આશ્રય: જીવનમાં સુરક્ષિત અને અર્થપૂર્ણ દિશા

ત્રણ અમૂલ્ય રત્નોમાં આશ્રય - બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘ - તમામ બૌદ્ધ ઉપદેશોમાં કેન્દ્રિય છે. વાસ્તવમાં, આશ્રય લેવો એ બૌદ્ધ હોવા કે ન હોવા વચ્ચેની વિભાજન રેખા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. સંક્ષિપ્તમાં કહીએ તો, ધર્મ આપણી જાત પર કામ કરવાની પદ્ધતિઓ અને આપણે બધા જે ધ્યેય પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ તે દર્શાવે છે; બુદ્ધ તે છે જેમણે આ પદ્ધતિઓ શીખવી છે અને તે ધ્યેય પૂર્ણપણે પ્રાપ્ત કર્યું છે; અને સંઘ તે છે જેમણે તેને આંશિક રીતે પ્રાપ્ત કર્યું છે. "ધર્મ" શબ્દનો વાસ્તવમાં અર્થ થાય છે "નિવારક પગલાં" - આપણે આપણા માટે અને સંભવતઃ અન્ય લોકો માટે પણ સમસ્યાઓ ઊભી થતી અટકાવવા માટે લઈએ છીએ. તે એવા પગલાં છે જે આપણે આપણી જાતને બચાવવા માટે લઈએ છીએ.

જો કે મૂળ સંસ્કૃત શબ્દનો સામાન્ય રીતે "રેફ્યુજ" તરીકે અનુવાદ થાય છે, શરણનો અર્થ થાય છે "રક્ષણ" અને તેનો ઉપયોગ "આશ્રય" માટે પણ થઈ શકે છે, આપણે તેને યોગ્ય રીતે સમજવાની જરૂર છે. અર્થાત્ આ ધર્મના અર્થ સાથે બંધબેસે છે. એવું નથી કે આપણે માત્ર નિષ્ક્રિયપણે આપણી જાતને કોઈક બાહ્ય સ્ત્રોતને સમર્પિત કરવાની જરૂર છે જે આપણને રક્ષણ આપશે. બૌદ્ધ સંદર્ભમાં, "આશ્રય લેવો" ખૂબ સક્રિય છે; આપણે આપણી જાતને બચાવવા માટે કંઈક કરવાની જરૂર છે.

નીચેના ઉદાહરણનો વિચાર કરો જે મારા શિક્ષકો વારંવાર ઉપયોગમાં લેતા હતા. ધારો કે વરસાદ પડી રહ્યો છે અને નજીકમાં એક ગુફા છે. જો આપણે ખાલી કહ્યું, “હું આ ગુફામાં આશરો લઈશ; હું આશ્રય માટે ગુફામાં જવાનો છું," અને પછી વરસાદમાં બહાર ઊભા રહીને આ વાક્યનું પુનરાવર્તન કરવાનું ચાલુ રાખો, તો તે મદદ કરશે નહીં. આપણે ખરેખર ગુફાની અંદર જવું પડશે. તેવી જ રીતે, જો આપણે ફક્ત એમ કહીએ કે, "હું બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘમાં આશ્રય લઉં છું અને આશ્રય માટે તેમની પાસે જાઉં છું," પરંતુ વાસ્તવમાં તેમની દિશામાં ન જઈએ અને તેમને આપણા જીવનમાં ન મૂકીએ, તો તે પણ મદદ કરશે નહીં. તેઓ જે રજૂ કરે છે તેને આપણે અમલમાં મૂકવાની જરૂર છે, જેથી સમસ્યાઓથી પોતાને બચાવી શકાય. તેથી જ હું "સુરક્ષિત દિશા" અને "આપણા જીવનમાં સુરક્ષિત દિશા આપવી" પરિભાષાનો ઉપયોગ કરું છું.

ગુફાની છબી ચાલુ રાખતા, ફક્ત ગુફાની અંદર જવું અને પછી ત્યાં ઊભા રહેવું એ પૂરતું નથી કે માત્ર અંદર રહેવું આપણને કોઈક રીતે જીવનની આપણી બધી સમસ્યાઓથી બચાવશે, માત્ર ભીના થવાથી નહીં બચાવે. મુદ્દો એ છે કે બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘ સૂચવે છે તે આદર્શ સુધી પહોંચવાનો પ્રયાસ કરવા માટે આપણે સતત કામ કરવાની જરૂર છે. જ્યારે આપણે વિચારીએ છીએ કે બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘના આશ્રયમાં આવવું તે પૂરતું છે, તો પછી તેને વ્યક્તિગત તારણહારના ખ્રિસ્તી વિચાર સાથે મિશ્રિત કરવું ખૂબ જ સરળ છે અને તે બુદ્ધ કોઈક રીતે આપણને બચાવશે. તે કિસ્સામાં, બુદ્ધ ભગવાન સમાન છે અને સંઘ સંતો સમાન છે. છેવટે, મોટા ભાગના પશ્ચિમી સમાજોમાં ખ્રિસ્તી પ્રભાવોની કેટલીક અંતર્ગત પ્રવાહ છે. આવા વિચાર સાથે, આપણે પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે કઈક કોઈ ગુણાતીત શક્તિ ચમત્કારિક રીતે આપણને બચાવશે. બૌદ્ધ પરિભાષાનો ઉપયોગ કરીએ તો, તે ચમત્કારિક રીતે આપણને આપણી બધી સમસ્યાઓ અને દુઃખમાંથી મુક્ત કરશે.

જો આવું હોત, તો આપણે ફક્ત તિબેટીયનમાં બૌદ્ધ નામ મેળવાથી, લાલ દોરો પહેરવાથી, મંત્રના કેટલાક જાદુઈ શબ્દોનો પાઠ કરવાથી, અને સખત પ્રાર્થના કરવાથી કોઈક રીતે આપણે બચી જઈશું. ખાસ કરીને જો આપણે તિબેટીયન ભાષામાં પ્રાર્થનાઓ અને પ્રથાઓનું પઠન કરીએ, જેમાંથી આપણે એક શબ્દ પણ સમજી શકતા નથી, તો આપણે એવું વિચારી શકીએ છે કે તેમાં વધુ રહસ્યવાદી શક્તિ છે. ખૂબ જ મહાન લામા ઝોંગસર ખ્યેન્ટસે રિનપોચે હમણાં બર્લિનમાં હતા, જ્યાં હું રહું છું. તેમણે જે કહ્યું તે ખરેખર ખૂબ ગહન હતું. તેમણે કહ્યું કે જો તિબેટીયનોએ તેમની તમામ પ્રથાઓ જર્મનમાં, તિબેટીયન અક્ષરો સાથે લિવ્યંતરણમાં પાઠ કરવાનું હોય, અને તેઓ જે કંઈ પણ કહેતા હોય તેના વિશે તેમને બિલકુલ ખ્યાલ ન હોય, તો તેમને વિચાર થયું કે કેટલા તિબેટીઓ ખરેખર બૌદ્ધ ધર્મ પાળશે. અલબત્ત, બધા હસ્યા. પરંતુ જો આપણે તેના વિશે વિચારીએ, તો તે ખરેખર ખૂબ ગહન છે, તે નથી? કોઈ પણ વલણને દૂર કરવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કે આપણે આશ્રયને એ સંદર્ભમાં ના જોઈએ કે એ આપણને આપણી બધી સમસ્યાઓનો કોઈ પ્રકારનો જાદુઈ, રહસ્યમય ઉકેલ આપશે , અને તે માટે આપણે માત્ર એક અર્થમાં, એક મોટી શક્તિને શરણાગતિ કરવાની જરૂર છે.

વાસ્તવિક મુદ્દો જે અહીં સામેલ છે તે છે: "હું મારા જીવન સાથે શું કરી રહ્યો છું?" "શું મારું જીવન ક્યાંય જઈ રહ્યું છે?" આપણામાંથી ઘણાને ખ્યાલ આવી ગયો હશે કે આપણું જીવન ક્યાંય જઈ રહ્યું નથી; તે માત્ર એક વર્તુળમાં ફરતું હોય તેવું લાગે છે. આપણે પુનર્જન્મના સંદર્ભમાં ઊંડા વર્તુળ વિશે વાત કરવાની જરૂર નથી, અને એ  બધુ, પરંતુ ફક્ત આપણું દૈનિક જીવન ક્યાંય જતું નથી, અને અર્થહીન લાગે છે. શા માટે આપણે ખરેખર જીવંત છીએ? એવું અનુભવવું એ ખૂબ જ દુઃખદ સ્થિતિ છે, નહીં? તે ખૂબ ખુશ સ્થિતિ નથી. તેથી, આપણે આપણા જીવનમાં કોઈક અર્થપૂર્ણ દિશા, કોઈ પ્રકારનો હેતુ અથવા કોઈ ધ્યેય હોવો જોઈએ. અને તે કંઈક છે જે આપણે આપણા જીવનમાં મૂકવું જોઈએ. તે એક સક્રિય પ્રક્રિયા છે. આપણા જીવનમાં કોઈ અર્થપૂર્ણ હેતુ અથવા ધ્યેય સાથે, પછી કોઈક રીતે આપણે જાણીએ છીએ કે આપણે શું કરી રહ્યા છીએ. તેથી આપણને થોડી વધુ સુરક્ષિત, થોડી સલામત લાગે છે, નહીં?

આપણે આપણા જીવનમાં કેવા પ્રકારનું ધ્યેય રાખી શકીએ? સામાન્ય રીતે આપણે તે ધ્યેયને તે અસંતોષકારક પરિસ્થિતિના સંદર્ભમાં વ્યાખ્યાયિત કરીએ છીએ જેમાં આપણે હાલમાં છીએ અને આ ધ્યેયને આપણા જીવનમાં મૂકીને કોઈક રીતે બહાર નીકળવા માંગીએ છીએ. સૌથી મૂળભૂત સ્તરે, આપણે કહી શકીએ કે દરેક વ્યક્તિ ખુશ રહેવા માંગે છે અને કોઈ નાખુશ થવા માંગતું નથી. તે બૌદ્ધ ધર્મમાં આપેલ એક સ્વયંસિદ્ધ છે, અને તેમાં કંઈક જૈવિક સત્ય છે. આપણે પીડા ટાળવા માંગીએ છીએ. આપણે દુઃખ ટાળવા માંગીએ છીએ. આપણે મુશ્કેલી ટાળવા માંગીએ છીએ. જંતુઓ અને કીડાઓ પણ તે ઇચ્છે છે, નહીં? તે આપણું લક્ષ્ય છે.

