Sosyal Hizmetlerde Budist Etik

Budizm’de etikten etik öz disiplin anlamında bahsedilir. Bir etik sistemini bilfiil eyleme geçirmek için kuşkusuz disiplin sahibi olmamız gerekir. O halde bu ikisi birbiriyle yakından ilişkilidir. Burada bahsettiğimiz disiplin, kanunu veya disiplini zorla başkalarına uygulatmaya çalışan polis gibi olmak değil, daha ziyade, bu disiplini kendimize yöneltmek demektir; bu da elbette tembellik ve kayıtsızlık ile disiplin sahibi olmanın önündeki her türlü engelin üstesinden gelmeyi gerektirir. Bu da demektir ki uymamız gereken etik ilkeleri biliyor ve bunları bilfiil uygulamak için gereken motivasyonu taşıyor olsak bile, yine de bunu gerçekten eyleme dökmek konusundaki olası tüm güçlükleri yenmemiz gerekir. O halde bu etik konusu son derece geniş kapsamlı bir konudur ve bunu etkin bir şekilde pratiğe dökmek için kendimizi üzerinde eğitmemiz gereken pek çok farklı yönü vardır.

Budizm’de etik öz disiplin üçe ayrılır. Birincisi yıkıcı davranışlardan kaçınma disiplinidir. Yıkıcı davranışlar gerçek fiziksel eylemlerle sınırlı olmayıp, konuşmamızı, başkalarıyla iletişim kurma tarzımızı ve ayrıca tutumumuzu, düşünme tarzımızı da içerir. Bir kimseye yardımcı olmak için yapılması gereken her şeyi yaptığımız halde, zihnimiz onun hakkında her türlü çirkin düşünceye sahip olabilir. O halde bundan kaçınmak için de etik disiplin gerekir.

İkinci türde disiplin, yapıcı davranışlarda bulunma disiplinidir ve bu da öncelikli olarak başkalarına yardımcı olabilmek için becerilerimizi geliştirmek amacıyla kendi yaptıklarımıza ilişkindir. Bu da etüt etmek, alıştırma yapmak, mesleğimizde nitelikli olabilmek için gerekli olan her türlü şeyi yapmak anlamına gelir. Bu, kariyerimizde sürekli güncel olanı takip etmek ve yalnızca yıllarca önce öğrenmiş olduklarımıza güvenmemek demektir. Sürekli araştırmaya ve alanımızda gelişen yeni yöntemleri öğrenmeye devam etmek de müthiş bir disiplin sahibi olmayı gerektirir. Bu esasında o kadar da kolay bir iş değildir çünkü bütün gün çalışıyoruzdur ve başkalarına yardımcı olmak son derece yorucu bir iştir; güncel olanı takip etme işi de mesai sonrası yapmamız gereken bir şeydir.

Üçüncü türde etik öz disiplin ise bilfiil başkalarına yardımcı olmaya ilişkin disiplindir.

O halde yıkıcı davranışlardan kaçınmak, yapıcı, eğitici davranışlarda bulunmak ve bilfiil başkalarına yardımcı olmak; bunlar Budizm’in vurguladığı üç etik öz disiplin alanıdır ve bence bunlar sosyal hizmetin tüm alanları için oldukça önemlidir. Şimdi bu üçüne biraz daha yakından bakalım.

Yıkıcı davranışlardan kaçınmak. Yıkıcı davranış nedir? Yıkıcı davranışlar Budist öğretilerde motivasyonu rahatsız edici bir duygu veya rahatsız edici bir tutum olan bir eylem türü olarak tanımlanır ve bedene, dile veya düşünceye ilişkin olabilir. Bunun başkaları üzerindeki etkilerine gelince, bundan emin olamayız çünkü bazen iyi bir motivasyonla yaptığımız herhangi bir şey, yaptığımız bir hatadan dolayı, bir başkasına zarar verebilir. Örneğin, bir kimseye yardımcı olmaya çalışırız ama karşımızdaki tavsiyemize kulak asmaz; bu gibi şeyler olabilir.

