ચાર ઉમદા સત્યમાંથી, ત્રણ કિંમતી રત્નો

હવે આપણે શ્લોકની ત્રીજી પંક્તિ જોઈશું:

માન્ય સમજશક્તિ દ્વારા લાવવામાં આવેલ, પછી આપણી ખાતરી કે ત્રણ આશ્રય હકીકત છે તે મક્કમ બને છે.

આપણે પહેલેથી જ જોયું તેમ, ત્રણ આશ્રય બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘનો સંદર્ભ આપે છે. આ સંસ્કૃત શબ્દો છે. બુદ્ધ શાક્યમુનિ અને અન્ય તમામ બુદ્ધો એવા છે જેઓ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી ચૂક્યા છે, અને આપણને શીખવે છે કે તે કેવી રીતે કરવું. ધર્મ એ તેમનો ઉપદેશ છે. સંઘ એ ઉચ્ચ અનુભૂતિનો સમુદાય છે. આ સમજણનું એક સ્તર છે, પરંતુ તેમના ઊંડા અર્થ પણ છે.

ઊંડા અર્થના સંદર્ભમાં, ધર્મ વાસ્તવિક સિદ્ધિઓનો સંદર્ભ આપે છે - એટલે કે ત્રીજા અને ચોથા ઉમદા સત્યની સિદ્ધિ. જેમ તમને યાદ હશે, ત્રીજું વેદના અને તેના કારણોનું સાચું રોકાણ છે, અને તે તબક્કાવાર થાય છે. જ્યારે આપણે તે સંપૂર્ણ રીતે સિદ્ધ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે અનિયંત્રિત રીતે પુનરાવર્તિત પુનર્જન્મ (સંસાર) થી મુક્તિ સિદ્ધ કરીએ છીએ. જ્યારે આપણે આપણી જાતને એવા કારણોથી મુક્ત કરીએ છીએ જે આપણને કારણ અને અસરની તમામ વિગતો જાણવાથી અટકાવે છે, જેથી દરેકને કેવી રીતે મુક્તિ તરફ દોરી જવું તે આપણે સારી રીતે જાણીએ છીએ, ત્યારે આપણે પ્રબુદ્ધ બુદ્ધ બનીએ છીએ. ચોથું સત્ય એ સમજ છે જે આ સાચું રોકાણ લાવે છે અને જે તે સાચું રોકાણનું પરિણામ છે.

આ બે થી આશ્રય બને છે. આશ્રય એ એવી વસ્તુ છે જે, આ બાબતમાં, આપણને વેદના અને અન્યને મદદ કરવામાં આપણી અપૂરતીતાથી બચાવે છે. જો આપણે સાચું રોકાણ અને સાચા મનના માર્ગને પ્રાપ્ત કરી લઈએ, તો પછી આપણે આપણી જાતને વેદનાનો અનુભવ કરતા અને અન્યને કેવી રીતે શ્રેષ્ઠ મદદ કરવી તે જાણવાની અસમર્થતા ને અટકાવીએ છીએ. એવું નથી કે બીજા કોઈએ તે સિદ્ધ કર્યું છે અને તેથી આપણે ફક્ત પોતાને તેમને સોંપીએ છીએ, અને આપણે કોઈક રીતે જાદુઈ રીતે બચી જઈશું.

કહેવાતા "અબ્રાહમિક ધર્મો" - યહુદી, ખ્રિસ્તી અને ઇસ્લામ - તે છે જેને ઇતિહાસ લક્ષી ધર્મો તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. દરેક ધર્મમાં એક ઐતિહાસિક વ્યક્તિ હોય છે, જેમને ઐતિહાસિક ઘટનામાં ભગવાન તરફથી કોઈક પ્રકારનો સાક્ષાત્કાર થયો હતો. પછી તેઓએ આ સત્ય જાહેર કર્યું અને તે નિર્ણાયક છે. આપણે મોસેસ અથવા જીસસ કે મોહમ્મદે જે કર્યું તે કરી શકતા નથી, આપણે ફક્ત તેમનામાં શ્રદ્ધા રાખવાની જરૂર છે, જેના દ્વારા આપણે આપણા વેદનામાંથી બચી જઈશું. અહીં શ્રદ્ધાનો અર્થ વ્યક્તિગત રીતે આકૃતિઓ પર શ્રદ્ધા છે, અથવા તેઓએ જે શીખવ્યું છે અને જાહેર કર્યું છે તેના પર શ્રદ્ધા છે, જેમ કે આ ઐતિહાસિક ઘટના જેમાં ભગવાન મૂસાને દસ આજ્ઞાઓ આપે છે, અથવા ઈસુ નવા કરારને જાહેર કરે છે, અથવા મોહમ્મદ કુરાનને જાહેર કરે છે. આ મહત્વપૂર્ણ ઐતિહાસિક ઘટનાઓ આ ધર્મોના કેન્દ્રમાં છે.

ભારતીય ધર્મો, જેમ કે હિન્દુ, બૌદ્ધ અને જૈન ધર્મ, "ધાર્મિક ધર્મો" તરીકે બોલી શકાય છે, જે સંપૂર્ણપણે અલગ છે. બુદ્ધ, અથવા કૃષ્ણ, અથવા મહાવીર (જૈન ધર્મના સ્થાપક)ની ઐતિહાસિક હકીકત એ કેન્દ્રીય ઘટના નથી. ઊલટાનું, આપણે પોતે અને બીજા બધા પણ, આ જીવોની જેવી જ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ. બૌદ્ધ સંદર્ભમાં, આપણે બધા મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ, અને અન્ય ધાર્મિક ધર્મો પણ મુક્તિનું પોતાનું અર્થઘટન રજૂ કરે છે. આ આપણા પશ્ચિમી, અબ્રાહમિક ધર્મો અને ભારતીય ધર્મો વચ્ચેનો એક મૂળભૂત તફાવત છે.

જ્યારે આપણે ત્રણ આશ્રયોને જોઈએ છીએ, ત્યારે આપણા અબ્રાહમિક ધર્મોના પ્રક્ષેપણ દ્વારા તેમને ન જોવું મહત્વપૂર્ણ છે, જેની સાથે આપણે મોટા થયા હતા. એવું નથી કે બુદ્ધ એકલા હતા જેમણે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું, અને જો આપણે તેમનામાં શ્રદ્ધા રાખીએ, તો આપણે બચી જઈશું. તેથી સામાન્ય રીતે હું "આશ્રય" શબ્દને નથી વાપરતો કારણ કે તે એક નિષ્ક્રિય સ્વાદ આપે છે, જાણે કે આપણે ફક્ત એટલું જ કહેવાનું છે કે "બુદ્ધ, મને બચાવો!" અને આપણે બચી જશું. તે બૌદ્ધ ધર્મ નથી. હું "સુરક્ષિત દિશા" શબ્દનો ઉપયોગ કરવાનું પસંદ કરું છું, જ્યાં બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘ આપણને જવા માટે સુરક્ષિત દિશા સૂચવે છે, જ્યાં આપણે પણ બુદ્ધે જે પ્રાપ્ત કર્યું છે તે આપણા માટે પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ. જો કે બુદ્ધે આપણને આપણી જાતને બચાવવાની રીત શીખવી છે, આપણે તેને આચરણમાં મૂકવી પડશે. તે આપણી પોતાની સિદ્ધિ માટેના આપણા પોતાના પ્રયત્નો છે, જે આપણને વેદનાથી બચાવવામાં મદદ કરશે.

