពិតត្រឹមត្រូវ។ នៅក្នុងឧទាហរណ៍របស់យើងស្តីអំពី អនិច្ចតាធម៌ (មិនទៀងទាត់)៖ ពោលគឺយើងអាចយល់អំពីអត្ថន័យនៃពាក្យនេះ តែសំនួរសួរថា តើយើងជឿជាក់ថាវាពិតកំរិតណា? តើយើងពិតជាមានភាពជឿជាក់ទេ? ប្រសិនបើយើងនៅ តែបន្តគិតអំពី អនិច្ចតាធម៌ ន៎ុះយើងនឹងមិនអាចរកឃើញករណីលើកលែងណាមួយនៅក្នុងច្បាប់ធម្មជាតិ នេះទេ ពេលនោះយើងនឹងមានភាពជឿជាក់ថា អនិច្ចតាធម៌គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃច្បាប់ធម្មជាតិ។ ការគិត របស់យើង អាចជាការគិតយ៉ាងដូច្នេះថា “ខ្ញុំពិតជានឹងស្លាប់ មនុស្សគ្រប់រូបដែលមានកំណើត គឺត្រូវស្លា ប់ គ្មានគំរូឧទាហរណ៍ណាមួយបញ្ជាក់ថា មនុស្សកើតមកហើយមិនស្លាប់ទៅវិញនោះទេ បើដូច្នេះ តើមា នហេតុផលណាមួយដែលខ្ញុំជឿថា រូបខ្ញុំនឹងមិនស្លាប់នោះ? ទេ! គ្មានទេ”។ 

ប្រសិនបើយើងមានភាពជឿជាក់ថាយើងនឹងស្លាប់នៅពេលណាមួយនោះ យើងនឹងធ្វើឪ្យជីវិតនេះមានន័ យខ្លឹមសារកាន់តែច្រើនកាន់តែល្អ។ តែជារឿយៗវាគឺជាករណីមួយផ្សេងទៀតថា ពេលបុគ្គលណាម្នាក់ ជួបបទពិសោធន៍ក្បែរនឹងស្លាប់នោះ ពេលនោះគេភ្ញាក់ខ្លួនថា “ហេ ខ្ញុំនៅរស់តើ ខ្ញុំចង់ធ្វើឪ្យពេលវេលាដែ លនៅសេះសល់ទាំងប៉ុន្មាននៅក្នុងជីវិត ឪ្យមានអត្ថន័យកាន់តែច្រើនឡើង” ក៏ប៉ុន្តែធុរៈនេះមិនចាំបាច់រងចាំដល់ពេលយើងមានបទពិសោធន៍ក្បែរនឹងស្លាប់ទើបភ្ញាក់ខ្លួននោះទេ។ 

ដូច្នេះតាមរយៈនៃការរិះគិត ប្រការដំបូងគឺយើងយល់អត្ថន័យបានច្បាស់លាស់។ ធុរៈបន្ទាប់យើងជឿ ជាក់ថាអត្ថន័យនោះគឺពិតត្រឹមត្រូវ ហើយទីបីទៀតយើងត្រូវតែជឿជាក់ថាវាមានអត្ថប្រយោជន៍សំរាប់រូប ខ្ញុំ ហើយត្រូវយកវាមកប្រតិបត្តិនៅក្នុងជីវិតរស់នៅរបស់ខ្ញុំ។ 

ប្រការទាំងបីនេះ - យល់អំពីអត្ថន័យ មានភាពជឿជាក់ថាអត្ថន័យនោះគឺពិត ហើយជឿប្រាកដថាវាមាន អត្ថប្រយោជន៍ - គឺជាផ្នែកមួយដើម្បីអភិវឌ្ឍសតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណា ដែលកើតពីការរិះគិត។ វាគឺជាវិធី សាស្រ្តមួយដ៏សំខាន់ ហើយត្រូវប្រើពេលវេលាច្រើនណាស់។ យើងត្រូវអង្គុយឪ្យបានស្ងាត់ស្ងៀម ហើយរិះគិត ឪ្យបានសុីជម្រៅចំពោះព្រះធម៌ដែលយើងបានស្តាប់ បានអាន។ បើគ្មានការប្រតិបត្តិបែបនេះទេ ហើយ បើយើងគ្រាន់តែព្យាយាមអង្គុយតាំងសមាធិផ្តោតលើ អនិច្ចតាធម៌ ឧបមាថា៖យើងគ្រាន់តែអង្គុយនៅ ស្ងៀមនៅទីនោះ ហើយមិនដឹងមិនយល់ថាត្រូវធ្វើអ្វីទៀត ពេលនោះយើងច្បាស់ជាវង្វែងភ័ន្តមិនខាន - ជាសភាពអ្វីមួយដែលយើងហៅថា “ភ្លឹកៗភ្លេចៗ” - ហើយគិតថាន៎ុះគឺជាសមាធិ។ ន៎ុះមិនមែនសមាធិទេ ។ ដូច្នេះសំនួរសួរថា តើអ្វីទៅជាសមាធិ? 

