Chánh Ngữ, Chánh Nghiệp Và Chánh Mạng

Một trình bày về cách tu tập tam vô lậu học được gọi là “bát chánh đạo”. Chúng đơn thuần là tám loại hành trì được tu tập để giúp cho tam vô lậu học phát triển.
Có ba hành trì trong việc tu tập giới:

• Chánh ngữ – cách nói năng
• Chánh nghiệp – cách hành động
• Chánh mạng – cách sinh nhai.

Đối với việc tu tập thiền định thì cũng có ba chánh đạo:

• Chánh tinh tấn – để tiêu diệt tâm vọng tưởng tiêu cực và phát triển tâm thái thuận lợi cho thiền định.
• Chánh niệm – không buông bỏ động lực và đối tượng thiền định.
• Chánh định – duy trì sự chú tâm vào điều gì tích cực.

Đối với việc tu tập trí bát nhã thì có hai chánh đạo:

• Chánh kiến – những điều mà ta tin là sự thật, dựa trên sự phân biệt đúng đắn giữa những gì đúng và sai, hay có hại và có lợi.
• Chánh tư duy (động lực đúng đắn trong tư tưởng) – tâm thái tích cực là kết quả của chánh kiến.

Ở dạng phức tạp hơn, mỗi một chánh đạo trong bát chánh đạo có một cách áp dụng sai lầm mà ta cần phải loại bỏ, và một cách thực hành đúng đắn mà ta muốn áp dụng.

Cách chúng ta nói chuyện với người khác phản ảnh tâm trạng của mình. Nó tạo ra ảnh hưởng đối với cảm giác của người khác, cách họ nhận xét và đối xử với mình. Vì vậy nên mình cần phải biết cách nói năng nào là hữu hiệu và cách nào là có hại.

Khẩu Nghiệp Bất Thiện

Khẩu nghiệp bất thiện là dạng khẩu nghiệp tạo ra đau khổ và vấn đề:

• Nói dối – nói điều giả dối và lừa gạt người khác. Nếu chúng ta mang tiếng là người nói dối hay lừa gạt người khác bằng lời nói thì không ai dám tin tưởng mình, hay thậm chí không lắng nghe những gì mình nói. Điều này sẽ tạo ra hoàn cảnh bất cảnh.  
• Nói lời chia rẽ - nói xấu người khác với bạn bè hay người phối ngẫu của họ và cố hủy hoại mối quan hệ giữa hai người. Điều này khiến cho người khác tự hỏi liệu ta có nói điều gì xấu sau lưng họ không, và hủy hoại mối quan hệ của chính mình với người khác.
• Nói nặng lời – nói năng một cách hung dữ hoặc la lối và chửi rủa người khác. Khi mình sỉ nhục người khác bằng lời nói thì họ cũng sẽ đối xử với mình như vậy, và không muốn ở gần một người không ngừng la hét họ, trừ khi họ là người thích bị hành hạ.
• Nói lời vô nghĩa – nói lải nhải hoài, cắt lời người khác và nói lời vô nghĩa, hay nói lời thị phi. Kết quả là không ai xem trọng mình, họ sẽ nghĩ mình là người gây phiền phức. Ta sẽ phí thời giờ của mình và người khác.

Chánh Ngữ

Lời nói có tính cách xây dựng là điều giúp ta tránh bốn loại khẩu nghiệp sai trái trên đây. Kỷ luật ở mức độ thứ nhất là khi muốn nói điều gì không chân thật, muốn la mắng ai hay nói huyên thuyên thì mình sẽ nhận thức rằng đó là điều tiêu cực và tạo ra đau khổ, nên cố gắng không làm như vậy.

Điều này không dễ dàng chút nào, bởi vì bạn phải ngăn chận bản thân ngay vào lúc muốn mở miệng, trước khi thốt ra lời một cách bốc đồng. Nó giống như khi mình muốn ăn một cái bánh. Đôi khi, mình sẽ có cơ hội để ăn miếng thứ hai, nhưng trước khi cầm miếng bánh thì mình sẽ nghĩ, “Dù là mình muốn ăn, nhưng không cần phải ăn. Mình không cần ăn miếng bánh này, vì nó sẽ làm cho mình lên cân, và mình cần phải xuống ký.”. Đây là điều chúng ta nói đến, về mặt kỷ luật.