Öfkenin Etkisi Altında Hareket Etmek

O halde kesin olarak söyleyebileceğimiz şey, motivasyonumuz yıkıcı veya rahatsız ediciyse, eylememizin de yıkıcı olduğudur. Söz gelimi, öfkenin etkisi altında hareket edebiliriz. Örneğin, davranışından veya yaşam tarzından rahatsız olduğumuz bir kimseye sosyal hizmet amacıyla yardımcı olmaya çalışırken, ona bağırıp çağırırız: “Öyle yapma! Uyuşturucu kullanma dedim!” veya bu tarz herhangi bir şey olabilir. Fakat onlarla baş ederken öfkeyle hareket ediyoruzdur. Bu yalnızca karşımızdakine yapabileceğimiz en iyi yardımın ne olacağını net bir şekilde düşünmemizi engellemekle kalmaz, insanlar genellikle duyarlı olduğundan, karşımızdaki kişi öfkemizi sezebilir ve ona karşı öfkeliysek genellikle çok kötü bir şekilde tepki verir. Bu o kadar kolay bir iş değildir çünkü sosyal işler muazzam bir sabır gerektirir. Başkalarına yardımcı olmaya çalışır, onlara iyi tavsiyelerde bulunuruz, vs. ama onlar kulak asmaz. O zaman biz de elbette hüsrana uğrarız çünkü sabırsız davranırız ve sabrımızı kaybedince karşımızdakine öfkelenmemiz, onu azarlamamız ve ona bağırıp çağırmamız da kolaylaşır. Yahut sağlık hizmetlerinde çalışıyorsak, “ İlacını neden almıyorsun? Senin sorunun ne?” şeklinde tutumlarımız olabilir. Çok kolaylıkla çileden çıkarız.

Başkalarına Karşı Şefkat Geliştirmek

Bu gibi durumlarda gerçekten şefkat geliştirmemiz; bu zavallı kişinin zihninin karışmış olduğunu, çok zor bir durumda bulunduğundan iyi tavsiyeleri bile dikkate alamadığını düşünmemiz gerekir. Daha dirayetli bir yöntem geliştirmek, bu kişiyi davranışlarını değiştirmeye ikna etmenin bir yolunu bulmak için üzerinde gerçekten çalışabileceğimiz tek şey kendimizizdir. Fakat öfke, hüsran ve sabırsızlığa kapılırsak, bu duygular karşımızdakiyle nasıl daha iyi iletişim kurabileceğimizi düzgün bir şekilde düşünmenin önünde son derece büyük bir engele dönüşür.

Bağımlılığın Etkisi Altında Hareket Etmek

İkinci türde rahatsız edici duygu bağımlılık ve arzudur. Sonuçta hepimiz insansız. Arzularımız vardır. Bazı kişilere karşı çekim hissederiz. Bu, örneğin hastalarımız gibi, yardımcı olmaya çalıştığımız kişilere karşı cinsel çekim hissetmek şeklinde veya küçük bir çocuğa karşı “Ne tatlı, ne güzel çocuk,” vs. hisleriyle, anaç veya babacan bir çekim hissetmek şeklinde olabilir. Her halükarda, bu bizi karşımızdakine yardımcı olmak için bazen sert olmamız gerektiğinde ona karşı gereken sertliği göstermekten alıkoyabilir. Yahut bu kişiye karşı böylesi bir çekim duyduğumuzdan, onunla birlikte daha çok vakit geçirmek için bir anlamda bilinçli veya bilinçsiz olarak onu kendimize bağımlı kılarız. Bundan kaçınmamız gerekir. Elbette bu kolay değildir çünkü, dediğim gibi, insanız ve tabii ki kendi üzerimizdeki hakimiyetimizi kaybeder ve tabii ki bazı kişilere karşı çekim hissederiz.