પ્રશ્ન એ છે કે આપણે કેટલી વેદના કે અસંતોષ ને જોઈ રહ્યા છીએ? શું આપણે જે ધ્યેય માટે લક્ષ્ય રાખીએ છીએ તે માત્ર તે સમસ્યાનું જ નહીં, પરંતુ આપણી પાસે રહેલી અન્ય બધી સમસ્યાઓનું પણ ધ્યાન રાખશે? ઉદાહરણ તરીકે, આપણી સમસ્યા એ હોઈ શકે છે કે આપણે ગરીબ છીએ, આર્થિક મુશ્કેલીમાં છીએ, અને તેથી આપનો ધ્યેય સારી નોકરી શોધવા અને ઘણા પૈસા કમાવવાનો છે. જો સારી નોકરી ન મળે, તો કદાચ સારો ગુનેગાર બનીને ઝડપથી અમીર બની જવું. ગમે તેમ, કોઈક રીતે ઘણા પૈસા કમાઓ. પરંતુ જો આપણે એવા લોકોની તપાસ કરીએ જેમની પાસે પુષ્કળ પૈસા છે અને તેમની સાથે નિષ્ઠાપૂર્વક વાત કરીએ છે અને તેઓ તેમના જીવન વિશે પ્રમાણિકતાથી વાત કરે, તો આપણને લાગે છે કે આ લોકો બિલકુલ ખુશ નથી. તેમની પાસે ક્યારેય પૂરતા પૈસા નથી હોતા. તેમની પાસે કેટલા લાખો છે તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી, તેઓ હંમેશા વધુ ઇચ્છે છે. તેઓ ક્યારેય સંતુષ્ટ થતા નથી.

મને તે ખૂબ જ રસપ્રદ લાગે છે. એવા લોકો છે જેમની પાસે, ચાલો કહીએ કે, એક અબજ ડોલર હતા, પરંતુ વિશ્વમાં હાલની આર્થિક મુશ્કેલીઓને કારણે, હવે માત્ર અડધા અબજ ડોલર છે. તેઓ હવે કોઈ દાન આપશે નહીં અથવા કોઈપણ પ્રકારના પરોપકારી કાર્યમાં ભાગ લેશે નહીં, કારણ કે હવે તેમની પાસે માત્ર અડધા અબજ છે અને તેઓ અસુરક્ષિત અનુભવે છે. તેમને લાગે છે કે એ તેમને બચાવવાની જરૂર છે, અને તેઓ તેમની સંપત્તિ કોઈની સાથે વહેંચી શકે તે પહેલાં કોઈક રીતે એક અબજ પાછા મેળવા જરૂરી છે. પછી તેઓ હંમેશા શેરબજારના અહેવાલો જોતા હોય છે અને હંમેશા ચિંતા કરતા હોય છે કે કદાચ તેઓ તેમની પાસેના પૈસાનો થોડો ભાગ ગુમાવશે. તેમને ખાનગી ગાર્ડ અને અન્ય સુરક્ષા પદ્ધતિઓ પણ રાખવા પડી શકે છે, કારણ કે તેઓ ડરતા હોય છે કે લોકો તેમના ઘરમાંથી વસ્તુઓ ચોરી લેશે અથવા તેમના બાળકોનું અપહરણ કરશે. લેટિન અમેરિકાના ધનિકોમાં આ સામાન્ય છે. વધુમાં, તેઓને ક્યારેય એવું લાગતું નથી કે લોકો તેમના પૈસા મેળવવાનો પ્રયાસ કરવા સિવાય અન્ય કોઈપણ કારણોસર તેમની સાથે મૈત્રીપૂર્ણ છે. તે હંમેશા શંકા કરે છે કે તેમના જોડે જે પણ સારું છે તે તેમના પૈસા પાછળ છે. દેખીતી રીતે, તેમ છતાં તેમને ગરીબ હોવાની સમસ્યા નથી, પરંતુ ત્યાં ચોક્કસપણે અન્ય સમસ્યાઓ છે જે પુષ્કળ પૈસા સાથે આવે છે.

બૌદ્ધ ધર્મમાં ઘણા બધા પૈસા ઉપરાંત અન્ય ઘણા કહેવાતા "સાંસારિક ધ્યેયો" નો ઉલ્લેખ છે. શબ્દ "સાંસારિક," જોકે, અંગ્રેજીમાં નકારાત્મક અર્થ ધરાવે છે અને લગભગ નિર્ણયાત્મક લાગે છે. તે મુદ્દો નથી. મારા શિક્ષક, સેર્કોંગ રિનપોચેએ સમજાવ્યું કે તિબેટીયન શબ્દના બે ઉચ્ચારણ "સાંસારિક" તરીકે અનુવાદિત થાય છે - જિગ-ટેન - વાસ્તવિક અર્થ દર્શાવે છે. તેઓ કોઈ આધાર (ટેન) સાથે કંઈક સૂચવે છે જે અલગ પડી જશે (જિગ). જો આપણે એવા ધ્યેય માટે લક્ષ્ય રાખીએ છીએ જે ક્ષીણ થઈ જશે, તો દેખીતી રીતે તે આપણને કાયમી સુખ લાવી શકશે નહીં. તે ફક્ત વધુ સમસ્યાઓ લાવશે, કારણ કે તેનો કોઈ મજબૂત પાયો નથી.

ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે જીવનમાં આપણું ધ્યેય એક અદ્ભુત કુટુંબ હોય એવું છે, ઘણાં બાળકોનો ઉછેર કરવાનો છે, એવું માનીને કે તેઓ આપણી વૃદ્ધાવસ્થામાં આપણી સંભાળ કરશે, અને આપણે ખૂબ ખુશ અને સુરક્ષિત રહીશું. ખરેખર, તે હંમેશા એવી રીતે કામ કરતું નથી, ખરું? બીજું ઉદાહરણ પ્રખ્યાત બનવા માટે પ્રયત્ન કરવાનું છે. આપણે જેટલા વધુ પ્રખ્યાત થઈશું, તેટલા વધુ લોકો આપણને હૈરાન કરશે અને આપણો સમય કાઢવાનો પ્રયાસ કરશે. આપણે મૂવી સ્ટાર્સને જોઈ શકીએ છીએ જેઓ કોઈ પ્રકારનો વેશ પહેર્યા વિના બહાર પણ જઈ શકતા નથી કારણ કે ટોળાંમાં લોકો તેમને હૈરાન કરે છે અને તેમના કપડાના ટુકડા ફાડી નાખે છે અને તેના જેવી વસ્તુઓ કરે છે. સુપરસ્ટાર બનવું ખરેખર ખૂબ જ નરક જેવું છે.

જો આપણે આપણા જીવનને ગંભીરતાથી જોતા હોઈએ, તો પછી ફક્ત અમુક પ્રકારની આરામદાયક ભૌતિક પરિસ્થિતિ અથવા આપણી આસપાસના લોકો સાથે ભાવનાત્મક રીતે આરામદાયક ગોઠવણ એ ખરેખર જીવનમાં આપણી બધી સમસ્યાઓને દૂર કરવામાં મદદ કરવા માટે ઊંડાણપૂર્વક પૂરતી નથી. આ એટલા માટે છે કારણ કે જ્યારે આપણી પાસે હજુ પણ ક્રોધ, આસક્તિ, લોભ, ઈર્ષ્યા, ઘમંડ, ભોળપણ અને આ બધી વસ્તુઓ હોય છે, તો પછી આપણે "સાંસારિક" સ્તર પર ગમે તેટલા સફળ કહેવાતા હોય, પછી પણ આપણને સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડશે.

બૌદ્ધ ધર્મ ભાવિ જીવનના સંદર્ભમાં બોલે છે અને ભવિષ્યના જીવનમાં આપણી સાથે થઈ શકે તેવી બધી વેદનાઓ અને ભયાનક બાબતોની ચર્ચા કરે છે જ્યારે આપણી પાસે જે "ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ" કહેવાય છે એ હોય તો આપણે તેના આધારે ફરજિયાતપણે કાર્ય કરીએ છીએ અને નકારાત્મક સંભાવનાઓનું નિર્માણ કરીએ છીએ. બૌદ્ધ પ્રસ્તુતિ સ્પષ્ટ કરે છે કે આ ભયાનક છે અને જો આપણે જાણતા હોઈએ કે આપણા માટે શું સારું છે તો આને ટાળવું જોઈએ, કારણ કે નકારાત્મક સંભવિત સમસ્યાઓ અને દુ:ખ લાવે છે.

પરંતુ, જેમ કે મોટાભાગના પશ્ચિમી લોકો ભવિષ્યના જીવનમાં માનતા નથી અથવા તેમને એની ખાતરી નથી, આપણે આ મુદ્દાની ચર્ચા આ જીવનકાળના સંદર્ભમાં પણ કરી શકીએ છીએ. હમણાં આપણા પોતાના જીવનને જોતા, જો આપણે ઊંડાણપૂર્વક તપાસ કરીએ, તો આપણને ખબર પડે છે કે આપણી ભાવનાત્મક સમસ્યાઓના વાસ્તવિક સ્ત્રોતો આંતરિક છે. બાહ્ય પરિબળો માત્ર એવા સંજોગો છે જે તેમને ઉત્તેજિત કરે છે. વાસ્તવમાં, આપણી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ - આપણો ક્રોધ, આસક્તિ, લોભ વગેરે - જે આપણી માનસિક શાંતિ અને સુખને છીનવી લે છે. આપણી પાસે જે પણ સારા ગુણો છે તેનો ઉપયોગ કરવાથી તે આપણને રોકે છે. આપણે કોઈની મદદ કરવાનો પ્રયત્ન કરી શકીએ છીએ, અને તે સારી ગુણવત્તા છે, પરંતુ પછી આપણે તેમનાથી ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ. આપણે તેમને સારી સલાહ આપવાનો પ્રયત્ન કરીએ છીએ, પરંતુ તેઓ તેને માનતા નથી અથવા તેઓ આપણી સાથે દલીલ કરે છે અને આપણે આપણી ધીરજ ગુમાવીએ છીએ. આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ આપણને ખરેખર કોઈની મદદ કરતા અટકાવે છે.