Khi cảm thấy muốn làm những điều như vậy thì ngài Tịch Thiên (Shantideva), vị thầy Ấn Độ thời cổ đại có lời khuyên mình nên trơ trơ như khúc gỗ. Tôi muốn la hét hay nói lời hung ác, nhưng tôi nhận ra rằng điều này sẽ làm cho bạn và tôi đều không vui, nên tôi không nói. Tôi chỉ trơ trơ như khúc gỗ. Tôi muốn nói chuyện đùa ngớ ngẩn, hay đưa ra một nhận xét dại dột, nhưng khi nhận ra nó chỉ là chuyện phiếm thì tôi không nói bất cứ điều gì. Nói chung là như vậy.

Mức độ kỷ luật thứ hai là khi bạn thật sự làm điều gì có tính cách xây dựng, nói lời có ích, thay vì nói lời tiêu cực. Điều này xuất phát từ nhận thức rằng điều này sẽ đem lại hạnh phúc, khiến cho mọi tình huống trở nên hài hòa hơn. Điều mà mình cần phải làm là nghĩ đến luật nhân quả.

Thật ra, việc trưởng dưỡng chánh ngữ đòi hỏi một nỗ lực có ý thức cao, và quyết tâm mạnh mẽ để nói lời chân thật, nhẹ nhàng, tử tế vào đúng lúc, với biện pháp thích hợp, và chỉ nói lời có ý nghĩa:

• Nên cố gắng không làm rộn người khác hoài, hay cứ gọi điện thoại hoặc gởi nhắn tin cho họ, đặc biệt là về những chuyện tầm thường như bạn đã ăn sáng món gì, hay nói chuyện thị phi. Đó là lời nhảm nhí vô nghĩa, chỉ làm rộn người khác.
• Biện pháp thích hợp là không nói quá nhiều, hay cố thuyết phục người khác về một điều gì một cách quá lố, đặc biệt là khi họ đã đồng ý với mình.

Dĩ nhiên, chúng ta cần phải sử dụng trí phân biệt. Chẳng hạn như khi nói lời chân thật, nếu có ai mặc một chiếc áo hay áo đầm xấu thì bạn không thể nói là “Nó thật là xấu”, bởi vì bạn sẽ làm cho người ấy buồn. Đôi khi, cần phải cẩn thận, nhưng cũng tùy theo người đó là ai. Chị của tôi vừa đến thăm tôi, và chị ấy mặc một cái áo sơ mi khi chúng tôi sắp sửa đi ra ngoài. Chiếc áo hơi chật, không vừa vặn lắm, nhưng chị ấy là chị của tôi, nên dĩ nhiên tôi có thể nói là nó nhìn xấu, nhưng nếu không phải là người thân trong gia đình thì khó mà nói được. Bạn sẽ không nói với cô bạn mới quen rằng, “Chị mặc áo này xấu quá. Thôi mặc áo khác đi”, dù đó có thể là sự thật.

Còn về lời nói nặng thì đôi khi mình cần phải nói điều gì mạnh mẽ. Nếu như con của bạn chơi với diêm quẹt hay hộp quẹt, hay thứ gì đó thì bạn cần phải răn dạy nó, nhưng đó không phải là lời nói nặng, vì động lực của bạn không phải là tâm sân. Vì vậy nên động lực thật sự là điều trên hết.

Các Ví Dụ Khác Về Khẩu Nghiệp Bất Thiện

Ta cũng có thể nới rộng phạm vi về cách ăn nói tiêu cực để không chỉ đề cập đến những gì mình nói với người khác, mà còn kể cả những điều mình tự nói với bản thân. Chúng ta có thể nghĩ đến những cách nói năng tiêu cực một cách bao quát hơn nhiều.

