བོད་ཀྱི་སྐར་རྩིས་རིག་པ། ལོ་རྒྱུས་དང་བརྒྱུད་པ།

ད་ལྟའི་ཆར་བོད་ཀྱི་གཟའ་སྐར་དཔྱད་རིག་ལ་བརྒྱུད་པ་ཆེ་ཁག་གཉིས་ཡོད་དེ། ཚུར་ཕུའི་དང་ཕུག་པའི་ལུགས་གཉིས་རེད། སྔ་མ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་འགོ་སྟོད་ཙམ་ལ་དཔལ་དུས་ཀྱི་འཁོར་ལོའི་འགྲེལ་བ་མཛད་མཁན་ཚུར་ཕུ་དགོན་གྱི་རྒྱལ་དབང་ཀརྨ་པ་གསུམ་པ་རང་བྱུང་རྡོ་རྗེ་ནས་བརྒྱུད་པ་ཞིག་རེད། བརྒྱུད་པ་འདི་ནི་ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་ལུགས་ཁོ་ནར་གསལ་ཞིང་། འདིའི་ནང་ཉི་ཟླ་འི་གནས་གཏན་ལ་དབབ་ཕྱིར་བྱེད་རྩིས་དང་གཟའ་སྐར་གཏན་ལ་དབབ་ཕྱིར་གྲུབ་རྩིས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

༼བོད་ཀྱི་གཟའ་སྐར་དཔྱད་རིག་ཞེས་པར་གཟིགས།༽

ཚུར་ལུགས་ནས་བྱུང་བ་ནི་དུས་འཁོར་གདན་བཞིའི་རྒྱུད་ཀྱི་རྩིས་ལུགས་དེ་རེད། འབྲུག་ཆེན་པདྨ་དཀར་པོས་དེ་དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པའི་སྨད་ཙམ་ལ་འགོ་འཛུགས་གནང་ཡོད། འབྲུག་པ་བཀའ་བརྒྱུད་དང་འབྲུག་པ་ཚོས་ལུགས་འདིའི་རྗེས་སུ་འབྲང་གི་ཡོད་པ་སོང་ཙང་། མི་རྣམས་ཀྱིས་འདི་ལ་སྐབས་རེར་འབྲུག་རྩིས་ཞེས་ཀྱང་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད། འདིའི་ནང་དུས་འཁོར་དང་གདན་བཞི་གཉིས་ཀའི་རྒྱུ་ཆ་ཟུང་དུ་འབྲེལ་ཡོད། འདི་དང་ཚུར་ཕུའི་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཆེ་ཁག་ནི། དེས་འདས་ཟིན་པའི་ཚེས་ཞག་དེ་ཆགས་པར་རྩིས་བསྐོར་བའི་ཟླ་བའི་གཟའ་སྐོར་དེ་ཡིན་པ་མ་གཏོགས་ད་ལྟའི་ཚེས་ཞག་དེ་མིན་པར་བཞེད། དཔེར་ན། གལ་ཏེ་ཚུར་ལུགས་ལྟར་རེས་གཟའ་ལྷག་པ་ངེས་ཅན་ཞིག་བོད་ཟླ་དགུ་པའི་ནང་བརྩིས་རྒྱག་ཡོད་ན། བོད་ཟླ་དགུ་པ་དེ་འབྲུག་ལུགས་ལ་འདས་ཟིན་པའི་ཚེས་ཞག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་དང་བོད་ཟླ་བཅུ་པ་དེ་རེས་གཟའ་ལྷག་པར་ཆ་འཇོག་བྱེད་པ་ལྟ་བུ་རེད། ཡང་ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་འབྲི་གུང་བཀའ་བརྒྱུད་ཀྱི་ལུགས་སུ་ཚུར་ལུགས་དང་ཕུག་ལུགས་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་ཞིག་གི་རྗེས་སུ་འབྲང་གི་ཡོད། 

