ព្រះតរនត្រ័យទាំងបី ពីអរិយសច្ចបួន

ឥឡូវនេះយើងនឹងក្រឡេកមើលលើប្រយោគទីបីនៃឃ្លាកំណាព្យៈ

តាំងឡើងដោយប្រាជ្ញា នោះភាពជឿជាក់របស់យើងចំពោះត្រ័យសរណៈថាជាសច្ចភាពគឺកាន់តែរឹងមាំឡើង។

ដូចយើងបានសិក្សា និងយល់កន្លងមកហើយថា ព្រះត្រ័យសរណៈគឺសំដៅដល់ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ និងព្រះសង្ឃ ពាក្យទាំងអស់នេះគឺជាភាសាសំស្រ្កឹត។ ព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធ និងព្រះពុទ្ធបរមគ្រូដ៏ទៃទៀតគឺជាបុគ្គលត្រាស់ដឹង ហើយងាកក្រោយបែរមកបង្រៀនយើងគ្រប់រូបឪ្យដើរតាមមាគ៌ារបស់ព្រះអង្គ។ ពាក្យថាព្រះធម៌ គឺសំដៅដល់ពាក្យប្រៀនប្រដៅ(មេរៀនព្រះធម៌)សម្តែងដោយព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។ ពាក្យថាព្រះសង្ឃគឺសំដៅដល់សហគមន៍បុព្វជិតឬអ្នកបួសនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលចេះចាំព្រះធម៌ជ្រៅជ្រះ។ នេះគឺគ្រាន់តែជាកំរិតនៃការយល់ដឹងមួយចំពោះត្រ័យសរណៈ តែត្រ័យសរណៈក៏មានអត្ថន័យជ្រៅជាងនេះដែរ។ 

បើនិយាយអំពីត្រ័យសរណៈនៅត្រឹមកំរិតជ្រៅវិញ ព្រះធម៌នៅទីនេះសំដៅដល់ការ ទទួលបានការយល់ដឹងពិតប្រាកដ ពោលគឺទទួលបានការយល់ដឹងចំពោះអរិយសច្ចទីបី និងទីបួន។ ដូចអ្វីដែលអ្នកនឹងចងចាំ ទីបីគឺជាការបញ្ឈប់ពិតនៃទុក្ខនិងហេតុរបស់វាដែលកើតឡើងទៅតាមដំណាក់កាល។ កាលណាយើងទទួលបានពេញលេញ ពេលនោះយើងនឹងរំដោះខ្លួនរួចចាកផុតពីវាលវដ្តសង្សារនៃការវិលកើតវិលស្លាប់មិនលែង។ កាលណាយើងបន្តដំណើរឆ្ពោះទៅរកការលុបបំបាត់នូវមូលហេតុនៃទុក្ខ ដែលវាជាឧបសគ្គរារាំងយើងមិនឪ្យមានការយល់ដឹងចំពោះព្រះធម៌ស្តីអំពីកម្មផល ដើម្បីឪ្យយើងយល់ច្បាស់នូវវិធីសាស្រ្តដ៏ប្រសើរដើម្បីដឹកនាំមនុស្សគ្រប់រូបទៅរកការរួចចាកផុតពីកងទុក្ខ ពេលនោះយើងនឹងក្លាយទៅជាបុគ្គលត្រាស់ដឹង ភាវៈជាសម្មាសម្ពុទ្ធ។ អរិយសច្ចទីបួនគឺជាការយល់ដឹងត្រូវ ជាមាគ៌ានៃចិត្តដែលនាំយើងទៅរកការបញ្ឈប់ពិតនៃរាល់ក្តីទុក្ខ។ 

ទាំងពីរនេះបង្កើតបាននូវសរណៈ។ សរណៈគឺជាគ្រឿងសក្ការៈដែលការពារយើង ពោលគឺការពារយើងពីសេចក្តីទុក្ខ និងការពារយើងភាពមិនល្អគ្រប់គ្រាន់ ឬមិនល្អគ្រប់លក្ខណៈដើម្បីជួយដល់មនុស្សឯទៀត។ ប្រសិនបើយើងសម្រេចបាននូវការបញ្ឈប់ពិត និងមនោមាគ៌ាពិត នោះមានន័យថាយើងបានការពារខ្លួនយើងពីការសោយនូវក្តីទុក្ខ និងការពារយើងពីភាពអសមត្ថភាពក្នុងការជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូប។ សូមចូរអ្នកកុំគិតថា មានបុគ្គលដ៏ទៃគេនឹងសម្រេចបាននូវប្រការនេះហើយ ដូច្នេះយើងចាំតែប្រគល់ខ្លួនឪ្យគេទៅបានហើយ ហើយយើងនឹងត្រូវបានគេជួយសង្រ្គោះតាមបែបណាមួយមិនខាន។ 

សាសនាស្អីគេដែលគេហៅថា «សាសនាអេប្រាហាម»(Abrahamic religions) ពោលគឺមានសាសនាយូដា(Judaism) សាសនាគ្រឹស្ត(Christianity) និងសាសនាឥស្លាម(Islam) គឺជាអ្វីដែលគេទូទៅស្គាល់ថាជា សាសនាកើតឡើងដោយសារប្រវត្តិសាស្រ្ត ឬសាសនាយោងទៅតាមប្រវត្តិសាស្រ្ត។ សាសនានីមួយៗមានតួអង្គសំខាន់ជាប្រវត្តិសាស្រ្ត ជាអ្នកនាំសាររបស់ព្រះអាទិពេទ នេះបើយោងទៅតាមព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ហើយចុងក្រោយតួអង្គអ្នកនាំសារនោះធ្វើការបង្ហាញនូវការពិត ចុងក្រោយគឺមានតែប៉ុណ្ណឹងឯង។ សរុបទៅយើងមិនអាចធ្វើដូច តួអង្គម៉ូស៊ីស(Moses) តួអង្គយេស៊ូ(Jesus) និងតួអង្គម៉ូហាម៉េដបានទេ(Mohammed) អ្វីដែលយើងអាចធ្វើបានគឺទាមទារឪ្យយើងមានតែជំនឿលើពួកគេទៅបានហើយ ហើយតាមរយៈជំនឿនេះគេនឹងជួយសង្រ្គោះយើងឪ្យរួចផុតពីទុក្ខនរកប្រែត។ ជំនឿនៅត្រង់នេះគឺសំដៅដល់ទាំងជំនឿលើតួអង្គជាព្រះផង និងជំនឿលើអ្វីដែលពួកគេបានលាតត្រដាងបង្ហាញផង ពោលគឺដូចជាព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្តស្តីអំពីព្រះអាទិពេទដែលផ្តល់ឪ្យ លោកម៉ូស៊ីស នូវសិក្ខាបទដប់(Ten Commandments) ឬក៏ថាព្រះយេស៊ូលាតត្រដាងនូវការពិតស្តីអំពី សញ្ញាថ្មី (New Testament) ឬក៏ថាម៉ូហាមេដលាតត្រដាងឪ្យឃើញនូវគម្ពីរកូរ៉ាន(Koran)ជាដើម។ ព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្តសំខាន់ៗទាំងអស់នេះគឺជាគ្រឹះនៃសាសនាទាំងអស់នេះ។ 

ចំណែកឯសាសនាដែលមានឬសគល់នៅប្រទេសឥណ្ឌាឯនេះវិញ ដូចជាសាសនាហិនឌូ(Hinduism) ពុទ្ធសាសនា(Buddhism) និងសាសនាជេន(Jainism) អាចត្រូវបានគេលើកឡើងថាជា «សាសនាផ្អែកលើធម៌»(Dharmic religions) ដែលខុសគ្នាពីសាសនាខាងលើទាំងស្រុង។ រឿងរ៉ាវពិតនៃប្រវត្តិសាស្រ្តនៃអង្គព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ឬអង្គគ្រឹស្នា(Krishna) និងអង្គមហាវិរៈ(Mahavira) (ជាស្ថាបនិកសាសនាជេន) គឺមិនមែនជាព្រឹត្តិការណ៍ខំខាន់ផ្តាច់មុខតែឯងទេ។ តែខ្លួនយើងផ្ទាល់ និងមនុស្សគ្រប់រូបឯទៀតក៏អាចសម្រេចបានការត្រាស់ដឹងដូចបុគ្គលទាំងនោះផងដែរ។ នៅក្នុងបរិបទព្រះពុទ្ធសាសនា យើងគ្រប់រូបអាចសម្រេចបានការរួចរំដោះចាកផុតពីក្តីទុក្ខ និងការត្រាស់ដឹង ហើយសាសនាដែលពឹងផ្អែកលើព្រះធម៌ ធ្វើការបង្ហាញនូវការពន្យល់បកស្រាយរបស់ខ្លួនស្តីអំពីការរួចរំដោះផុតចាកទុក្ខនេះ។ នេះគឺជាភាពខុសគ្នាមួយក្នុងចំណោមភាពខុសគ្នាជាច្រើនទៀតរវាងសាសនាដែលផ្អែកលើអេប្រាហេមនៅបច្ចឹមប្រទេស និងសាសនាដែលផ្អែកលើទំនៀមឥណ្ឌា។ 