ધર્મ રત્ન

જ્યારે આપણે સૌથી ઊંડો ધર્મ રત્ન અથવા અથવા જો કે તમે તેને બોલાવા માંગો, તે કંઈક દુર્લભ અને કિંમતી છે, જે બે ઉચ્ચારણનો શાબ્દિક અર્થ છે જેની સાથે તિબેટીયનોએ અહીં રત્ન નો અનુવાદ કર્યો છે. આપણે સાચા રોકાણની વાસ્તવિક સ્થિતિ વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ, અને સાચા મનના માર્ગની પ્રાપ્તિ કે જે તેમને લાવે છે અને તેમાંથી પરિણામ આપે છે. આ એવી વસ્તુઓ છે જે આપણને પોતાને સિદ્ધ કરવા માટે જરૂરી છે, તેથી આપણે ખાતરી હોવી જોઈએ કે તે સિદ્ધ કરી શકાય છે. બે સત્યો અને ચાર સત્યો વિશેની આપણી ચર્ચા આપણને એ સમજવામાં મદદ કરે છે કે મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ જેવી વસ્તુઓ છે અને તે આપણે પોતે જ સિદ્ધ કરી શકીએ છીએ.

બુદ્ધ રત્ન

બુદ્ધ તે છે જેમણે મુક્તિ અને પછી સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું છે. તેમાં માત્ર બુદ્ધ શાક્યમુનિ જ નહીં, પરંતુ અન્ય ઘણા બુદ્ધોનો સમાવેશ થાય છે. તેમને શીખવ્યું છે અને સૂચવ્યું છે કે આપણે તે સ્થિતિ કેવી રીતે સિદ્ધ કરી શકીએ છીએ. તેઓ આપણને બે રીતે શીખવે છે: તેમના ઉપદેશો થી, અને તેમના ઉદાહરણ દ્વારા, તેમની સમજણ અને અનુભૂતિના આધારે. આ એક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો છે, કારણ કે તે દર્શાવે છે કે આપણે અન્ય લોકોને ફક્ત મૌખિક ઉપદેશોથી જ નહીં, પણ આપણે જે શીખવીએ છીએ તેનું જીવંત ઉદાહરણ બનીને પણ શીખવામાં મદદ કરી શકીએ છીએ. ધર્મ એ કોઈ અમૂર્ત શિક્ષણ નથી, પરંતુ કંઈક એવું છે જેને લોકો અને આપણે વાસ્તવમાં મૂર્તિમંત કરી શકીએ છીએ.

સંઘ રત્ન

કેટલાક લોકો વિચારી શકે છે કે, આપણને આ ત્રીજો રત્ન, આર્ય સંઘની શા માટે જરૂર છે? ચોક્કસ થી બુદ્ધ અને ધર્મ પર્યાપ્ત છે? જો કે સાધુઓ અને સાધ્વીઓ સંઘનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, તે વાસ્તવિક સંઘ રત્ન નથી. જેમ મૂર્તિઓ અને ચિત્રો બુદ્ધનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને પુસ્તકો ધર્મનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, તે માત્ર પ્રતિનિધિત્વ છે. બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘનું પ્રતિનિધિત્વ કરતી વસ્તુ તરીકે, આ મૂર્તિઓ, પુસ્તકો અને સાધુઓ અને સાધ્વીઓ આપણને આદર દર્શાવવા માટે ધ્યાન કેન્દ્ર આપે છે, કારણ કે વધુ અમૂર્ત વસ્તુઓ પ્રત્યે આદર દર્શાવવો સરળ નથી. અલબત્ત, આ બધાનો એક ઊંડો અર્થ છે.

સંઘ રત્ન ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. સંઘ એ આર્યોનો, અથવા જેમણે બે સત્યો પર આધારિત ચાર ઉમદા સત્યોને બિન-વિચારાત્મક રીતે જોયા છે, તેમનો ઉલ્લેખ કરે છે. કારણ કે તેઓ આને બિન-વિચારાત્મક રીતે ઓળખે છે, તેઓએ અમુક અંશે સાચું રોકાણ અને અમુક અંશે સાચો મનનો માર્ગને પ્રાપ્ત કર્યા છે, પરંતુ સંપૂર્ણ રીતે નહીં. ક્રમશઃ વધુ અદ્યતન આર્યો બંનેમાંથી વધુ પ્રાપ્ત કરે છે, જ્યાં સુધી તેઓ આખરે મુક્ત ન થાય અને પછી અંતે પ્રબુદ્ધ ન બને. ઉમદા સત્યોને આર્ય સત્ય તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે - તે એ છે જે આર્ય - જેઓ વાસ્તવિકતાની બિન-વૈચારિક સમજ ધરાવે છે - તે સત્ય તરીકે જુએ છે. આ આપણને કહે છે કે:

• તે માત્ર બુદ્ધ જ નથી જેઓ આ બધું સમજે છે અને સાચું રોકાણ અને સાચો મનના માર્ગને પ્રાપ્ત કરે છે. તેના બદલે, તે એક ક્રમિક પ્રક્રિયા છે.
• મુક્તિ અથવા જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરતા પહેલા પણ, આપણે સાચા વેદનાના વિવિધ પાસાઓથી દૂર થવાનું અને છૂટકારો મેળવવાનું શરૂ કરીએ છીએ, કારણ કે આપણે તેમના સાચા કારણોના વિવિધ સ્તરોથી છૂટકારો મેળવી રહ્યા છીએ.

મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ એ ક્રમિક પ્રક્રિયાઓ છે, જે બુદ્ધ અથવા મુક્ત વ્યક્તિ બનવાના ઘણા સમય પહેલા શરૂ થાય છે. બુદ્ધો કરતાં આર્યો સાથે સંબંધિત કરવું ઘણીવાર સરળ હોય છે, કારણ કે તેમને હજુ પણ કેટલીક સમસ્યાઓ વગેરે હોય છે, અને તેમાંના કેટલાક હજુ પણ અનિયંત્રિત પુનરાવર્તિત પુનર્જન્મથી સંપૂર્ણપણે મુક્ત નથી, પરંતુ તેઓ આંશિક રીતે તેનાથી મુક્ત છે. આ રીતે, તેમના થી સંબંધિત થવું થોડો સરળ છે.