ཕུག་ལུགས་ནི་ཐོག་མར་དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་པའི་ནང་རྒྱ་མཚོའི་མཚན་དང་ལྡན་པའི་མཁས་པ་གསུམ་གྱིས་འགོ་འཛུགས་གནང་ཡོད། ཁོང་རྣམས་ནི་ཕུག་པ་ལྷུན་གྲུབ་རྒྱ་མཚོ་དང་། མཁས་གྲུབ་ནོར་བཟང་རྒྱ་མཚོ། གཙང་ཆུང་ཆོས་གྲགས་རྒྱ་མཚོ་བཅས་རེད། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་དུས་འཁོར་རྒྱུད་ལ་འགྲེལ་བ་མཛད་མཁན་ས་སྐྱའི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ་ཀྱི་ལུགས་ལ་གཞི་བྱས་ཏེ། ཨང་རྩིས་རིག་པའི་གྲུབ་རྩིས་ཆ་ཚང་བ་བསྐྱར་སྐྲུན་བྱས་པ་དེ་ལུགས་འདིར་ནན་བརྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་དཀྱིལ་དུ་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་མཛད་པའི་གཞུང་བཻ་ཌཱུརྱ་དཀར་པོའི་ནང་། གྲུབ་རྩིས་དང་བྱེད་རྩིས་ཀྱི་ལུགས་གཉིས་ཟུང་དུ་འབྲེལ་བའི་སྒོ་ནས་སྲོལ་རྒྱུན་ལམ་ལུགས་དེ་བསྐྱར་བཅོས་མཛད་ཡོད། ཁོང་གིས་ལྟ་གྲུབ་ཆ་ཚང་བ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་སྒོ་ནས་ལོ་ཐོ་ཁ་གསལ་དུ་བཟོས་ཤིང་། དེའི་ནང་གཟའ་འཛིན་རྩིས་སྐོར་བའི་ཆེད་བསྡུས་དོན་གྱི་ལུགས་ནས་གྲངས་མཛོད་ཀྱང་བཅུག་ཡོད། དགེ་ལུགས་དང་། ས་སྐྱ། རྙིང་མ། ཤངས་པ་བཀའ་བརྒྱུད་བཅས་ཀྱིས་ཨུ་རུ་སུའི་སོག་པོ་ཁལ་མུག་ནང་བཞིན་ཕུག་ལུགས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་གི་ཡོད། དེར་བརྟེན་དེ་ནི་སྐར་རྩིས་ལུགས་དར་ཁྱབ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཆགས་ཀྱི་ཡོད།

རྒྱ་རྩིས་སམ་ཡང་ན་གསེར་རྩིས་ཟེར་བ་དེ་ནི་ཕུག་ལུགས་དང་ཚུར་ལུགས་གཉིས་ཀའི་ནང་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཡོད། ཕྱི་ལོ་ ༡༦༥༢ ལོར་ཇི་ལྟར་རྒྱ་ནག་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མན་ཇུའི་གོང་མ་དང་པོ་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་ལྟར། རྒྱལ་དབང་སྐུ་ཕྲེང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་མཆོག་རྒྱ་ནག་ལ་ཕེབས་པའི་སྐབས། ཁོང་གིས་པེ་ཅིང་དུ་རྒྱལ་པའི་ཕོ་བྲང་དུ་གསལ་བསྒྲགས་དང་ཡིག་ཆ་ཁག་གི་ནང་རྒྱ་ནག་གི་ལོ་ཐོ་དང་རྩིས་ལུགས་ལྟར་བྲིས་ཡོད་པར་གཟིགས། དེའི་སྐབས་ཁོང་གི་གསུང་སྒྱུར་བ་མེར་རྒན་དཀའ་བཅུ་པ་ཡིན་པས། ཁོང་གིས་དེ་དག་ཟིན་བྲིས་སུ་བཀོད། བོད་དུ་ཕེབས་པའི་རྗེས་སུ་མེར་རྒན་དཀའ་བཅུ་པས་རྒྱ་ནག་ལུགས་ཀྱི་རྒྱ་ཆེ་བའི་རྒྱ་རྩིས་དེ་དག་པོད་བཅུ་གསུམ་ནང་དུ་ཕྱོགས་བཏུས་མཛད། དཔེ་ཆ་དེ་དག་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལའི་ནང་སྦས་ནས་ཡོད་པ་དང་ནམ་ཡང་བེད་སྤྱོད་བྱས་མེད། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པའི་བློན་པོ་ཡིན་པ་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་མཛད་པའི་གོང་གི་རྩིས་གཞུང་ནང་དུ་གསེར་རྩིས་ཞེས་གསལ་མེད། འོན་ཀྱང་མེར་རྒན་དཀའ་བཅུ་པ་ནི་སྐར་རྩིས་རིག་པ་དང་ལོ་ཐོའི་བརྒྱུད་པ་འདི་ཐོག་མར་འགོ་འཛུགས་གནང་མཁན་དུ་ཆ་འཇོག་བྱས་ཡོད། 

དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པར་རྒྱ་ནག་གི་ལོ་ཐོ་དང་རྩིས་རིག་པའི་ནང་བོད་མིའི་ཁྲོད་དུ་སླར་ཡང་དོ་དབྱིངས་གསར་པ་ཞིག་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད། དེ་ནི་ལྷག་པར་དུ་རྒྱ་ནག་མན་ཇུའི་རྒྱལ་པོ་ཆིང་ལོང་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག་གཅེས་ཉར་བྱས་ཡོད། ཚུར་ཕུའི་བརྒྱུད་པ་ནས་ཀརྨ་པ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གཉིས་པ་དང་དུས་ཕྱིས་སུ་ཏའི་སི་ཏུ་སྐུ་ཕྲེང་བརྒྱད་པ་མན་ཇུའི་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་ཕེབས་ནས་ཡིག་སྒྱུར་གྱི་འགན་འཁྲི་སྔར་ལས་མང་བ་བཞེས་གནང་ཡོད། ཕུག་ལུགས་ནང་དུ་དོ་དབྱིངས་དང་ཐུགས་འཁུར་ཆེ་བ་ནི་བོད་བྱང་ཤར་མཚམས་ཀྱི་ཨ་མདོའི་ཆོལ་ཁ་ནས་དགེ་ལུགས་པའི་མཁས་པ་རྣམས་ཡིན་ཞིང་། དམིགས་བསལ་བླ་བྲང་བཀྲ་ཤིས་འཁྱིལ་གྱི་དགོན་པའི་རྩིས་རིག་སློབ་ཆེན་ནས་ཡིན། ཁོང་ཚོས་ཀྱང་གཞུང་མང་པོ་བསྒྱུར་ཡོད། ནང་སོག་གིས་ཁོང་ཚོའི་བརྒྱུད་པའི་རྗེས་སུ་འབྲང་གི་ཡོད། 

བོད་དབུས་ཕྱོགས་ཀྱི་ཕུག་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའི་ནང་། དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པའི་འགོ་སྟོད་ལ་ཕྱག་མཛོད་གསུང་རབ་གཅིག་གི་ནང་དུ་གསེར་རྩིས་ལུགས་ཀྱི་བསྡུས་དོན་ཞིག་གསལ་གྱི་ཡོད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༠ ཡས་མས་སུ་རྒན་བློ་གྲོས་རྒྱ་མཚོའི་ཟིན་བྲིས་སམ་འབུམ་རམས་པ་བྲག་སྟོན་གྱིས་ཕྱོགས་བཏུས་མཛད་ཅིང་། ལུགས་དེ་ལ་གཞིར་བྱས་ནས་ད་ལྟའི་རྡ་སར་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་བོད་གཞུང་སྨན་རྩིས་ཁང་དུ་ལག་བསྟར་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ལྷ་སའི་བོད་ཀྱི་སྨན་རྩིས་ཁང་གིས་ཉེ་ཆར་མཁས་དབང་ཚེ་རྟེན་ཞབས་དྲུང་དང་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་གཉིས་ཀྱིས་གཅེས་བཏུས་མཛད་པའི་ལུགས་ཤིག་ལག་བསྟར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། 