Nói dối cũng có thể bao gồm nói dối với người khác về cảm giác hay ý định của mình đối với họ. Ta có thể đối xử với người nào rất tốt và nói là mình thương họ, thậm chí tự lừa gạt mình để tin rằng mình thật sự thương họ, trong khi mình chỉ muốn tiền hay thứ gì của họ. Trên phương diện nào đó thì đây là điều gian dối. Dĩ nhiên là mình không thể nói với họ là “Thật ra tôi không thương bạn, tôi chỉ muốn tiền của bạn thôi”, bởi vì điều này không đàng hoàng, nhưng ta cần phải tự vấn lương tâm xem mình có chân thật về cảm giác và ý định của mình hay không.

Lời chia rẽ có thể là nói những lời khó chịu, khiến cho bạn bè lánh xa mình. Một số người lúc nào cũng phàn nàn, hay nói chuyện tiêu cực, và khiến cho mọi người lánh xa họ. Nếu như mình nói năng như vậy thì ai muốn ở gần mình? Hoặc là nói liên tu bất tận để người kia không có dịp nói bất cứ điều gì, kiểu này cũng khiến người khác lánh xa mình. Ai cũng đều gặp những người như vậy, và dĩ nhiên là mình không muốn gặp họ thường xuyên. Nói tốt về người khác và có thái độ tích cực càng nhiều càng tốt là điều tốt đẹp.

Việc nói nặng lời xảy ra khi mình không những sỉ vả người khác, mà còn lăng mạ bản thân. Khi mình nói người khác ngu xuẩn hay xấu xa thì dĩ nhiên, đó là điều tàn nhẫn. Nó cũng tàn nhẫn khi mình nói những điều này đối với bản thân. Chắc chắn là mình sẽ không thấy vui hơn, nên điều quan trọng là có thái độ tốt lành đối với chính mình, với cách mình đối xử với bản thân, cách mình đối thoại với chính mình.

Còn về lời nhảm nhí thì không nên kể những chuyện riêng của mình, những sự nghi ngờ, lo ngại, v.v… một cách bừa bãi. Có những điều mình không thể nói ra, hay không nên chia sẻ với người khác. Chẳng hạn, nếu có ai nói với bạn rằng họ là người đồng tình luyến ái, hay bị ung thư, và bảo bạn giữ bí mật thì bạn cũng nên làm như vậy. Thất hứa với những người tin tưởng mình thuộc về vấn đề nói nhảm nhí.

Thật ra chánh ngữ là nói năng một cách thích hợp, đúng lúc, đúng chỗ. Đôi khi, mình phải nói một cách trịnh trọng, còn có lúc thì xuề xòa. Chúng ta cần phải nói năng làm sao để cho người khác cảm thấy thoải mái. Khi giải thích điều gì cho một đứa bé thì bạn phải nói làm sao để cho nó hiểu, nhưng điều này cũng liên quan đến cách nói chuyện với người lớn và những người xuất thân từ các nền văn hóa khác, v.v…

Điểm thứ nhì trong bát chánh đạo là về ranh giới của hành động, đó là từ ngữ chuyên môn. Khi nói về ranh giới, chúng ta đang đề cập đến một giới hạn nào đó, như là “Tôi sẽ hành động tới mức đó thôi, không quá mức đó.”

Bất Chánh Nghiệp  

Hành động quá mức ám chỉ ba loại hành vi tiêu cực:

• Cướp đi mạng sống – giết hại chúng sinh
• Lấy những thứ không ai cho  – lấy những thứ không thuộc về mình, trộm cắp
• Có những hành vi tính dục không thích hợp.

Giết Hại

Điều này đơn giản là cướp đi mạng sống của chúng sinh. Nó không chỉ nói đến con người, mà còn bao gồm mọi loài thú, cá, côn trùng, v.v…  

