દુનિયા કેવી રીતે બદલવી

પરિચય

તમે એક કાર્યકર્તા છો! અભિનંદન. એક અર્થમાં, બુદ્ધ પણ એક કાર્યકર્તા હતા. તેમની જીવનકથા દર્શાવે છે કે તે સમયે તેઓ પણ દુનિયાની સ્થિતિથી કંટાળી ગયા હતા. તેમની યુવાનીનો મોટાભાગનો સમય તેમના પિતાના મહેલમાં સુરક્ષિત રીતે રાખવામાં આવ્યો હતો, અને જ્યારે તેઓ પહેલી વાર બહાર નીકળ્યા ત્યારે જ તેમને મહેલની દિવાલોની પેલે પારની અપાર વેદનાનો ખ્યાલ આવ્યો, જેમ આજે તમે સમાચાર જુઓ છો ત્યારે અનુભવો છો.

ભલે વેદનાનો સામનો કરવાથી બુદ્ધના આરામદાયક વિશ્વ દૃષ્ટિકોણ તૂટી ગયી, પણ તેનાથી તે ડર કે ઉદાસીનતાથી પાછા ફરિયા નહીં. હકીકતમાં, બુદ્ધનો પ્રતિભાવ એક કાર્યકર્તા જેવો હતો, જેથી તે બધા જીવોના વેદનાનો અંત લાવવા માટે આગળ આવ્યા. તેથી, બુદ્ધ અને તેમના ઉપદેશો આજે ઘણા યુવાનો જે તાકીદની ભાવના અનુભવે છે તેના જોડે સીધી વાત કરે છે, જે રાજકીય અસ્થિરતા અને આપણે જેને ખૂબ જ પ્રિય છીએ તેનું દેખાતું માનવ મૂલ્યોનું વધતું ધોવાણ.

દુનિયા કેવી રીતે બદલવી

તો, બૌદ્ધ ધર્મ પ્રમાણે, આપણે દુનિયાને કેવી રીતે બદલી શકીએ?

બૌદ્ધ ફિલસૂફીનો અભ્યાસ કરતાં, આપણને જાણવા મળે છે કે જવાબના વિવિધ પાસાઓ ઉભરી આવવા લાગે છે. પ્રથમ, વિશ્વની સ્થિતિથી કંટાળી જવું એ પોતેમાં ખરાબ બાબત નથી. હકીકતમાં તે તેનાથી વિપરીત છે. બૌદ્ધ ધર્મમાં, આપણે કંટાળી ગયેલા અનુભવના આ વળાંકને "ત્યાગ" કહીએ છીએ - જ્યારે આપણે બધું જોઈ લીધું હોય અને સ્વીકારીએ કે આપણી અગવડતાને હળવી કરવાનો પ્રયાસ કરતી બધી સામાન્ય રીતો હવે કામ કરતી નથી. તેથી, આપણે સક્રિયપણે એક અલગ દ્રષ્ટિકોણ શોધવાનું શરૂ કરીએ છીએ.

બુદ્ધે જે ઉકેલ શોધ્યો તે ખૂબ જ આમૂલ હતો. તેમણે પ્રશ્ન લીધો અને એક ક્રાંતિકારી નિવેદન આપ્યું: જો તમે વિશ્વને બદલવા માંગતા હો, તો તમારી જાત ને બદલીને શરૂઆત કરો. પહેલું પગલું એ છે કે "હું" ના આપણા સંકુચિત વિચારને કંઈક વધુ મહાનમાં બદલવો.

આપણી જાતના આ મહાન સંસ્કરણ તરીકે, આપણે આ નાના "હું" માટે નહીં, પણ દરેક માટે દુનિયા બદલવા માંગીએ છીએ. તે એક વિશાળ ખેંચાણ છે, ખરું ને? પરંતુ તેની સાથે, અંતિમ ધ્યેય દરેકના વેદનાનો અંત થી ઓછું નથી બનતું: ભૂખ, યુદ્ધ, બીમારી, બધી માનસિક અગવડતા અને પીડા ની વેદના. બધે બધું. આ વ્યાપક દ્રષ્ટિકોણ ફક્ત આપણા પોતાના ભલા માટે, સ્વાર્થી રીતે દુનિયાને બદલવાના મુદ્દાને ટાળે છે. બૌદ્ધ શાસ્ત્રો એવા વ્યક્તિને બોધિસત્વ તરીકે વર્ણવે છે જે દુનિયાને વેદનામાંથી મુક્ત કરવા અને બધા જીવોને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ તરફ દોરી જવા માટે નીકળે છે, જે અપાર કરુણાનું મન ધરાવે છે. કારણ કે આપણે બધા ખુશ રહેવાની ઇચ્છામાં સમાન છીએ, અને કોઈ પણ નાખુશ થવા માંગતું નથી, તે અનિવાર્ય બની જાય છે કે આપણે ફક્ત પોતાના ભલા માટે નહીં પણ દરેકના ભલા માટે દુનિયાને બદલવાનો પ્રયાસ કરીએ.