આ ખાસ કરીને મુશ્કેલ છે જ્યારે તે આપણા બાળકો સાથે થાય છે, જ્યારે આપણે આપણી ધીરજ ગુમાવીએ છીએ અને જ્યારે આપણને લાગે છે કે આપણે જાણીએ છીએ કે તેમના માટે શ્રેષ્ઠ શું છે અને આપણે તેમને જે કરવાનું કહીએ છીએ તે તેઓ કરતા નથી. આ આપણા બાળકો સાથે ખૂબ જ મુશ્કેલ સંબંધ બનાવે છે, નહીં? મુદ્દો એ સમજવાનો છે કે જો આપણે તેના વિશે કંઇ નહીં કરીએ, તો તે વધુ અને વધુ ખરાબ થશે. બની શકે કે જેમ જેમ આપણે મોટા થઈએ તેમ તેમ આપણે થોડા નમ્ર બની જઈએ કારણ કે આપણી પાસે એટલી શક્તિ નથી, પરંતુ તેનો અર્થ એ નથી કે આપણો ગુસ્સો અને આ પ્રકારની વસ્તુઓ જાતે જ દૂર થઈ જાય છે. તેઓ ઘસાઈ જતા નથી.

આ સંભાવનાઓના સંબંધમાં આપણે જે વિકાસ કરવાની જરૂર છે તે માટે બૌદ્ધ ધર્મમાં જે શબ્દ વપરાય છે તે છે "ફીયર". પરંતુ આપણી મોટાભાગની ભાષાઓમાં "ફીયર" એ મુશ્કેલ શબ્દ છે. તેની સારી પ્રતિષ્ઠા નથી. કેટલીકવાર હું "ડ્રેડ" શબ્દ પસંદ કરું છું, પરંતુ અન્ય ભાષાઓમાં તેનું ભાષાંતર કરવું એટલું સરળ નથી. "ડ્રેડ" નો  અર્થ વધારે એમ છે કે "હું ખરેખર આવું થાય તેવું ઇચ્છતો નથી." ઉદાહરણ તરીકે, આપણે કામ પર ખરેખર કંટાળાજનક મીટિંગમાં જવું પડશે. એવું નથી કે આપણે મીટિંગથી ડરીએ છીએ, પરંતુ આપણે તેમાં જવું નથી. આપણે ખરેખર તે કરવા માંગતા નથી.

પરંતુ, વધુ સુસ્પષ્ટ થવા માટે, આપણે બે પ્રકારના ડરને અલગ પાડવાની જરૂર છે, પછી ભલે આપણે ભયાનક ભાવિ પુનર્જન્મના ડર વિશે વાત કરી રહ્યા હોઈએ, અથવા દુ: ખી વૃદ્ધાવસ્થાના ડર વિશે, અથવા કોઈપણ વસ્તુનો ડર. એવો ડર કે જેનાથી આપણને બહાર નીકળવાનો કોઈ રસ્તો દેખાતો નથી, અને આપણે અસહાય અને નિરાશા અનુભવીએ છીએ. તે આપણને ખૂબ લકવાગ્રસ્ત બનાવે છે, નહીં? મને લાગે છે કે તે એક અસ્વસ્થ પ્રકારનો ડર છે, જો કે આપણે ઘણી વાર તેનો અનુભવ કરીએ છીએ. પરંતુ આશ્રયના સંદર્ભમાં જે પ્રકારના ડરની ચર્ચા કરવામાં આવી છે તે ભયનો તદ્દન અલગ સોડમ છે, કારણ કે આપણે જોઈએ છીએ કે સમસ્યાઓ ટાળવાનો એક માર્ગ છે. તેથી, તે નિરાશાજનક નથી, અને આપણે બિલકુલ લાચાર નથી. પરંતુ, મેં અગાઉ કહ્યું તેમ, એવું નથી કે ત્યાં કોઈ અતીન્દ્રિય શક્તિ હશે અથવા તે આપણને આપણી ભયજનક પરિસ્થિતિમાંથી બચાવશે, અને આપણે ફક્ત એટલી સખત પ્રાર્થના કરવાની છે કે આપણે આપણા ભયમાંથી મુક્ત થઈ જઈશું.

મુદ્દો એ છે કે આપણે એક અર્થમાં આપણી જાતને બચાવી શકીએ છીએ. તે શું છે જે આપણને જીવનમાં આવતી તમામ સમસ્યાઓને ટાળવા માટે સક્ષમ બનાવશે? તેને શક્ય શું બનાવે છે? સૌથી મોટા સંદર્ભમાં, તે હકીકત છે કે આ બધી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ જે સમસ્યાઓનું કારણ બને છે - આપણો ક્રોધ, લોભ, આસક્તિ વગેરે - બધું વાસ્તવિકતા વિશેની મૂંઝવણમાંથી ઉદ્ભવે છે. આ બધી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ વાસ્તવમાં મનની જન્મજાત વિશેષતા નથી. તેઓને હંમેશ માટે દૂર કરી શકાય છે, જેથી તેઓ ક્યારેય પુનરાવર્તિત ન થાય. ધર્મ રત્ન સૂચવે છે કે તેઓને "ખરેખર રોકી શકાય છે."

જ્યારે આપણે બૌદ્ધ ધર્મમાં મન વિશે વાત કરીએ છીએ, ત્યારે તેમાં વધુ વિગતમાં ગયા વિના, આપણે માનસિક પ્રવૃત્તિ વિશે વાત કરીએ છીએ. તે વ્યક્તિગત, ક્ષણ-ક્ષણ માનસિક પ્રવૃત્તિ છે જે આપણે ઊંઘીએ ત્યારે પણ થાય છે. મન તે માનસિક પ્રવૃત્તિના વ્યક્તિલક્ષી પ્રાયોગિક પાસાને દર્શાવે છે, જ્યારે મગજ વિજ્ઞાન તેના શારીરિક આધારનું વર્ણન કરે છે. કોઈપણ કિસ્સામાં, તે માનસિક પ્રવૃત્તિની મૂળભૂત પ્રકૃતિ એવી કોઈ વસ્તુ નથી કે જેમાં તેની સાથે મૂંઝવણ, અથવા ગુસ્સો, અથવા આમાંની કોઈપણ વસ્તુ હોય. મૂળભૂત રીતે દરેક ક્ષણમાં શું થઈ રહ્યું છે તે એ છે કે માનસિક હોલોગ્રામ તરીકે આપણે જે વર્ણવી શકીએ તેમાંથી કંઈક ઉદ્ભવે છે. દાખલા તરીકે, ભૌતિક દૃષ્ટિકોણથી, ફોટોન આંખોમાં આવે છે અને તે અમુક પ્રકારના વિદ્યુત આવેગમાં અનુવાદિત થાય છે જે ચેતાપ્રેષકો દ્વારા મગજમાં જાય છે, અને મગજ કોઈક રીતે તેમાંથી આંતરિક હોલોગ્રામ બનાવે છે. તે કંઈક "જોવું" કહેવાય છે, નહીં? અલબત્ત, જો આ કરોળિયાની આંખ અથવા માખીની આંખના કોષોથી વિપરીત માનવ આંખના કોષો દ્વારા થઈ રહ્યું હોય તો આ ખૂબ જ અલગ હશે. તેવી જ રીતે, સ્પંદનો સાથે સંકળાયેલી સમાન પ્રક્રિયા દ્વારા આપણે "ધ્વનિ તરંગો" કહીએ છીએ, આપણે સાંભળવાનો અનુભવ કરીએ છીએ. માનસિક હોલોગ્રામ કોઈપણ ઇન્દ્રિયોમાં અથવા તો માત્ર વિચારના હોઈ શકે છે.

જોવાની દ્રષ્ટિએ, આ પ્રક્રિયા ફોટોન કેમેરામાં આવવા અને કેટલાક ઇલેક્ટ્રિક આવેગમાં પરિવર્તિત થવા અને પછી ચિત્ર બનાવવા જેવી નથી. તે તેના જેવું જ નથી કારણ કે કોઈ વસ્તુના માનસિક હોલોગ્રામનું ઉદ્ભવ પણ તેની સાથે એક પ્રકારનું "જ્ઞાનાત્મક સંડોવણી" છે. કાં તો તમે સભાન છો કે બેભાન, કોઈ બાબતથી વાકેફ કે અજાણ છો, પરંતુ તેમ છતાં તે એક પ્રકારનું જ્ઞાનાત્મક લક્ષણ છે.

માનસિક પ્રવૃતિ પણ કોમ્પ્યુટર જેવી નથી. આપણે આ નાની કી દબાવીએ છીએ અને અમુક ઈલેક્ટ્રીક આવેગ મશીનમાં જાય છે, અને મશીન કોઈક રીતે આ ઇનપુટને સ્ક્રીન પર ઉદભવતી છબી અથવા સ્પીકર પરના અવાજમાં અનુવાદિત કરે છે. આપણે કહી શકીએ કે કોમ્પ્યુટરમાં, એક અર્થમાં, કેટલીક જ્ઞાનાત્મક જાગૃતિ છે, કારણ કે કૃત્રિમ બુદ્ધિ સાથે તે માહિતી પર પ્રક્રિયા કરે છે. પરંતુ કોમ્પ્યુટર એક જીવંત પ્રાણી જેવું નથી. જે આપણને કમ્પ્યુટરથી અલગ પાડે છે તે એ છે કે, વધુમાં, આપણે આપણી માનસિક પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલા અમુક સ્તરના ખુશ અથવા દુ:ખનો અનુભવ કરીએ છીએ. કમ્પ્યુટર નથી કરતું. કમ્પ્યુટર કંઈપણ વિશે ખુશ કે નાખુશ નથી થતું. તે વિચારી રહ્યો નથી, "અરે, મેં હમણાં જ એક આંતરિક ભૂલ કરી, અને જ્યારે મેં રીબૂટ કર્યું, ત્યારે હું જે ફાઇલ પર કામ કર્યું હતું તે કાઢી નાખી," અને તે વિશે નાખુશ થાય છે. એવું નથી, ખરું ને? બીજી બાજુ, જ્યારે એવું કંઈક થાય ત્યારે આપણે ખૂબ જ નાખુશ થઈ શકીએ છીએ.