Tôi nghĩ việc ngưng săn bắn và câu cá không phải là điều khó khăn đối với đa số chúng ta. Đối với một số người thì không giết hại côn trùng có thể khó khăn hơn. Có nhiều cách để tiếp cận vấn đề này mà không cần phải nói đến kiếp trước và kiếp sau, với ý nghĩ rằng, “Con ruồi này là mẹ của mình trong một kiếp trước.”. Điều đáng chú trọng là nếu như có con vật gì làm cho ta bực mình thì không nên giết nó theo phản ứng của bản năng. Điều này sẽ tạo ra thói quen muốn giết hại bất cứ chúng sinh nào mà mình ghét bỏ một cách hung bạo, vượt qua mức độ giết một con ruồi đang vo ve trên mặt bạn. Đối với ruồi hay muỗi thì khi chúng đậu trên tường, mình có thể chụp một cái ly để chúng bay vô ly, chêm một tờ giấy ở phía dưới để che miệng ly lại rồi đem cái ly ra ngoài nhà và thả chúng ra. Trong rất nhiều trường hợp, chúng ta có thể tìm ra cách có tính cách hòa bình, bất bạo động, để đối phó với những chúng sinh mà mình không ưa thích.

Bạn sẽ phải học cách chung sống với côn trùng, nếu như bạn sống ở Ấn Độ, như tôi đã từng sống ở đó. Nói đơn giản là không có cách nào để dẹp hết côn trùng ở Ấn Độ. Tôi đã từng tưởng tượng ra một chiến dịch quảng cáo cho các công ty du lịch: “Nếu bạn yêu thích côn trùng thì bạn sẽ thích Ấn Độ!”. Khi mới dọn đến Ấn Độ, tôi không thích côn trùng chút nào, vì đã quen sống trong một môi trường khác biệt, nhưng tôi lại mê khoa học giả tưởng. Tôi tưởng tượng nếu mình đến một hành tinh xa xôi, và sự sống ở đó tồn tại trong dạng côn trùng như thế này mà tôi chỉ muốn đè bẹp chúng thì thật là tàn nhẫn! Nếu như đặt mình vào địa vị của côn trùng thì bạn sẽ bắt đầu tôn trọng chúng như một hình thức của sự sống, bởi vì nói cho cùng thì chúng chỉ sống cuộc đời của chúng thôi.

Hiển nhiên là có những côn trùng nguy hại, giống như những người nguy hiểm, và đôi khi, mình phải sử dụng biện pháp mạnh để kiểm soát chúng. Tuy nhiên, tốt hơn hết là nên sử dụng phương pháp hòa hoãn trước, dù đó là mâu thuẫn giữa người và người, hay là một căn nhà có đầy kiến, hoặc gián, nhưng hãy nghĩ đến trường hợp châu chấu phá hoại mùa màng của mình. Động lực là vấn đề lớn nhất. Ví dụ là một tiền kiếp của Đức Phật, khi ngài là thuyền trưởng của một chiếc tàu. Có một người âm mưu giết tất cả mọi người trên tàu, và Đức Phật thấy không có cách nào để ngăn chận cuộc thảm sát lớn này một cách êm thắm, ngoài cách duy nhất là giết người này, nên ngài đã giết người ấy, nhưng với động lực của lòng bi mẫn, chứ không phải vì lòng sân hận hay sợ hãi, để cứu mạng những người trên tàu, và giúp cho người này khỏi tạo ra ác nghiệp lớn. Tuy nhiên, Đức Phật cũng thừa nhận rằng mình đã giết người, và điều này vẫn là một hành động tiêu cực, nên ngài quyết định rằng “Tôi sẵn sàng chấp nhận nghiệp quả của hành động này, để cứu những người khác.”.

Thế thì điều cần phải làm là giết những côn trùng phá hoại mùa màng như châu chấu, để bảo vệ mùa màng với lòng bi mẫn, thay vì sân hận hay sợ hãi, hay vì muốn lời to nhờ thu hoạch tốt, thì hệ quả của hành động này sẽ nhẹ hơn là giết hại côn trùng vì lòng sân hận. Tuy nhiên, cũng như trường hợp của Đức Phật, điều quan trọng là thừa nhận điều này là một hành vi tiêu cực, và sẵn sàng chấp nhận hậu quả.

Trộm cắp

Phần đông,  người ta bám chấp vào sinh mạng của mình hơn là của cải, nhưng nếu bạn ăn cắp tài sản của người khác thì điều này vẫn tạo ra nỗi khổ cho cả hai bên, đặc biệt là khi kẻ trộm cứ canh cánh lo sợ, “Liệu mình có bị bắt quả tang hay không?”.