ដោយគ្រាន់តែស្តាប់ និងរិះគិតចំពោះព្រះធម៌យើងអភិវឌ្ឍបាននូវប្រភេទនៃសតិវិភាគត្រិះរិះពិចារណា ដោយមានប្រការទាំងពីរនេះ សមាធិផ្តល់ឪ្យយើងនូវ “សតិត្រិះរិះពិចារណា ដែលកើតឡើពីសមាធិ” ។ ជាមួយនឹងសតិ និងការមានសតិពេញបរិបូរណ៍នេះយើងអាចចម្រើនបាននូវសភាពជាប្រយោជន៍នៃចិត្ត ដែលយើងប្រាថ្នាចង់អភិវឌ្ឍឡើង ហើយយើងអាចសម្គាល់ភាពខុសគ្នាបានយ៉ាងច្បាស់លាស់ពីសភាព នៃចិត្តដ៏ទៃទៀត។ ដើម្បីទទួលបាននូវសតិត្រិះរិះពិចារណា យើងត្រូវផ្សាំខ្លួនយើងនឹងសភាពនៃចិត្តដែ លយើងប្រាថ្នាចង់បាន តាមរយៈនៃការចម្រើនម្តងហើយម្តងទៀតជាប្រចាំ។ មានប្រភេទសមាធិជាច្រើន ដែលយើងអាចយកមកបដិបត្តិដើម្បីចម្រើនសភាពនៃចិត្តដែលយើងប្រាថ្នាចង់បង្កើត ក៏ប៉ុន្តែ តោះសូម យើងគិតតែពីប្រភេទសមាធិបីសាមញ្ញបផុតនេះទៅបានហើយ។ 

ផ្តោតលើអារម្មណ៍មួយ (កសិណ)

ប្រភេទទីមួយនៃសមាធិគឺការផ្តោតលើអារម្មណ៍មួយ។ យើងអាចធ្វើការផ្តោតលើអារម្មណ៍មួយណាក៏បា ន ហើយអ្វីដែលយើងកំពុងតែព្យាយាមចម្រើន ឬបង្កើតនៅទីនេះគឺ ការតាំងអារម្មណ៍លើកសិណជាក់ លាក់មួយ។ មិនថាយើងផ្តោតអារម្មណ៍លើចលនាដង្ហើមចេញចូល ឬផ្តោតលើការធ្វើចក្ខុទស្សន៍នៃរូប ព្រះពុទ្ធ ឬក៏ផ្តោតលើធម្មជាតិណាមួយនៃចិត្តក្តី ការផ្តោតលើកសិណទាំងអស់នេះគឺជាការផ្តោតអារម្មណ៍ ជាក់លាក់មួយ។ កសិណទាំងបីនេះគឺជាកសិណសាមញ្ញទូទៅដែលត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ច្រើនបំផុតសំ រាប់ធ្វើការអភិវឌ្ឍការចម្រើនសតិនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេ។ 

ចំណុចដែលខុសប្លែកគ្នាសំខាន់បំផុតនៃសមាធិប្រភេទនេះគឺការផ្តោតលើកសិណមួយដោយប្រើប្រាស់សតិ ស្របពេលនឹងការប្រើប្រាស់សតិដើម្បីផ្តោតលើកសិណជាក់លាក់នោះ យើងត្រូវព្យាយាមវិភាគរិះ គិតទៅតាមវិធីជាក់លាក់មួយ ឧបមាថា ការវិភាគរិះគិតចំពោះ អនិច្ចតាធម៌ជាដើម។ ដោយធ្វើការផ្តោត សតិលើកសិណជាក់លាក់មួយនេះជាមួយនឹងការវិភាគរិះគិតផង នឹងធ្វើឪ្យយើងយល់ច្បាស់ថា អនិច្ចតា ធម៌គឺជារឿងពិត។ ការយល់ឃើញច្បាស់បែបនេះន៎ុះ គឺជាជំនួយដ៏មានអត្ថប្រយោជន៍ចំពោះយើងដើម្បី យកឈ្នះលើការជាប់ជំពាក់លើវត្ថុអ្វីមួយខ្លាំងជ្រុលពេកថាវាឋិតឋេរជាអមតៈ។ 