આ ક્ષણે ક્ષણ માનસિક પ્રવૃત્તિ એ છે જે આપણા જીવનની દરેક ક્ષણે ચાલે છે. કોઈ પ્રકારનું માનસિક હોલોગ્રામ ઊભું થાય છે, તેની સાથે કોઈક પ્રકારની માનસિક સંડોવણી હોય છે, અને કોઈક સુખ કે દુ:ખના સ્તરની લાગણી હોય છે. જ્યારે આપણે ઊંઘતા હોઈએ ત્યારે પણ હોલોગ્રામ અંધકારનું હોઈ શકે છે અને સંડોવણી એ છે કે આપણે અજાણ છીએ. પરંતુ હજુ પણ થોડી જાગૃતિ છે, નહીં તો આપણે ક્યારેય એલાર્મ ઘડિયાળ સાંભળી શકત નહીં. તે સંપૂર્ણપણે બંધ નથી. જ્યારે આપણે સપના જોતા નથી ત્યારે અમુક પ્રકારની લાગણી હોય છે, એક તટસ્થ લાગણી પણ, ન તો ખુશ કે દુ:ખી. જો આપણે સપનું જોતા હોઈએ, તો સ્વાભાવિક રીતે ત્યાં ગુસ્સો, લોભ અને આ બધી વસ્તુઓની સાથે ખુશી અથવા દુ:ખીની લાગણી હોઈ શકે છે. પરંતુ આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ ક્ષણે ક્ષણે ચાલતી આ સમગ્ર પ્રક્રિયાનો આવશ્યક ભાગ નથી.

સ્વાભાવિક છે કે, આપણી માનસિક પ્રવૃત્તિની મૂળભૂત શુદ્ધતા વિશે વધુને વધુ ખાતરી થવા માટે આપણે વિચારવાની ઘણી બધી જટિલ રેખાઓ છે જેમાંથી પસાર થઈ શકીએ છીએ. આ ખરેખર તે માટેનો પ્રસંગ નથી. પરંતુ આપણે તેના વિશે જેટલું વધુ વિચારીએ છીએ, તેટલું વધુ આપણને ખાતરી થશે કે આપણી માનસિક પ્રવૃત્તિની બધી ખલેલ પહોંચાડતી સામગ્રીથી છુટકારો મેળવવો શક્ય છે.

ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીની વ્યાખ્યા, છેવટે, કંઈક એવી છે કે, જ્યારે તે ઊભી થાય છે, ત્યારે આપણે આપણી માનસિક શાંતિ ગુમાવી દઈએ છીએ અને આત્મ-નિયંત્રણ ગુમાવીએ છીએ. પરિણામે, આપણે ક્રોધ, લોભ વગેરેના આધારે તમામ પ્રકારની ખલેલ પહોંચાડવા માટે અનિવાર્યપણે કાર્ય કરીએ છીએ, અને તેનાથી ઘણી બધી સમસ્યાઓ સર્જાય છે. દાખલા તરીકે, આપણે આત્મ-નિયંત્રણ ગુમાવી દઈએ છીએ અને કોઈની સામે ચીસો પાડીએ છીએ ખરેખર વિચાર્યા વિના વસ્તુઓ કહીએ છીએ અને પછીથી આપણે જે કહ્યું તેનો ખરેખર પસ્તાવો થાય છે. તેમ છતાં, તે પાછળથી નાખુશ અનુભવવા માટે કહેવાતા "નકારાત્મક સંભવિત" બનાવે છે.

જો આપણે ખરેખર ઊંડા સ્તરે ભાવિ સમસ્યાઓથી બચવા માગીએ છીએ, તો આપણે આ બધી અવ્યવસ્થિત લાગણીઓ અને મૂંઝવણોમાંથી છૂટકારો મેળવવાની જરૂર છે. તેમાંથી છૂટકારો મેળવવો વાસ્તવમાં શક્ય છે કારણ કે તેઓ મનની જન્મજાત પ્રકૃતિ, આ માનસિક પ્રવૃત્તિનો ભાગ નથી. વધુમાં, જો આપણે આ પ્રકારની માનસિક પ્રવૃત્તિ વિશે વધુ વિચારીએ છીએ જે આપણી પાસે દરેક ક્ષણે હોય છે, તો એક અદ્ભુત વિશેષતા એ છે કે તે માનસિક પ્રવૃત્તિ વસ્તુઓને સમજશે એવું શક્ય છે. આપણે કંઈક સમજી શકીએ છીએ. આપણામાં અન્ય સકારાત્મક ગુણો પણ હોઈ શકે છે, જેમ કે પ્રેમ અને કરુણા વગેરે. આ સકારાત્મક ગુણો એવી વસ્તુઓ છે જે વધુ ને વધુ વિકસાવી શકાય છે.

હવે, ફરક શું છે? ખલેલ પહોંચાડનારા પાસાઓ મૂંઝવણ પર આધારિત છે. સમજણ જેવા હકારાત્મક પાસાઓ વાસ્તવિકતા પર આધારિત છે. એક ખૂબ જ સરળ ઉદાહરણ આપવા માટે: મૂંઝવણ એ વિચારવું છે, “હું બ્રહ્માંડનું કેન્દ્ર છું. હું સૌથી મહત્વપૂર્ણ છું. હંમેશા મારા હિસાબે બધું થવું જોઈએ. હું હંમેશા ધ્યાનનું કેન્દ્ર હોવો જોઈએ," અને વગેરે. તેથી, જ્યારે આપણે ધ્યાનનું કેન્દ્ર ન હોઈએ અને જો બધું આપણા હિસાબે ન થાયે, તો આપણને ગુસ્સો આવે છે. કૂતરાની જેમ આપણે કાં તો ભસીએ છીએ અથવા કોઈની સામે ગડગડાટ કરીએ છીએ. "તમે તે રીતે નથી કર્યું જે રીતે હું ઇચ્છું છું કે તે થાય." આ બધું મૂંઝવણ પર આધારિત છે. વાસ્તવિકતા એ છે કે આપણે બધા અહીં છીએ અને આપણે બધા સમાન છીએ. દરેક વ્યક્તિ પોતાની રીત મેળવવા માંગે છે, પરંતુ તે શક્ય નથી. વાસ્તવિકતા એ છે કે આપણે કોઈને કોઈ રીતે દરેક સાથે જીવતા શીખવું પડશે.

આપણે જેટલી વધુ તપાસ કરીએ છીએ, તેટલું જ આપણે જોઈએ છીએ કે આપણી મૂંઝવણ રહેતી નથી. તે ખોટું છે. બીજી બાજુ, સાચી સમજણ એ ચકાસી શકાય તેવી વસ્તુ છે. તે સાચું છે. તેના કારણે, સમજણ વધુ મજબૂત છે અને મૂંઝવણને વટાવી શકે છે. જો, એકાગ્રતા અને શિસ્ત સાથે, આપણે હંમેશાં વાસ્તવિકતાની સાચી સમજણ મેળવી શકીએ, તો મૂંઝવણને ફરી ક્યારેય ઊભી થવાની તક નહીં મળે. તે સમાપ્ત થઈ જશે.

આ આશ્રયનું કેન્દ્રબિંદુ છે. આપણે આપણા જીવનમાં કેવા પ્રકારની દિશા આપીએ છીએ? કયા પ્રકારનો અર્થ? આપણે કયા પ્રકારનું ધ્યેય રાખવા જઈ રહ્યા છીએ? તે ધ્યેય આ બધી મૂંઝવણને "ખરેખર રોકવું"  છે, તેનાથી સંપૂર્ણપણે છુટકારો મેળવવાનો છે જેથી તે ફરીથી ક્યારેય ઉભો ન થાય. આ મૂંઝવણ એ આપણી સમસ્યાઓનું વાસ્તવિક કારણ છે, પછી ભલે આપણે તેના વિશે આ જીવનકાળમાં અથવા ભવિષ્યના જીવનકાળમાં વાત કરીએ. તેનાથી સંપૂર્ણપણે છુટકારો મેળવવો શક્ય છે, કાયમ માટે, કારણ કે તે આપણી માનસિક પ્રવૃત્તિનું જન્મજાત લક્ષણ નથી. સાચી સમજણને બદલીને તેનાથી છુટકારો મેળવી શકાય છે. મૂંઝવણોથી મુક્ત, આપણી પાસે હવે ખલેલ પહોંચાડનારી લાગણીઓ નથી અને હવે આપણે આપણા માટે સમસ્યાઓ અને વેદનાઓનું નિર્માણ કરતા નથી.