આર્ય સંઘ પ્રોત્સાહન અને પ્રેરણા આપે છે કે, જો આપણે તેમની પાસે રહેલી સુરક્ષિત દિશામાં આગળ વધીએ, તો આપણે મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિના અંતિમ લક્ષ્યો સુધી પણ પહોંચી શકીશું. જો આપણે  અંત સુધી ન જઈ શકીએ તો પણ, આપણે અમુક અંશે આપણી જાતને વેદનામાંથી મુક્ત કરી શકીશું, કારણ કે આપણે આપણી જાતને અમુક અંશે અજાણતાથી મુક્ત કરીશું જે વેદનાનું કારણ છે. તે માત્ર આપણે વાસ્તવિકતા પર કેટલું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકીએ છીએ એના પર આધારિત છે. જો તમે હજી પણ આર્ય છો, તો તમે દરેક સમયે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકતા નથી, પરંતુ જો તમે બુદ્ધ છો તો તમે કરી શકો છો.

મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ સમાન નથી. મુક્તિ એ છે જ્યારે આપણે અનિયંત્રિત પુનરાવર્તિત પુનર્જન્મથી મુક્ત થઈએ છીએ, જે ત્યારે છે જ્યારે આપણે અર્હત, મુક્ત માણસો બનીએ છીએ. જ્ઞાન પ્રાપ્તિ એ છે કે જ્યારે આપણે માત્ર ભાવનાત્મક અસ્પષ્ટતાઓથી મુક્ત નથી - ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને આપણે કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છીએ તેની અજાણતા - પણ આપણે જ્ઞાનાત્મક અસ્પષ્ટતાથી પણ મુક્ત હોઈએ છીએ - અજાણતાની સતત આદતો.

બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, જે અશક્ય છે તેના પ્રક્ષેપણો પર વિશ્વાસ કરવાની આપણી ટેવને કારણે - આપણી માનસિક પ્રવૃત્તિ પ્રક્ષેપણો બનાવવાનું ચાલુ રાખે છે, અને આપણે માનતા રહીએ છીએ કે તે વાસ્તવિકતાને અનુરૂપ છે. આમાંથી આપણને આપણી ખલેલ પહોંચાડતી  લાગણીઓ મળે છે. જ્યારે આપણે એવું માનવાનું બંધ કરીએ છીએ કે આ ભ્રામક આભાસ વાસ્તવિકતા સાથે સુસંગત છે ત્યારે આપણને મુક્તિ મળે છે. આપણે સમજીએ છીએ કે તે બધું બકવાસ છે, અને જો કે વસ્તુઓ એવી દેખાઈ શકે છે, તે ખરેખર તે રીતે નથી. આપણી ધારણા હજી પણ મર્યાદિત હશે અને આપણે વસ્તુઓની અસ્તિત્વ એક ડબ્બામાં છે તે રીતે જોવાનું વલણ રાખીશું, પરંતુ આપણે જાણીએ છે કે તે ખરેખર તે રીતે નથી.

અણુ ભૌતિકશાસ્ત્રના ખૂબ જ સરળ સ્તર પર પણ, આપણી પાસે અણુઓ અને બળ ક્ષેત્રો વગેરે છે, પરંતુ કોઈપણ પદાર્થની આસપાસ કોઈ નક્કર રેખા નથી જે કહે છે કે, "રેખાની આ બાજુએ, ત્યાં પદાર્થ છે. તે બાજુ, ત્યાં નથી." વસ્તુઓ એટલી નક્કર નથી જેટલી તે દેખાય છે. જો આપણે જ્ઞાનાત્મક અસ્પષ્ટતાઓથી છૂટકારો મેળવીએ જે આપણને આ ભ્રામક દેખાવો કરવા માટેનું કારણ બને છે, તો મન તેમને પ્રક્ષેપિત કરવાનું બંધ કરે છે અને આપણને જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. જ્યારે આપણે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે એકસાથે સંપૂર્ણપણે દરેક વસ્તુની પરસ્પર જોડાણ જોઈ શકીએ છીએ. આનાથી આપણને અન્યોને તેમની પોતાની મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ તરફ દોરી જવાની સૌથી કુશળ રીત જોવાની પરવાનગી મળશે.

જ્યારે આપણે આર્યોની વાત કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે માત્ર બોધિસત્વ આર્યો વિશે જ વાત કરતા નથી, જેઓ જ્ઞાન પ્રાપ્તિનું લક્ષ્ય રાખે છે. આપણે એવા આર્યો વિશે પણ વાત કરી રહ્યા છીએ જેઓ ફક્ત મુક્તિ માટે જ લક્ષ્ય રાખે છે. જ્યારે આપણે સુરક્ષિત દિશાના સંદર્ભમાં ત્રણ રત્નોની વાત કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે એવા લોકો વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ કે જેઓ ફક્ત મુક્તિ માટે, અથવા મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ બંને માટે લક્ષ્ય રાખે છે, માત્ર તે બોધિસત્વો જ નહીં જે જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટે લક્ષ્ય રાખે છે.

જો આપણે બે સત્યો અને ચાર સત્યોને સમજીએ કે આપણે સંસારમાં કેવી રીતે અટવાઈ ગયા છીએ, અને આપણે તેમાંથી કેવી રીતે બહાર નીકળી શકીએ છીએ, તો આપણને દ્રઢ પ્રતીતિ થઈ જશે કે સૌથી ઊંડો ધર્મ રત્ન ખરેખર અસ્તિત્વમાં છે, અને તે હકીકત છે. આપણે ખૂબ જ સ્પષ્ટપણે સમજીએ છીએ કે જે અસંભવ છે તે અંગેના આપણા ભ્રામક આભાસને લાવનારી મૂંઝવણ એ આપણી માનસિક પ્રવૃત્તિનું જન્મજાત લક્ષણ નથી. કેમ? કારણ કે જ્યારે આપણે અજાણતાના બરાબર વિરુદ્ધ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ ત્યારે આપણે તેનાથી છુટકારો મેળવી શકીએ છીએ.

બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, જ્યારે તમે વસ્તુઓ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે તેના બે સત્યોની જાગૃતિ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો છો, ત્યારે તમને ભ્રામક આભાસ નથી થતો, અને તમે ચોક્કસપણે તેમાં વિશ્વાસ કરતા નથી. જો તમે આ જાગૃતિ, એટલે કે સાચા માર્ગ પર સંપૂર્ણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકો છો, તો તમે સાચા રોકાણને પ્રાપ્ત કરશો, અને આ તર્ક દ્વારા સમર્થિત છે. તમે પુષ્ટિ કરી શકો છો કે આ વાસ્તવિકતાને અનુરૂપ છે, અને તે આ અસર પેદા કરે છે. તમને  દુઃખની વેદના અને સામાન્ય ખુશીની ઉપર અને નીચેની થશે નહીં અને તમને હવે અનિયંત્રિત પુનરાવર્તિત અસ્તિત્વ થશે નહીં.

તમે વાંધો ઉઠાવી શકો છો અને કહી શકો છો, "સારું, જો તમે આખો સમય અજાણતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશો, તો પછી તમને સમજણ અથવા જાગૃતિ નહીં હોય," તેથી શું વધુ મજબૂત છે - વાસ્તવિકતા સાથે સુસંગત ન હોય તેવી અજાણતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું અથવા ધ્યાન કેન્દ્રિત રહેવું જાગૃતિ પર જે વાસ્તવિકતાને અનુરૂપ છે?

જો આપણે આનું પૃથ્થકરણ કરીએ, તો આપણે જોઈએ છીએ કે અજાણતાનું સમર્થન કરવા માટે કંઈ પણ નોંધપાત્ર નથી, જ્યારે તર્ક સાચી સમજણને સમર્થન આપે છે. વસ્તુઓ કારણો અને પરિસ્થિતિઓમાંથી ઉદ્ભવે છે, અને તે ફક્ત તેમની પોતાની શક્તિથી અસ્તિત્વમાં નથી આવતી. ઉપરાંત, જો આપણે હંમેશાં સાચી સમજણ સાથે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ, તો તે તેની અસર ઉત્પન્ન કરે છે: આપણે આગળ જતા વેદના અથવા સંસારિક પુનર્જન્મનો અનુભવ કરતા નથી.

આ આપણને ફરી ચાર ઉમદા સત્યો તરફ લઈ જાય છે. આપણું ધ્યેય શું છે? શું આપણે બધા સમયે, કાયમ માટે સહન કરવા માંગીએ છીએ? જો આપણે એમ કરીએ, તો આપણે અજાણતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકીએ છીએ, અને આપણે ભોગવીશું; એટલું સરળ છે. એવું કરવા માટે તમારો સ્વાગત છે! પરંતુ જો તમે તે બધાથી મુક્ત થવા માંગતા હો, જે બૌદ્ધ આધ્યાત્મિક માર્ગનું ધ્યેય છે, તો તે સંપૂર્ણ રીતે સ્પષ્ટ છે કે તમારે વાસ્તવિકતાના આધારે જાગૃતિ સાથે કેન્દ્રિત રહેવાની જરૂર છે.

આશ્રયના વિષય સુધી પહોંચવાની આ રીત માન્ય સમજશક્તિ દ્વારા લાવવામાં આવે છે, અને પછી આપણી પ્રતીતિ કે ત્રણ આશ્રય હકીકત છે તે દ્રઢ બને છે. આપણે હવે ધારતા કે આશા નથી રાખતા કે જો આપણે આ દિશામાં જઈશું, તો આપણે વેદનાથી મુક્ત થઈશું, કારણ કે આપણને શ્રદ્ધા છે કે "આપણા શિક્ષકે કહ્યું હતું કે આવું છે!" તે અનુમાનિત સમજણ અને તર્ક પર આધારિત માન્ય સમજશક્તિ પર આધારિત હશે.

માન્ય સમજશક્તિની બે રીતો છે - કાં તો તર્ક થી અનુમાન દ્વારા અથવા એકદમ ધારણા દ્વારા, જે તેને જોવા, સાંભળવા અથવા તેને બિન-વિચારાત્મક રીતે અનુભવવા જેવું છે. આ બીજા સાથે, સમસ્યા એ છે કે તમારે પોતા માટે તેનો અનુભવ કરવા માટે ખૂબ, ખૂબ અદ્યતન હોવા જોઈએ, અને તેથી તમારે તમારી માન્ય સમજશક્તિના આધાર તરીકે અનુમાનથી શરૂઆત કરવી પડશે.

હવે આપણે ચોથી પંક્તિ જોઈશું:

મને મુક્તિ તરફ લઈ જતા મનના માર્ગના આ મૂળને રોપવા માટે પ્રેરણા આપો.

જ્યારે આપણે મુક્તિ તરફના મનના માર્ગ વિશે વાત કરીએ છીએ, ત્યારે તેને ઘણી રીતે રજૂ કરી શકાય છે, જેમાંથી એક પ્રેરણાના ત્રણ અવકાશ છે, જેને સામાન્ય રીતે તિબેટીયન શબ્દ "લેમ-રિમ" (ક્રમાંકિત તબક્કા) દ્વારા ઓળખાય છે. આ ક્રમાંકિત તબક્કાઓ ત્રણ પ્રગતિશીલ લક્ષ્યો છે:

• પ્રથમ અવકાશ ખરાબ પુનર્જન્મને ટાળવાનો અને વધુ સારા પુનર્જન્મ મેળવવાનો છે. આપણે ઓછી વેદનાઓ સાથે વધુ સારા પુનર્જન્મ મેળવવા માંગીએ છીએ, કારણ કે આપણી પાસે આધ્યાત્મિક માર્ગ પર ચાલુ રહેવા માટે સક્ષમ બનવા માટે શ્રેષ્ઠ પરિસ્થિતિઓ હશે. જો આપણે વાંદો તરીકે પુનર્જન્મ પામ્યા હોત, તો આધ્યાત્મિક વિકાસની દ્રષ્ટિએ આપણે ઘણું કરી શકીએ તેમ નથી. ખરાબ પુનર્જન્મને ટાળવા માટે, આપણે સાપેક્ષ સત્ય વિશેની આપણી મૂંઝવણમાંથી પોતાને દૂર કરવાની જરૂર છે, જે કારણ અને અસર છે. ખરાબ પુનર્જન્મનું મુખ્ય કારણ વિનાશક વર્તન છે, અને આપણે વિનાશક રીતે કાર્ય કરીએ છીએ કારણ કે આપણે આપણી ક્રિયાઓના પરિણામોથી અજાણ છીએ, અથવા આપણે વિચારીએ છીએ કે તે આપણને ખુશ કરશે.
• મધ્યવર્તી અવકાશ એ ત્રણેય પ્રકારના વેદનાઓમાંથી મુક્તિ મેળવવાનું લક્ષ્ય છે - દુ:ખ, આપણું સામાન્ય ખુશી અને આ બેનો આધાર, જે આપણો અનિયંત્રિતપણે પુનરાવર્તિત પુનર્જન્મ છે. આ કરવા માટે આપણે શૂન્યતાને સમજીને, ઊંડા સત્ય વિશેની આપણી મૂંઝવણમાંથી મુક્તિ મેળવવાની જરૂર છે. વાસ્તવમાં, આપણે બધા ચાર ઉમદા સત્યોની દરેક વખતે સમજણ મેળવવાની જરૂર છે. તે બધા પર એકસાથે દરેક સમયે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું ખૂબ જ મુશ્કેલ છે, તેથી આપણે વધુ આગળ વધવાની જરૂર છે.
• અદ્યતન અવકાશ એ બુદ્ધની પ્રબુદ્ધ અવસ્થા પ્રાપ્ત કરવાનો છે જેથી કરીને આપણે શક્ય તેટલા શ્રેષ્ઠ રીતે બીજા બધાને મદદ કરી શકીએ. સૌથી ઊંડા સત્ય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતી વખતે, આપણે સાપેક્ષ સત્યને સંપૂર્ણપણે સમજીએ છીએ. માત્ર બુદ્ધ જ બે સત્યો પર એકસાથે બધા સમયે કેન્દ્રિત રહી શકે છે.