İtidal Geliştirmek

Budist eğitimde her daim vurgulanan husus itidal geliştirmek olup, yardımcı olmaya çalıştığımız kişiye karşı ne çekim ne itim hissetmek veya yardıma gerçekten ihtiyacı olan bazı kişileri görmezden gelmemek (buradaki üçüncü varyant budur), herkese karşı açık, eşit bir tutuma sahip olmak anlamına gelir. Bu da yardım etmesi kolay kişilere, yardım etmesi güç kişilere, birlikte olması zevkli kişilere ve birlikte olması tatsız kişilere karşı da aynı şekilde açık, eşit bir tutum benimsemek demektir. Bunu geliştirmenin yöntemi hepimizin eşit olduğunu görmektir: Herkes mutlu olmak ister, kimse mutsuz olmak istemez; tıpkı benim gibi. Herkes kendisine ilgi gösterilsin, bakılsın ister; aynı benim istediğim gibi. Kimse görmezden gelinmek istemez.

Aslında düşünüyorum da bazı kimseler yalnızca rahat bırakılmak ister. Yardımımızı istemezler. En zoru bu kişilerdir. Ayrıca bu yüzden kendimizi reddedilmiş hissetmeyip bunu kişisel olarak almamak da gerçekten zor bir iştir. Bilhassa bakım evlerindeki yaşlıları düşünün; ilaçlarını almaya veya yapmaları gereken başka şeylere gelince, işbirliğine pek yanaşmazlar. Fakat yardımımızı istemiyor ve rahat bırakılmak istiyor olsalar bile, yine de onları görmezden gelmekle kalmamalı, onlara karşı da eşit bir tutuma sahip olmalıyız.

“Herkes mutlu olmak ister, kimse mutsuz olmak istemez” diye düşünmekten bile daha etkili olan bir şey de herkesi akrabamız veya en yakın arkadaşımız olarak görmektir. Bakım evindeki bu kimse annem veya babam olabilirdi; o yüzden onu görmezden gelmek ya da ona kötü muamele etmek istemem. Şöyle de düşünebiliriz: “Bir gün o bakım evinde olan ben olacağım; o zaman kimsenin beni görmezden gelmesini veya bana kötü muamele etmesini istemem.” Yahut çocuklarla çalışıyorsak, “Bu benim çocuğum olabilirdi” diye düşünebiliriz. Akranlarımızla ise, “Bu benim erkek veya kız kardeşim ya da yakın bir dostum olabilirdi” deriz. Bu da herkesin aynı oranda önemli olduğuna dair daha eşit ve açık bir tutum geliştirmemize yardımcı olur.

Naifliğin Etkisi Altında Davranmak

Bir diğer rahatsız edici zihin durumu naifliktir. Naiflik söz gelimi beraber çalıştığımız bir kimse hakkındaki her şeyi öğrenemeyecek kadar meşgul olduğumuzdan, bu farkındalık yoksunluğumuz, durum karşısındaki naifliğimiz sebebiyle, o kimseyi nasıl idare edeceğimizi bilememektir. Unutmayın, herkes farklı bir bireydir, herkesin kendi hikayesi, kendi geçmişi vardır ve gün boyunca onca hasta veya danışanla uğraştığımız için hiçbirine ilgi gösterecek zamana sahip olmamak gerçekten kolay değildir. Bununla beraber, iş durumumuz ne olursa olsun, her bir bireyle ilgilenmek için ne kadar zamana sahip olursak olalım, bu kimseyle ilgili mümkün olduğunca çok şey öğrenmek önemlidir. Bir kimse hakkında ne kadar çok şey öğrenirsek, ona o kadar iyi yardımcı olabiliriz. Fakat umursamıyorsak veya aşırı yorgun ya da tembelsek, bir kimseye yardımcı olma becerimiz son derece sınırlı olur. O halde çalışırken sürekli ben ve benim kişisel sorunlarım şeklinde düşünmemeli, karşımızdakine gerçekten önem vermeliyiz. Bu da işimizi etkisiz kılacak, işimiz için yıkıcı veya zararlı olacak şekilde düşünmekten kaçınmayı gerektirir. “Of, evde şu sorunum var, bu sorunum var” diye düşünürsek, dikkatimizi sorumlu olduğumuz kişiye veremeyiz.