Hiện tại, điều mình muốn là thoát khỏi khó khăn. Nếu như bạn giết một con cá hay côn trùng thì hiển nhiên, đó là vấn nạn của chúng sinh này, nhưng chúng ta cũng có vấn đề, vì nếu như côn trùng làm phiền mình thì mình luôn luôn lo lắng là mấy con muỗi chiếm cứ không gian của mình, và nửa đêm phải thức dậy để đập muỗi. Đó là một tâm trạng khó chịu. Nếu như dùng phương pháp hòa hoãn để giải quyết vấn đề thì lòng mình sẽ thanh thản hơn.

Trộm cắp cũng vậy, bởi vì bạn phải lén lút, và lo sợ bị bắt quả tang. Nó dựa trên cơ sở của dục vọng mạnh mẽ, khi mà bạn không có đủ kiên nhẫn đi làm việc có tiền để mua sắm thứ đó, nên cứ lấy đồ của người khác.

Còn có những ví dụ về giết hại hay trộm cắp với động lực đối nghịch:

• Bạn có thể giết hại vì tâm chấp thủ và tham lam, có thể vì rất muốn ăn thịt một con thú nào, hay ăn cá. Nếu như hoàn toàn không có thứ gì khác để ăn là một chuyện, còn nếu như có những thứ khác để ăn thì lại là chuyện khác.
• Bạn có thể trộm cắp vì lòng sân hận, bởi vì muốn làm tổn thương một người nào đó, nên bạn lấy món gì của họ.

Hành vi tính dục không thích hợp

Đây là đề tài khó nói, bởi vì đối với đa số thì lực đẩy mạnh mẽ đằng sau hành vi tính dục là tâm khát ái. Đạo Phật đưa ra giải thích về phương châm căn bản về những điều nên tránh, đó là:

• Làm hại người khác bằng hành vi tính dục, bao gồm việc hãm hiếp và xâm phạm người khác
• Tạo áp lực với người khác, ngay cả bạn tình của mình, để giao hợp với họ, dù họ không muốn
• Giao hợp với bạn tình của người khác, hay giao hợp với người khác khi mình đã có bạn tình. Dù có cẩn thận thế nào đi nữa thì điều này luôn luôn tạo ra rắc rối, phải không?

Đối với hành vi tính dục không thích hợp thì có nhiều khía cạnh khác, nhưng ý tưởng đằng sau là mình không thể hành động như loài thú. Một con thú sẽ nhảy lên mình của một con thú khác bất cứ lúc nào nó muốn, không cần biết có ai ở đó hay không. Chúng hoàn toàn chịu sự khống chế của dục vọng và khát tình, đó là điều mà mình muốn tránh.

Rồi thì điều mà mình muốn làm là có những giới hạn và quyết tâm hạn chế hành vi tính dục của mình trong giới hạn đó, không đi quá mức. Những giới hạn mình đặt ra có thể liên quan đến nhịp độ, thể loại hành vi tính dục, tư thế giao hợp, hay bất cứ điều gì. Điểm chính là có một số kim chỉ nam về cách sinh hoạt đời sống tình dục, chứ không chỉ làm bất cứ điều gì mình thích vào bất cứ lúc nào, ở bất kỳ nơi nào, với bất cứ ai, như một con thú. Điều này thật sự vô cùng quan trọng về mặt đạo đức. Kỷ luật bản thân là tránh vượt qua giới hạn mình đã đặt ra, bởi vì chúng ta hiểu rằng việc đi quá mức chỉ là vì dục vọng, mà dục vọng là nguyên nhân của vô số vấn đề.

Dùng Những Chất Say

Sử dụng những chất say không thuộc về hành vi tiêu cực, nhưng bỏ được chúng là điều rất quan trọng đối với việc phát triển tinh thần.