જો આપણે આ પંક્તિ પર ઊંડાણપૂર્વક જોઈએ તો, “બે સત્યોમાંથી, ચાર સત્યો; ચાર સત્યોમાંથી, ત્રણ આશ્રય," તે ઉપરના ત્રણ અવકાશનું મૂળ છે, અને આ ધ્યેયો તરફ દોરી જાય છે. તે કહે છે કે તે મૂળ છે, અને મૂળ એ બીજ નથી. મૂળ એ છોડને સ્થિરતા અને શક્તિ આપે છે. જો આપણે તર્કના આધારે ખાતરી થયી છે કે ત્રણ ધ્યેયો પ્રાપ્ય છે, તે અસ્તિત્વમાં છે, અને તે વાસ્તવિક છે કે આપણે તેને જાતે પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ, તો અલબત્ત તે આપણને સ્થિરતા આપશે જે તે તરફના સમગ્ર આધ્યાત્મિક માર્ગના ધ્યેયને ટેકો આપશે.

અન્ય પ્રસ્તુતિઓ કહે છે કે ત્રણ અવકાશનું મૂળ આધ્યાત્મિક શિક્ષક સાથેનો સ્વસ્થ સંબંધ છે, અને તમને આ મૂળભૂત રીતે તમામ લેમ-રિમ ગ્રંથોમાં મળે છે. આ સ્વસ્થ સંબંધ એ અર્થમાં સમગ્ર આધ્યાત્મિક માર્ગનું મૂળ છે કે આપણે શિક્ષક પાસેથી પ્રેરણા મેળવીએ છીએ, અને આ પ્રેરણા જ આપણને લક્ષ્યો તરફ આગળ વધવાની શક્તિ અને ઊર્જા આપે છે.

ફરીથી, આપણે આધ્યાત્મિક માર્ગ પર સ્થિર રીતે કેવી રીતે આગળ વધી શકીએ તેના પર બે ભિન્નતા જોવા મળે છે:

• એક માર્ગ એ છે કે આપણા આધ્યાત્મિક શિક્ષકો સાથેના આપણા સંબંધમાંથી શક્તિ અને પ્રેરણાનો ઉપયોગ કરવો. તેના આધારે, આપણે તર્કની એક પંક્તિનો ઉપયોગ કરીએ છીએ જે કહે છે: “મારા શિક્ષક માહિતીનો માન્ય સ્ત્રોત છે. તેથી, મારા શિક્ષક જો કહે છે, કે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું શક્ય છે, તો તે સાચું છે. એવું કોઈ કારણ નથી કે મારા શિક્ષક ખોટું બોલશે." તેથી અહીં અમુક પ્રકારનો તર્ક સામેલ છે. પરંતુ મોટાભાગના લોકો તેને ભાવનાત્મક સ્તરે વધુ અનુભવે છે, જ્યાં શિક્ષક આપણને ભાવનાત્મક રીતે એટલી પ્રેરિત કરે છે કે તે આપણને માર્ગ પર આગળ વધવા માટે અવિશ્વસનીય શક્તિ આપે છે. તે બોધિચિત્તના વિકાસની બે રીતોમાંની પ્રથમ રીત જેવું જ છે. આ સાથે, આપણે સંબંધિત બોધિચિત્ત વિકસાવવા સાથે શરૂ કરીએ છીએ જ્યાં આપણે અન્યને મદદ કરવા માટે આકર્ષિત થઈએ છીએ અને ત્યાંથી એ વિશ્વાસના આધારે કે તે શક્ય છે આપણે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે દોરાયીએ છીએ. માત્ર પછીથી જ આપણને તર્ક દ્વારા ખાતરી થાય છે કે તે પ્રાપ્ત કરવું શકાય છે.
• બીજી બાજુ, જ્યારે આપણે અભ્યાસની પદ્ધતિ પર વિચાર કરીએ છીએ કે જેનાથી આપણે સૌપ્રથમ ઊંડો બોધિચિત્ત વિકસાવીએ છીએ, ત્યારે આપણે શ્લોકમાં વર્ણવ્યા મુજબ શૂન્યતામાં પ્રતીતિ વિકસાવીએ છીએ. સૌપ્રથમ આપણને ખાતરી થાય છે કે તે પ્રાપ્ત કરવું શક્ય છે, અને પછી આપણે વાસ્તવમાં જ્ઞાન પ્રાપ્તિ તરફ કામ કરવા, આપણા હૃદયને ખોલીએ છીએ, વગેરેની ભાવનાત્મક બાજુ પર કામ કરીએ છીએ.

બંને આધ્યાત્મિક માર્ગની નજીક જવાના માન્ય માર્ગો છે, અને તે બધું આપણું પોતાનું અવકાશ અથવા ક્ષમતા શું છે તેના પર નિર્ભર છે. તે ગ્રંથોમાં વર્ણવેલ છે કે જેઓ ખૂબ જ તીક્ષ્ણ વિદ્યા અને બુદ્ધિ ધરાવે છે તેઓ તેમના વ્યક્તિત્વ હિસાબે તાર્કિક પ્રસ્તુતિ પર આધાર રાખવો વધુ યોગ્ય ગણશે, જ્યારે જેઓ એટલા તીક્ષ્ણ નથી તેઓ ભાવનાત્મક સ્તર પર વધુ કામ કરે છે. આ બીજા જૂથ માટે, જે શ્રેષ્ઠ કામ કરે છે તે શિક્ષકની પ્રેરણા પર નિર્ભર રહીને પ્રેમ અને કરુણાના સંદર્ભમાં વિકસિત લાગણી ને આધાર રાખવો.