Aşırı Duygusal ve Duyguların Etkisi Altında Hareket Etmek

İşimizin etkisini azaltacak pek çok zihin ve duygu durumu vardır. Az önce bahsettiğim rahatsız edici duyguların yanı sıra, kimilerinde görülen aşırı duygusal olma durumu söz konusudur. Aşırı duygusal olup kuvvetli hislerin etkisine kapılırsak, örneğin bir kazada yaralanmış kişilerle, vs. çalışırken, söz gelimi kendimiz de ağlamaya başlar ve söz konusu kişiye yardım edemeyiz. Bu, iki aşırı uç arasında çok hassas bir dengeyi tutturmak gerekir. Bu iki aşırı uçtan biri duygusal olarak soğuk olmak, hiçbir şey hissetmemektir. Diğeri ise, her şeye aşırı duygusal bir tepki vermek, bunun sonucunda gerçekten işimizi yapamaz duruma gelmektir.

Donup hiçbir şey hissetmemek gibi bir aşırılığa kaçmamak için unutmamamız gerekir ki insan temasına herkes sıcaklıkla yanıt verir. Kimse makine gibi biri tarafından tedavi edilmek istemez. Örneğin hastanede yatan bir kimseye gülümsemek, yalnızca elini tutmak gibi şeyler işinize sıcak ve insani bir dokunuş katar ve bu başkalarına yardımcı olmak için son derece önemlidir.

Öte yandan, aşırı duygusalsak, bu aşırı duygusallığın esasında yalnızca kendimizle ilgilenmek olduğunu idrak etmemiz gerekir: “Of artık dayanamayacağım. Bu çok fazla. Bu korkunç bir şey.” Burada esasında kendimizi düşünüyoruzdur. Gerçekte karşımızdakini düşünmüyoruzdur. Buna karşılık olarak kendimiz nasıl hissettiğimizi düşünüyoruzdur. Çocuğumuzun canı yandığında histerik olup sürekli ağlayıp durursak, çocuğa bile yardımcı olamaz ve hatta onu korkuturuz. Çocuğumuzu sakinleştirmek için bizim de sükunetimizi kaybetmememiz ve (diyelim ki bir yerini kestiyse ve kestiği yer çok kanıyorsa) ona yardım etmek için yapmamız gerekeni net bir şekilde düşünebilmemiz gerekir.

Şu anda bahsettiğim tüm bu hususlar yapıcı davranışlarda bulunmaya dair etik öz disiplin kategorisine girer. Diğer bir deyişle, bahsettiğimiz bu türde aşırı uçlara kaçmamak için bize yardımcı olacak bu yöntemler konusunda kendimizi eğitmemiz gerekir. Yapıcı davranış yalnızca sürekli bir eğitim değil, aynı zamanda başkalarına etkili ve dengeli bir biçimde yardımcı olmak için gereken duygusal becerileri geliştirmek üzere kendi üzerimizde de çalışmak demektir. Budizm de bu alanda bize yardımcı olabilecek çok çeşitli yöntemler sunar.

Tembelliği Yenmek

Üçüncü türdeki etik öz disiplin olan başkalarına yardım etme konusuna gelince, bunu yapabilmek için elbette tembelliğimizi yenmemiz gerekir. Tembelliğin pek çok yönü vardır. Bunlardan biri başka şeylerin dikkatimizi dağıtmasıdır. Örneğin, “En sevdiğim televizyon programı başlıyor; onu izlesem iyi olacak çünkü gerçekten de kalkıp sana yardım etmektense onu izlemeyi tercih ederim” diye düşünürüz. Yahut oldukça önemsiz şeylerin dikkatimizi dağıtmasına izin vermek de bir tür tembelliktir. “Kalkıp işe gitmektense biraz daha yatakta yatmayı tercih ederim.” Bu tembelliktir, değil mi?