གསེར་རྩིས་ལུགས་ཀྱིས་དུས་འཁོར་ལུགས་ཀྱི་གཞི་རྩའི་ལོ་ཐོ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པ་སོང་ཙང་། འདི་དང་སྔ་རབས་རྒྱ་ནག་གི་ལོ་ཐོ་དངོས་གཉིས་སྒྲོམ་གཞིའི་ཆ་ནས་མཐའ་གཅིག་ཏུ་མི་འདྲ་བ་ཆགས་ཀྱི་ཡོད། འོན་ཀྱང་ཟླ་བ་ཉིས་ལྡབ་ཁ་སྣོན་བྱེད་ཚུལ་དེ་རྟག་པར་གཅིག་མཚུངས་མིན་ནའང་རྒྱ་ནག་ལུགས་སུ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པ་དང་ཧ་ཅང་འདྲ་པོ་ཡོད། བོད་དང་རྒྱ་གར་གྱི་ལུགས་གཞན་ཚང་མའི་ནང་ཟླ་བའི་ཚེས་ཞག་ཆད་ལྷག་ཡོད་པ་དང་མི་འདྲ་བར་རྒྱ་ནག་གི་ལོ་ཐོ་ལྟ་བུ་རྒྱ་རྩིས་ལུགས་ཀྱི་ལོ་ཐོའི་ནང་ཁྱད་ཆོས་འདི་མེད། ཟླ་བ་རྣམས་ནི་ཚེས་ཉེར་དགུའམ་ཡང་ན་ཚེས་སུམ་ཅུ་གང་རུང་ཡིན་ཞིང་། དེ་དག་ཀྱང་གཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད་ཀྱིས་ཨང་གྲངས་བཀོད་ཡོད་པ་དང་རྩིས་ཀྱི་ལུགས་འགའ་ཞིག་དང་བསྟུན་ནས་གཏན་ལ་ཕབ་ཡོད། ཟླ་བ་རེ་རེའི་ཐོག་མ་འགོ་སྟོད་ཀྱི་ཚེས་ཞག་རྣམས་སྔ་རབས་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་ལོ་ཐོའམ་ཡང་ན་ཕུག་ལུགས་དང་ཚུར་ལུགས་གང་རུང་དང་ཡང་སེ་དུས་གཅིག་ཏུ་འབྱུང་གི་ཡོད་ནའང་དུས་རྟག་ཏུ་དུས་མཉམ་འཁེལ་གྱི་མེད། 

ནང་སོག་གི་ཕུག་ལུགས་དང་བོད་དབུས་ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱི་དབར་ལ་ཁྱད་པར་མང་པོ་ཡོད་པ་དཔེར་ན། ཟླ་ལྷག་གམ་ཟླ་བ་ཉིས་ལྡབ་ཁ་སྣོན་བྱེད་ཚུལ་ལྟ་བུ་རེད། ནང་སོག་གི་ལོ་ཐོ་ནི་གསེར་རྩིས་དང་བསྟུན་ནས་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་ཡོད་པ་དང་། ལུགས་འདིའི་གྲངས་མཛོད་ནི་དབུས་ཕྱོགས་ཀྱི་ཕུག་ལུགས་ཀྱི་ལོ་ཟླ་ཐོ་ཁོ་ནར་འཁོད་ཡོད། གསེར་རྩིས་ཀྱི་བེད་སྤྱོད་གཙོ་བོ་ནི་གནམ་གཤིས་ཀྱི་འགྲོས་དང་ལོ་གཅིག་གི་གནས་སྟངས་སྤྱིའི་ཆེད་དུ་འབྱུང་ཁམས་ “ས་གླང་” སྔོན་དཔགས་བྱ་རྒྱུ་དེ་རེད། 