તેમાં બે પાસાઓ સામેલ છે. એક તો આપણે આ બધી ખલેલ પહોંચાડનારી બાજુથી હંમેશ માટે છુટકારો મેળવી શકીએ અને બીજું પાસું એ કે આપણે સકારાત્મક બાજુ વધારી શકીએ અને વિકાસ કરી શકીએ. સકારાત્મક બાજુ સાચી સમજણ છે. આપણે આને સામાન્ય રીતે "ચાર ઉમદા સત્યો" તરીકે અનુવાદિત કરવામાં આવે છે અથવા બુદ્ધે જે શીખવ્યું તેની મુખ્ય વિષય અથવા રચનાના સંદર્ભમાં મૂકી શકીએ છીએ. પ્રથમ સત્ય એ છે કે આપણી પાસે સાચી વેદના છે, જે આપણી પાસે ઘણી બધી વિવિધ સમસ્યાઓ છે એના સંદર્ભમાં. આગળ, ત્યાં સાચા કારણો છે, અને આ આપણી મૂંઝવણ છે. ત્રીજું એ છે કે આ બધાને ખરેખર રોકવું શક્ય છે જેથી તે ફરી ક્યારેય ન વધે. છેલ્લે, આપણે "સાચો માર્ગ" તરીકે ઓળખાતા ખરેખર રોકવું પ્રાપ્ત કરીએ છીએ. પરંતુ, આ શબ્દ "માર્ગ" ના ઉપયોગ સાથે, આપણે તેને "માર્ગ તરીકે કાર્ય કરતી સમજણની રીત" તરીકે સમજવાની જરૂર છે. તે સમજણ છે જે આ ખરેખર રોકાણ લાવશે, અને તે સમજ છે જે તમામ ખલેલ પહોંચાડનારા ઘટકોથી છુટકારો મેળવવામાં પરિણમશે.

સ્પષ્ટપણે, આ તે દિશા છે જે આપણે આપણા જીવનમાં મૂકવા માંગીએ છીએ - ખરેખર રોકવું અને સાચો માર્ગ મનને પ્રાપ્ત કરવાની દિશા. આ ધર્મ શરણ છે. જ્યારે આપણે કહીએ છીએ કે આપણે આપણી જાત પર કામ કરી રહ્યા છીએ, જ્યારે આપણે તે પરિભાષાનો ઉપયોગ કરીએ છીએ ત્યારે તે આનો ઉલ્લેખ કરે છે.

આપણે આ ખલેલ પહુંચાડતી બાજુથી છુટકારો મેળવવા માટે વધુ અને વધુ પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ, અને આ સકારાત્મક બાજુ માટે આપણી સંભવિતતાઓને વધુને વધુ સમજવા માટે. આપણે આ એટલા માટે કરીએ છીએ કારણ કે આપણને ડર છે કે, સ્વસ્થ રીતે, જો આપણે અત્યારે જે રીતે છીએ તે રીતે ચાલુ રાખીએ, અને જો આપણને મોટી રકમ મળે, તો પણ ઘણા મિત્રો હોય અને ખૂબ પ્રખ્યાત હોય, તો પણ આપણે સમસ્યાઓ છે. આ એટલા માટે છે કારણ કે આપણે હજી પણ લોભી અને અસુરક્ષિત રહીશું. આપણે હજુ પણ ગુસ્સે થવાના છીએ, વગેરે. આપણે તેનાથી ડરીએ છીએ, પરંતુ જુઓ કે તેનાથી બચવાની એક રીત છે. એવું લાગે છે કે આપણે આગમાં બળી જવાથી ડરતા હોઈએ છીએ, પરંતુ આપણે જોઈએ છીએ કે જો આપણે સાવચેત રહીએ, તો આપણે ઇજા થવાથી બચી શકીએ છીએ. એક ડર છે, પરંતુ તે એક સ્વસ્થ ડર છે. આપણે પેરાનોઇયા વિશે વાત નથી કરી રહ્યા.

આપણે જોઈએ છીએ કે જો આપણે ગુસ્સે થવાનું ચાલુ રાખીએ, ખાસ કરીને આપણા સંબંધીઓ અને મિત્રો પર, જ્યારે આપણે વૃદ્ધ થઈશું ત્યારે શું થશે? આપણે એક એકલી વૃદ્ધ સ્ત્રી અથવા એકલવાયા વૃદ્ધ માણસ બનશું, જેને કોઈ મળવા જવા માંગતું નથી, કોઈ તેની કાળજી લેવા માંગતું નથી, કારણ કે આપણી સાથે રહેવું એ ખૂબ જ ત્રાસ લાગે છે. આપણે ફક્ત ફરિયાદ કરીએ છીએ અને લોકો પર બૂમો પાડીએ છીએ, તો કોણ આપણી સાથે રહેવા માંગશે? કોઈ નહીં. ઉકેલ એ નથી કે ઘણા બધા બાળકો કરવા કે જેઓ આપણી સંભાળ રાખવાની ફરજીયાત અનુભવે, અથવા બેંકમાં પૂરતા પૈસા હોય જેથી કરીને આપણે આરામદાયક નર્સિંગ હોમમાં રહી શકીએ, કારણ કે આપણે હજી પણ દુઃખી થશુ. ખૂબ જ સાદી ભાષામાં કહીએ તો આપણને ખરેખર આપણા વ્યક્તિત્વ પર કામ કરવાની જરૂર છે.

કેટલી વાર આપણે વિચારીએ છીએ કે આપણું વ્યક્તિત્વ નિશ્ચિત છે અને આપણે આ જ રીતે છીએ. "મારો સ્વભાવ ગુસ્સેલ છે અને તમે તેની સાથે જીવવાનું સારી રીતે શીખો." તે કામ કરતું નથી, નહીં? આ બધી ખલેલ પહોંચાડનાર બાજુથી છુટકારો મેળવવો અને આપણા બધા સારા ગુણોનો ખ્યાલ કરવો શક્ય છે. જો આપણે આપણી જાત પર કામ નહીં કરીએ તો શું થશે તેના ડરની સ્વસ્થ ભાવનાથી, ઉપરાંત આ ખલેલ પહોંચાડનાર પાસાઓથી છૂટકારો મેળવવો શક્ય છે અને સકારાત્મકને વધારવા અને મજબૂત બનાવવું શક્ય છે તે આત્મવિશ્વાસથી, પછી આપણે આપણું જીવનને આ સલામત દિશામાં મૂકીએ છીએ.

જો આપણે આને કહેવાતા “મહાયાન” વિશાળ વાહન માર્ગે કરવા માંગતા હોઈએ, તો આપણે આમાં કરુણા ઉમેરીશું. મૂળભૂત રીતે, મહાયાનનો મત એ છે કે જો આપણે કોઈની સાથે ગુસ્સે થઈ રહ્યા હોઈએ તો આપણે કેવી રીતે મદદરૂપ થઈ શકીએ? આપણે ખરેખર અન્યને મદદ કરવા સક્ષમ બનવા માંગીએ છીએ અને આપણને ખરેખર ડર લાગે છે કે આપણે તેમની સાથે ગુસ્સે થઈને, અથવા જોડાણ, અથવા ઈર્ષ્યા, અને આ બધી અન્ય વસ્તુઓ દ્વારા તેને સંપૂર્ણપણે ગડબડ કરશું. આપણે આ બધી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને મૂંઝવણોમાંથી છૂટકારો મેળવવો પડશે જેથી કરીને આપણે અન્ય લોકોને શ્રેષ્ઠ મદદ કરી શકીએ. આ લાગણી છે કે આપણે ખરેખર અન્ય લોકોને મદદ કરવા સક્ષમ બનવા માંગીએ છીએ, પરંતુ આપણને ડર છે કે આપણે ખરેખર ઘણું કરી શકીશું નહીં. આપણી પાસે પૂરતી ધીરજ નથી, અથવા આપણી પાસે પૂરતી સમજ નથી. આપણને ડર છે કે આપણે સારા કરતાં વધુ નુકસાન પહોંચાડીશું. કદાચ આપણને એ પણ ડર છે કે આપણે આપણા પોતાના બાળકોને ઉછેરવામાં નિષ્ફળ થશું. તે ખૂબ જ ભયાનક હશે, નહીં? આ ડર એ જ છે જે આપણને આપણી જાત પર કામ કરવાના આપણા જીવનમાં સુરક્ષિત અને યોગ્ય દિશા આપવા માટે પ્રેરિત કરે છે.

ખરેખર, આ ધર્મ કાર્ય આપણા રોજિંદા જીવન માટે ખૂબ જ સુસંગત છે. આશ્રયના સંદર્ભમાં, તે આપણી પરિસ્થિતિ અને સમસ્યાઓ વિશે ખૂબ પ્રમાણિક છે. આપણા બધા પાસે છે. આપણે બધાને આ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ છે. એ કંઈ ખાસ નથી. કદાચ કેટલાક તમામ પ્રકારની વિવિધતાઓ સાથે અન્ય કરતા વધુ હોય છે, પરંતુ આપણે બધાને આ ભાવનાત્મક મુશ્કેલીઓ છે. આપણે અહીં એવી વ્યક્તિ વિશે વાત નથી કરી રહ્યા જે ખૂબ જ માનસિક રીતે પરેશાન છે. આપણે તે વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ જેને મોટાભાગના લોકો સામાન્ય માને છે. પરંતુ ખતરો એ છે કે આપણે તેને સામાન્ય માનીએ છીએ કે ક્યારેક આપણે ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ, ક્યારેક આપણે લોભી અને સ્વાર્થી અને ઈર્ષાળુ થઈ જઈએ છીએ, વગેરે. આપણને લાગે છે કે આ સામાન્ય છે અને તે ઠીક છે. પણ, તે ઠીક નથી, કારણ કે તે આપણા માટે અને અન્ય લોકો માટે સમસ્યાઓ પેદા કરે છે જેને આપણે મદદ કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ.

અમારો ધ્યેય ફક્ત આપણા ગુસ્સા સાથે કેવી રીતે જીવવું તે શીખવાનું નથી અથવા જ્યારે તે હજી પણ અંદર મંથન કરી રહ્યો છે ત્યારે તેને નિયંત્રણમાં રાખવાનો નથી. આપનો ધ્યેય માત્ર તેને નબળો પાડવાનો નથી, પરંતુ આ બધી ખલેલ પહોંચાડતી વસ્તુઓથી સંપૂર્ણપણે છુટકારો મેળવવાનો છે. આપણે થોડા સમય માટે માત્ર થોડી સમજ વિકસાવવા નથી માંગતા, પરંતુ વાસ્તવિકતાની સંપૂર્ણ સમજ વિકસાવવી છે, આપણે કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે, દરેક વ્યક્તિ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે, વિશ્વ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે, અને તે બધું મેળવવા માટે, બધા સમય માટે. તે સંપૂર્ણપણે શક્ય છે, કારણ કે માનસિક પ્રવૃત્તિની પ્રકૃતિ મૂળભૂત રીતે શુદ્ધ છે અને તેમાં સારા ગુણોની તમામ સંભાવનાઓ છે.