កាលណាយើងក្រឡេកមើលលើត្រ័យសរណៈគមន៍ វាគឺជាប្រការដ៏សំខាន់ ដែលអ្នកពុំត្រូវក្រឡេកមើលតាមរយៈផ្នត់គំនិតដែលផ្អែកលើសាសនាអេប្រហេមទេ ដែលជាអ្វីអ្នកបានសិក្សារីកធំធាត់កន្លងមក។ មិនមែនថាព្រះពុទ្ធគឺជាបុគ្គលតែម្នាក់គត់ដែលបានត្រាស់ដឹង ហើយបើយើងជឿព្រះអង្គ ព្រះអង្គនឹងជួយសង្រ្គោះយើងនោះក៏ទេដែរ។ ជាធម្មតាខ្ញុំតែងតែជៀសវាងការប្រើប្រាស់ពាក្យថា «សរណៈ»នេះ ដោយសារវាហាក់បីដូចជាបង្កប់អត្ថន័យអកម្មបន្តិច ហាក់បីដូចជាថា អ្វីដែលយើងត្រូវនិយាយ ឬសូត្រគឺ «ឪព្រះពុទ្ធអើយជួយខ្ញុំផង!» ហើយរំពេចនោះយើងក៏ត្រូវបានជួយសង្រ្គោះភ្លាម។ ប្រការនេះមិនមែនស្របទៅតាមព្រះពុទ្ធសាសនាទេ។ នៅទីនេះខ្ញុំចូលចិត្តប្រើប្រាស់ពាក្យថា «ទិសដៅសុវត្ថិភាព»វិញ ពីព្រោះថាព្រះពុទ្ធព្រះធម៌និងព្រះសង្ឃជាអ្នកបង្ហាញផ្លូវ និងទិសដៅសុវត្ថិភាពឪ្យយើងដើរ ទៅរកអ្វីដែលយើងអាចសម្រេចបានដូចព្រះអង្គដែរ។ បើទោះបីជាព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនយើងឪ្យចេះការពារខ្លួនឯងយ៉ាងណាក្តី យើងខ្លួនឯងជាអ្នកត្រូវយកវាមកបដិបត្តិផ្ទាល់។ ជាការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់យើងផ្ទាល់ដើម្បីការត្រាស់ដឹងរបស់ខ្លួន ដែលនឹងជួយគាំពាររក្សាយើងពីទុក្ខ។ 

ធម្មរតនៈ

កាលណាយើងនិយាយអំពីអត្ថន័យស៊ីជម្រៅនៃធម្មរតនៈ ឬក៏យើងចង់ហៅបែបណាក៏បាន គឺជាអ្វីដែលកម្រ និងមានតម្លៃឥតកាត់ថ្លៃបាន ដែលជាអត្ថន័យត្រង់នៃពាក្យពីរព្យាង្គ ដែលពាក្យនេះជនជាតិទីបេបកប្រែថាជា រតនៈ(ត្បូងពេជ្រ)នៅទីនេះ។ នៅទីនេះយើងកំពុងតែនិយាយអំពីសភាវៈនៃការបញ្ឈប់ពិត និងការសម្រេចបាននូវមនោមាគ៌ាពិត និងផលរបស់វា។ រឿងទាំងអស់នេះគឹជាអ្វីដែលយើងត្រូវបដិបត្តិដោយខ្លួនឯង បើដូច្នេះយើងត្រូវមានភាពជឿជាក់មុតមាំថា គោលដៅនោះពិតជាអាចសម្រេចបានពិតប្រាកដ។ កិច្ចពិភាក្សារបស់យើងស្តីអំពីសច្ចពីរ និងអរិយសច្ចបួនជួយយើងឪ្យយល់កាន់តែច្បាស់ថា ពិតជាមានការរួចរំដោះចាកផុតពីទុក្ខ និងការត្រាស់ដឹង ហើយយើងថែមទាំងអាចសម្រេចវាបានដោយខ្លួនឯងទៀតផង។

ពុទ្ធរតនៈ

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបរមគ្រូជាបុគ្គលសម្រេចបានការរួចរំដោះ និងការត្រាស់ដឹងពេញលេញហើយ។ មិនមែនមានតែព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធមួយអង្គឯងទេ ប៉ុន្តែមានព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធច្រើនអង្គទៀតណាស់។ ពួកគេបានបង្រៀន និងចង្អុលបង្ហាញផ្លូវដល់យើងថាយើងអាចសម្រេចគោលដៅនោះបានដោយខ្លួនឯង។ ពួកគេបានបង្រៀនវិធីពីរយ៉ាងដល់យើងៈ ទីមួយគឺព្រះធម៌របស់ពួកគេ និងទីពីរគឺគំរូភាពរបស់ពួកគេ ដោយផ្អែកលើការយល់ និងការត្រាស់ដឹងរបស់ខ្លួន។ នេះគឺជាគោលចំណុចសំខាន់ ពីព្រោះថាចំណុចនេះបញ្ជាក់ថាយើងអាចជួយដល់អ្នកដ៏ទៃឪ្យគេធ្វើការសិក្សា មិនត្រឹមតែតាមរយៈពាក្យសំដីប៉ុណ្ណោះទេ តែត្រូវធ្វើជាគំរូភាពតាមរយៈការរស់នៅ និងតាមរយៈអ្វីដែលយើងបង្រៀនដល់គេផងដែរ។ ព្រះធម៌មិនមែនជាការបង្រៀនអរូបីមិនច្បាស់ទេ តែគឺជាគុណធម៌ ដែលមនុស្សគ្រប់រូប រួមទាំងរូបយើងផងដែរអាចយកមកធ្វើជាគំរូបាន។ 

សង្ឃរតនៈ

មនុស្សមួយចំនួនខ្លះអាចចោទសួរជាសំនួរថា តើហេតុអ្វីយើងចាំបាច់មានរតនៈទីបីនេះធ្វើអ្វី ពោលគឺអរិយសង្ឃ? ពិតប្រាកដណាស់មានតែព្រះពុទ្ធនិងព្រះធម៌គឺគ្រប់គ្រាន់ហើយ? បើទោះបីជាព្រះសង្ឃ និងដូនជីតាជីជាអ្នកតំណាងឪ្យសហគមន៍សង្ឃក្តី តែនោះគឺមិនមែនជាអត្ថន័យនៃសង្ឃរតនៈពិតប្រាកដដែលយើងកំពុងនិយាយនេះទេ។ សូមចូរអ្នកគិតដល់ចំណុចនេះ ពោលគឺប្រដូចទៅនឹងរូបបដិមា និងគំនូរតំណាងឪ្យព្រះពុទ្ធ ឯសៀវភៅវិញតំណាងឪ្យព្រះធម៌ ទាំងអស់នេះគឺគ្រាន់តែជារបស់តំណាងតែប៉ុណ្ណោះ ជាអ្វីដែលតំណាងឪ្យព្រះពុទ្ធព្រះធម៌និងព្រះសង្ឃ រូបបដិមា សៀវភៅគម្ពីរ ព្រះសង្ឃដូនជីតាជី ផ្តល់ឪ្យយើងនូវការគោរព ពីព្រោះថាវាមិនងាយស្រួលដល់មនុស្សដើម្បីបង្ហាញនូវការគោរពចំពោះរបស់អរូបទេ។ 

សង្ឃរតនៈគឺសំខាន់ណាស់។ ពាក្យថាសង្ឃគឺសំដៅដល់ពួកអរិយបុគ្គល ជាបុគ្គលដែលបានយល់អរិយសច្ចបួន និងសច្ចពីរច្បាស់លាស់ដោយប្រាជ្ញាសុទ្ធសាធ។ ពីព្រោះថាពួកគេបានចម្រើនប្រាជ្ញា ដែលធ្វើឪ្យគេសម្រេចបាននូវការបញ្ឈប់ពិត និងមាគ៌ាពិតនៅត្រឹមកំរិតខ្លះ តែនៅមិនទាន់ពេញលេញនៅឡើយទេ។ ចេះតែបដិបត្តិបន្តទៅមុខមិនឈប់ ហើយអរិយបុគ្គលមួយចំនួយខ្លះដែលមានការបដិបត្តិជាន់ខ្ពស់អាចសម្រចបានទាំងពីរប្រការនេះ ហើយទីបញ្ចប់គេអាចឈានដល់ការត្រាស់ដឹង។ សច្ចទាំងបួននេះត្រូវបានគេឪ្យប្រសិទ្ធិនាមថាជា អិរយសច្ច (សច្ចរបស់ពួកអរិយបុគ្គល) ជាបុគ្គលដែលមានប្រាជ្ញាចាក់ធ្លុះនូវសភាវៈពិត ថាពិតត្រឹមត្រូវ។ ប្រការនេះគេចង់ប្រាប់ដល់យើងថាៈ 

• មិនមែនមានតែព្រះសម្មសម្ពុទ្ធមួយអង្គឯងទេ ដែលសម្រេចបាននូវការបញ្ឈប់ពិត និងមាគ៌ាពិតនៃចិត្តនេះ។ វាគឺជាវិធីសាស្រ្តប្រព្រឹត្តទៅតាមដំណាក់កាល។
• សូម្បីមុនពេលសម្រេចបានការត្រាស់ដឹង យើងចាប់ផ្តើមជម្រះ និងកម្ចាត់បង់ទិដ្ឋភាពផ្សេងៗនៃទុក្ខពិត ដោយសារយើងកម្ចាត់បង់នូវសមុដ្ឋានពិតរបស់វាមួយចំនួនខ្លះហើយ។ 