શૂન્યતા અને પરસ્પર નિર્ભરતા

તો, બોધિસત્વ દુનિયા બદલવા માટે ખરેખર શું કરે છે?

જ્ઞાનપ્રાપ્તિના માર્ગ પરના સ્નાતક બૌદ્ધ ઉપદેશોમાં બોધિસત્વ વિશ્વને સુધારવા માટે કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તે વિશે ઘણું બધું કહેવાનું છે. પરંતુ, તમને એક સ્વાદ આપવા માટે, આપણે "હું દુનિયાને કેવી રીતે બદલી શકું" ના પ્રશ્નને બદલીએ કે આ "હું" કોણ અથવા શું છે? અને "દુનિયા" ખરેખર શું છે? બૌદ્ધ ધર્મ એવો દ્રષ્ટિકોણ આપે છે કે "દુનિયા" અને "હું" આપણે વિચારીએ છીએ તેટલા સ્થિર નથી. બુદ્ધે આપણને આપણી ધારણાઓ પર પ્રશ્ન ઉઠાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા. તેમણે જોયું કે જ્યારે આપણે જેને "હું" કહીએ છીએ તેનું વિશ્લેષણ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે આપણા શરીર અથવા મનમાં કોઈ એક, નક્કર ભાગ શોધી શકતા નથી જે ખરેખર સ્વ છે. અને જેમ "હું" સ્થિર અને સ્વતંત્ર નથી, તેમ એક અપરિવર્તનશીલ, એકાધિકારિક "દુનિયા" કેવી રીતે હોઈ શકે જેને "આપણે" સુધારવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ? આપણે આ બાબતોનું જેટલું વધુ વિશ્લેષણ કરીએ છીએ તેટલું આપણે શૂન્યતા (ખાલીપણું) ના કેન્દ્રીય બૌદ્ધ ઉપદેશોથી ટેવાઈ જઈએ છીએ કે વસ્તુઓમાં સ્વ-સ્થાપિત અસ્તિત્વનો અભાવ હોય છે, અને આશ્રિત ઉત્પત્તિનો અભાવ હોય છે, કે બધું જ મોટી સંખ્યામાં કારણો અને પરિસ્થિતિઓ પર આધાર રાખીને ઉદ્ભવે છે, ફક્ત થોડી વસ્તુઓ પર નહીં. એ સમજીને, આપણે સમીકરણમાં કેટલાક કારણોનું યોગદાન આપવા માટે જે કંઈ કરી શકીએ છીએ તે કરીએ છીએ, પરંતુ આપણી જાત, દુનિયા અને આપણે શું કરી રહ્યા છીએ તેનો કોઈ મોટો મુદ્દો બનાવ્યા વિના.

શું બુદ્ધ નિષ્ફળ ગયા?

જોકે, આ એક ખૂબ જ પડકારજનક મુદ્દો છે. બુદ્ધે, તેમની મહાન કરુણા અને વિદ્વતાના આધારે, બધા જીવોના કલ્યાણ માટે અજોડ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. અને છતાં, આસપાસ જુઓ. યુદ્ધો ચાલુ રહે છે, અન્યાય ચાલુ રહે છે, અને આપણે દરેક જગ્યાએ વેદના જોઈએ છીએ. તો, મહાન બુદ્ધ-કાર્યકર્તાનું શું થયું? જો બુદ્ધનું લક્ષ્ય દરેકને વેદનામાંથી મુક્ત કરવાનું હતું, તો આપણે કેવી રીતે કહી શકીએ કે તેઓ સફળ થયા?