Chúng ta muốn phát triển định tâm, muốn phát triển kỷ luật, nhưng khi say rượu thì mình mất hết mọi kỷ luật, đúng không? Khi sử dụng ma túy hay marijuana thì mình mất hết sự tập trung tinh thần. Tâm mình sẽ đi lang thang và đầy hoang tưởng. Nếu như nhìn vào ảnh hưởng của các loại ma túy hay rượu, và so sánh chúng với những yếu tố mà mình muốn đạt được về phương diện phát triển bản thân thì ta sẽ thấy rằng cảm giác lâng lâng hay say sưa và những yếu tố này là hai điều mâu thuẫn với nhau. Ma túy và rượu không chỉ tạo ra chướng ngại trong thời gian mình bị say hay sống trong ảo giác, mà còn tạo ra ảnh hưởng tàn dư, như cảm giác uể oải, mệt mỏi! Vì vậy, nếu như có thể giới hạn việc sử dụng những chất này thì tốt, và dĩ nhiên, nếu như bỏ những thứ này luôn thì tốt nhất.

Chánh Nghiệp

Một khía cạnh của việc rèn luyện bản thân là không tạo tác những hành vi tiêu cực. Một khía cạnh khác là hành động một cách tích cực, và điều này được gọi là “chánh nghiệp”.

Thế thì bạn sẽ giúp bảo tồn sự sống, thay vì giết hại chúng sinh. Việc áp dụng hành vi này một cách rộng rãi hơn là không hủy diệt môi trường, mà là chăm sóc nó, để thú vật và cá có thể sinh sống một cách tự do. Cho heo ăn, nếu như bạn có nuôi heo, để chúng lớn lên, chứ không phải vỗ béo để ăn thịt, đó là cách bảo tồn sự sống. Cho chó ăn, đó là một cách bảo tồn sự sống! Điều này cũng bao gồm những việc như chăm sóc người bệnh, hay giúp đỡ những người đau khổ.

Hãy nghĩ đến con ruồi hay con ong bay vào phòng bạn. Thật ra nó không muốn ở trong phòng. Nó muốn bay ra ngoài, nhưng không biết làm sao để ra, nên nếu mà bạn giết nó chỉ vì nó lỡ bay vào phòng mình thì đó là một cử chỉ không đẹp, phải không? Bạn có thể giúp cho nó bay ra ngoài bằng cách mở cửa sổ và nói “shoo” hay là gì đó, đó là cách bảo tồn sự sống, và con ong cũng muốn sống! Nếu có con chim bay lạc vào phòng thì bạn sẽ không lấy súng bắn nó, đúng không? Sự khác biệt giữa con ong và con chim chỉ là kích cỡ, hình thù và âm thanh của chúng. Nếu không muốn ruồi bay vô phòng thì đừng mở cửa sổ, hay là dùng cửa lưới!

Còn về không trộm cắp thì chánh nghiệp là bảo vệ tài sản của người khác. Nếu ai cho bạn mượn món gì thì hãy cố gắng đừng làm hư hại nó. Bạn có thể giúp người khác sở hữu những món đồ tốt.

Thay vì có hành vi tính dục không thích hợp, bao gồm không chỉ việc giao hợp với người khác, mà còn cả việc thủ dâm. Chúng ta nên nhẹ nhàng và tử tế, không hành động như chó động cỡn.

Các Thí Dụ Khác Về Hành Động Đúng Và Sai

Nếu như bàn luận thêm thì mình sẽ thấy có nhiều khía cạnh khác liên quan đến ba loại hành vi này. Chẳng hạn như việc nới rộng hành vi không giết chóc là không đối xử với người khác một cách tàn bạo. Điều này không chỉ bao gồm không đánh đập người khác, mà còn có nghĩa là không bóc lột hay thúc đẩy họ làm những điều có thể tạo ra nguy hiểm cho họ. Mình cũng có thể áp dụng nguyên tắc này cho chính bản thân, ví dụ như không nên ngược đãi bản thân vì làm việc quá độ, hay không nên ăn uống thiếu dinh dưỡng, hay ngủ quá ít. Chúng ta thường nghĩ đến cách mình đối xử với người khác, nhưng việc xem xét cách mình đối xử với bản thân cũng quan trọng.   