Tembelliğin bir diğer şekli de yapılacak işleri sürekli ağırdan alarak şimdi yapmayıp hep daha sonraya ertelemektir. Herhangi bir iş yapmamız gerekiyorsa, herhalde hepinizin bildiği gibi, o iş sürekli birikip büyüdükçe büyür. Önümüze, örneğin e-posta gibi, bilgisayarımıza veya masamıza gelen işleri zamanında halletmezsek bunlar giderek sürekli büyüyerek sonunda bizi çığ gibi ezer ve yapacak o kadar çok şey olduğundan hiçbir şey yapamaz hale geliriz. Yoğun ve zorlu bir meslek seçtiysek, işleri yarına erteleyemeyiz. Her günün işlerini o gün halletmemiz gerekir.

Elbette bu şevkle sebat etmeyi gerektir. Sebat, yorulduğumuzda bile yaptığımız işe devam etmek, o işi bitirmektir. Fakat artık gerçekten de durup dinlenmemiz gereken bir an vardır çünkü artık işimizle veya başkalarıyla etkin bir şekilde ilgilenemez oluruz; gerçekten de çok yorgun düşeriz. Uzun bir süre boyunca yaptığımız işe devam edebilmek için en önemli ilkelerden biri ne zaman dinlenmemiz gerektiğini bilmek ve suçluluk hissetmeksizin dinlenebilmektir. Fakat bu tabii ki aşırıya kaçıp kendimize bebek muamelesi yaparak dinlenmenin dozunu kaçırmak demek değildir. Yalnızca çalışmaktan daha keyifli diye dinlenmek de bir tür tembelliktir.

Dinlenmek ayrıca bizi neyin rahatlatacağını ve enerjimizi tazeleyeceğini yeterince iyi bilmeyi de gerektirir. Bu bazıları için kestirmek veya uyumak şeklinde olabilir. Bazıları da dışarı çıkıp biraz temiz hava alır veya yürüyüşe çıkar. Yine bazıları da dinlenmek için film veya televizyon izler. Başkaları yemek yaparak dinlenir. Her birimizin rahatlatıcı bulabileceği o kadar çok şey vardır ki: okumak veya herşey olabilir, fark etmez. Önemli olan kendimizi tanımak ve ne zaman dinlenmemiz gerektiğini ve neyin bizi rahatlatacağını bilmek ve buna ek olarak, yeterince dinlendiğimizde, kalkıp tekrar işe koyulacak disipline sahip olmaktır.

Bizi tekrar iş başı yapmaktan alıkoyan şeylerden biri de “Hiç içimden gelmiyor” diye düşünmektir. Buna karşı motivasyonumuz üzerinde çalışmamız gerekir. Başkalarına yardımcı olmaya çalışıyoruz. Yaptığımız şey başkalarına yardımcı olmaktadır. Yardıma ihtiyacımız olduğunda, güvendiğimiz kişinin aşırı meşgul veya yorgun olmasından ya da bize yardım etmek için önce seyrettiği televizyon programının bitmesini beklemesinden hoşlanmayız. Nasıl ki yardımına ihtiyaç duyduğumuz birinin bu şekilde davranmasından hoşlanmıyorsak, bize güvenen kişiler de bu şekilde davrandığımızda bizim için aynısını hissederler. Bu çok önemli bir Budist yöntemdir: kendimizi karşımızdakinin yerine koymak ve biri bize bizim ona davrandığımız gibi davranıyorsa bizim kendimizi nasıl hissedeceğimizi düşünmek.