ឧទាហរណ៍ដ៏មានអត្ថប្រយោជន៍ដ៏ទៃទៀតមានដូចខាងក្រោម៖ ឧបមាថា អ្នកមានចំណងមិត្តភាព ឬមា នទំនាក់ទំនងជាមួយនរណាម្នាក់ គេនោះមិនទូរសព្ទ ឬមិនមកលែងរូបអ្នក ប្រការនេះធ្វើឪ្យអ្នកមិនសប្បា យចិត្តចំពោះគេឡើយ។ នៅក្នុងឧទាហរណ៍នេះ អ្នកចាំបាច់ត្រូវយល់ និងត្រូវជឿជាក់ចំពោះការពិតថា៖ “រូបខ្ញុំមិនមែនជាមនុស្សតែម្នាក់គត់នៅក្នុងជីវិតមិត្តរបស់ខ្ញុំទេ មានមនុស្សច្រើននាក់ទៀតណាស់នៅក្នុង ជីវិតគេក្រៅពីរូបខ្ញុំ ដូច្នេះវាគឺមិនសមហេតុផលទាល់តែសោះដែលត្រូវរំពឹងឪ្យគេចំណាយពេលវេលាជា មួយតែរូបខ្ញុំម្នាក់ និងមិនឪ្យគេចំណាយពេលវេលាជាមួយមនុស្សផ្សេងទៀតនោះ” ។ នៅទីនេះអ្នកកំពុង តែជម្នះលើការគិតសន្មត់ស្រមើស្រមៃចំពោះអ្វីមួយដែលមិនអាចទៅរួច ពោលគឺការគិតថា “រូបខ្ញុំគឺជាម នុស្សតែម្នាក់គត់នៅក្នុងជីវិតមិត្តរបស់ខ្ញុំ”។ ដូច្នេះនៅពេលដែលអ្នកមិនសប្បាយចិត្ត ពេលមិត្តរបស់អ្នក មិនចំណាយពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ជាមួយអ្នក ចូរអ្នកត្រូវព្យាយាមផ្តោតអារម្មណ៍លើមិត្តនោះដោយប្រើ ប្រាស់សតិវិភាគរិះគិតបែបនេះថា៖ “គាត់មានមនុស្ស(មិត្ត)ច្រើនផ្សេងទៀត និងមានការងាររវល់ ច្រើនណាស់នៅក្នុងជីវិតរបស់គាត់ក្រៅតែពីរូបខ្ញុំ”។ 

ដូចនេះពេលណាយើងកំពុងតែនិយាយអំពីសមាធិ ពោលគឺយើងកំពុងតែនិយាយអំពីវិធីសាស្រ្តដែលទំនងដូចជាអាថ៌កំបាំង និងមានវេទមន្ត ពោលគឺយើងមិនស្រមើស្រមៃអណ្តែតអណ្តូងទេ តែផ្ទុយទៅវិញសមាធិ គឺជាវិធីសាស្រ្តជាក់ស្តែងសំរាប់យកមកធ្វើការដោះស្រាយជាមួយនឹងសេចក្តីទុក្ខ ទុក្ខលំបាក និងបញ្ហា ផ្សេងៗនៅក្នុងជីវិតរស់នៅរបស់យើង។ 

ប្រភេទទីមួយនៃសមាធិ គឺការផ្តោតអារម្មណ៍លើកសិណតាមវិធីជាក់លាក់មួយ មិនថាការប្រើ ប្រាស់សតិ ឬប្រភេទនៃការយល់ដឹងណាមួយ និងមិនថាការប្រើប្រាស់ការវិភាគរិះគិតក្តី ពោលគឺបដិបត្តិ ធ្វើដូចនៅក្នុងឧទារហណ៍ស្តីអំពីចំណងមិត្តភាព ដែលត្រូវធ្វើការផ្តោតលើមិត្តភក្តិរបស់យើងជាដើម។ 

ចម្រើនឬបង្កើតសភាពនៃចិត្ត

ប្រភេទទីពីរនៃសមាធិគឺបង្កើតនូវសភាពនៃចិត្តជាក់លាក់មួយ ឧបមាថា៖ ដើម្បីចម្រើនក្តីស្រឡាញ់ (ករុ ណា) ឬក្តីមេត្តា (មេត្តាធម៌) ហើយដើម្បីរក្សាការផ្តោតលើអារម្មណ៍នោះ ការផ្តោតសង្កត់ធ្ងន់គឺមិនមែនឋិ តនៅលើកសិណ ឬលើបុគ្គលដែលយើងផ្តោតក្តីស្រាឡាញ់ និងក្តីមេត្តារបស់យើងទៅរកនោះទេ តែការផ្តោតសង្កត់ធ្ងន់នៅទីនេះគឺត្រូវអភិវឌ្ឍនូវ អារម្មណ៍មួយ។ 