ઘણી રીતે, મને લાગે છે કે બંને અભિગમોને સંતુલિત કરવું સારું છે. અને આપણે આ બધામાં ત્રીજું, ભક્તિનું પાસું ઉમેરી શકીએ છીએ. કેટલાક લોકો હજારો વર્ષોથી પ્રેક્ટિશનરો સાથે સંકળાયેલા ધાર્મિક વિધિઓમાં હાજરી આપીને જ્ઞાન પ્રાપ્તિના માર્ગને અનુસરવા માટે પ્રેરણા મેળવે છે. આપણે બૌદ્ધ માર્ગ સુધી પહોંચવાની અન્ય રીતોને નીચે ન મુકવા જોઈએ કારણ કે આપણને એક ચોક્કસ શૈલી વધુ સરળ લાગે છે. જો આપણે આપણી જાતને અને આપણી ક્ષમતાઓનો સંપૂર્ણ વિકાસ કરવો હોય, તો આપણે ત્રણેય અભિગમોને સંતુલિત કરવાની જરૂર છે.

પરમ પવિત્ર દલાઈ લામા દ્વારા આ પ્રાર્થનામાં આ ચોક્કસ શ્લોકની આ મૂળભૂત રજૂઆત છે. જેમ કે મારા શિક્ષક હંમેશા કહેતા હતા, જેમ તમે ગાયથી દૂધ કાઢો છો, તેમ તમે આ ટૂંકી પંક્તિઓમાંથી ઘણો અર્થ કાઢી શકો છો.

ચાર ઉમદા સત્યોનો વાસ્તવિક ઉપયોગ

જો મારો કોઈ મિત્ર હંમેશા ચિંતા કરતો હોય, તો હું તેને કહી શકું છું કે તે સરળ રીતે લે અને વસ્તુઓને એટલી ગંભીરતાથી ન લે. તે એક સ્મૃતિપત્ર છે જે આપણે આપણી જાતને અને અન્યને આપી શકીએ છીએ. પરંતુ જ્યારે હું સ્વાર્થી હોઉં અને હું અન્ય લોકો સાથે વ્યવહાર કરતો હોઉં ત્યારે શું, શું કોઈ પ્રકારનો મંત્ર અથવા સ્મૃતિપત્ર છે જે હું વાપરી શકું કે જેથી હું તપાસ કરવાનું ભૂલી ન જાઉં કે મારા સ્વ-કેન્દ્રિત મનનું પ્રક્ષેપણ ક્યાં છે અને વાસ્તવિકતા ક્યાં છે?

મહાન તિબેટીયન ગુરુ ત્સોંગખાપાના જણાવ્યા મુજબ, જ્યારે આપણે બિન-સંકલ્પનાત્મક રીતે શૂન્યતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ તે સિવાય, આપણી માનસિક પ્રવૃત્તિ અસ્તિત્વમાંના અશક્ય માર્ગોને પ્રક્ષેપિત કરે છે. તે દરેક સમયે થઈ રહ્યું છે. ખંડનનો હેતુ એ ઊંડા ધ્યાન સિવાયના આપણા અનુભવની દરેક ક્ષણ છે.

એવી ઘણી નાની વસ્તુઓ છે જે આપણને જે ભ્રામક દેખાવને જોઈએ છીએ તેનું વિશ્લેષણ કરવામાં મદદ કરી શકે છે. એક છબી જે મદદરૂપ છે તે કાલ્પનિ "ફુગ્ગોને ફોડવું છે", પરંતુ તે બિન-દ્વૈતવાદી રીતે કરવાની જરૂર છે, એટલે કે, અહીં ટાંકણી સાથે "હું" અને ત્યાં એક મોટો ફુગ્ગો નથી, અને "હું" જઈને ફુગ્ગો ફોડું. તે ફક્ત એટલું જ છે કે ફુગ્ગો - વસ્તુઓ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે તેની અતિશયોક્તિ - ફોડવામાં આવે છે. ભ્રામક દેખાવ "તમે ખૂબ ભયાનક છો" અથવા "હું જે પરિસ્થિતિમાં છું તે ખૂબ જ ભયાનક છે" હોઈ શકે છે અને આપણે તેના તમામ કારણો અને પરિસ્થિતિઓના સંદર્ભમાં જોઈ શકતા નથી અને અન્ય લોકો જે કંઈક આવું જ અનુભવે છે. પછી આપણે વિચારીએ છીએ, "બિચારો હું!" આપણે ફક્ત કલ્પના કરીએ છીએ કે આ બધું ફૂટી જાય છે.

બીજી છબી એક ખુલ્લી પુસ્તકની છે, જેમાં એક પાનું "હું બિચારો આનાથી પીડિત છું" અને બીજી એવી ભયંકર પરિસ્થિતિ છે જેને આપણે સંભાળી શકતા નથી. તે એક ભયાનક પરીકથા જેવું છે. આપણી પાસે પુસ્તક બંધ થતી માનસિક છબી છે, અને તે પરીકથાનો અંત છે. વધુ કલકલનો ઉપયોગ કરીએ તો આપણે તેને દ્વૈતવાદના પુસ્તકને બંધ કરવા તરીકે જોઈએ છીએ!

જો તમને કોઈ મંત્ર જોઈએ, તો તમે યાદ રાખવા માટે "કચરો" અથવા "બકવાસ" કહી શકો છો કે જે આપણને દેખાય છે તે મૂળભૂત રીતે, બકવાસ છે. મુખ્ય સમસ્યા એ છે કે આપણે આ યાદ રાખવાની જરૂર છે. જ્યારે આપણે ભારે ખલેલ પહોંચાડતી લાગણી અનુભવીએ છીએ ત્યારે આપણને તેની સૌથી વધુ જરૂર હોય છે. તિબેટિયનો દ્વારા ઉપયોગમાં લેવામાં આવેલું ઉદાહરણ એ છે કે જ્યારે તમારા પર કંઈક કરવાનો ખોટો આરોપ મૂકવામાં આવે છે, અને “મેં તે કર્યું નથી! તમારો મતલબ શું છે કે હું જૂઠો અને ચોર છું?!” એક નક્કર હું ની મજબૂત સંવેદના આવે છે.

બૌદ્ધ ધર્મ અને અન્ય ધાર્મિક ધર્મો વચ્ચેનો તફાવત

તમે ઉલ્લેખ કર્યો છે કે અન્ય ધાર્મિક ધર્મો છે, અને તે દરેક કહે છે કે સમસ્યાઓ છે પણ સમસ્યાઓમાંથી મુક્તિ પણ છે. અલબત્ત, દરેક ધર્મ કહેશે કે તેમની પદ્ધતિઓ શ્રેષ્ઠ છે, તો શું તમે આ દૃષ્ટિકોણથી બૌદ્ધ ધર્મ માં વિશિષ્ટ શું છે તે સમજાવી શકો છો?