જ્યારે આપણે એવી વસ્તુઓ વિશે વાત કરીએ છીએ જે સુરક્ષિત દિશા અથવા આશ્રય સૂચવે છે, ત્યારે આપણે બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘ વિશે વાત કરીએ છીએ. આ ત્રણને સમજવાના ઘણા સ્તરો છે: દરેકમાં દેખીતો સ્તર છે, સૌથી ઊંડું સ્તર છે અને કંઈક કે જે તેમને રજૂ કરે છે. ચાલો પહેલા દરેકના દેખીતા સ્તરના સારા ગુણો જોઈએ.

બુદ્ધના શરીરમાં અસાધારણ શારીરિક ગુણો અને ખૂબ જ વિશિષ્ટ લક્ષણો છે. દાખલા તરીકે, બુદ્ધ ગમે ત્યાં તરત જ જઈ શકે છે, તેમના શરીરને અનંત સ્વરૂપોમાં ગુણાકાર કરી શકે છે, એક જ સમયે દરેક જગ્યાએ હોઈ શકે છે, વગેરે. તે બધું જ અદ્ભુત છે અને માનવું એટલું સરળ નથી. વધુમાં, જ્યારે બુદ્ધ બોલે, ત્યારે દરેક જણ તેમની પોતાની ભાષામાં સમજે છે, અને ભલે તેઓ ગમે તેટલા દૂર હોય, તેઓ હજુ પણ બુદ્ધને સ્પષ્ટ રીતે સાંભળી શકે છે. તેના કરતાં પણ વધુ, બુદ્ધ એક સર્વ-પ્રેમાળ, સર્વજ્ઞ છે જે દરેકને સમાન રીતે પ્રેમ કરે છે અને એક સાથે બધું સમજે છે અને જાણે છે.

ફરીથી આ બધું ખૂબ અદ્ભુત લાગે છે, અને માનવું મુશ્કેલ છે. તેથી જો આપણે આ રીતે બુદ્ધની વિચારસરણીના આ સ્તર પર રહીશું, તો ખોટો વિચાર આવવાનો મોટો ભય છે. એવું લાગે છે કે તે કોઈ અદ્ભુત ગુણાતીત અસ્તિત્વની દિશામાં જઈ રહ્યું છે, લગભગ એક ભગવાન જેવું, નહીં? પરંતુ સર્વજ્ઞ હોવાનો મુદ્દો એ નથી કે બુદ્ધ પૃથ્વી પરના દરેકનો ટેલિફોન નંબર જાણે છે, પરંતુ બુદ્ધ જાણે છે કે દરેક વ્યક્તિની સ્થિતિ અને સંપૂર્ણ ભૂતકાળના કારણો શું છે અને તેમને પ્રભાવિત કરનારા તમામ પરિબળો. જ્યારે બુદ્ધ કોઈ વ્યક્તિને આ અથવા તે શીખવે છે, ત્યારે તે તમામ પરિણામો કેવા હશે તેની જાગૃતિ સાથે છે, માત્ર એ વ્યક્તિ પર જ નહીં, પરંતુ એ વ્યક્તિ જેની સાથે સંપર્ક કરશે તે દરેક પર તેનો કેવો અસર પડશે. પરિણામે, બુદ્ધ દરેકને શીખવવાની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિ બરાબર જાણે છે. તે ખૂબ સારું છે, નહીં? તે કરવા માટે સમર્થ જોવું ખરેખર સરસ હશે.

આપણને થોડો વિશ્વાસ છે કે બુદ્ધ સમજે છે અને જાણી શકે છે કે આપણને મદદ કરવા માટે શ્રેષ્ઠ વસ્તુ શું છે. બુદ્ધ મારી ભાષા બોલે છે અને જ્યારે પણ મને જરૂર પડે ત્યારે તરત જ મારી પાસે આવી શકે છે. જો આપણે બુદ્ધને ભગવાન માનવાની દિશામાં જઈ રહ્યા હતા, તો હવે તે થોડું વ્યક્તિગત બની રહ્યું છે. “તે મને અંગત રીતે મદદ કરી શકે છે. તે મને સમજશે. મને કોઈ સમજતું નથી, પણ બુદ્ધ સમજશે.” પરંતુ આપણે જાણીએ છીએ કે બુદ્ધ દરેક માટે સમાન પ્રેમ ધરાવે છે. “સરસ. જોકે હું પસંદ કરીશ જો તે મારા માટે બીજા બધા કરતા વધુ પ્રેમ કરે. પરંતુ, હજી પણ, ઠીક છે. ” બુદ્ધ દરેક માટે સમાન પ્રેમ ધરાવે છે અને લાભ લાગે છે કે આપણે શું કરીએ તેનાથી કોઈ ફરક પડતો નથી. આપણે બુદ્ધને પ્રાર્થના કરવાની કે અર્પણ કરવાની જરૂર નથી. બુદ્ધ તમને એમ પણ મદદ કરશે. તેથી તે સસ્તું છે. આપણે કશું ચૂકવવું પડતું નથી. શું સોદો છે! વધુમાં, કારણ કે બુદ્ધ પાસે ખૂબ ધીરજ છે, જો આપણે કોઈ અન્ય પરંપરામાં કોઈ અન્ય શિક્ષક પાસે જઈએ તો તેઓ ક્યારેય ઈર્ષ્યા કરશે નહીં, અને ક્યારેય ક્રોધિત થઈને આપણને વીજળી અથવા તેના જેવું કંઈપણ વડે મારશે નહીં. તે ખૂબ સુરક્ષિત છે.

આ એક સામાન્ય ભૂલ છે, પછી ભલે તે સભાનપણે હોય કે અજાણતાં. આપણે બુદ્ધને અવેજી ભગવાનની આકૃતિ તરીકે જોઈએ છીએ જે સુલભ અને સુરક્ષિત છે. ઉપદેશોમાં, એવું કહે છે કે બુદ્ધ તમને નિરાશ નહીં કરે, અને એવી બધી વસ્તુઓ. તે સાંભળવામાં ખૂબ જ સરસ લાગે છે. પરંતુ પછી આપણે વાંચી શકીએ છીએ કે બુદ્ધ ખરેખર આપણા પગમાંથી કાંટો ખેંચવાની જેમ આપણું દુઃખ દૂર કરી શકતા નથી. બુદ્ધ સર્વશક્તિમાન નથી. પરંતુ આપણે ખરેખર તેને ગંભીરતાથી લેતા નથી. તે બુદ્ધનું દેખીતું સ્તર છે, જે સામાન્ય રીતે વિચારવાની રીત છે. પરંતુ ઊંડી સમજણ વિના તેને તે સ્તર પર છોડી દેવાથી જોખમ છે કે આપણે બુદ્ધને અવેજી વ્યક્તિગત ભગવાન તરીકે માનીએ છે જે આપણને બચાવશે.

બુદ્ધ પ્રતિમાઓ અને ચિત્રો દ્વારા રજૂ થાય છે. ઠીક છે, તેઓ સુંદર છે, પરંતુ શું આપણે તેને રૂઢિચુસ્ત ખ્રિસ્તી ચિહ્ન સાથે મૂંઝવણમાં મૂકીશું? આ શુ છે? શું આપણે મૂર્તિપૂજામાં છીએ, જેમ કે મુસ્લિમો આક્ષેપ કરી શકે છે? ખરેખર અહીં શું ચાલી રહ્યું છે? શું આપણે ખરેખર પ્રતિમા આગળ માથું ટેકવવાનું છે? મને લાગે છે કે જો આપણે બુદ્ધ વિશેની આપણી સમજને આ સ્તર પર છોડી દઈએ તો તેમાં સમસ્યાઓ સામેલ છે. ગેરસમજની તક છે. પરંતુ કેટલાક લોકો માટે, દેખીતી રીતે તે રીતે બુદ્ધ વિશે વિચારવું ખૂબ જ મદદરૂપ થઈ શકે છે, પરંતુ તે સૌથી ઊંડી સમજ નથી. આ સ્તર પર, એવું લાગે છે કે લગભગ ભગવાન જેવી આકૃતિ છે, જે મૂર્તિઓ અને ચિત્રો દ્વારા રજૂ થાય છે, અને આપણે તેમની પૂજા કરીએ છીએ.

ધર્મનું દેખીતું સ્તર એ તમામ ઉપદેશો છે. આ તે છે જે બુદ્ધે પોતાનામાં અનુભવ્યું હતું અને તેમણે જે શીખવ્યું હતું. આને સમજવાની સામાન્ય રીત એ હશે કે આપણી પાસે આપણા અંગત ભગવાન, બુદ્ધ છે, અને આપણી પાસે આપણા શાસ્ત્રો છે. બાઇબલ કે કુરાનને બદલે હવે મારી પાસે બુદ્ધના ગ્રંથો છે. તે આપણા બૌદ્ધ બાઈબલ જેવું છે અને તેમાંના દરેક શબ્દને આપણે પવિત્ર માનીએ છીએ. હા, આપણે તેના માટે આદર રાખવાની જરૂર છે, પરંતુ બુદ્ધે પોતે કહ્યું: "મેં જે કહ્યું તે કંઈપણ માનશો નહીં, કારણ કે મેં તે કહ્યું છે, એના આદરથી, પરંતુ તેની જાતે પરીક્ષણ કરો એમ અજ જાણે સોનું ખરીદો છો." બુદ્ધ હંમેશા તેમના અનુયાયીઓને તેમણે જે શીખવ્યું તેની ટીકા કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરતા હતા. પરંતુ જ્યારે આપણે આળસુ હોઈએ, ત્યારે આપણે દરેક વસ્તુનું વિશ્લેષણ અને તપાસ કરવા માંગતા નથી. રોજિંદા જીવનની દ્રષ્ટિએ, આ સ્તરે સુસંગતતા એ છે કે બુદ્ધ આપણને પ્રેમ કરે છે, બુદ્ધ આપણને સમજે છે, અને અહીં પવિત્ર ગ્રંથમાં બધા નિયમો છે અને આપણે તેનું પાલન કરીએ છીએ. ચોક્કસપણે, રોજિંદા જીવનમાં તેનું સ્થાન હોઈ શકે છે, પરંતુ આ ખરેખર બૌદ્ધ ધર્મ નથી. હવે, અલબત્ત, તે કેટલાક લોકો માટે કામ કરી શકે છે, પરંતુ ઈરાદો બૌદ્ધ ધર્મને ખ્રિસ્તી ધર્મની અન્ય વિવિધતા બનાવવાનો નથી.