ការរួចរំដោះចាកផុតពីក្តីទុក្ខ និងការត្រាស់ដឹងគឺជាវិធីសាស្រ្តប្រព្រឹត្តទៅតាមដំណាក់កាលនីមួយៗ ដែលចាប់ផ្តើមឡើងអស់រយៈកាលយ៉ាងយូរមុនយើងត្រាស់ជាសម្មាសម្ពុទ្ធ ឬមុនយើងក្លាយជាបុគ្គលរួចរំដោះ។ យើងងាយស្រួលយល់ចំពោះជីវិតអរិយបុគ្គលជាងជីវិតព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ពីព្រោះថាពួកគេនៅមានបញ្ហនៅក្នុងជីវិតនៅឡើយ ហើយពួកគេខ្លះនៅមិនទាន់រួចចាកផុតពីវាលវដ្ដសង្សារទាំងស្រុងនៅឡើយទេ តែពួកគេរួចផុតមួយចំណែកខ្លះ។ គិតតាមវិធីនេះវាងាយស្រួលចំរាប់យើងដើម្បីភ្ជាប់ជីវិតរបស់យើងទៅនឹងជីវិតរបស់ពួកគេ។ 

អរិយសង្ឃផ្តល់ឪ្យយើងនូវការលើកទឹកចិត្ត និងការបំផុសគំនិត ដែលមួយជំហានម្តងមួយជំហានម្តង ប្រសិនបើយើងតម្កល់ទិសដៅសុវត្ថិភាពដែលយើងមាននេះស្រាប់ នៅទីបំផុតយើងអាចសម្រេចបានការត្រាស់ដឹង។ បើទោះបីជាយើងមិនអាចទៅដល់គោលដៅទាំងស្រុងក្តី តែនៅក្នុងខណៈពេលនេះ យើងអាចធ្វើឪ្យខ្លួនឯងរួចចាកផុតពីក្តីទុក្ខបានមួយកំរិត ដោយសារថាយើងលុបបំបាត់នូវភាពអវិជ្ជាបានខ្លះ ដែលជាអ្នកបង្កក្តីទុក្ខដល់យើង។ វាទាស់ត្រង់ថាតើយើងអាចមានការផ្តោតអារម្មណ៍កំរិតណាចំពោះសភាវៈពិត។ បើយើងនៅត្រឹមតែកំរិតអរិយទេ យើងមិនអាចធ្វើការផ្តោតអារម្មណ៍បានគ្រប់ពេលវេលាទេ តែអ្នកអាចធ្វើបានប្រសិនបើអ្នកក្លាយជាព្រះពុទ្ធ។ 

ការរួចរំដោះចាកផុតទុក្ខ និងការត្រាស់ដឹងមិនដូចគ្នាទេ។ ការរួចចាកផុតទុក្ខ គឺកាលណាយើងរួចចាកផុតពីកងទុក្ខនៃវាលវដ្តសង្សារនៃការវិលកើតវិលស្លាប់មិនលែង គឺពេលដែលយើងក្លាយជាព្រះអរហន្ត។ ការត្រាស់ដឹងគឺមិនត្រឹមតែរួចចាកផុតពីកម្មកិលេស និងមោហៈវង្វែងភ័ន្តមិនច្បាស់ និងភាពអវិជ្ជាចំពោះអត្ថិភាពរបស់យើងប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏រួចចាកផុតពីសេចក្តីភ័ន្តច្រឡំ និងទម្លាប់នៃភាពអវិជ្ជាជាប្រចាំផងដែរ។ 

ក្នុងន័យម៉្យាងទៀត ដោយសារតែទម្លាប់របស់យើងជឿលើការគិតសន្មត់ចំពោះអ្វីដែលសូន្យ ដែលធ្វើឪ្យសកម្មភាពនៃចិត្តរបស់យើងចេះតែបន្តគិតបែបនោះមិនឈប់ ហើយយើងបន្តជឿទៀតថាការគិតសូន្យនោះតំណាងឪ្យសភាវៈពិត។ ប្រការនេះហើយដែលធ្វើឪ្យយើងចម្រើននូវកិលេស(អារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង)។ យើងទទួលបានការរួចរំដោះចាកផុតពីកងទុក្ខ កាលណាយើងឈប់ជឿថារូបបំភាន់ភ្នែកទាំងអស់នោះមិនតំណាងឪ្យការពិតទេ។ យើងយល់ថាវាគឺគ្រាន់តែជាកាកសំណល់តែប៉ុណ្ណោះ។ បើទោះបីជាសង្ខារធម៌ទាំងឡាយលេចរូបរាងឡើងយ៉ាងនេះក្តី តែវាគឺមិនមែនជាសភាវៈពិតទេ។ ការគិតសន្មត់របស់យើងនៅមានដែនកំណត់ យើងនៅតែមើលឃើញសង្ខារធម៌ទាំងឡាយ(អ្វីៗគ្រប់យ៉ាង)មានអត្ថិភាពឡើងទៅតាមក្រុម តាមពួក តាមប្រអប់រៀងៗខ្លួន កើតឡើងដោយខ្លួនឯងយ៉ាងដូច្នោះ។ តែយើងទាំងអស់គ្នាដឹងហើយថាវាមិនមែនបែបនោះទេ(បើយោងទៅតាមវដិច្ចសមុប្បាទ)។ 

សូម្បីតែនៅត្រឹមកំរិតសាមញ្ញនៃរូបវិទ្យាអាតូម() (យើងមានអាតូម និងមានរបាំងថាមពលជាដើម) យ៉ាងណាក្តី ក៏ប៉ុន្តែនៅតែគ្មានខ្សែបន្ទាត់ជាក់លាក់រឹងមាំដែលឋិតនៅព័ទ្ធជុំវិញវត្ថុណាមួយនោះទេ ដែលសរសេរថា «ឋិតនៅផ្នែកខាងនេះនៃខ្សែបន្ទាត់គឺមានវត្ថុមួយ ឋិតនៅខាងនោះនៃខ្សែបន្ទាត់គឺគ្មានទេ»។ សរុបទៅគឺសង្ខារធម៌ទាំងឡាយគឺមិនមានភាពប្រាកដជាក់ស្តែងដូចដែលយើងមើលឃើញចំពោះមុខទេ។ ប្រសិនបើយើងលុបបំបាត់នូវភាពអវិជ្ជា ដែលជាអ្នកធ្វើឪ្យយើងមើលឃើញនូវរូបបញ្ឆោតមិនពិតទាំងអស់នេះ ពេលនោះចិត្តរបស់យើងលែងបញ្ចេញនូវការគិតសន្មត់បែបមិនពិតនេះទៀតហើយ ហើយនៅគ្រានោះយើងនឹងសម្រេចបានការត្រាស់ដឹង។ នៅគ្រាដែលយើងត្រាស់ដឹង យើងនឹងមើលឃើញនូវសម្ព័ន្ធភាពទៅវិញទៅមករវាងសង្ខារធម៌ទាំងឡាយព្រមៗគ្នា។ ប្រការនេះធ្វើឪ្យយើងមើលឃើញនូវវិធីសាស្រ្តដ៏ល្អប្រសើរដើម្បីដឹកនាំមនុស្សឯទៀតទៅរកការរួចរំដោះ និងការត្រាស់ដឹង។

កាលណាយើងនិយាយអំពីអរិយបុគ្គល យើងមិនគ្រាន់តែនិយាយអំពីតែអរិយពោធិសត្វៈ ដែលជាបុគ្គលកំពុងតែផ្តោតបំណងឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹងប៉ុណ្ណោះទេ តែយើងក៏កំពុងតែនិយាយអំពីពួកអរិយបុគ្គលដែលកំពុងតែផ្តោតបំណងឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះផងដែរ។ កាលណាយើងនិយាយអំពីព្រះរតនៈត្រ័យទាំងបីនៅក្នុងន័យទិសដៅសុវត្ថិភាព គឺយើងកំពុងតែនិយាយអំពីអរិយបុគ្គលទាំងឡាយណាដែលកំពុងតែផ្តោតបំណងឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះចាកផុតទុក្ខតែម៉្យាង ឬផ្តោតបំណងឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះផង និងការត្រាស់ដឹងផង មិនគ្រាន់តែសំដៅទៅដល់អរិយពោធិសត្វៈដែលកំពុងតែផ្តោតបំណងឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹងតែប៉ុណ្ណោះទេ។ 

ប្រសិនបើយើងយល់ច្បាស់ចំពោះសច្ចពីរ(សម្មតិសច្ចនិងបរមត្ថសច្ច) និងសច្ចបួន(អរិយសច្ចបួន)ស្តីអំពីហេតុអ្វីយើងជាប់ជំពាក់នៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារ និងរបៀបដែលយើងអាចចាកចេញពីទីនេះបាន នោះយើងនឹងមានភាពជឿជាក់មុតមាំថាព្រះធម្មរតនៈកំរិតបរមត្ថពិតជាកើតមានឡើងប្រាកដមែន ហើយនោះគឺជាសច្ចភាព។ យើងយល់យ៉ាងច្បាស់ថាភាពវង្វែងភ័ន្ត(មោហៈ)ជាអ្នកបង្កើតនូវរូបភាពបំភាន់ភ្នែកដល់រូបយើងចំពោះភាពទទេស្អាត់(សូន្យ) ដែលប្រការនេះមិនមែនជាលក្ខណៈធម្មជាតិនៃចិត្តរបស់យើងឡើយ។ ហេតុអ្វី? ដោយថាយើងអាចកម្ចាត់បង់វាចោល កាលណាយើងធ្វើការតាំងអារម្មណ៍លើគុណតម្លៃដែលមានលក្ខណៈផ្ទុយពីភាពអវិជ្ជា។ 

នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតកាលណាយើងធ្វើការផ្តោតសតិលើសច្ចពីរនៃអត្ថិភាពនៃសង្ខារធម៌ទាំងឡាយ ពេលនោះអ្នកលែងមានរូបភាពបន្លំ ឬបញ្ឆោតភ្នែកអ្នកទៀតហើយ ហើយអ្នកក៏លែងជឿលើរូបបញ្ឆោតទាំងនោះផងដែរ។ បើសិនអ្នកអាចរក្សាការតាំងសតិឪ្យនៅជាមូយអ្នកគ្រប់ខណៈពេលបាន (មាគ៌ាពិតនៃចិត្ត) ពេលនោះអ្នកនឹងសម្រេចបាននូវការបញ្ឈប់ពិត ហើយប្រការនេះត្រូវបានបញ្ជាក់ថាត្រឹមត្រូវតាមតក្កវិជ្ជា។ អ្នកអាចធ្វើការបញ្ជាក់ថាចំណុចនេះគឺស្របទៅតាមសភាវៈពិត ហើយវាបង្កើតនូវផល ដែលធ្វើឪ្យអ្នកលែងសោយនូវក្តីសុខទុក្ខឡើងចុះៗនេះទៀតហើយ ហើយអ្នកក៏លែងមានអត្ថិភាពនៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារនៃការវិលកើតវិលស្លាប់មិនលែងនេះទៀតដែរ។ 

អ្នកអាចធ្វើការបដិសេធ ហើយលើកឡើងថា «ពិតណាស់បើសិនយើងរក្សាការផ្តោតអារម្មណ៍លើភាពគ្មានសតិ(អវិជ្ជា)គ្រប់ខណៈពេល  នោះអ្នកនឹងមិនអាចមាននូវការយល់ដឹង ឬមិនមានសតិ» បើដូច្នេះតើមួយណាខ្លាំងជាង តើការរក្សាភាពគ្មានសតិ ឬអវិជ្ជាដែលមិនស្របទៅតាមសភាវៈពិត ឬការរក្សាសតិដឹងគ្រប់ពេលដែលស្របទៅតាមសភាវៈពិត? 

ប្រសិនបើយើងធ្វើការវិភាគលើចំណុចនេះ យើងមើលឃើញថា គ្មានមូលដ្ឋានជាសារវ័នណាដែលអាចយកមកធ្វើការគាំពារ ភាពអវិជ្ជានេះទេ តែផ្ទុយទៅវិញតក្កវិជ្ជាពិតជាគាំពារដល់ការយល់ត្រូវ(សម្មាទិដ្ឋិ)។ សង្ខារធម៌ទាំងឡាយពិតជាកើតឡើងដោយហេតុ និងបច្ច័យ មិនចេះតែកើតឡើងដោយអំណាចខ្លួន ដោយឯកឯងទេ។ បើសិនយើងរក្សារបាននូវសម្មាទិដ្ឋិគ្រប់ខណៈពេល នោះវាពិតជាបង្កផលជាប្រយោជន៍ដល់យើងៈ ពោលគឺយើងលែងសោយនូវសេចក្តីទុក្ខ និងវិលកើតវិលស្លាប់នៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារទៀតហើយ។ 

ត្រង់នេះនាំយើងត្រឡប់ទៅរកអរិយសច្ចបួនជាថ្មីម្តងទៀត។ តើយើងផ្តោតគោលបំណងទៅរកអ្វី? តើយើងចង់រងទុក្ខគ្រប់ពេល ជារៀងរហូតមែនទេ? បើឆ្លើយថាមែន អ៊ីចឹងផ្តោតអារម្មណ៍លើតែភាពអវិជ្ជាទៅបានហើយ នោះយើងនឹងមានទុក្ខវេទនាមិនខាន គឺសាមញ្ញអ៊ីចឹង គេស្វាគមអ្នកជានិច្ច! តែបើសិនអ្នកប្រាថ្នាចង់រួចចាកផុតគ្រប់ប្រការ ដែលជាគោលដៅផ្លូវចិត្តនៃព្រះពុទ្ធសាសនាផងនោះ នោះបានសេចក្តីថាអ្នកត្រូវតែរក្សាការតាំងសតិចំពោះសម្មាទិដ្ឋិដែលផ្អែកលើសភាវៈពិត។ 

វិធីសាស្រ្តដែលយើងបកស្រាយអំពីប្រធានបទស្តីអំពីសរណៈនេះគឺធ្វើឡើងដោយប្រាជ្ញាសុទ្ធសាធ និងភាពជឿជាក់មុតមាំរបស់យើងថា ត្រ័យសរណៈគមន៍ជាសច្ចភាព។ យើងលែងមានការសន្និដ្ឋានស្រពិចស្រពិល ឬក៏សង្ឃឹមថាបើសិនយើងតម្កល់ទិសដៅសុវត្ថិភាពនេះនៅក្នុងជីវិត នោះយើងប្រហែលជាអាចរួចផុតពីក្តីទុក្ខ ដោយសារយើងមានជំនឿតែម៉្យាងថា «គ្រូរបស់ខ្ញុំគាត់លើកឡើងបែបហ្នឹង!» ជាដើម។ ចូរអ្នកត្រូវចាំថាទិសដៅសុវត្ថិភាព ឬត្រ័យសរណៈគមន៍នេះគឺផ្អែកលើប្រាជ្ញាយល់ដឹងត្រឹមត្រូវ និងផ្អែកលើតក្កវិជ្ជានៃហេតុនិងផល។ 

មានវិធីពីរយ៉ាងដើម្បីទទួលបាននូវប្រាជ្ញា - តាមរយៈការធ្វើការពិចារណាសន្និដ្ឋាន(សមាធិ)ផង និងតាមរយៈតក្កសាស្រ្តផង ឬតាមការដឹងដោយញាណ មានដូចជាសោតវិញាណ ចក្ខុវិញាណ និងកាយាវិញាណជាដើមដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់។ ជាមួយហ្នឹងចំណុចទីពីរនេះ បញ្ហានោះគឺថាអ្នកត្រូវតែមានការបដិបត្តិឈានដល់កំរិតខ្ពស់ដើម្បីជួបពិសោធដោយខ្លួនអ្នកផ្ទាល់ បើដូច្នេះអ្នកត្រូវចាប់ផ្តើមពីសមាធិនេះទៅដែលជាមូលដ្ឋាននៃការចម្រើនប្រាជ្ញា។ 

ខណៈពេលនេះយើងមានបួនប្រយោគៈ

ធ្វើការបំផុសទឹកចិត្តខ្ញុំឪ្យបណ្តុះឬសនៃមនោមាគ៌ាដែលនាំឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះចាកផុតទុក្ខ។

កាលណាយើងនិយាយអំពីមនោមាគ៌ាឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះចាកផុតទុក្ខ អាចត្រូវបានបកស្រាយបង្ហាញតាមរយៈវិធីសាស្រ្តជាច្រើន ហើយវិធីសាស្រ្តមួយក្នុងចំណោមវិធីសាស្រ្តទាំងនោះគឺ ការលើកកំលាំងចិត្តបីកំរិត ជាធម្មតាត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាវិធីសាស្រ្ត«ឡាមរីម»នៅក្នុងភាសាទីបេ(ទៅតាមកំរិត)។ កំរិតទាំងបីនេះគឺជាគោលដៅឆ្ពោះទៅមុខបីៈ