បង្កើតបំណងប្រាថ្នា

ប្រភេទទីបីនៃសមាធិគឺត្រូវធ្វើការផ្តោតចិត្តលើអារម្មណ៍ជាក់លាក់មួយដោយមានបំណងប្រាថ្នាដើម្បីសម្រេចគោលដៅមួយទាក់ទងនឹងអារម្មណ៍នោះ។ ឧបមាថា៖ ការធ្វើការផ្តោតចិត្តលើការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់បានសម្រេចរបស់យើងផ្ទាល់ ដោយមានក្តីប្រាថ្នាថា “ខ្ញុំនឹងសម្រេចវាឪ្យបាន” វិធីនេះត្រូវបានគេហៅថា“ពុទ្ធិចិត្តសមាធិ” (Buddhichitta)។ នៅពេលយើងបដិបត្តិសមាធិលើពុទ្ធិចិត្ត ដែលពេលខ្លះត្រូវបានគេបកប្រែថាជា “ការត្រាស់ដឹងនៃចិត្ត” អ្វីដែលយើងធ្វើការផ្តោតចិត្តនោះគឺមិនមែនការត្រាស់ដឹងទូទៅទេ ហើយក៏មិនមែ នផ្តោតចិត្តលើការត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដែរ តែយើងត្រូវផ្តោតចិត្តលើការត្រាស់ដឹងរបស់យើង ផ្ទាល់។ ការត្រាស់ដឹងរបស់យើងមិនទាន់កើតឡើងនៅឡើយទេ តែវាអាចកើតឡើង - ពោលគឺយើងជឿ ជាក់ថាវាអាចកើតឡើង - ដោយពឹងផ្អែកលើសក្តានុពលពុទ្ធធម្មជាតិ និងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់យើង ជាច្រើន។ ដូច្នេះជាមួយនឹងប្រភេទទីបីនៃសមាធិនេះ យើងធ្វើការផ្តោតចិត្តលើគោលដៅអនាគត ដោយ មានក្តីប្រាថ្នាមុតមាំថាអាចសម្រេចគោលដៅនោះបាន។ 

ប្រភេទទាំងបីនៃសមាធិនៅក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ

ប្រភេទទាំងបីនៃសមាធិនេះគឺការអភិវឌ្ឍនូវទម្លាប់ជាប្រយោជន៍ដែលយើងប្រាថ្នាចង់ឪ្យកើតមាននៅក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង។ ប្រការដ៏សំខាន់ដែលត្រូវចងចាំនោះគឺថា សមាធិមិនមែនជាប្រភេទស កម្មភាពបន្ទាប់បន្សំ គ្មានសារៈសំខាន់នៅក្នុងជីវិតរស់នៅរបស់យើងនោះទេ។ សមាធិមិនមែនជាប្រភេទ នៃការគេចវេស មិនមែនជាហ្គេម មិនមែនជាល្បែងកំសាន្តទេ។ សមាធិគឺជាវិធីសាស្រ្តដើម្បីជួយយើងក្នុង ការអភិវឌ្ឍគុណធម៌នានាដែលយើងប្រាថ្នាចង់ឪ្យវាកើតមានឡើងនៅក្នុងជីវិតរស់នៅរបស់យើង ហើយ ដើម្បីឪ្យយើងប្រើប្រាស់រៀងរាល់ថ្ងៃបាន។ 

តោះយើងធ្វើការបង្ហាញអំពីរបៀបដែលយើងប្រើប្រាស់(បដិបត្តិ)ត្រីវិធីនេះតាមរយៈនៃការប្រើប្រាស់ឧទាហរណ៍ដែលបានលើកឡើងខាងដើម។ ពេលយើងបដិបត្តិប្រភេទទីមួយនៃសមាធិ ពោលគឺការផ្តោត ចិត្តលើអារម្មណ៍មួយ(កសិណមួយ) មានន័យថាយើងរៀនធ្វើចិត្តឪ្យស្ងប់ និងបង្កើនសមត្ថភាពរបស់យើ ងដើម្បីធ្វើការតាំងសតិ។ យើងមិនត្រឹមតែរៀនតាំងសតិលើការងាររបស់យើងតែប៉ុណ្ណោះទេ តែយើងក៏ រៀនតាំងសតិផងដែរនៅពេលណាយើងធ្វើការសន្ទនាជាមួយនរណាម្នាក់ ពោលគឺយើងចង់ផ្តោតសតិ លើបុគ្គលនោះ និងលើអត្ថន័យនៃពាក្យសំដីដែលគេកំពុងនិយាយ ដោយមិនបែកអារម្មណ៍គិតដល់រឿង រ៉ាងផ្សេងៗគ្រប់ប្រភេទទេ។ យើងចង់ស្តាប់គេដោយគ្មានមនោសន្ទនា ដោយគ្មានការវាយតម្លៃចំពោះអ្វី ដែលគេបាននិយាយ ពោលគឺគិតវាយតម្លៃថា៖ “អូ ពាក្យសំដីន៎ុះគឺឡប់ៗ” ឬ “ពោលពាក្យថា ខ្ញុំចង់ឪ្យគេ នេះបិទមាត់ឈប់និយាយទៅ” ជាដើម។ នៅទីនេះយើងចង់ឪ្យមនោសន្ទនារញេរញៃនេះឈប់។ យើង អាចបន្ថែមការតាំងសតិរបស់យើងចំពោះបុគ្គលនេះ និងចំពោះពាក្យសំដីរបស់គេ ជាមួយនឹងការវិភាគរិះ គិតពិចារណានេះថា៖ “អ្នកគឺជាមនុស្សជាតិ មានចិត្តមានអារម្មណ៍ដូចរូបខ្ញុំដែរ អ្នកចង់ឪ្យគេស្តាប់ពេល អ្នកនិយាយ ដូចរូបខ្ញុំដែរពេលខ្ញុំកំពុងនិយាយទៅកាន់នរណាម្នាក់” ។ នេះគឺជាអ្វីដែលយើងហ្វឹកហាត់ធ្វើ តាមរយៈសមាធិចម្រើនសតិ។ 