તો પછી સંઘનું શું? કમનસીબે, પશ્ચિમમાં, આપણે ધર્મ કેન્દ્રના તમામ સભ્યોનો ઉલ્લેખ કરવાની આદતમાં પડી ગયા છીએ કે જ્યાં આપણે આપણા "સંઘ" તરીકે જઈએ છીએ. સંસ્કૃત અથવા તિબેટીયનમાં આ શબ્દનો આ હેતુ ચોક્કસપણે નહોતો. પરંતુ, ઘણા લોકો માટે, "સંઘ" નો અર્થ ફક્ત આપણા મંડળ, આપણા બૌદ્ધ ચર્ચના સભ્યો છે. જ્યારે આમાંના કેટલાક સભ્યો ખૂબ જ વ્યગ્ર લોકો હોય છે, તો શું આપણે ખરેખર તેમનો આશરો લઈએ છીએ? હવે, મારો મતલબ સમાન વિચારધારા ધરાવતા લોકોના આધ્યાત્મિક સમુદાયને એક જ પ્રકારના ધ્યેય માટે ધ્યેય રાખવો જે અમને થોડો ટેકો, પ્રતિસાદ વગેરે આપી શકે એના મહત્વને ઘટાડવાનો નથી. આ ખૂબ, ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, પરંતુ તે આશ્રયનો વિષય નથી.

સંઘના અન્ય સ્તરે, આપણે તેને મઠના સમુદાય તરીકે સમજી શકીએ છીએ, તેથી બૌદ્ધ સાધુઓ અને સાધ્વીઓ. પરંતુ, ફરીથી, આપણે હંમેશા સાધુઓ અને સાધ્વીઓના સંપૂર્ણ ઉદાહરણો શોધી શકતા નથી, શું આપણે? ઝભ્ભા પહેરનારા કેટલાક ખૂબ જ પરેશાન લોકો છે. તેમ છતાં, જો તેઓ સાધુ બનીને પોતાના પર કામ કરવાનો નિષ્ઠાપૂર્વક પ્રયાસ કરતા હોય તો આદર અને સહાયક બનવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. પરંતુ કેટલાક સાધુઓ અને સાધ્વીઓ ફક્ત જીવનની મુશ્કેલીઓમાંથી બચવા માટે અને મારા એક મિત્રના કહેવા મુજબ, મફત ભોજન મેળવવા માટે ઝભ્ભો પહેરે છે!

હજુ સંઘનું બીજું સ્તર છે. આપણે આ તાંત્રિક માસ્ટરો પાસેથી સાંભળી શકીએ છીએ કે વાસ્તવમાં સંઘ આ કહેવાતા "તાંત્રિક દેવતાઓ" છે જે આપણી પાસે છે, જેમ કે ચેનરેઝિગ, તારા, મંજુશ્રી, વગેરે. હવે આપણે પવિત્ર માતા અથવા સંત તારાને પ્રાર્થના કરવાનું શરૂ કરી શકીએ છીએ, અને તે આપણને બચાવશે. ચોક્કસપણે આ બુદ્ધ-આકૃતિઓ, જેમ હું કહું છું, આ કહેવાતા તાંત્રિક દેવતાઓ, કોઈ પણ રીતે સંતો નથી કે જેઓ કોઈક રીતે મધ્યસ્થી બનશે અને ભગવાન બુદ્ધની નજીક જવા માટે અમને મદદ કરશે.

જો આપણે બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘના સૌથી ઊંડો અર્થ જોઈએ છીએ, તો આપણને શોધીએ છે કે ધર્મનો સૌથી ઊંડો અર્થ એ આ બધી મૂંઝવણો ને ખરેખર રોકવું છે અને સાચી અનુભૂતિઓ અથવા માનસિક સાતત્ય પરના સાચા કહેવાતા માર્ગો અથવા મનના માર્ગો છે. એ જ વાસ્તવિક ધર્મ છે. જો આપણે તેને આપણા પોતાના માનસિક સાતત્યમાં પ્રાપ્ત કરીશું તો તે જ આપણને વેદનાથી બચાવશે. બધી મૂંઝવણો, ખલેલ પહુંચાડતી લાગણીઓ, વલણો અને સમસ્યાઓ દૂર કરીને, અને ત્યાંની બધી અનુભૂતિ સાથે આપણે આ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ. બુદ્ધો એવા છે કે જેમણે આ પૂર્ણપણે સિદ્ધ કર્યું છે અને આપણને શીખવ્યું છે કે તેને કેવી રીતે પૂર્ણ કરવું. સંઘ વાસ્તવમાં "આર્ય સંઘ" તરીકે ઓળખાતા લોકોનો ઉલ્લેખ કરે છે, જેઓ ખૂબ જ ઉચ્ચ અનુભવ ધરાવતા અદ્યતન પ્રેક્ટિશનરો છે જેમણે થોડી, પરંતુ બધી ખરેખર રોકાણ અને સાચી અનુભૂતિ નથી હાંસલ કરી. વાસ્તવમાં મૂંઝવણના ઘણા સ્તરો અને પદવી છે જેમાંથી આપણે પોતાને દૂર કરવાની જરૂર છે અને અનુભૂતિના ઘણા ક્રમશઃ મજબૂત સ્તરો છે જે તેનો સામનો કરશે. તેમાંથી છુટકારો મેળવવાની પ્રક્રિયા તબક્કાવાર થાય છે. આર્ય સંઘે હજુ સુધી તે બધામાંથી, સંપૂર્ણ પેકેજથી છૂટકારો મેળવ્યો નથી, પરંતુ તેઓએ કેટલાકમાંથી છૂટકારો મેળવ્યો છે, અને તેઓ વધુ હાંસલ કરવાના માર્ગ પર છે.

આપણા રોજિંદા જીવનમાં, બુદ્ધ અને આર્ય સંઘ, ભૂતકાળના આ મહાન ભારતીય અને તિબેટીયન માસ્ટરો અને વર્તમાનના કેટલાક ખૂબ જ પ્રેરણાદાયી છે. આનાથી આપણને ઘણી આશા મળે છે. આપણે કોઈને જોઈએ છીએ અથવા કોઈને મળીએ છીએ જેમ કે પરમ પવિત્ર દલાઈ લામા. તે એવા કેવી રીતે બન્યા? તે ધર્મ દ્વારા છે. તે બુદ્ધ છે કે હજુ સુધી બુધ નથી તે અપ્રસ્તુત છે. જો આપણે તેમના જેવા બની શકીએ, તો તે ઘણું સારું હશે. હું માત્ર ધર્મ ક્ષેત્રમાં લગભગ કંઈપણ શીખવવાની તેમની ક્ષમતા વિશે વાત કરતો નથી, અથવા તે કોઈપણ શિક્ષકોમાં નિષ્ણાત, સૌથી વધુ વિદ્વાન અને સૌથી વધુ ગહન છે. તે માત્ર અનુસૂચિનો પ્રકાર જ નથી જે તે રાખે છે, અને વિશ્વભરમાં સતત પ્રવાસ કરે છે, અન્યને શીખવવાનો અને મદદ કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, અને તે બધું. પરંતુ તે ઉપર ઉમેરો કે તે ચીનનો જાહેર દુશ્મન નંબર વન છે. શું તમે કલ્પના કરી શકો છો કે એક અબજથી વધુ લોકો તમને શેતાન માને છે, અને તમારા લોકો માટે તમામ પ્રકારના ભયંકર કાર્યો કરે છે, અને તેમ છતાં તેમના માટે પ્રેમ અને કરુણા છે? તે નારાજ નથી, અને તે સુખી, શાંતિપૂર્ણ મનથી જે કરે છે તે બધું કરવા સક્ષમ છે. તે અવિશ્વસનીય છે, નહીં? જ્યાં સુધી આપણે આ ખલેલ પહુંચાડતી લાગણીઓથી છૂટકારો મેળવ્યો ન હોત અને અનુભૂતિ મેળવી ન હોત ત્યાં સુધી આપણે આમાંથી કાંઈ પણ કેવી રીતે પૂર્ણ કરી શકીએ? તે શક્ય બનત નહીં. તે અપ્રસ્તુત છે કે તે બુદ્ધ બનવાના પૂર્ણ માર્ગ પર છે કે નહીં.

આપણે કદાચ બુદ્ધના તમામ ગુણો સાથે સંબંધિત ન હોઈ શકીએ, પરંતુ ઓછામાં ઓછું આપણે પવિત્ર દલાઈ લામા જેવા કોઈના ગુણો જોઈ શકીએ છીએ. તે ખૂબ જ પ્રેરણાદાયક છે. જો તેમના જેવા કોઈ વ્યક્તિ માટે આ સિદ્ધિના સ્તરે પહોંચવું શક્ય હતું, તો, મનનો સ્વભાવ શુદ્ધ છે અને આ બધી ક્ષમતાઓ ધરાવે છે, તે ધ્યાનમાં લેતા, આપણે તે પણ ન કરી શકીએ તેવું કોઈ કારણ નથી. એવું કોઈ કારણ નથી કે દરેક વ્યક્તિ આવું કેમ ન કરી શકે. દેખીતી રીતે, આમાં ઘણું કામ કરવું પડશે, પરંતુ તે શક્ય છે અને તે દિશામાં જવું ખૂબ જ સાર્થક છે. જો દલાઈ લામા બુદ્ધના સમાન હતા, તો કેટલાક વર્તમાન મહાન લામાઓ કે જેઓ શિક્ષણ આપી રહ્યા છે, કદાચ તેઓમાં દલાઈ લામાના તમામ ગુણો નથી, પરંતુ, સંઘને અનુરૂપ, તેમનામાં આમાંના કેટલાક ગુણો છે. તે પણ ખૂબ જ પ્રેરણાદાયી છે.