Còn về trộm cắp thì không chỉ là ăn cắp tài sản của người khác, mà còn bao gồm việc sử dụng đồ của người khác mà không xin phép, ví dụ như dùng điện thoại của người khác để gọi một cú điện thoại tốn nhiều tiền, hay tự tiện dùng thức ăn trong tủ lạnh của người khác mà không xin phép, lén vào rạp chiếu phim để khỏi mua vé, hay không đóng thuế. Trốn thuế là điều mà người ta không thích nghe. Đó là trộm cắp. Mình có thể lý luận rằng, “Tôi không muốn đóng thuế vì chính phủ sẽ dùng tiền đó để tài trợ cho chiến tranh và mua vũ khí”, nhưng trên thực tế thì nó cũng được dùng cho việc mở mang đường sá, xây dựng nhà thương, trường học, v.v… Nếu như muốn có những tiện nghi đó thì bạn phải đóng thuế.

Còn việc hạ tải phần mềm hay video mà mình không được phép hay vi phạm bản quyền thì sao, đây có phải là trộm cắp không? Tôi nghĩ đó là hành vi trộm cắp, đặc biệt là khi người ta ghi rõ là “Nếu như không trả tiền thì không được hạ tải”, thì điều này quá rõ ràng, không có cách nào để bào chữa đó không phải là hành vi trộm cắp. Tuy nhiên, nguyên tắc ở đây là đặt ra ranh giới. Có nhiều mức độ giữa hai thái cực, giữa việc làm bất điều gì mình muốn mà không nghĩ đến hậu quả, và không làm gì cả. Đối với việc trộm cắp thì mình có thể nói rằng, “Tôi sẽ không đi ăn cướp nhà băng hay cửa hàng, nhưng đối với việc hạ tải những thứ cần dùng mà không trả tiền thì hiện giờ mình chưa tránh được.”. Ít nhất điều này tạo ra một ít giới hạn, nhưng thừa nhận việc hạ tải mà không trả tiền là trộm cắp vẫn là điều quan trọng. Có một sự khác biệt lớn giữa việc hạ tải các thứ cần dùng khi bạn có tiền để mua, và khi bạn không có tiền. Nếu như bạn có tiền mà không muốn bỏ tiền ra để mua đồ, chỉ vì muốn hà tiện hay chơi khăm thì đó là vấn đề nghiêm trọng hơn. Đây là điều mình nên tránh.

Đối với việc trộm cắp thì nên xem xét bản thân, và có thể ngưng xài tiền vì những điều vô bổ, chẳng hạn như cờ bạc là phung phí tiền của. Cũng không nên hà tiện với bản thân, khi mình có khả năng tài chánh. Bạn có tiền để ăn uống đàng hoàng và mua thực phẩm tốt, nhưng lại hà tiện và mua thực phẩm rẻ nhất, kém phẩm chất nhất. Điều này gần giống như trộm cắp với chính bản thân mình!

Đối với hành vi tính dục không thích hợp, điều này không chỉ đề cập đến việc tạo áp lực với người khác hay người bạn đời, mà còn bao gồm việc chấm dứt những hành vi tính dục có thể làm hại sức khỏe của mình về mặt thể chất hay tâm hồn. Chẳng hạn như khi gặp một người rất hấp dẫn và bạn muốn có quan hệ tình dục với họ, nhưng vấn đề là họ có đủ thứ vấn đề về mặt tình cảm, cũng như những khó khăn khác, nên bạn biết là sẽ có nhiều rắc rối sau này, nếu như bạn cặp với họ. Vậy thì không nên quan hệ với họ, để bảo vệ cho sức khỏe của mình. Chúng ta không nên để cho dục vọng lôi kéo, chỉ vì ai đó nhìn rất đẹp!