İki türdeki tembellikten, yani önemsiz şeylerin dikkatimizi dağıtmasına izin vermek ve işleri sürekli ertelemek şeklindeki iki tembellikten bahsettik. Üçüncü türdeki tembellik ise yetersizlik hissidir: “Yeterince iyi değilim. Bunu yapamayacağım. Bu çok fazla.” Bu büyük bir engeldir. Gerçekten de bir kimseye yardım etmek için ne yapacağımızı bilemeyebiliriz. Bunlar olabilir. Aslında söz gelimi sosyal hizmetlerde çalışıyorsak, bu sık sık başımıza gelebilir. Fakat “Ben yetersizim, bir işe yaramam” diye düşünüp kendimizi psikolojik ve duygusal olarak paralamak hiçbir işe yaramaz çünkü bir tür tembelliktir. Daha çok uğraşmadığımız ve yalnızca “Yeterince iyi değilim” diye düşünmekle yetindiğimiz için tembelliktir.

Hiçbirimiz Buddha değiliz, en azından şimdilik. Dolayısıyla da başkaları için en iyisinin ne olduğunu bilmeyiz. Hata yaparız, insanız. Fakat önemli olan denemeye devam etmek, tembellik yüzünden vazgeçmemektir. Ayrıca, etkili bir çözüm üretemiyorsak, yardım etmek konusunda danışabileceğimiz birileri varsa onlara danışmak gerekir. Bakım sunduğumuz kişilere yardımcı olmak için sorumluluk almamız gerekmekle beraber, “Ben kutsal cankurtaranım ve herkesi kurtaracağım” diye düşünerek aşırıya kaçmaktan da kaçınmamız gerekir. Bu kolaylıkla herkesi kendimize bağımlı ve minnettar kılmaya yönelik bilinçsiz bir güdüye dönüşebilir: karşımızdakini kurtarmışızdır ve bu yüzden ona biz değil de bir başkası yardım edecek olsa kıskançlık ve hasetle dolarız. Fakat motivasyonumuz gerçekten de karşımızdakinin faydalanması ve yardım görmesiyse, o zaman kimin yardım ettiğinin bir önemi kalmaz. Bu kişiye gerçekten yardım edemediğimizi görürsek – yani bunu gerçekten nesnel olarak görürsek – gururlu davranmamamız ve gururumuzun bizi ona bizden daha iyi yardımcı olacağını düşündüğümüz bir başkasını önermekten alıkoymasına izin vermememiz gerekir.

O halde motivasyonumuzu yeniden olumlamak Budizm’de tekrar tekrar vurgulanan son derece önemli bir yöntemdir. Burada herhangi türde bir sosyal hizmetlerde çalışmaktaki motivasyonumuz karşımızdakine sorunu konusunda yardımcı olmak, problemi ne olursa olsun ondan kurtulmasını sağlamaya çalışmaktır. Bu, bunu yapanın illa ki kendimiz olacağı anlamına gelmez ama aynı zamanda, dediğim gibi, sorumluluk alırız: “En iyi şekilde yardımcı olabilmek için elimden geleni yapacağım."

Sevecen Tutum Geliştirmek

Etik büyük oranda sevecen tutum dediğimiz şeye sahip olmaya bağlıdır: “Davranışımın başkaları üzerindeki etkisini umursuyorum.” Mesele yalnızca işimizi yapmak, maaşımızı almak ve başkalarını veya yaptığımız şeyin gerçekten de yardımcı olup olmadığını umursamamak değildir. Davranışımızın kendimiz üzerindeki etkisini de düşünmemiz gerekir. Bu sevecen tutum neden-sonucu gerçekten anlamaya ve ciddiye almaya dayanır. Belli bir şekilde, belli bir motivasyonla hareket ederiz ve bunun da belli türde bir etkisi olacaktır ve bir etkisi olduğuna da bütünüyle inanıyoruzdur. Bir konuda ciddi olmak ve onu umursamak budur. Yaptıklarımızın gerçekten de hem başkaları üzerinde hem de kendi üzerimizde etkisi vardır.