• កំរិតទីមួយគឺចៀសវាងការចាប់បដិសន្ធិឡើងវិញនៅក្នុងទីឋានមិនល្អ និងត្រូវមានការចាប់បដិសន្ធិឡើងវិញនៅទីឋានដ៏ប្រសើរ។ យើងចង់មានការចាប់កំណើតឡើងវិញដ៏ល្អដែលមិនមានទុក្ខច្រើន និងមានឪកាសដើម្បីបដិបត្តិបន្តលើមាគ៌ាផ្លូវចិត្តនេះបន្តទៀត។ បើសិនយើងកើតជាសត្វកន្លាត គឺយើងច្បាស់ជាគ្មានឪកាសច្រើនដើម្បីបដិបត្តិមាគ៌ាផ្លូវចិត្តនេះទេ។ ដើម្បីចៀសវាងការចាប់កំណើតនៅទីឋានមិនល្អ យើងចាំបាច់ត្រូវតែកម្ចាត់បង់នូវមោហៈ(វង្វែងភ័ន្ត)ចំពោះសម្មតិសច្ច ស្តីអំពីកម្មផល។ មូលហេតុចម្បងនៃការទៅចាប់កំណើតនៅទីឋានមិនសមប្រកបបណ្តាលមកពីឥរិយាបថ និងទង្វើអកុសល ពោលយើងប្រព្រឹត្តអកុសលដោយសារតែយើងមិនយល់ មិនដឹងចំពោះលទ្ធផលនៃការប្រព្រឹត្តរបស់យើង ឬក៏យើងគិតថាធ្វើទៅវានឹងធ្វើឪ្យយើងមានក្តីសុខជាដើម។ 
• កំរិតមធ្យមគឺការផ្តោតគោលបំណងឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះចាកផុតកងទុក្ខគ្រប់ប្រភេទ - ក្តីទុក្ខនិងក្តីសុខសាមញ្ញរបស់យើង ហើយនិងមូលហេតុជាគោលនៃក្តីទុក្ខទាំងពីរប្រការនេះ នោះគឺជាការវិលកើតវិលស្លាប់របស់យើងនៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារ។ ដើម្បីសម្រេចគោលបំណងនេះបាន យើងចាំបាច់ត្រូវតែកម្ចាត់បង់មោហៈចំពោះបរម្ថសច្ច តាមរយៈនៃការយល់ដឹងត្រូវនៃមោឃភាព(ភាពសូន្យ)។ តាមពិតទៅយើងត្រូវការការយល់ដឹងចំពោះអរិយសច្ចបួនឪ្យបានគ្រប់ខណៈពេលទាំងអស់ ជាការពិបាកដើម្បីរក្សារការតាំងសតិចំពោះសច្ចទាំងបួននេះឪ្យបានព្រមៗគ្នាគ្រប់ពេល បើដូច្នេះបានសេចក្តីថាយើងត្រូវតែបដិបត្តិឪ្យកាន់តែជ្រៅជាងនេះ។ 
• កំរិតខ្ពស់គឺផ្តោតគោលបំណងឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹងជាភាវៈនៃអង្គសម្មាសម្ពុទ្ធ ដើម្បីឪ្យយើងអាចជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូបបានកាន់តែប្រសើរ។ ស្របពេលដែលយើងកំពុងរក្សាការតាំងសតិលើបរមត្ថសច្ច យើងក៏យល់ពេញលេញចំពោះសម្មតិសច្ចផងដែរ។ មានតែអង្គសម្មាសម្ពុទ្ធទេដែលអាចរក្សាការតាំងសតិលើសច្ចទាំងពីរនេះបានគ្រប់ពេលព្រមៗគ្នា។ 

«ចេញពីសច្ចពីរគឺអរិយសច្ច ចេញពីអរិយសច្ចគឺត្រ័យសរណៈគមន៍» ប្រសិនបើយើងក្រឡេកមើលលើប្រយោគនេះកាន់តែជ្រៅ វាគឺជាឬសគល់នៃកំរិតទាំងបីខាងលើ និងការបដិបត្តិដើម្បីនាំទៅរកគោលដៅទាំងអស់នោះ។ ប្រយោគនោះបានលើកឡើងថា វាគឺជាឬស ហើយឬសគឺមិនមែនជាគ្រាប់ទេ។ ឬសគឺជាអ្វីដែលផ្តល់កំលាំង និងជួយទប់លំនឹងដល់ដើម។ បើសិនយើងមានភាពជឿជាក់ផ្អែកលើហេតុផលពិតថា គោលដៅទាំងបីគឺពិតជាអាចសម្រេចបាន ហើយគោលដៅនោះមានពិតមែន ហើយថាយើងខ្លួនឯងអាចធ្វើបាន នោះប្រាកដណាស់វានឹងផ្តល់នូវលំនឹង និងតុល្យភាពដល់យើង ដើម្បីជួយជ្រំជ្រែងមាគ៌ានៃចិត្តធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅរកគោលដៅនោះ។ 

នៅក្នុងការបកស្រាយបង្ហាញផ្សេងៗទៀត គេបានលើកឡើងថាឬសនៃកំរិតទាំងបីនេះគឺជាទំនាក់ទំនងប្រកបដោ យសុខមាលភាពជាមូយនឹងធម្មាចារ្យរបស់អ្នក ហើយអ្នកអាចស្វែងរកចំណុចទាំងនេះបាននៅគ្រប់អត្ថបទនៃវិធីសាស្រ្តឡាមរីមទាំងអស់។ ទំនាក់ទំនងប្រកបដោយសុខមាលភាពនេះគឺជាឬសនៃមាគ៌ាផ្លូវចិត្តទាំងស្រុង នៅក្នុងន័យថាយើងទទួលបានការបំផុសទឹកចិត្តពីធម្មាចារ្យរបស់យើង ហើយការបំផុសទឹកចិត្តនេះឯងដែលផ្តល់កំលាំងថាមពលដល់យើងដើម្បីបន្តដំណើរឆ្ពោទៅរកគោលដៅរបស់យើង។

ជាថ្មីម្តងទៀតយើងឃើញវិធីសាស្រ្តពីរផ្សេងគ្នាដែលយើងអាចបន្តដំណើរលើមាគ៌ាផ្លូវចិត្តប្រកបដោយលំនឹងនិងតុល្យភាពៈ

• វិធីទីមួយគឺត្រូវប្រើប្រាស់កំលាំងថាមពល និងការបំផុសទឹកចិត្តដែលបានមកពីទំនាក់នងរបស់យើងជាមួយធម្មាចារ្យរបស់យើង។ ដោយផ្អែកលើវិធីសាស្រ្តនេះ យើងត្រូវប្រើប្រាស់ការគិតប្រកបដោយហេតុផលថា «ព្រះគ្រូធម្មាចារ្យរបស់ខ្ញុំគឺជាប្រភពនៃចំណេះដឹង និងព័ត៌មានដែលមានសុពលភាព ដូច្នេះពាក្យប្រៀនប្រដៅដែលគ្រូធម្មាចារ្យរបស់ខ្ញុំលើកឡើងថា យើងអាចសម្រេចការត្រាស់ដឹងនោះ គឺពិតជាត្រឹមត្រូវ ហើយគ្មានហេតុផលណាដែលព្រះគ្រូធម្មាចារ្យរបស់ខ្ញុំលោកប្រឌិតវាឡើងនោះទេ»។ ដូច្នេះយើងមើលឃើញថាមានកត្តាហេតុផលនៅត្រង់ចំណុចនេះ។ ប៉ុន្តែមនុស្សភាគច្រើនគិតទៅតាមអារម្មណ៍ច្រើនជាង ដោយសារព្រះធម្មាចារ្យរបស់គេបានបំផុតទឹកចិត្ត និងអារម្មណ៍ដល់គេយ៉ាងច្រើន ដែលជាកត្តាផ្តល់កំលាំងថាមពលដល់គេឪ្យបន្តដំណើរលើមាគ៌ានេះ។ វាមានភាពដូចគ្នាទៅនឹងវិធីសាស្រ្តទីមួយនៃវិធីសាស្រ្តពីរយ៉ាងដើម្បីចម្រើនពុទ្ធិចិត្តិ។ ជាមួយនឹងវិធីសាស្រ្តនេះយើងចាប់ផ្តើមចម្រើននូវសណ្តានពុទ្ធិចិត្ត ដែលជាគុណតម្លៃជំរុញឪ្យយើងជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូប ហើយចាប់ពីចំណុចនេះឡើងទៅវានឹងជំរុញយើងឪ្យឈានទៅសម្រេចការត្រាស់ដឹង ដោយផ្អែកលើភាពជឿជាក់ថាយើងអាចធ្វើបាន។ ក្រោយពីគិត និងជឿទៅតាមកត្តាអារម្មណ៍ដោយសារទំនាក់ទំនងជាមួយព្រះគ្រូធម្មាចារ្យហើយ តែនៅពេលក្រោយៗមកទៀតនៃការបដិបត្តិរបស់អ្នក ធ្វើឪ្យអ្នកមានភាពជឿជាក់លើកត្តាតក្កសាស្រ្ត(ហេតុផល)តែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះដែលអាចឈានទៅសម្រេចការត្រាស់ដឹងបាន។ 
• ម៉្យាងវិញទៀតកាលណាយើងរំលឹកឡើងវិញនូវវិធីសាស្រ្តបដិបត្តិ ដែលយើងយកមកចម្រើនពុទ្ធិចិត្តកំរិតជ្រៅលើកដំបូង យើងចម្រើនបានភាពជឿជាក់ក្នុងចិត្តនៅក្នុងមោឃភាពដូចដែលបានពន្យល់បកស្រាយហើយនៅក្នុងឃ្លាកំណាព្យ។ ទីមួយយើងជឿជាក់ថាយើងអាចសម្រេចបាន និងធ្វើការបដិបត្តិតាមផ្លូវចិត្ត ផ្លូវអារម្មណ៍ដើម្បីតម្រង់ឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹង និងដើម្បីបើកចិត្តឪ្យធំទូលាយជាដើម។ល។

ទាំងពីរនេះគឺជាវិធីសាស្រ្តសមហេតុសមផលនៃការចាប់យកមាគ៌ាផ្លូវចិត្តមកបដិបត្តិ ហើយទាំងអស់នេះគឺអាស្រ័យលើថាតើយើងមានសមត្ថភាព និងឧបនិស្ស័យកំរិតណា។ ប្រការនេះត្រូវបានគេពន្យល់បកស្រាយនៅក្នុងគម្ពីរថា បុគ្គលណាដែលមានឥន្រ្ទិយ និងប្រាជ្ញាមុតស្រួចនឹងយល់ឃើញថា ការបង្រៀងដោយការប្រើប្រាស់កត្តាតក្កវិជ្ជាគឺពិតជាស្របទៅតាមចរិកលក្ខណៈ និងឧបនិស្ស័យរបស់គេ ចំណែកឯបុគ្គលណាដែលមិនមានឥន្រ្ទិយ និងប្រាជ្ញាមុតស្រួលទេ គេអាចធ្វើការបដិបត្តិនៅត្រឹមកំរិតផ្លូវអារម្មណ៍។ សំរាប់ក្រុមទីពីរនេះ វិធីដែលល្អប្រសើរបំផុតគឺត្រូវពឹងផ្អែកលើការបំផុសទឹកចិត្តពីគ្រូ ហើយអារម្មណ៍និងចេតសិកដែលចម្រើនបាននៅក្នុងន័យនៃក្តីករុណាមេត្តាជាគោល។ 