យើងអាចប្រើប្រាស់ប្រភេទទីពីរនៃសមាធិ ការបង្កើតឬចម្រើនសភាពនៃចិត្តមួយ ការបង្កើនសេចក្តី ស្រឡាញ់(ក្តីករុណា) និងក្តីមេត្តា(មេត្តាធម៌) ដែលយើងមាននៅក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង។ យើងបដិបត្តិធ្វើដើម្បីបង្កើតក្តីករុណា (ក្តីស្រលាញ់) - ពោលគឺក្តីប្រាថ្នាឪ្យមនុស្សគ្រប់រូបមានក្តីសុខ - មិនសំខាន់ថាយើងស្ថិតនៅទីណា ឬស្ថិតនៅជាមួយបុគ្គលណាទេ ក្តីករុណា (ក្តីស្រឡាញ់)នៅទីនេះគឺ សំដៅដល់មនុស្សគ្រប់រូប៖ អ្នកធ្វើដំណើរតាមឡានក្រុងគ្រប់គ្នា អ្នកធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើងក្រោមដីគ្រប់ គ្នា អ្នកធ្វើចរាចរតាមផ្លូវទាំងអស់ អ្នកដើរទិញទំនិញតាមហាងទាំងអស់ សព្វសត្វពាហនៈនិងសត្វល្អិត ទាំងអស់ - និយាយឪ្យចំទៅគឺ សព្វសត្វលោកទាំងអស់។ បើដូច្នេះមានន័យថាជាការអភិវឌ្ឍក្តីគោរពចំ ពោះមនុស្សគ្រប់រូប។ មនុស្សគ្រប់រូបប្រាថ្នាក្តីសុខគ្រប់គ្នាដូចៗគ្នា ហើយមិនចង់បានក្តីទុក្ខសោកសៅទេ ។ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះសុភមង្គល សូម្បីតែសត្វរុយ! 

ទីបំផុតយើងប្រើប្រាស់សមាធិដើម្បីអភិវឌ្ឍក្តីប្រាថ្នាដែលយើងមានពេញមួយជីវិតរបស់យើង៖ “ខ្ញុំកំពុង តែធ្វើកិច្ចការងារនេះឆ្ពោះទៅរកគោដៅមួយ ខ្ញុំកំពុងតែព្យាយាមកាត់បន្ថយកង្វះខាតនិងបញ្ហារបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំកំពុងតែធ្វើកិច្ចការងារឆ្ពោះទៅរកការអភិវឌ្ឍគុណធម៌ល្អៗ ឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះ និងការត្រាស់ដឹង” ។ ក្តីប្រាថ្នាន៎ុះជ្រួតជ្រាពពេញមួយជីវិតរបស់យើង មិនមែនជ្រួតជ្រាពមួយរយៈពេលខ្លីពេលយើងកំពុងអង្គុយតាំងសមាធិលើខ្នើយទេ។ 

ព្រះមហាថេរៈដ៏មហាអស្ចារ្យជាតិទីបេ ព្រះនាម ត្សុងខាប៉ាបានធ្វើការពន្យល់យ៉ាងច្បាស់អំពីអ្វីដែលយើ ងត្រូវដឹងសំរាប់រាល់ប្រភេទសមាធិទាំងនេះ ក្នុងន័យម៉្យាងទៀតគឺ វិធីសាស្រ្តដើម្បីអភិវឌ្ឍនូវសភាពជាប្រ យោជន៍នៃចិត្តដែលជាគ្រឹះយ៉ាងមាំសំរាប់សមាធិ។ 