O halde başkalarına yardımcı olmaya ilişkin etik disiplin olan bu üçüncü türdeki etik disiplinde en önemlisi sevecen tutuma sahip olmaktır. Fakat sevecen tutum yapıcı davranışların ve bu tür etik disiplinin de temelinde yatan tutumdur: Örneğin, “İşimde etkili olmayı umursuyorum; dolayısıyla eğitimime ve alıştırmalarıma devam etme disiplinini edineceğim” deriz. Bu sevecen tutum aynı zamanda yıkıcı davranışlardan kaçınmaya yönelik etik disiplinin de temelinde yatan tutumdur. “ Davranışımın başkaları ve kendim üzerindeki etkisini önemsediğim için, zarara yol açmak istemiyorum.” Daha spesifik olarak: “Öfke, çekim, naiflik veya kıskançlığın etkisi altında hareket ederek zarara yol açmak istemiyorum,” vs. deriz. Gurur ise “Nasıl yardım edeceğimi bilmesem de, bilir gibi yapıyorum” demektir.

Bu sevecen tutuma sahip olmak için temel bir değer anlayışına, etik değerlere sahip olmamız ve iyi niteliklere ve bunlara sahip olanlara karşı da saygı duymamız gerekir. Diğer bir deyişle, kendi alanımız olan başkalarına yardım etme işinde kusursuz olanlara karşı hayranlık besleriz; ister Rahibe Teresa’yı ister bir başkasını düşünelim, bu kişiye büyük bir hayranlık ve saygı duyarız; onu kendimize örnek alırız. Bize kendi alanımızda esin verecek, hayranlık besleyip örnek alabileceğimiz bir figüre sahip olmak son derece önemlidir. Bu kimseyle gerçekten tanışmış olup olmadığımızın bir önemi yoktur. Fakat bu kişiye hayranlık besleriz çünkü bir değer anlayışımız vardır. Bu kişinin yaşamının değerli olduğunu ve ona saygı duyduğumuzu düşünürüz. Ayrıca kendimiz de onun gibi olmak için gereken temel işlevsel malzemelerin hepsine sahip olduğumuzu idrak ederiz. Budist öğretilerde Buddha doğası etmenleri diye bahsedilen de budur. “Bir bedenim var. İletişim kurma becerim var. Kalbim ve hislerim var. Zekam var: bir şeyleri anlayabilir, çözebilirim. Becerilerim var. Öğrenme yetim var.” O halde kendi içimizde tüm bu niteliklere sahibiz. Bunlar bizim işlevsel malzememizdir. Böylece bu esin verici figürler gibi olabileceğimizin idrakına vararak kendimize saygı duyar, öz haysiyet geliştirir ve böylece davranışımızın etkisini gerçekten umursar ve etik öz disiplin pratik edebiliriz. “Elbette her zaman daha iyisini yapabilirim. Elbette yardımcı olabilirim” diye düşünür ve bunu olumlu bir değer kabul ederiz.

İşte sosyal hizmet yolunda etiğin rolü hakkında, Budist öğretilere dayanarak düşündüklerim bunlar. Çalışmalarınızda seçtiğiniz alan buysa, bu gerçekten de olumlu bir şey yapmak, yaşamınızla müthiş bir katkıda bulunmak için harika bir fırsat sunar. Bu türde bir iş yapmak yaşamı çok anlamlı ve değerli kılar çünkü gerçekten de başkalarına faydamız dokunur. Yaşadığım yer olan Almanya, Berlin’de bu tür işlerde çalışan birkaç öğrencim var. Öğrencilerimden biri ağır zihinsel engelli kişilere yönelik bir bakım evinde çalışıyor. Down sendromu gibi sorunları olan çocuklara bakıyor, onların yaşamlarına yardımcı olmaya çalışıyor. Bir başka öğrencim de engelli yaşlılarla çalışan bir hemşire. Bunlar harikulade mesleklerdir. Kuşkusuz müthiş bir sabır, müthiş bir disiplin gerektirir ama buna değer. Ayrıca tabii ki güçlü bir etik anlayışına sahip olmak gerekir. Bu yüzden yaşamınızda seçtiğiniz istikamet buysa size hayranlık duyuyorum.

