ความจริงอันประเสริฐสี่ประการ (อริยสัจสี่) เป็นข้อเท็จจริงพื้นฐานที่กำหนดเส้นทางสำหรับการเอาชนะปัญหาของเรา นี้เป็นคำสอนแรกของพระพุทธเจ้า ที่ให้กรอบคำสอนอื่นๆ ทั้งหมดทางพระพุทธศาสนา
ความจริงอันประเสริฐประการแรกคือ ความทุกข์ที่แท้จริง
ความจริงข้อแรกคือ โดยทั่วไปแล้ว ชีวิตไม่เป็นที่พอใจ ตั้งแต่เกิดจนตายมีช่วงเวลาที่สนุกสนานมากมาย แต่ก็อยู่ได้ไม่นานและมีช่วงเวลาที่ไม่น่ายินดีมากมายเช่นกัน ได้แก่
- ความไม่เป็นสุข - ความเจ็บป่วย ความผิดหวัง ความเหงา ความวิตกกังวล และความไม่พอใจ ล้วนง่ายต่อการรับรู้และเข้าใจ มักจะไม่เกี่ยวข้องกับสภาพแวดล้อมของเราด้วยซ้ำ เราอาจอยู่กับเพื่อนที่ดีที่สุดของเรากินอาหารที่เราโปรดปราน แต่ก็ยังไม่มีความสุข
- ความสุขซึ่งอยู่เพียงระยะเวลาสั้นๆ - อะไรก็ตามที่เราสนุก มันก็ไม่เคยคงอยู่หรือทำให้เราพอใจ และในไม่ช้ามันก็จะกลายเป็นความไม่เป็นสุข เมื่อเราหนาวจนเยือกแข็ง เราจะเข้าไปในห้องที่อบอุ่น แต่ในที่สุดเราก็ร้อนจนทนไม่ไหว แล้วเราต้องการอากาศบริสุทธิ์อีกครั้ง คงจะดีถ้าความสุขนี้คงอยู่ตลอดไป แต่ปัญหาคือมันไม่เคยทำ
- ปัญหาที่เกิดซ้ำๆ – สิ่งที่แย่ที่สุดคือ การที่เรารับมือกับช่วงขึ้นๆ ลงๆ ของชีวิต กลับสร้างปัญหาให้มากขึ้น ตัวอย่างเช่น เรากำลังมีความสัมพันธ์ที่ไม่ดีและวิธีที่เราทำก็ทำให้มันแย่ลงไปอีก เราเลิกกัน แต่เพราะว่าเราได้ตอกย้ำนิสัยที่ไม่ดีของเรา เราจึงทำซ้ำรูปแบบเดิมในความสัมพันธ์ครั้งต่อไปของเรามันกลับเลวร้ายเช่นกัน
ความจริงอันประเสริฐประการที่สองคือ สาเหตุที่แท้จริงของทุกข์
ความไม่เป็นสุขและความสุขซึ่งอยู่เพียงระยะเวลาสั้นๆ ของเรา ไม่ได้เกิดขึ้นเพียงอากาศบาง ๆ แต่เกิดจากสาเหตุและเงื่อนไขที่หลากหลาย ปัจจัยภายนอก เช่น สังคมที่เราอาศัยอยู่ เป็นเงื่อนไขสำหรับปัญหาของเราที่จะเกิดขึ้น แต่ด้วยเหตุจริง พระพุทธองค์ทรงสอนให้เรามองดูจิตตนเอง อารมณ์ที่รบกวนจิตใจของเรา – ความเกลียดชัง ความอิจฉา ความโลภ และอื่นๆ – ผลักดันให้เราคิด พูด และกระทำการอย่างบีบบังคับในทางที่จะทำลายล้างในที่สุด
พระพุทธเจ้าทรงเห็นลึกซึ้งยิ่งขึ้นและทรงเปิดเผยสาเหตุที่แท้จริงที่อยู่ภายใต้สภาวะทางอารมณ์เหล่านี้ คือวิธีที่เราเข้าใจความเป็นจริง ซึ่งรวมถึงความไม่ตระหนักรู้และความสับสนเกี่ยวกับผลกระทบระยะยาวของพฤติกรรมของเรา และความคิดผิดอย่างร้ายแรงเกี่ยวกับการดำรงอยู่ของเรา ผู้อื่น และโลก แทนที่จะเห็นความเชื่อมโยงซึ่งกันและกันของทุกสิ่ง เรามักจะคิดว่าสิ่งต่าง ๆ ดำรงอยู่โดยตัวมันเอง โดยไม่ขึ้นกับปัจจัยภายนอก
ความจริงอันประเสริฐประการที่สามคือ การหยุดที่แท้จริงของทุกข์