ដឹងនូវអ្វីដែលអ្នកកំពុងធ្វើការផ្តោតចិត្ត

ជាបឋមយើងត្រូវដឹងថាអ្វីទៅដែលយើងកំពុងធ្វើការផ្តោតចិត្តលើ។ សូមលើកយកឧទាហរណ៍ស្តីអំពីក្តី មេត្តា(មេត្តាធម៌)។ ក្នុងការផ្តោតចិត្តលើក្តីមេត្តា មានន័យថាយើងកំពុងតែធ្វើការផ្តោតចិត្តលើក្តីទុក្ខរបស់ មនុស្សដ៏ទៃ។ ន៎ុះគឺមានលក្ខណៈខុសគ្នាជាមួយនឹងការផ្តោតលើពុទ្ធិចិត្ត ដែលយើងធ្វើការផ្តោតលើការ ត្រាស់ដឹងរបស់យើងផ្ទាល់ដែលមិនទាន់កើតឡើង។ មនុស្សមួយចំនួនខ្លះគិតថាពួកគេកំពុងតែធ្វើសមា ធិផ្តោតលើពុទ្ធិចិត្ត តែតាមពិតពួកគេគឺគ្រាន់តែធ្វើសមាធិផ្តោតលើក្តីមេត្តាទៅវិញទេ ត្រូវចាំថា ក្តីមេត្តា (មេត្តាធម៌) គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃពុទ្ធិចិត្ត ប៉ុន្តែពុទ្ធិចិត្ត និងក្តីមេត្តាគឺមិនដូចគ្នាទេ។ 

ដឹងគ្រប់ទិដ្ឋភាពទាំងអស់

បន្ទាប់ពីយើងកំណត់បាននូវអារម្មណ៍នៃការផ្តោតពិតប្រាកដហើយ - នៅក្នុងករណីនេះ ពោលគឺក្តីទុក្ខអ្ន ដ៏ទៃជាអារម្មណ៍ផ្តោតសំខាន់នៃក្តីមេត្តា(មេត្តាធម៌) - ធុរៈបន្ទាប់យើងចាំបាច់ត្រូវដឹងគ្រប់ទិដ្ឋភាពទាំងអ ស់នៃអារម្មណ៍ដែលផ្តោត ឬកសិណនោះ។ ដូច្នេះមានន័យថាយើងនឹងសំឡឹងមើលនូវទិដ្ឋភាពផ្សេងៗ ឬ ប្រភេទផ្សេងៗនៃសេចក្តីទុក្ខដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាជួបប្រទះ៖ អសុភមង្គល ប្រភេទក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតារបស់យើង និងការឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃសន្ទុះនៃកម្ម និងនៅក្រោមក្តីទុក្ខដែលកើតពីការមានជាតិកំ ណើតមិនចេះចប់។ យើងមិនមែនគ្រាន់តែផ្តោតលើតែប្រភេទខ្លះនៃក្តីទុក្ខនៃមនុស្សមួយចំនួនខ្លះទេ  មិនមែនគ្រាន់តែផ្តោតលើការបាត់បង់ការងាររបស់ពួកគេនោះទេ។ បើនិយាយអំពីមហាមេត្តាធម៌វិញ ពោ លគឺយើងផ្តោតលើគ្រប់ទិដ្ឋភាពទាំងអស់នៃក្តីទុក្ខដែលមនុស្សគ្រប់រូបជួបប្រទះនៅក្នុងចក្រវាឡនេះ រួមទាំងសត្វផងដែរ។ 

ដឹងពីរបៀបដែលចិត្តរបស់យើងយល់ពីវា

ធុរៈបន្ទាប់យើងចាំបាច់ត្រូវដឹងពីរបៀបដែលចិត្តរបស់យើងប្រាស្រ័យទាក់ទង និងយល់ពីកសិណនោះ។ ជាមួយមេត្តាធម៌ ចិត្តរបស់យើងផ្តោតលើគ្រប់ក្តីទុក្ខទាំងអស់របស់មនុស្សឯទៀត ដោយប្រាថ្នាឪ្យក្តីទុក្ខ នោះវិនាសអន្តរធានទៅ និងលែងកើតមានតទៅទៀត។ វាគឺមិនមែនជាឥរិយាបថមួយដែលចេះតែគិត ថា “អូ ក្តីទុក្ខនោះគឺពិតជាអាក្រក់ខ្លាំងណាស់សំរាប់អ្នក” តែប៉ុណ្ណោះទេ។ ដូច្នេះជាថ្មីម្តងទៀត ការគិត នេះគឺមានភាពខុសគ្នាពីពុទ្ធិចិត្ត។ ជាមួយពុទ្ធិចិត្ត យើងផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់កើតឡើងរប ស់យើង ហើយយើងនឹកគិតយល់វាតាមរយៈក្តីប្រាថ្នានិងគោលបំណង៖ ពោលគឺ “ខ្ញុំនឹងសម្រេចវាបាន និងធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកដ៏ទៃពីការទទួលបានការត្រាស់ដឹងនេះ”។ ប្រការនេះគឺខុសគ្នាពីរបៀប ដែលយើងប្រតិបត្តិមេត្តាចិត្តជាទីដែលយើងនឹកគិតដល់ក្តីទុក្ខរបស់អ្នកដ៏ទៃ។ 