សរុបសេចក្តីមកខ្ញុំគិតថាវាគឺជាការដ៏ប្រសើរបើយើងរក្សាតុល្យភាពរវាងវិធីសាស្រ្តទាំងពីរនេះ។ ហើយយើងអាចបន្ថែមវិធីសាស្រ្តទីបីទៀត គឺការគោរពបូជា។ មានមនុស្សខ្លះគេទទួលបានការបំផុសទឹកចិត្តដើម្បីបដិបត្តិលើមាគ៌ាផ្លូវចិត្តឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹង តាមរយៈការចូលរួមប្រារព្ធពិធីសាសនាដែលអ្នកបដិបត្តិទាំងឡាយបានធ្វើរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ។ យើងពុំគួរបំបាត់ ឬទម្លាក់ចោលវិធីណាមួយដោយសារតែយើងពេញចិត្តនឹងវិធីសាស្រ្តតែមូយប្រភេទដែលសាកសមចំពោះយើងទេ។ ប្រសិនបើយើងនឹងអភិវឌ្ឍនូវសក្តានុពលរបស់យើងឪ្យពេញលេញ យើងចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើយ៉ាងណាឪ្យមានតុល្យភាពរវាងវិធីសាស្រ្តទាំងបីនេះ។ 

នេះគឺជាបទបង្ហាញសាមញ្ញនៃឃ្លាកំណាព្យមួយនេះដែលចងក្រងឡើងដោយសម្តេចសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ា។ ដូចដែលព្រះធម្មាចារ្យរបស់ខ្ញុំតែងលើកឡើងថា គឺដូចពេលដែលអ្នកច្រប៉ាច់យកទឹកដោះគោពីសត្វគោដូច្នោះដែរ ពោលគឺអ្នកអាចច្រប៉ាច់យកអត្ថន័យឪ្យបានច្រើនពីឃ្លាកំណាព្យទាំងនេះ។

ការអនុវត្តជាក់ស្តែងនៃអរិយសច្ចបួន

បើមិត្តរបស់ខ្ញុំគាត់មានការព្រួបារម្ភគ្រប់ពេលវេលា ហើយខ្ញុំអាចប្រាប់គាត់ថាឪ្យសម្រួលចិត្ត កុំប្រកាន់មាំខ្លាំងពេក។ វាគឺជាការរំលឹកដាស់តឿងចំពោះខ្លួនយើងផង និងចំពោះអ្នកដ៏ទៃផង ប៉ុន្តែចុះបើពេលដែលខ្ញុំមានភាពអាត្មានិយមនៅពេលណាដែលខ្ញុំប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយអ្នកដ៏ទៃ តើមានមន្តអ្វី ឬមានធម៌រំលឹកអ្វីដែលខ្ញុំអាចយកមកប្រើប្រាស់ដើម្បីកុំឪ្យខ្ញុំភ្លេចសង្កេតមើលចំពោះ ថាតើភាពអាត្មានិយម និងសភាវៈពិតឋិតនៅត្រង់ណា? 

បើយោងទៅតាមព្រះមហាថេរៈដ៏អស្ចារ្យជាតិទីបេ ព្រះនាម ត្សុងខាប៉ា (លើកលែងតែពេលដែលយើងផ្តោតសតិមោឃភាព) ព្រះអង្គបានលើកឡើងថា សកម្មភាពនៃចិត្តរបស់យើងបញ្ចេញនូវការគិតសន្មត់ដែលមិនពិតទាល់តែសោះ វាកើតឡើងគ្រប់ពេលទាំងអស់។ កសិណនៃការបដិសេធគឺជាខណៈពេលនីមួយៗនៃការជួបពិសោធរបស់យើងជាជាងនៅក្នុងការបដិបត្តិសមាធិដ៏ជ្រៅ។ 

មានធុរៈតូចតាចជាច្រើនដែលអាចជួយយើងវាយបំបែក និងចាក់ធ្លុះនូវរូបភាពបំភាន់ភ្នែក(ការគិតស្រមើស្រមៃ និងការមើលឃើញអ្វីមួយទៅតាមការសន្មត់)។ រូបភាពដែលយើងអាចយកមកប្រើប្រាស់ហើយមានប្រយោជន៍ដល់យើងនោះគឺ រូបភាពនៅក្នុងចិត្តនៃការ «ចុចបំបែកប៉េងប៉ោង» នៃការស្រមើស្រមៃនោះឪ្យបែកគ្មានសល់ (ការព្រួបារម្ភក៏ចាត់ជាការស្រមើស្រមៃមួយប្រភេទដែរ) ប៉ុន្តែវាត្រូវតែធ្វើឡើងដោយមិនគិតថាមានអត្តភាពទេ ឬមានតួខ្លួនទេ ឧបមាថាៈ គ្មានតួខ្លួនជាខ្ញុំទេ ដែលជាអ្នកកាន់ម្ជុលឈរនៅទីនេះ និងប៉េងប៉ោងឋិតនៅទីនោះត្រូវផ្ទុះឡើង (ការគិតថាមានអត្តភាព គឺជាការបំផ្លើសនៃអត្ថិភាពនៃសង្ខារធម៌ទាំងឡាយ)។ រូបភាពបំភ័ន្តភ្នែក(មោហៈ)អាចជាការគិតបែបនេះថា «អ្នកជាមនុស្សអាក្រក់ណាស់» ឬក៏ថា «ស្ថានភាពរបស់ខ្ញុំពេលនេះគឺអាក្រក់ណាស់» ហើយយើងមិនបានមើល មិនបានគិតនៅក្នុងបរិបទនៃហេតុ និងបច្ច័យផ្សេងៗដែលញាំងឪ្យវាកើតឡើងទេ ហើយក៏មិនបានមើលឃើញថាមានមនុស្សច្រើននាក់ណាស់ដែលជួយប្រទះរឿងដូចយើងដែរ។ បន្ទាប់មកទៀតយើងបន្តគិតទៀតថា «ខ្ញុំកំសត់ណាស់!» សរុបសេចក្តីទៅយើងចេះតែគិតស្រមើស្រមៃមិនឈប់។ 

រូបភាពមួយទៀតគឺរូបភាពនៃការបើកសៀវភៅ ដែលនៅទំព័រទីមួយសរសេរថា «ខ្ញុំជាមនុស្សកំសត់រងទុក្ខពីរឿងនេះ» និងទំព័របន្ទាប់ទៀតសរសេរថា ខ្ញុំមិនអាចដោះស្រាយនឹងស្ថានការណ៍ដ៏អាក្រក់នេះបានទេ។ ស្តាប់ទៅគឺដូចជាសៀវភៅដែលនិយាយអំពីរឿងព្រេងនិទានដ៏អាក្រក់មួយក្បាលអ៊ីចឹង។ យើងចាប់គិតនៅក្នុងចិត្តចំពោះរូបភាពនៃការបិទសៀវភៅ ហើយគិតថានោះគឺជាទីបញ្ចប់នៃរឿងព្រេងនិទាននោះ។ បើសិនយើងប្រើប្រាស់ពាក្យបច្ចេកទេសគឺថា យើងមើលឃើញវាដូចជាការបិទសៀវភៅនៃអត្តភាពអ៊ីចឹង!

បើអ្នកចង់បានមន្តអាគមន៍ អ្នកអាចបន្លឺសំលេងឡើងថា «សំរាម» ឬ «ឥតប្រយោជន៍» ចូរអ្នកត្រូវចាំថា អ្វីដែលចេះតែផុងឡើងក្នុងចិត្តមិនពិតគឺជាសំរាម ឬជារឿងឥតប្រយោជន៍។ បញ្ហាចម្បងនៅត្រង់នេះគឺថា យើងត្រូវតែចង់ចាំ។ ខណៈពេលដែលយើងត្រូវការពាក្យសំដីទាំងនេះមកប្រើប្រាស់បំផុតនោះគឺជាពេលវេលាដែលយើងសោយនូវកិលេសដ៏ខ្លាំងក្លា(ពួពួកអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង)។ ឧទាហរណ៍ដែលប្រើប្រាស់ដោយជនជាតិទីបេនោះគឺសំដៅលើ អារម្មណ៍បដិសេធខ្លាំងក្លា កាលណាអ្នកត្រូវបានគេចោទថាអ្នកបានធ្វើអ្វីមួយខុស ដោយអ្នកមានអារម្មណ៍បដិសេធដាច់អហង្ការថា «ខ្ញុំមិនបានធ្វើដូចពាក្យចោទនោះទេ! តើអ្នកចង់មានន័យថាម៉េចដែលមកចោទខ្ញុំថាជាមនុស្សកុហក ហើយថាជាចោរនោះ?» នៅទីនេះយើងមើលឃើញថា មានការប្រកាន់មាំចំពោះអត្តភាពកើតឡើង។ 

ភាពខុសគ្នារវាងព្រះពុទ្ធសាសនានិងសាសនាផ្អែកលើធម៌(ធម្មសាសនា)

អ្នកបានលើកឡើងខាងដើមថាមានធម្មសាសនា(Dharmic religions)ហើយសាសនានីមួយៗសម្តែងថា មានទូក្ខនិងមានបញ្ហា និងមានការរួចរំដោះចាកផុតទុក្ខ។ ពិតណាស់សាសនានីមួយគេច្បាស់ជានិយាយថាវិធីសាស្រ្តរបស់គេគឺល្អឯក បើដូច្នេះតើអ្នកអាចធ្វើការពន្យល់បកស្រាយចំពោះអ្វីដែលជាចំណុចពិសេសចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា ស្តីពីទស្សននេះបានទេ?