Örneğin kuşku gibi rahatsız edici zihin durumlarıyla baş etmemize yardımcı olabilecek Budist yöntemler var mıdır?

Bu biraz paranoyaya doğru gidiyor; sürekli “Herkes bana karşı. Gerçek niyetleri ne acaba?” gibi şeyler düşünmek. Burada iki husus söz konusudur. Birincisi bizi bir kimsenin bize karşı olduğunu, bize zarar vereceğini düşünerek kaygılanmaya iten özgüvensizliktir. Özgüven eksikliğidir. Diğeri ise aşırı duyarlılık, aşırı tepkiselliktir.

Özgüvensizliğin üstesinden gelmek için pek çok düzeyde çaba gösterebiliriz. Bir tanesi genel olarak yaşamda olan biten her şeyle baş etme becerimize güvenmektir. Shakyamuni Buddha’nın sunduğu örneği burada çok faydalı buluyorum. “Buddha’yı da herkes sevmiyordu, o zaman kendimden ne bekliyorum ki? Herkesin beni sevmesini mi bekliyorum?” Bu tamamıyla gerçek dışıdır. Herkesi memnun etmek imkansızdır. Buddha bile bunu yapamamıştı, o halde benim de herkesi memnun etmeyi ve herkesin beni sevmesini beklememem gerekir. Elimden gelenin en iyisini yaparım – iyi niyetli davranırım – bunu sevip sevmemeleri de onların sorunudur. Ben bunu çok faydalı buluyorum. Ayrıca tabii ki ne kadar çok alıştırma yaparsak, yaşlandıkça o kadar deneyim kazanır ve genel olarak kendimizi biraz daha güvende hissederiz. Gençken, henüz ergenken, başkalarının onayına ihtiyaç duymak, insanların sizi sevmesini istemek, vs. anlamında daha da özgüvensiz hissetmek oldukça doğaldır.

Sahip olduğumuz iyi nitelikleri yeniden olumlamamız gerekir. Bu, kusurlarımızı yadsımak veya görmezden gelmek demek değildir ama bu kusurları gereğinden fazla ön plana çıkarırsak, o zaman çok ama çok büyük bir özgüvensizlik hissederiz. Fakat kimse yalnızca kusurlara sahip değildir; hepimizin iyi nitelikleri de vardır ve kendimize her daim bunları hatırlatmak önemlidir. Bu, iyi niteliklerimizle gurur duymak ve kibirle dolmak demek değil, belli bir öz güvene sahip olmak demekir.

Aşırı duyarlı olmak, aşırı tepki göstermek, şu veya bu yüzden çok fazla can sıkıntısı yapmak söz konusu olduğunda şöyle düşünmemiz gerekir: “Bunun kimseye bir faydası yok.” Bu bizim yaşamla baş edebilmemizi engeller ve etrafımızdaki herkese rahatsızlık verir. Söz konusu olabilecek tüm durumlarda, başkalarını ne kadar çok düşünürsek olaylara verdiğimiz duygusal tepkiler anlamında o kadar düşünceli, o kadar sakin oluruz. Burada genellikle anne örneğine başvurulur. Bir annenin herhangi bir şeye fena halde canı sıkılabilir ama çocukların yardıma ihtiyacı varsa – örneğin onlara yemek yapılması gerekiyorsa – sıkıntısını yener ve çocuklarına yardım etmek için ne gerekiyorsa onu yapmaya koyulur.