દલાઈ લામા અને આ અન્ય મહાન માસ્ટર્સમાં શું સામાન્ય છે? તેઓ અલગ-અલગ અંશે, ક્રોધ, લોભ, દ્વેષ, ઈર્ષ્યા અને આ તમામ પ્રકારની વસ્તુઓથી છુટકારો મેળવ્યો છે. તેઓએ સમજણ, કરુણા, ધૈર્ય વગેરે જેવા જબરદસ્ત સારા ગુણો મેળવ્યા છે. આ વિવિધ લામાઓના સંદર્ભમાં પ્રાપ્ત કરી શકાય તેવા વિવિધ ક્રમ આપણે જોઈએ છીએ. આ, જેમ કે હું કહું છું, બુદ્ધ, અથવા મિલારેપા અને અન્ય ઐતિહાસિક ઉદાહરણો વિશે વિચારવા કરતાં (જો આપણે તેમના સંપર્કમાં હોઈએ તો) એક વધુ જીવંત ઉદાહરણ છે, જેની સાથે સંબંધ બાંધવો કદાચ મુશ્કેલ છે. આપણને લાગે છે કે તે સારી વાર્તાઓ છે, પરંતુ શું આપણે ખરેખર માનીએ છીએ કે આવી કોઈ વ્યક્તિ હતી? આપણે વાંચીએ છીએ કે ગુરુ રિનપોચેનો જન્મ કમળમાંથી થયો હતો અને શું આપણે ખરેખર તે માની શકીએ? તે સાથે સંબંધ બાંધવો મુશ્કેલ હોઈ શકે છે. પરંતુ, તેના બદલે, આપણે આ નકારાત્મક ગુણોની ગેરહાજરી અને આ સકારાત્મક ગુણોની હાજરી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકીએ છીએ, જેનું ઉદાહરણ દલાઈ લામા અને આ મહાન માસ્ટરો દ્વારા આપવામાં આવ્યું છે, જેઓ અત્યારે અહીં બુદ્ધ અને સંઘ જેવા છે. આપણે સમજીએ છીએ કે આપણે તે કરવા માટે પણ સક્ષમ છીએ, આ જ ધર્મ છે, અને આ ખરેખર રોકાણ અને સાચા મનનો માર્ગ એ પ્રાપ્ત કરી શકાય તેવા લક્ષ્યો છે. શક્ય છે કે આપણે આ કરી શકીએ અને આ આપણને સુરક્ષિત, સ્થિર અને અર્થપૂર્ણ દિશા આપે છે જે આપણે આપણા જીવનમાં મૂકી શકીએ છીએ.

બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘની આ દિશાને આપણા જીવનમાં મૂકવાનો વ્યવહારિક સ્તરે શું અર્થ થાય છે? તેનો અર્થ એ છે કે આપણે હંમેશા આપણી જાત પર કામ કરીએ છીએ. આમ કરવાથી, જ્યારે, ઉદાહરણ તરીકે, આપણે નારાજ થઈએ છીએ, જ્યારે આપણે ગુસ્સે થઈએ છીએ, અથવા જ્યારે આપણે સ્વાર્થી વર્તન કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે તેના વિશે વધુને વધુ જાગૃત બનીએ છીએ. આપણે તેને નોંધીએ છીએ. એવું નથી કે આપણે આપણી જાત સાથે ખૂબ જ ભારે હોઈએ છીએ અને પોતાને સજા આપીએ છીએ કે "હું ખૂબ ખરાબ છું અથવા હું ખૂબ ભયંકર છું કારણ કે મને હજી પણ ગુસ્સો આવે છે." ચોક્કસપણે તે નથી, અને ચોક્કસપણે વિચારવાનો અન્ય આત્યંતિક નથી તે સામાન્ય હોવાનો એક ભાગ છે. તે કિસ્સામાં આપણે ફક્ત તેને ધ્યાનમાં લેતા, વિચારીએ છીએ, "તો શું? હું આમ જ રહીશ.” એવું પણ નથી. પરંતુ માત્ર આપણી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓથી વાકેફ હોવા છતાં અને તેમને એવી વસ્તુઓ તરીકે જોવું કે જેનાથી આપણે છૂટકારો મેળવવા માંગીએ છીએ, તે તેમની શક્તિને નબળી પાડે છે.

પરંતુ મુદ્દો એ છે કે, આપણા રોજિંદા જીવનમાં જ્યારે આ ખલેલ પહુંચાડતી નકારાત્મક બાબતો સામે આવે છે અને આપણે તેની નોંધ લઈએ છીએ, ત્યારે સૌથી આદર્શ બાબત એ છે કે કેટલીક પદ્ધતિઓ શીખવી અને તેને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરવો. આપણે સમજવાની જરૂર છે કે જો આપણે ગુસ્સે થઈએ છીએ, તો આપણે ધીરજ વિકસાવવાની જરૂર છે. જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ આપણી તરફ ભયાનક રીતે વર્તે છે, તો તે સૂચવે છે કે તે ખૂબ જ નાખુશ છે. તેમને કંઈક ખલેલ પહોંચાડે છે. ગુસ્સે થવાને બદલે તેમના માટે થોડીક દયા અનુભવો.

સ્પષ્ટતા કરવા માટે, આપણે એક તરફ નથી, ગુસ્સે થવા માટે આપણી જાત પર ગુસ્સે છીએ. બીજી બાજુ, આપણે આપણી જાતને બાળકની જેમ માનતા નથી અને એમ કહી રહ્યા નથી કે તે ઠીક છે અથવા તે બરાબર છે. પરંતુ આપણે આપણા ગુસ્સા પર કાબુ મેળવવા માટે આપણા શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો કરવા જઈ રહ્યા છીએ, કારણ કે આપણને ખ્યાલ છે કે આમ કરવું શક્ય છે. કદાચ આપણે તેનાથી આટલી ઝડપથી છૂટકારો મેળવી શકતા નથી, અને ચોક્કસ થી, આપણે આટલી ઝડપથી છૂટકારો મેળવી શકીશું નહીં, પરંતુ આ એ દિશા છે જેના પર આપણે જીવનભર કામ કરવા માંગીએ છીએ. આપણે આ કરવા જઈ રહ્યા છીએ કારણ કે આપણે જાણીએ છીએ કે આમાંથી છૂટકારો મેળવવો ખરેખર શક્ય છે. આ દિશામાં આગળ વધવાનો આદર્શવાદી વિચારસરણીનો નિરર્થક પ્રયાસ નથી.

જ્યારે આપણે મુશ્કેલ પરિસ્થિતિનો સામનો કરી રહ્યા હોઈએ અને આપણી પાસે થોડી ધીરજ, અથવા થોડી સમજ, અથવા થોડીક પરોપકારી લાગણી હોય, ત્યારે આપણે સમજવું જરૂરી છે કે આ કંઈક છે જે વધી શકે છે. આપણે આને વધુ અને વધુ મજબૂત બનાવી શકીએ છીએ. તે કરવું શક્ય છે. અન્ય લોકોએ તે કર્યું છે અને આપણે પણ તે કરી શકીએ છીએ. બીજાઓ વિશે કંઈ ખાસ નથી અને આપણા વિશે કંઈ ખાસ નથી. આ આપણું આશ્રય છે, આ જીવનની આપણી સુરક્ષિત દિશા છે, કારણ કે આપણે જેટલું આ દિશામાં જઈશું, તેટલું જ આપણે આપણી જાતને મુશ્કેલી અને સમસ્યાઓથી બચાવીશું.

આપણે એ સમજવાની જરૂર છે કે આશ્રયનો અર્થ શું છે, આ સુરક્ષિત દિશા, અને તેને આપણા જીવનમાં મૂકવાના કારણો શું છે. તે બૌદ્ધ પ્રથામાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ, સૌથી મૂળભૂત વસ્તુ માનવામાં આવે છે. ઘણા લોકો તેને તુચ્છ ગણે છે, જે ખરેખર શરમજનક છે. આપણા જીવનમાં આ દિશા છે કે નથી તે સૌથી નોંધપાત્ર પરિવર્તન માનવામાં આવે છે અને આપણા જીવનમાં સૌથી મોટો ફરક લાવે છે. આશ્રયનો અર્થ એ જ ન હોવો જોઈએ કે આપણે એક સમારંભમાં ગયા, અને આપણા વાળનો થોડો ભાગ કાપી નાખ્યો, અને તિબેટીયન નામ મેળવ્યું, અને હવે આપણે આપણા ગળામાં લાલ દોરી પહેરીએ છીએ, અને આપણે ક્લબમાં જોડાયા છીએ. આ સમગ્ર મુદ્દાને ખરેખર તુચ્છ બનાવી રહ્યું છે અને તેને કંઈક અર્થહીન બનાવી રહ્યું છે.

આપણે બધાએ આપણી જાતને આ પ્રશ્ન પૂછવાની જરૂર છે કે: “એક વ્યક્તિ તરીકે જેણે આશ્રય લીધો છે અને જે બૌદ્ધ છે, શું હું ખરેખર મારા જીવનમાં આ દિશા મૂકી રહ્યો છું? શું મારા જીવનમાં ફક્ત ક્લબમાં જોડાવા સિવાય તેનું કોઈ મહત્વ છે? જો આશ્રય લેવાથી આપણા જીવનમાં નોંધપાત્ર ફરક પડ્યો નથી, તો આ એવી વસ્તુ છે જેના પર આપણે ખરેખર કામ કરવાની જરૂર છે. આ પાયા વિના કોઈપણ વધુ અદ્યતન પ્રથાઓને અનુસરવાનો પ્રયાસ કરવો તે સફળતા લાવવાની ખૂબ જ અસંભવિત છે.