Phải Làm Gì Khi Đã Đi Quá Giới Hạn Mình Tự Đặt Ra

Đôi khi, khó mà tránh được vấn đề đi quá giới hạn mà mình đã đặt ra trong cách hành xử, nên Phật giáo đã đưa ra những pháp đối trị để giải quyết những trường hợp như vậy:

• Thừa nhận điều mình đã làm. Hãy trung thực với bản thân.
• Hối hận về hành động mình đã làm và ước gì bạn chưa hề thực hiện nó. Điều này khác với cảm giác tội lỗi, khi bạn nghĩ mình là một người tệ hại và không thể tha thứ cho bản thân.
• Quyết tâm cố gắng không lập lại hành vi ấy.  
• Khẳng định lại động lực của mình, rằng bạn không muốn vượt qua giới hạn, bởi vì điều này sẽ đưa đến đau khổ và tạo ra khó khăn.
• Áp dụng pháp đối trị. Chẳng hạn như, nếu như lỡ la hét với ai thì bạn có thể thành thật xin lỗi họ và giải thích rằng lúc đó bạn không được vui, hay vì lý do nào đó.

Điều này liên quan đến cách sinh nhai, một số cách sinh nhai có đạo đức, và một số khác thì không.

Bất Chánh Mạng

Điều này liên hệ đến việc tránh làm giàu từ các kỹ nghệ có hại, hay làm ăn theo cách có hại cho bản thân và người khác. Điều này bao gồm, chẳng hạn như:

• Sản xuất hay buôn bán vũ khí
• Giết thú vật, săn bắn, câu cá và giết hại côn trùng
• Sản xuất, buôn bán hay phục vụ ở nơi bán rượu hay ma túy
• Quản lý sòng bạc
• Xuất bản và phân phối sách khiêu dâm.

Những cách sinh nhai này làm hại người khác, hay trong trường hợp sách khiêu dâm thì khiến cho dục vọng của con người gia tăng. Thậm chí nếu như có nghề nghiệp chân chính thì điều quan trọng là có thái độ trung thực và tránh việc gian dối:

• Bán giá cao, muốn làm tiền khách hàng càng nhiều càng tốt
• Biển thủ, lấy tiền của công ty để xài
• Tống tiền, dọa nạt người khác để lấy tiền của họ
• Hối lộ
• Bóc lột người khác
• Quảng cáo lừa bịp
• Pha trộn thực phẩm hay sản phẩm để lấy lời nhiều hơn.

Có quá nhiều cách gian dối để sinh nhai! Chúng ta cần phải áp dụng đạo đức kỷ luật cho bản thân, để tránh cách sinh sống như vậy.

Chánh Mạng

Nên nhắm vào những cách sinh nhai một cách chân thật và làm lợi lạc cho xã hội, như là:

• Y khoa
• Công tác xã hội
• Thương mãi công bằng
• Sản xuất hay buôn bán các sản phẩm và dịch vụ có ích cho người khác.

Bất cứ ngành nghề gì cống hiến cho sinh hoạt lành mạnh của xã hội và phúc lợi của người khác đều rất tốt. Ngoài ra, chúng ta nên:  

• Không lường gạt người khác, hay ra giá quá cao
• Ra giá phải chăng, để có lời, nhưng vừa phải thôi
• Trả lương tốt cho nhân viên, để không bóc lột họ.

Một điều mà mọi người thường nêu ra thắc mắc là vấn đề cấp thiết. Một lần nọ, tôi thông dịch cho một vị thầy Tây Tạng ở Úc, nơi có rất nhiều trườu, và có người hỏi rằng, “Ở tỉnh của con chỉ có một nghề duy nhất là nuôi trườu để cung cấp len và thịt trườu. Con nên làm gì? Con không thể dọn đến thành phố khác để tìm việc khác.”. Vị lama Tây Tạng nói rằng, “Điều chủ yếu là làm việc một cách trung thực, không lừa gạt ai, và không hành hạ thú vật, mà đối xử với chúng một cách tử tế, cho chúng ăn và chăm sóc chúng đàng hoàng.”.  Thế thì điểm chính là tử tế và thật thà.

Khi xem xét những lời khuyên từ bát chánh đạo thì không nên xem chúng như những điều lệ hạn chế bản thân, mà là ranh giới giúp mình tránh những hành vi tiêu cực, là những điều cuối cùng chỉ làm hại cho mình và người khác.