អ្នកនិយាយត្រឹមត្រូវ។ ទាំងសាសនាហិនឌូ ទាំងពុទ្ធសាសនា និងសាសនាជេនទាំងអស់នេះបានសម្តែងអំពីការរួចរំដោះចាកផុតទុក្ខពីការវិលកើតវិលស្លាប់នៃវាលវដ្តសង្សារ និងធ្វើការពន្យល់អំពីអ្វីទៅជាសភាពនៃការរួចរំដោះ។ សាសនានីមួយៗបានលើកឡើងថាវិធីដែលអាចសម្រេចការរួចរំដោះចាកផុតទុក្ខបានគឺការមានការយល់ត្រូវចំពោះសភាវៈពិត និងវិធីសាស្រ្តដែលគេពន្យល់បកស្រាយអំពីសភាវៈផងដែរ។ ផ្អែកលើវិធីសាស្រ្តនេះព្រះពុទ្ធសាសនាគឺត្រឹមត្រូវទាំងស្រុងស្របទៅតាមបរិបទនៃសាសនាតាមទំនៀមឥណ្ឌា។ អ្វីដែលជាលក្ខណៈខុសប្លែកគេរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាគឺ អរិយសច្ចបួន ដែលបានបង្រៀនថាៈ

• អ្នកផ្សេងគេអាចធ្វើការពន្យល់បកស្រាយថាអ្វីទៅជាក្តីទុក្ខ តែព្រះពុទ្ធសាសនាបង្រៀនអំពី ទុក្ខពិត(ទុក្ខសច្ច)។ 
• អ្នកផ្សេងគេអាចនិយាយថា ប្រភេទអវិជ្ជាណាមួយខ្លះគឺជាហេតុនៃទុក្ខ តែព្រះពុទ្ធសាសនាបង្រៀនអំពីប្រភេទអវិជ្ជាកំរិតបរមត្ថ និងហេតុពិត (សមុទិយសច្ច)
• អ្វីដែលធម្មសាសនា(សាសនាផ្អែកលើធម៌)ដ៏ទៃទៀតចាត់ទុកថាជាការបញ្ឈប់ពិតរបស់គេនោះ គឺមិនឋិតឋេរជាអមតៈទេ ហើយក៏មិនរួចចាកផុតកងទុក្ខទាំងស្រុងដែរ។ 
• គ្រាន់តែជាការយល់ដឹងថាតើសាសនាដ៏ទៃគេសម្តែងយ៉ាងណានោះ ក៏អាចនាំការយល់ដឹងរបស់អ្នកឡើងទៅកាន់មួយកំរិតទៀតដែរ ប៉ុន្តែនោះគឺមិនមែនជាមនោមាគ៌ាពិតដែលនាំអ្នកឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះចាកផុតកងទុក្ខទាំងស្រុងទេ។ 

ជាធម្មតាសាសនាដ៏ទៃគេនឹងលើកឡើងបែបនេះចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ បើដូច្នេះអ្នកត្រូវតែធ្វើការពិនិត្យសង្កេតចំពោះអ្វីទៅជាសភាវៈពិត។ ដូចដែលយើងបានអានមកហើយនៅក្នុងឃ្លាកំណាព្យ (ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះទាំងស្រុងនៃមាគ៌ាផ្លូវចិត្តនេះ) ហើយប្រការនេះក៏ពិតត្រឹមត្រូវចំពោះសាសនាហិនឌូ សាសនាជេន ហើយមិនមែនមានតែនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាទេ ពោលគឺការបង្រៀនស្តីអំពីទស្សនៈនៃសភាវៈពិត។ ចំណុចនេះត្រូវតែធ្វើការពិសោធន៍តាមរយៈតក្កសាស្រ្ត តាមរយៈបទពិសោធន៍ផ្ទាល់ និងតាមរយៈនៃការយល់ដឹងទើបបាន។ 

មានភាពខុសគ្នាធំណាស់រវាងការបដិបត្តិតាមមាគ៌ាផ្លូវចិត្តដោយគ្រាន់តែចង់ក្លាយខ្លួនទៅជាមនុស្សមានក្តីករុណានិងមេត្តានៅក្នុងជីវិតនេះ និងដើម្បីប្រាថ្នាចង់ទទួលបានការរួចរំដោះទាំងស្រុងពីកងទុក្ខ។ បើសិនយើងនិយាយអំពីការត្រាស់ដឹង យើងអាចយកមកធ្វើការសង្កេតដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃតក្កវិជ្ជា និងការពិភាក្សាដេញដោយរកហេតុផល ដើម្បីរកឪ្យឃើញថាតើការពន្យល់មួយណាមានហេតុផល និងមានសុពលភាពជាង។ តែទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ មនុស្សភាគច្រើនដែលបដិបត្តិមាគ៌ាផ្លូវចិត្ត គេពិតជាមិនបានផ្តោតគោលបំណងឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះចាកផុតកងទុក្ខទាំងស្រុងទេ។ គេអាចនិយាយថាគេផ្តោតគោដៅទៅរកវា តែគេមិនដឹងសោះឡើយថាគោលដៅនោះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា គឺគ្រាន់តែព្យាយាមធ្វើឪ្យជីវិតបច្ចុប្បន្ននេះប្រសើរឡើងតែប៉ុណ្ណោះ។ ប្រការនេះមិនទាស់ខុសអ្វីទេ។ 

ដូច្នេះនៅពេលដែលសម្តេចសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ា ព្រះអង្គត្រូវបានគេសួរថា តើសាសនាមួយណាល្អដាច់គេ? ព្រះអង្គបានឆ្លើយថា សាសនាដែលល្អបំផុងគឺជាសាសនាដែលជួយមនុស្សម្នាក់ៗឪ្យក្លាយខ្លួនទៅជាមនុស្សកាន់តែមានចិត្តកុរណា និងមេត្តា។ មនុស្សម្នាក់ៗខុសគ្នា បើដូចនេះយើងពិតជាមិនអាចនិយាយថាមានមាគ៌ាត្រឹមត្រូវជាង ឬពិតជាងដើម្បីចម្រើននូវក្តីមេត្តា(មេត្តាធម៌)ករុណា ខន្តី និងភាពអធ្យាស្រ័យជាដើមនោះបានទេ។ គុណធម៌ និងគុណតម្លៃទាំងអស់នេះអាចត្រូវបានគេចម្រើនឡើងព្រមគ្នាយោងទៅតាមសាសនាផ្សេងៗគ្នា។ នេះគឺជាភាពសុខុដុមរមនានៃសាសនា។ 

វិធីសាស្រ្តជួយឪ្យមានការរីកចម្រើនលើមាគ៌ាផ្លូវចិត្ត

ខ្ញុំចង់សួរអំពីរបៀបបដិបត្តិដើម្បីធ្វើឪ្យរីកចម្រើនលើមាគ៌ានេះ។ នៅសហភាពសូវៀតយើងបង្កើតផែនការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចដែលមានរយៈពេលប្រាំឆ្នាំ។ ប្រហែលជាអ្នកអាចផ្តល់ដំបូន្មានដល់អ្នកដែលទើបនឹងចាប់ផ្តើមបដិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនា ដំបូន្មានចំពោះកិច្ចអ្វីដែលគេត្រូវធ្វើនៅក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំបីឆ្នាំ ឬប្រាំឆ្នាំ ដើម្បីកុំឪ្យគេដើរខុសផ្លូវ។

វិធីសាស្រ្តដែលសាមញ្ញនិងជាទីទុកចិត្តបំផុតនោះគឺ (បើយោងទៅតាមទំនៀមដែលខ្ញុំហ្វឹកហាត់កន្លងមក) ធ្វើការបដិបត្តិទៅតាមវិធីសាស្រ្តឡាមរីម ដែលចែកជាកំណាក់កាល។ វិធីសាស្រ្តនេះបង្ហាញយើងមួយជំហានម្តងមួយជំហានម្តងចំពោះកិច្ចឬធុរៈអ្វីដែលយើងត្រូវយល់ ធ្វើការគិតវិភាគ និងចម្រើនដើម្បីរីកចម្រើននៅលើមាគ៌ាផ្លូវចិត្តនេះ។ 

វិធីទៅតាមទំនៀមដើម្បីបដិបត្តិវិធីសាស្រ្តឡាមរីមគឺថា អ្នកយល់បានមួយចំណុច អ្នកខំប្រឹងបដិបត្តិលើចំណុចនោះដោយមិនដឹងថាអ្វីនឹងកើតឡើងបន្ទាប់។ កាលណាអ្នកយល់មួយផ្នែកហើយ អ្នកបន្តទៅមួយផ្នែកទៀត។ សព្វថ្ងៃនេះមាគ៌ាទាំងស្រុងត្រូវបានគេសរសេររៀបរៀងឡើងនៅក្នុងសៀវភៅឬគម្ពីរ ដែលអ្នកអាចអានបានទាំងស្រុងភ្លាមៗ។ សូម្បីតែអ្នកបានអានវាចប់ហើយយ៉ាងណាក្តី តែអ្នកនឹងត្រូវត្រឡប់ទៅទំព័រដើមវិញ ដើម្បីមើលឪ្យយល់ថាចំណុចនីមួយៗជាប់ទាក់ទងគ្នាកំរិតណា។ 