སོག་པོ་ཁལ་ཁ་ (Khalkha) དང་དེ་བཞིན་སཡེ་བྷེ་རི་ཡའི་ (Siberia) བྷུར་ཡཏ་ (Buryats) དང་ཏུ་ཝའི་ (Tuvinians) མི་རིགས་གཉིས་ཀས་དགེ་ལྡན་གསར་ལུགས་ཞེས་སུ་གྲགས་པའི་ཕུག་ལུགས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིག་གི་རྗེས་སུ་འབྲང་གི་ཡོད། དེ་ནི་ཕྱི་ལོ་ ༡༧༨༦ ལོར་སུམ་པ་མཁན་པོ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་གྱིས་ཐོག་མར་དར་སྤེལ་གནང་ཞིང་། ཁོང་ནི་ཨ་མདོ་ནས་ཡིན་པའི་སྨན་དང་རྩིས་གཉིས་ཀར་མཁས་པའི་སོག་པོའི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན། ལུགས་འདི་ནི་དུས་རབས་བཅོ་ལྔའི་ནང་མཁས་གྲུབ་རྗེའམ་མཁས་གྲུབ་དགེ་ལེགས་དཔལ་བཟང་གིས་མཛད་པའི་དུས་འཁོར་གྱི་འགྲེལ་བར་གཞི་རྩ་བྱས་ཡོད། རྩིས་མང་ཆེ་བ་ནི་ཕུག་ལུགས་ལྟར་ལམ་ལུགས་གཅིག་མཚུངས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲང་གི་ཡོད་པ་དང་ལོ་རྒན་དྲུག་ཅུའི་སྐོར་དེའང་གཅིག་མཚུངས་སུ་བརྩི་གི་ཡོད། འོན་ཀྱང་ལོ་རྒན་དྲུག་ཅུའི་རབ་བྱུང་དེ་མེ་མོ་ཡོས་ནས་འགོ་བཙུག་པ་ལ་མ་ལྟོས་པར། ལོ་རྒན་དྲུག་ཅུ་བརྩི་བའི་ཐོག་མ་མེ་ཕོ་རྟའི་ལོ་སྟེ་ལོ་བཞི་བཅུ་པ་དེ་བརྩིས་ཡོད། དེ་གང་ཡིན་ཞེ་ན། བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པ་ལོ་དེ་འདྲ་ཞིག་གི་ནང་སྐུ་འཁྲུངས་པ་སོང་ཙང་རེད། ཁྱད་པར་འདི་རྒྱུ་མཚན་དུ་བྱས་ནས་སོག་པོའི་ལོ་ཐོ་དེ་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཐོག་ནས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། 

བོན་ལུགས་ཀྱི་སྐར་རྩིས་རིག་པ་ལ་ “དཔྱད་གསུམ་དག་རྩིས་” ཟེར། བོན་པོ་ཚོས་བོན་ལུགས་ཀྱི་སྐར་རྩིས་དེ་ནང་པའི་སྐར་རྩིས་རིག་པའི་སྔ་རོལ་ནས་ཡོད་པའི་རྙིང་ཤོས་ཡིན་པར་ཆ་འཇོག་བྱེད་ནའང་། དཔེ་ཆའམ་ཡིག་གཞིའི་ངོར་སྒྲིག་གཞི་གཏན་འབེབས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་དེ་ནི་སྐྱོང་སྤྲུལ་འཇིག་མེད་ནམ་མཁའི་རྡོ་རྗེས་ (༡༨༨༠-༡༩༥༣) མཛད་པ་རེད། ལུགས་འདི་ལ་ཕྱི་དང་། ནང་། གསང་། ཡང་གསང་དག་རྩིས་བཅས་ཡོད། ཕྱི་དང་ནང་གི་རྩིས་ནི་ཕུག་ལུགས་དང་མཐུན་ཞིང་། མི་འདྲ་བའི་ཆ་ཆུང་ངུ་འགའ་ཞིག་ཡོད་པ་དང་རྩིས་འགའ་ཞིག་ལ་འཇུག་ཚུལ་ཅུང་ཟད་མི་འདྲ་བ་ཡོད། གསང་བ་དང་ཡང་གསང་དག་རྩིས་ལ་ཕྱི་ནང་ལས་ཀྱང་རྩིས་དོན་སྙིང་བསྡུས་པ་ཡོད། བོན་གྱི་ལོ་ཐོ་ནི་ཕུག་ལུགས་དང་གཅིག་པ་གཅིག་རྐྱང་ཡིན། 

བོད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་དེ་དག་ཁྲོད་ཀྱི་ཁྱད་པར་རྣམས་ནི་ཟླ་ཐོ་དེ་ཉི་ཐོ་དང་མཉམ་དུ་ཕན་ཚུན་འབྲེལ་ཚུལ་གྱི་ཆ་ནས་ཡག་ཤོས་གསལ་ཡོད། འདི་ལ་བརྩི་མཐོང་བྱེད་པར། ང་ཚོས་བོད་ཀྱི་ལོ་ཐོ་རང་གི་སྐོར་ལ་གོ་བསྡུར་བྱེད་དགོས་ཤིང་། དེ་ནི་གཙོ་བོ་དུས་འཁོར་གྱི་རྒྱུད་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ནོ།།