พระพุทธองค์ทรงชี้ให้เห็นว่าเราไม่จำเป็นต้องทนกับสิ่งนี้ เพราะถ้าเราถอนเหตุได้ ผลจึงไม่เกิดตามมา หากเราขจัดความสับสนเกี่ยวกับความเป็นจริง ปัญหาต่างๆ ก็จะไม่หวนกลับมาอีก พระองค์ไม่พูดถึงปัญหาของเราแค่หนึ่งหรือสองปัญหาเท่านั้น พระพุทธองค์ทรงบอกว่าเราจะหยุดสร้างปัญหาใหม่ๆทั้งหมด
ความจริงอันประเสริฐประการที่สี่คือ เส้นทางที่แท้จริงของจิต
เพื่อขจัดความไร้เดียงสาและความไม่ตระหนักรู้ของเรา เราต้องดูว่าอะไรที่ต่อต้านสิ่งเหล่านี้โดยตรง
- วางแผนระยะยาว แทนการกระโจนโดยสายตาสั้นเพื่อความพึงพอใจในทันที
- มองภาพใหญ่ แทนที่จะเน้นด้านเล็ก ๆ ด้านหนึ่งของชีวิต
- พิจารณาผลที่ตามมาของการกระทำของเราต่อชีวิตที่เหลือและต่อคนรุ่นต่อไป แทนที่จะทำสิ่งที่ง่ายสำหรับเราในตอนนี้
บางครั้ง เมื่อเผชิญความผิดหวังในชีวิต เรารู้สึกว่าวิธีเดียวที่จะรับมือได้คือ ทำให้ตัวเองฟุ้งซ่านด้วยการเมาหรือยัดอาหารขยะไม่คิดถึงผลที่จะตามมาในระยะยาว หากเราทำเป็นนิสัย มีความเสี่ยงต่อสุขภาพอย่างร้ายแรงที่ไม่เพียงแต่เป็นอันตรายต่อชีวิตของเราเองเท่านั้น แต่ยังอาจส่งผลร้ายต่อครอบครัวของเราอีกด้วย ประเด็นนี้อยู่บนพื้นฐานแนวคิดที่ว่าเราแยกตัวจากผลการกระทำของเราเองโดยสิ้นเชิง ฝ่ายตรงข้ามที่แข็งแกร่งที่สุดของความสับสนของเราก็คือ
- ตระหนักว่าเรามีความเชื่อมโยงอย่างใกล้ชิดกับเพื่อนมนุษย์และโลก และเข้าใจว่าการนึกฝันในการดำรงอยู่ของเราไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง
หากเราสามารถทำความคุ้นเคยกับความรู้แจ้งนี้โดยการทำสมาธิซ้ำแล้วซ้ำเล่า ในที่สุดเราจะขจัดความสับสนทั้งหมดที่สนับสนุนการฉายภาพที่ว่างเปล่าของเรา
พวกเราทุกคนต่างก็อยากมีความสุข แต่ก็ยังหลบเลี่ยงเราอยู่ดี แนวทางของพระพุทธเจ้าในการค้นหาความสุข ซึ่งระบุไว้ในความจริงอันประเสริฐสี่ประการ (อริยสัจสี่) ข้างต้น เป็นสากลและยังคงมีความเกี่ยวข้อง 2,500 ปีหลังจากที่พระพุทธเจ้าได้ทรงสอนครั้งแรก
ไม่จำเป็นต้องเป็นชาวพุทธเพื่อที่จะได้ประโยชน์จากการใช้ความจริงอันประเสริฐสี่ประการในการจัดการกับปัญหาในชีวิตประจำวันของเรา เป็นไปไม่ได้ที่สิ่งต่าง ๆ จะเป็นไปตามที่เราต้องการเสมอ แต่นั่นไม่ใช่เหตุผลที่จะหดหู่และสิ้นหวัง ความจริงอันประเสริฐสี่ประการมีทุกสิ่งที่จำเป็นเพื่อค้นหาความสุขที่แท้จริงและทำให้ชีวิตของเรามีความหมายอย่างแท้จริง
โดยสังเขป ความทุกข์ที่แท้จริงเป็นที่รู้ สาเหตุที่แท้จริงของทุกข์ก็เป็นที่กำจัดออกไป การหยุดที่แท้จริงของทุกข์จำเป็นต้องบรรลุ และเส้นทางที่แท้จริงของจิตจำเป็นต้องทำให้บรรลุผล