យើងត្រូវតែចងចាំថាការរីកចម្រើនមិនកើតឡើងត្រង់ដូចបន្ទាត់ទេ ម្តងឡើងម្តងចុះជានិច្ច។ ដូច្នេះមានថ្ងៃខ្លះប្រព្រឹត្តទៅបានល្អ តែថ្ងៃខ្លះទៀតមិនល្អទៅវិញក៏មានដែរ ពោលគឺគ្មានអ្វីពិសេសចំពោះចំណុចនេះទេ។ អ្នកត្រូវតែបន្តបដិបត្តិកុំឈប់។ នេះគឺជាឃ្លាប្រយោគដែលខ្ញុំចូលចិត្តនៃព្រះធម្មាចារ្យចាប់ជាតិក្មេងរបស់ខ្ញុំ ព្រះអង្គបានពោលថា៖ «គ្មានអ្វីពិសេសទេ» ពោលគឺគ្មានអ្វីពិសេសចំពោះអ្វីដែលអ្នកជួបប្រទះទេ(សោយ) ជួនល្អជួនមិនល្អ ចុះធ្វើយ៉ាងម៉េច? 

បើដូចនេះការរៀបគំរោងផែនការរយៈពេល៥ឆ្នាំគឺគ្មានភាពប្រាកដនិយមទេ ពីព្រោះថាបុគ្គលម្នាក់ៗមានការរីកចម្រើនខុសៗគ្នា។ តែទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី សម្តេចព្រះសង្ឍរាជ ដាឡៃឡាម៉ា ព្រះអង្គបានលើកឡើងយ៉ាងដូច្នេះថាវិធីដែលអ្នកអាចដឹងបានថាតើអ្នកមានការរីកចម្រើនឬអត់នោះ គឺមិនមែនឋិតនៅលើការសំលឹងមើលពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ ឬពីមួយខែទៅមួយខែទេ តែត្រូវមើលក្នុងកំឡុងពេលប្រាំឆ្នាំ។ យើងអាចធ្វើការប្រៀបធៀបអំពីវិធីសាស្រ្តដែលយើងយកមកដោះស្រាយចំពោះការលំបាកកន្លងមក ហើយធៀននឹងរបៀបដែលយើងដោះស្រាយនៅក្នុងពេលឥឡូវនេះ ហើយសួរខ្លួនឯងថា តើយើងមានចិត្តត្រជាក់និងស្ងប់ជាងមុនទេ? ពេលនោះយើងនឹងដឹងអំពីភាពរីកចម្រើនរបស់យើងហើយ។ 

មានស្តាយផ្សេងផងដែរ ពោលគឺដូចជាការលូនក្រាបដែលគេហៅថា (Ngondro) ជាការក្រាបបង្គំបដិបត្តិបឋម ដែលអ្នកបដិបត្តិត្រូវក្រាបលូនចំនួន១០០០០០ដង(មួយសែនដង)ជាបែបបទថ្វាយបង្គំដល់សរណៈជាដើម។ នៅទីបេគេឧស្សាហ៍ចាប់ផ្តើមឡើងយ៉ាងដូច្នេះ។ ខ្ញុំគិតថាវិធីសាស្រ្តពីរយ៉ាងនេះឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីវិធីពីរស្តីអំពីរបៀបដែលយើងយល់អំពីមេរៀនព្រះធម៌។ ពេលអ្នកចាប់ផ្តើមលូនក្រាបបង្គំ(Ngondro)ជាធម្មតាវាស្តែងអំពីការបំផុសទឹកចិត្តពីគ្រូ ប្រហែលជាយើងមិនដឹងខ្លួនទេ តែគ្រូពិតជាបានបំផុសទឹកចិត្តអ្នកខ្លាំងក្លាណាស់ស្ទើរមិនគួរឪ្យជឿ ដែលធ្វើឪ្យអ្នកមានភាពជឿជាក់ថាពាក្យប្រៀនប្រដៅអ្វីដែលគ្រូបានពន្យល់គឺពិតជាមានអត្ថប្រយោជន៍ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាអ្នកបដិបត្តិនូវការលូនក្រាបបង្គំចំនួនមួយសែនដង(តាមវិធីលូនក្រាបនៅទីបេ)។ 

វិធីសាស្រ្តដែលខ្ញុំបានសិក្សាកន្លងមកគឺជាវិធីសាស្រ្តដែលខ្ញុំបានធ្វើការពន្យល់ដែលដកស្រងចេញពីឃ្លាកំណាព្យ ជាឃ្លាកំណាព្យដែលសម្តេចសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ាទ្រង់យកមកបង្រៀន។ ជាបឋមអ្នកទទួលបានភាពជឿជាក់ និងការយល់ដឹងចំពោះមាគ៌ាផ្លូវចិត្តនេះ ថាវាពិតជាអាចទៅរួច ហើយថាតើអ្វីទៅជាគោលដៅជាដើម។ល។ បន្ទាប់មកអ្នកចាប់ផ្តើមបដិបត្តិនូវវិធីសាស្រ្តលូនក្រាបនេះ(តាមបែបទីបេ)។

ជាក់ស្តែងគេអាចបដិបត្តិផ្លូវកណ្តាលរវាងវិធីសាស្រ្តទាំងនេះ ស្របពេលដែលគេចាប់ផ្តើមពីដំបូងជាមួយនឹងហ្គនដ្រូ អ្នកក៏ចាប់ផ្តើមធ្វើការបដិបត្តិដើម្បីទទួលបានភាពជឿជាក់ ថាគោលដៅនោះពិតជាអាចសម្រេចបាន។ ឬស្របពេលដែលអ្នកធ្វើការសិក្សានិងបដិបត្តិនេះ អ្នកអាចចាប់ផ្តើមបដិបត្តិនូវហ្គនដ្រូ។ បើដូចនេះគឺមានវិធីសាស្រ្តផ្សេងៗគ្នាដើម្បីយកមកដាក់បញ្ចូលគ្នា។ ខ្ញុំគិតថាវិធីនេះសមណាស់ (បើគេចាប់ផ្តើមគិតដល់វិធីសាស្រ្តផ្សេងៗគ្នាដែលធម្មាចារ្យទីបេផ្សេងៗបង្រៀនព្រះធម៌) នៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធដែលខ្ញុំបានធ្វើការពន្យល់។ ចំណុចនេះត្រូវគិតថយទៅក្រោយវិញរហូតទៅដល់ព្រះមហាថេរៈព្រះនាម នគរជន(Nagarjuna) និងទៅដល់វិធីសាស្រ្តនៃការចម្រើនពុទ្ធិចិត្ត - ជាបឋមគឺសម្មតិសច្ច បន្ទាប់មកបរមត្ថសច្ច ឬក៏បរមត្ថសច្ចមុន ហើយសម្មតិសច្ចក្រោយក៏បាន។ គេត្រូវតែធ្វើការសម្រេចចិត្តដោយខ្លួនឯងថាតើវិធីសាស្រ្តមួយណាសាកសមសំរាប់គេ។ 

វិធីដែលអរិយសច្ចបួនមានភាពទាក់ទងគ្នាជាមួយនឹងការបង្រៀនស្តីអំពីសភាវៈពិត ដែលឋិតនៅក្នុងសច្ចពីរ ហើយត្រឡប់ទៅដល់ត្រ័យសរណៈ គឺជាការវិភាគដ៏ជ្រៅនិងមានកំរិតខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។ វាបានផ្តល់នូវពន្លឺភ្លើងយ៉ាងភ្លឺមិនត្រឹមតែចំពោះសច្ចនិងរតនៈប៉ុណ្ណោះទេ តែវាបានផ្តល់នូវវិធីសាស្រ្តច្បាស់លាស់ជាក់ស្តែងចំពោះទស្សនព្រះពុទ្ធសាសនា និងការបដិបត្តិ។ យើងបានប្រើប្រាស់ចំណុចសង្ខេបមួយខ្លី តែបានបញ្ចូលនូវឃ្លាកំណាព្យដែលបានសរសេរដោយសម្តេចសង្ឃ ដាឡៃឡាម៉ា ដែលយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋាននៃការពិនិត្យសង្កេតនៃការយល់ដឹងទាំងនេះ។ លទ្ធផលដែលគួរឪ្យកត់សម្គាល់បានបង្ហាញឪ្យឃើញមិនត្រឹមតែតាមលំដាប់លំដោយនៃហេតុផលដើម្បីបង្កើនការយល់ដឹងរបស់យើងប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏បានបង្ហាញអំពីរបៀបនៃការយល់ដឹងនីមួយៗនៃព្រះពុទ្ធសាសនាដោយធ្វើការគាំពារគ្នាទៅវិញទៅមកប្រកបដោយហេតុផល។ ដូច្នេះមាគ៌ាផ្លូវចិត្តជាសារវ័ន និងមានលក្ខណៈល្អិតល្អន់នេះត្រូវបានលាតត្រដាងឡើង។