ដឹងថាអ្វីនឹងជួយឪ្យយើងអភិវឌ្ឍវាបាន

បន្ទាប់មកទៀតត្រូវដឹងថាកត្តាឬគុណធម៌អ្វីដើម្បីជួយយើងឪ្យអភិវឌ្ឍសភាពនៃចិត្តនេះបាន។ នៅក្នុងឧ ទាហរណ៍របស់យើង មេត្តាចិត្តគឺទ្រទ្រង់ដោយការមានបំណងប្រាថ្នាតែមួយរបស់យើង ឬមានចិត្តបាញ់ ឆ្ពោះទៅរកក្តីទុក្ខរបស់ខ្លួនយើងផ្ទាល់។ ន៎ុះគឺត្រូវបានគេស្គាល់ថា “ការតាំងបំណងដើម្បីរួចរំដោះពីទុក្ខ” ជាទូទៅគឺត្រូវបានគេបកប្រែថា “ការលះបង់ឬមហាអភិនេស្រ្កម៍” ។ ការនឹកគិតដល់ក្តីទុក្ខរបស់យើងផ្ទា ល់និងតាំងចិត្តក្នុងការរំដោះខ្លួនចេញពីក្តីទុក្ខនោះ និងរួចផុតពីមូលហេតុនានានៃក្តីទុក្ខនោះផងដែរ។ ប្រា ថ្នាចង់រួចផុតពីមូលហេតុនៃក្តីទុក្ខ មានអត្ថន័យថាការមានឆន្ទៈដើម្បីលះបង់នូវឥរិយាបថដែលចេះតែបង្ក និងធ្វើឪ្យយើងមានទុក្ខវេទនា ពោលគឺដូចជា ការខឹងក្រោធជាដើម។ ប្រសិនបើយើងពិតជាអាចអភិវឌ្ឍនូ វការតាំងចិត្ត (ការប្តេជ្ញាចិត្ត) រំដោះខ្លួនពីក្តីទុក្ខនោះ ន៎ុះមានន័យថាយើងអាចតម្រង់ឥរិយាបថ និងក្តីប្រា ថ្នានោះទៅរកអ្នកដ៏ទៃ ដូចដែលយើងបានធ្វើចំពោះខ្លួនយើងអ៊ីចឹងដែរ។ 

ដឹងថាអ្វីជាប្រការគ្រោះថ្នាក់ចំពោះការអភិវឌ្ឍវា

យើងក៏ត្រូវដឹងផងដែរថាអ្វីជាបច្ច័យរារាំងការអភិវឌ្ឍសភាពនៃចិត្តនេះ។ អ្វីជាបច្ច័យរារាំងទប់ស្កាត់ ការអភិវឌ្ឍមេត្តាចិត្តនោះគឺការលែងសើច មិនយកក្តីទុក្ខរបស់គេជាប្រការចាំបាច់។ ដើម្បីទប់ទល់នឹងកំ គិតបែបលែងសើចនេះ យើងត្រូវធ្វើការគិតថា “មនុស្សគ្រប់រូបប្រាថ្នាចង់បានក្តីសុខ និងសប្បាយ គ្មានបុ គ្គលណាម្នាក់ប្រាថ្នាក្តីទុក្ខទេ គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់មានក្តីប្រាថ្នាខុសគ្នាដើម្បីរួចរំដោះពីក្តីទុក្ខទេ។ យើងទាំ ងអស់គ្នាគឺមានក្តីប្រាថ្នាដូចគ្នា ហើយមនុស្សគ្រប់រូបមានចិត្តមានអារម្មណ៍ ដូចរូបខ្ញុំដែរ អ្នកដែលទទួល រងទុក្ខ ឈឺចាប់ដូចខ្ញុំដែរ ដូច្នេះពួកគេប្រាថ្នាចង់រួចផុតពីក្តីទុក្ខដូចតែរូបខ្ញុំដែរ” ។ ប្រតិបត្តិការគិតតាមវិធី នេះយើងអភិវឌ្ឍបាននូវស្មារតីគោរពដល់អ្នកដ៏ទៃ។ ប្រសិនបើយើងគ្មានទឹកចិត្តគោរពនោះទេ ន៎ុះគឺជាក ត្តារារាំងទប់ស្កាត់ការអភិវឌ្ឍមេត្តាធម៌របស់យើងហើយ។ 