તમે સાચા છો. હિંદુ ધર્મ, બૌદ્ધ અને જૈન ધર્મ બધા અનિયંત્રિત રીતે પુનરાવર્તિત પુનર્જન્મમાંથી મુક્તિ મેળવવાની વાત કરે છે અને મુક્તિની સ્થિતિ કેવી છે તેનું વર્ણન કરે છે. તેમાંના દરેક કહે છે કે મુક્તિ મેળવવાનો માર્ગ વાસ્તવિકતા ની સમજણ દ્વારા છે, જે રીતે તેઓ વાસ્તવિકતાને વર્ણવે છે. આ રીતે, બૌદ્ધ ધર્મ ભારતીય ધર્મના સંદર્ભમાં સંપૂર્ણપણે બંધબેસે છે. બૌદ્ધ ધર્મ વિશે જે ખરેખર વિશિષ્ટ છે તે ચાર ઉમદા સત્ય છે. બૌદ્ધ ધર્મ શીખવે છે:

• અન્ય લોકો વેદના શું છે તેનું વર્ણન કરી શકે છે, પરંતુ બુદ્ધે સાચી વેદના વિશે વાત કરી હતી;
• અન્ય લોકો કહી શકે છે કે ચોક્કસ પ્રકારની અજાણતા વેદનાનું કારણ છે, પરંતુ બુદ્ધે સૌથી ઊંડી પ્રકારની અજાણતા, સાચા કારણ વિશે વાત કરી હતી.
• અન્ય ધાર્મિક ધર્મો જેને સાચું રોકાણ ગણે છે, તે કાયમ રહેતું નથી અથવા સંપૂર્ણપણે મફત નથી.
• અન્ય લોકો જે સમજણ વિશે બોલે છે તે તમને ચોક્કસ સ્થિતિમાં લઈ જઈ શકે છે, પરંતુ તે સાચો મનનો માર્ગ નથી જે તમને મુક્તિ તરફ લઈ જઈ શકે.

સ્વાભાવિક રીતે, બીજા બધા બૌદ્ધ ધર્મ વિશે આ જ વાત કહેશે, અને તેથી વ્યક્તિએ ખરેખર તપાસ કરવી જોઈએ કે વાસ્તવિકતા શું છે. જેમ આપણે શ્લોકમાં જોયું તેમ, આધ્યાત્મિક માર્ગનો સંપૂર્ણ પાયો – અને આ હિંદુ અને જૈન ધર્મ માટે પણ સાચું છે, માત્ર બૌદ્ધ ધર્મમાં જ નહીં – તે વાસ્તવિકતાનો દૃષ્ટિકોણ છે. આ માટે તર્ક, અનુભવ અને સમજણથી તેની પરીક્ષણ કરવી જોઈએ.

આ જીવનમાં દયાળુ, વધુ કરુણામય વ્યક્તિ બનવા માટે આધ્યાત્મિક માર્ગને અનુસરવામાં અને મુક્તિ મેળવવાની ઇચ્છા વચ્ચે મોટો તફાવત છે. જો આપણે જ્ઞાન પ્રાપ્તિની વાત કરીએ, તો તમે તર્ક અને વાદવિવાદના આધારે તપાસ કરી શકો છો કે કયી સમજૂતી સૌથી વધુ માન્ય છે. જો કે, આધ્યાત્મિક માર્ગનો અભ્યાસ કરતા મોટાભાગના લોકો ખરેખર મુક્તિ નો લક્ષ્ય રાખતા નથી. તેઓ કહી શકે છે કે તેઓ કરે છે, પરંતુ તેઓને કોઈ ખ્યાલ નથી કે તેનો અર્થ શું છે અને તેઓ ફક્ત આ જીવનકાળમાં તેમના જીવનને સુધારવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. અને તે પણ સારું છે, તેમાં કંઈ ખોટું નથી.

તેથી, જ્યારે પરમ પવિત્ર દલાઈ લામાને પૂછવામાં આવ્યું કે કયો ધર્મ શ્રેષ્ઠ છે, ત્યારે તેમણે કહ્યું કે શ્રેષ્ઠ ધર્મ એ છે જે તમને વ્યક્તિગત રીતે દયાળુ અને વધુ કરુણામય વ્યક્તિ બનવામાં મદદ કરે છે. દરેક વ્યક્તિ અલગ હોય છે અને તેથી આપણે ખરેખર કહી શકતા નથી કે કરુણા, દયા, ધૈર્ય, ક્ષમા વગેરે વિકસાવવા માટે વધુ માન્ય માર્ગ છે. તેઓ વિવિધ ધર્મો અનુસાર સમાન રીતે વિકસાવી શકાય છે. આ ધાર્મિક સંવાદિતાનો આધાર છે.

આધ્યાત્મિક માર્ગે કેવી રીતે પ્રગતિ કરવી

હું માર્ગ પર પ્રગતિ કરવા વિશે પૂછવા માંગુ છું. સોવિયેત યુનિયનમાં, આર્થિક વિકાસ માટે આપણી પાસે ૫-વર્ષીય યોજનાઓ હતી. કદાચ તમે એવા લોકો માટે સલાહ આપી શકો કે જેઓ બૌદ્ધ અભ્યાસ શરૂ કરી રહ્યા છે કે તેઓ એક કે ત્રણ કે પાંચ વર્ષ માટે શું કરી શકે છે, જેથી તે ભટકી ન જાય.

સૌથી સામાન્ય અને વિશ્વસનીય રીત, જે પરંપરાઓમાં મને તાલીમ આપવામાં આવી હતી, તે લેમ-રિમ, ક્રમાંકિત તબક્કાઓ દ્વારા કામ કરવાનો છે. આધ્યાત્મિક માર્ગ પર પ્રગતિ કરવા માટે આપણે શું સમજવાની, પચાવવાની અને વિકસાવવાની જરૂર છે તે ઉત્તરોત્તર બતાવે છે.

લેમ-રિમ ને અનુસરવાની પરંપરાગત રીત એ છે કે તમને એક મુદ્દો મળે છે, અને તમે આગળ શું થઈ રહ્યું છે તે જાણ્યા વિના તેની સાથે કામ કરો છો. એકવાર તમે એક ભાગ સમજો પછી, તમે બીજા પર જાઓ. આજકાલ આખો રસ્તો પુસ્તકોમાં મૂકવામાં આવ્યો છે જેથી તમે એક જ સમયે આખી વસ્તુ વાંચી શકો, પરંતુ તમારે હજી પણ દરેક મુદ્દા પર અર્થપૂર્ણ સમય પસાર કરવાની જરૂર છે. તમે આખી વાત વાંચી લો તે પછી પણ, તમારે પાછા જવું પડશે અને દરેક મુદ્દો બીજા બધા સાથે કેવી રીતે જોડાયેલા છે તે જોવાની જરૂર પડશે.