આ એક ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્ન છે, અને તેના જવાબની ઊંડાઈ બુદ્ધના ઉપદેશોની વ્યક્તિની સમજની ઊંડાઈ પર આધારિત છે. બુદ્ધે જાદુઈ છડી લહેરાવીને રાતોરાત દુનિયાને બદલી ન હતી - અને ખરેખર તે કરી પણ ના શકે. પરંતુ, અન્ય મહાન કાર્યકરોની જેમ - ગાંધી અથવા માર્ટિન લ્યુથર કિંગનો વિચાર કરો - તેમનો પ્રભાવ તાત્કાલિક પરિણામોથી નહીં, પરંતુ વિશ્વના પડકારોનો સામનો કરવાની એક સંપૂર્ણપણે નવી રીત પ્રદાન કરીને આવ્યો હતો. પરસ્પર નિર્ભરતાના વિશાળ જાળમાં, આપણે કહી શકીએ છીએ કે બુદ્ધની આંતરદૃષ્ટિથી દુનિયા પહેલાથી જ બદલાઈ ગઈ છે. અલબત્ત, હજુ પણ આપણામાંના દરેકને બૌદ્ધ ઉપદેશો અપનાવવા અને તેનો અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે. પરંતુ તે બધું આપણા માટે છે - બુદ્ધે આપણા પીડિત વિશ્વમાં પરિવર્તન માટે એક શક્તિશાળી સાધન ઉમેર્યું, જે દરેક વ્યક્તિ કોઈપણ સમયે ઉપયોગ કરી શકે છે.

જો આપણે થોડું ઊંડાણપૂર્વક જોઈએ તો, બુદ્ધ એમ પણ કહેશે કે જેને આપણે "વિશ્વ" કહીએ છીએ તે એકલું નથી. આ પહેલા ઘણા વિશ્વો હતા, અને આવનારા ઘણા વિશ્વો હશે. કેટલાક ઉપદેશો માને છે કે હાલમાં પણ બહુવિશ્વો, સમાંતર વિશ્વો અસ્તિત્વમાં છે. આપણા વિશ્વની સ્થિતિ - અથવા વાસ્તવમાં ના તો કોઈપણ સંભવિત વિશ્વ - સ્થિર છે, અને ના તો એનું ભવિષ્ય. પરંતુ એક વાત ચોક્કસ છે; કારણ કે આ સતત બદલાતી દુનિયા છે, તેથી તેમાં આપણે જે પણ સકારાત્મક પ્રભાવ કરીએ છીએ તે મૂલ્યવાન છે. અને તે ફક્ત આપણી શારીરિક ક્રિયાઓ જ મહત્વપૂર્ણ નથી, કારણ કે પરિવર્તન ફક્ત બાહ્ય ઘટનાઓ દ્વારા થતું નથી. માનસિક પ્રવૃત્તિ - આપણા વિચારો, આકાંક્ષાઓ અને ઇરાદાઓ - બૌદ્ધ ઉપદેશોની વાત કરીએ તો આપણા કાર્યો જેટલી જ શક્તિશાળી છે.

જ્ઞાન પ્રાપ્તિ બધું બદલી નાખે છે

છેલ્લે, જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ પૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે, ત્યારે સમીકરણ સંપૂર્ણપણે બદલાઈ જાય છે. સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત બુદ્ધની પ્રવૃત્તિ અવકાશ, સમય અથવા દૃશ્યતાના નિયમો દ્વારા બંધાયેલી નથી. તેઓ જે મદદ કરે છે તે હંમેશા માનવ આંખ માટે સ્પષ્ટ ન પણ હોય, પરંતુ તે ચાલુ રહે છે.

તો, કદાચ આપણા મૂળ પ્રશ્નનો જવાબ એટલો જટિલ નથી. વાસ્તવિક પરિવર્તન ત્યારે શરૂ થાય છે જ્યારે આપણે હાથ પરના મુદ્દાઓ પ્રત્યેના આપણા દ્રષ્ટિકોણને વિસ્તૃત કરીએ છીએ, અને જ્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે "હું" અને "દુનિયા" એકબીજા સાથે જોડાયેલા છે અને સતત પ્રવાહમાં છે, જેમાં ઘણી શક્યતાઓ છે. બુદ્ધે બતાવ્યું કે પરિવર્તન ખરેખર અંદરથી શરૂ થાય છે, પરંતુ તે ત્યાં સમાપ્ત થતું નથી. જો આપણે પણ કરુણા અને વિદ્વતાના અદ્ભુત ગુણો વિકસાવીએ, તો આપણે ખરેખર કાયમી પરિવર્તન લાવી શકીએ છીએ. અને જો માર્ગ ભયાવહ લાગે છે? તો પછી તમે બરાબર તે સ્થાન પર છો જ્યાં બુદ્ધ એક સમયે હતા, જે શરૂઆત કરવા માટે યોગ્ય સ્થળ છે.