ដឹងពីរបៀបប្រើប្រាស់វា

ព្រះមហាថេរៈ ត្សុងខាប៉ាបានបន្តទៀតថា ពេលណាយើងអភិវឌ្ឍបាននូវសភាពនៃចិត្តនេះហើយ យើង ត្រូវដឹងថា ត្រូវធ្វើអ្វីជាមួយវាទៀត។ ក្នុងន័យម៉្យាងទៀតនោះគឺមានន័យថា តើការប្រើប្រាស់របស់វាគឺជាអ្វី ។ ខ្ញុំអភិវឌ្ឍមេត្តាចិត្ត ចុះត្រូវធ្វើអ្វីបន្ទាប់ទៀត? ពិតណាស់ វានឹងជួយខ្ញុំដោះស្រាយជាមួយអ្នកដ៏ទៃ វានឹងជួយឪ្យរូបខ្ញុំធ្វើកិច្ចការងារជាប្រយោជន៍ដល់ពួកគេ ហើយវានឹងជំរុញលើកទឹកចិត្តដល់រូបខ្ញុំឪ្យឈា នទៅសម្រេចគោលដៅទីបំផុត ពោលគឺការត្រាស់ដឹង ដើម្បីឪ្យខ្ញុំអាចជួយដល់មនុស្សគ្រប់គ្នាបានយ៉ាងទូលំទូ លាយ។ នៅខណៈពេលនេះខ្ញុំយល់ថាអ្វីដែលរារាំងរូបខ្ញុំពីការជួយដល់ពួកគេនោះគឺជាដែនកំណត់របស់ខ្ញុំ ដូចនេះខ្ញុំចង់យកឈ្នះលើដែនកំណត់របស់ខ្ញុំនេះឪ្យបាន។ 

ដឹងថាអ្វីវានឹងកម្ចាត់បង់ចោលឪ្យអស់

ប្រការបន្ទាប់ទៀតដែលយើងត្រូវដឹងនោះគឺ៖ តើសភាពនៃចិត្តនេះនឹងកម្ចាត់បង់អ្វីឪ្យអស់ពីសណ្តាន? ក្តីមេត្តា(មេត្តាចិត្ត)នឹងកម្ចាត់បង់នូវចិត្តស្អប់អកុសល ពោលគឺចិត្តស្អប់ដែលយើងមិនរាប់រកអ្នកដ៏ទៃ។ វានឹងជួយខ្ញុំកម្ចាត់បង់ចិត្តខ្ជិលច្រអូសមិចង់ជួយដល់អ្នកដ៏ទៃ និងជួយខ្ញុំកម្ចាត់បង់ភាពខ្ជិលច្រអូស មិនចង់បដិបត្តិខ្លួនឪ្យល្អប្រសើរ។ កម្ចាត់បង់អារម្មណ៍ស្អប់អកុសលនេះចេញពីសណ្តាន ធ្វើឪ្យខ្ញុំអាចជួយដ ល់អ្នកដ៏ទៃកាន់តែច្រើនឡើងថែមទៀត។ ប្រសិនបើយើងចេះដឹងគ្រប់ទិដ្ឋភាពទាំងអស់នេះដើម្បីធ្វើការ អភិវឌ្ឍ និងដើម្បីធ្វើសមាធិលើក្តីមេត្តា ន៎ុះយើងអាចមានភាពជឿជាក់ថា យើងកំពុងតែបដិបត្តិសមាធិ នេះត្រឹមត្រូវ ពោលគឺយើងដឹងច្បាស់លាស់ថាយើងកំពុងតែធ្វើអ្វី និងហេតុអ្វីបានយើងធ្វើវា។ យើងបាន ត្រៀមខ្លួនសមរម្យរួចជាស្រេចដើម្បីធ្វើការបដិបត្តិសមាធិនេះ បើពុំដូច្នោះទេ វាគឺដូចជាការលោតចូលទៅ ក្នុងអាងទឹកដ៏សែនជ្រៅ ដោយយើងមិនទាំងចេះហែលទឹកផង។ ប្រសិនបើយើងគ្រាន់តែពោលពាក្យថា “តោះយើងអង្គុយចុះហើយសមាធិ” ហើយយើងមិនដឹងសោះឡើយថាយើងគួរធ្វើអ្វីនៅក្នុងការអង្គុយស មាធិនោះ បើអ៊ីចឹងលទ្ធផលគឺពិតជាមិនមានផ្លែផ្កាអ្វីទេ។