આપણે યાદ રાખવું જોઈએ કે પ્રગતિ ક્યારેય રેખીય હોતી નથી, પરંતુ હંમેશા ઉપર અને નીચે જાય છે. તેથી જો એક દિવસ તે સારું જાય અને બીજા દિવસે તે ન થાય - તેના વિશે કંઈ ખાસ નથી. તમારે ફક્ત ચાલુ રાખવાનું છે. આ મારા શિક્ષકના યુવાન પુનર્જન્મનો પ્રિય વાક્ય હતો: "તે કંઈ ખાસ નથી." તમે જે અનુભવો છો તેમાં ખાસ કંઈ નથી. તે સારું જાય છે, તે સારું નથી જતું. તો શું?

તેથી, ૫-વર્ષની યોજના મુકવી અવાસ્તવિક છે કારણ કે દરેક વ્યક્તિ જુદી જુદી રીતે પ્રગતિ કરે છે. જો કે, પરમ પવિત્ર દલાઈ લામા કહે છે કે તમે પ્રગતિ કરી છે કે નહીં તે જાણવાનો માર્ગ દિવસ-દિવસ કે મહિના-મહિનો જોવાનો નથી, પરંતુ ૫-વર્ષના સમયગાળાના સંદર્ભમાં જોવાનો છે. આપણે સરખામણી કરી શકીએ છીએ કે આપણે પહેલાં મુશ્કેલીઓનો કેવી રીતે સામનો કર્યો અને હવે આપણે તેમની સાથે કેવી રીતે સામનો કરીએ છીએ. શું આપણે વધુ શાંત છીએ? તો આપણે આપણી પ્રગતિ જોઈ શકીએ છીએ.

અન્ય શૈલીઓ પણ છે, જેમ કે ન્ગોન્દ્રો, પ્રારંભિક પ્રથાઓ, જ્યાં તમે ૧૦૦,૦૦૦ પ્રણામ કરો છો, આશ્રય સૂત્રો, વગેરે. લોકો ઘણીવાર આ રીતે શરૂ કરે છે. મને લાગે છે કે આ બે અભિગમો ધર્મના ઉપદેશો સુધી પહોંચવાની બે રીતોને પ્રતિબિંબિત કરે છે. જ્યારે તમે ન્ગોન્દ્રો થી શરૂ કરો છો, ત્યારે તે સામાન્ય રીતે શિક્ષકની પ્રેરણાના આધારે હોય છે. તમે કદાચ ઘણું જાણતા ન હોવ, પરંતુ તમે શિક્ષક દ્વારા ખૂબ જ અવિશ્વસનીય રીતે પ્રેરિત છો, અને તમને વિશ્વાસ છે કે તેમણે જે સમજાવ્યું છે તે ફાયદાકારક છે, અને તેથી તમે ન્ગોન્દ્રોની ૧૦૦,૦૦૦ સેટનો અભ્યાસ કરો છો.

મને જે અભિગમ સાથે તાલીમ આપવામાં આવી હતી તે અભિગમ છે જે હું આ શ્લોકમાંથી સમજાવી રહ્યો હતો, જે દલાઈ લામા પોતે સામાન્ય રીતે શીખવે છે. પહેલા તમે પ્રતીતિ મેળવો અને માર્ગની સમજણ મેળવો - કે તે શક્ય છે, ધ્યેય શું છે, વગેરે - અને પછી તમે એક ન્ગોન્દ્રો કરો.

દેખીતી રીતે, કોઈ તેમની વચ્ચે મધ્યમ માર્ગ કરી શકે છે. ન્ગોન્દ્રો સાથે વહેલી શરૂઆત કરતી વખતે, તમે ધ્યેય પ્રાપ્ત કરી શકાય તેવી સંભાવનામાં પ્રતીતિ મેળવવા માટે પણ કામ કરવાનું શરૂ કરો. અથવા જ્યારે તમે આ અધ્યયન અને અભ્યાસ કરી રહ્યાં હોવ, ત્યારે તમે પહેલેથી જ ન્ગોન્દ્રો કરવાનું શરૂ કરી શકો છો. તેથી તેમને એકસાથે મૂકવાની વિવિધ રીતો છે. મને લાગે છે કે આ બંધબેસે છે, જો કોઈ વ્યક્તિ ખરેખર જે રીતે તિબેટીયન શિક્ષકો ધર્મ શીખવે છે તે વિશે વિચારવાનું શરૂ કરે, હું સમજાવતો હતો તે માળખામાં. આ નાગાર્જુન અને બોધિચિત્તના વિકાસની બે અલગ-અલગ રીતો પર પાછા જાય છે - પ્રથમ સંબંધિત પછી સૌથી ઊંડો, અથવા પ્રથમ સૌથી ઊંડો અને પછી સંબંધિત. વ્યક્તિએ પોતાને માટે નક્કી કરવાનું છે કે પોતાને શું શ્રેષ્ઠ લાગે છે.

ચાર ઉમદા સત્યો બે સત્યોમાં વાસ્તવિકતા પરના બૌદ્ધ ઉપદેશો સાથે કેવી રીતે સંબંધિત છે, અને બદલામાં ત્રણ કિંમતી રત્નો, એક ખૂબ જ અદ્યતન વિશ્લેષણ છે. તે માત્ર તમામ સત્યો અને રત્નો શું છે તેના પર પ્રકાશ જ નથી નાખતું, પરંતુ બૌદ્ધ તત્વજ્ઞાન અને અભ્યાસ માટેનું સ્પષ્ટ માળખું પણ પ્રદાન કરે છે. આ અનુભૂતિઓની વધુ તપાસ માટે અમે પરમ પવિત્ર દલાઈ લામા દ્વારા એક સંક્ષિપ્ત પરંતુ તીક્ષ્ણ શ્લોકનો ઉપયોગ કર્યો છે. વિશિષ્ટ પરિણામ આપણી સમજણને વધારવા માટે માત્ર એક તાર્કિક ક્રમ જ નહીં, પણ દરેક આવશ્યક બૌદ્ધ અનુભૂતિ બીજાને કેવી રીતે સમર્થન આપે છે તે પણ દર્શાવે છે. આમ, એક જટિલ અને અભિન્ન આધ્યાત્મિક માર્ગ પ્રગટ થાય છે.