લેમ-રિમ ક્રમાંકિત માર્ગની વિહંગાવલોકન

મનુષ્યોના ઘણા વિવિધ પ્રકારો છે, અને તે બધામાં, એવા લોકોને મળવું જે તેમના ભાવિ જીવનના લાભમાં રસ ધરાવતા હોય તે ખૂબ જ દુર્લભ છે, જ્ઞાન પ્રાપ્તિમાં રસ ધરાવતા તો દૂરની વાત છે. મોટાભાગના લોકો ફક્ત આ જીવનકાળમાં પોતાના માટે ખુશી શોધવાની ચિંતા કરે છે. તેમ છતાં, દરેક એક સમાન છે, કે આપણે બધા ખુશ રહેવાની ઇચ્છા રાખીએ છીએ અને કોઈને વેદના કે સમસ્યાઓ નથી માંગતું.

જેઓ આ જીવનકાળ માટે ખુશ રહેવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, તેમના માટે બે પ્રકારની ખુશી છે: ભૌતિક ખુશી અને માનસિક ખુશી. મોટા ભાગના લોકો પોતાનું ધ્યાન ફક્ત અમુક પ્રકારના ભૌતિક ખુશી સુધી મર્યાદિત રાખે છે. પરંતુ ભૌતિક ખુશી વિશે પણ, ભલે આપણે બધા તેને આપણા જીવનમાં અમુક સ્તરે લાવવાનો પ્રયાસ કરવા માટે કામ કરીએ છીએ, આપણામાંથી મોટાભાગના લોકો ખરેખર તે કેવી રીતે કરવું તે જાણતા નથી. દાખલા તરીકે, એવા લોકો છે જેઓ ખોરાક, વસ્ત્ર, આશ્રય અને પ્રતિષ્ઠાની શોધમાં બહાર જાય છે અને ખૂન કરે છે, અથવા હત્યા કરે છે અથવા નિર્દોષ જીવોની કતલ કરે છે. અન્ય લોકો ચોરી, અથવા છેતરપિંડી અથવા ઘરફોડ ચોરીમાં સામેલ થાય છે, આ બધું ખુશીની શોધમાં અને અમુક પ્રકારની શારીરિક સુખાકારી શોધવાના પ્રયાસમાં હોય છે. પરંતુ, તેઓ ગમે તેટલો પ્રયાસ કરે, તેઓ ખરેખર તે સુખાકારી લાવવાની યોગ્ય રીત જાણતા નથી. સુખને બદલે, તેઓ ફક્ત પોતાના માટે વધુ સમસ્યાઓ ઊભી કરે છે.

બીજી બાજુ, જે લોકો વ્યવસાય, વાણિજ્ય, કૃષિ, શિક્ષણ, કળા વગેરેમાં પ્રામાણિક જીવન જીવવા માટે શ્રેષ્ઠ પ્રયાસ કરે છે, તેઓને બે જૂથોમાં વિભાજિત કરી શકાય છે. એવા લોકો છે જેઓ સફળ થાય છે, જેઓ ધન અને ઘણી સંપત્તિ મેળવવામાં સક્ષમ થાય છે, અને જેઓ સફળ નથી થતા, અથવા જેઓ સંપૂર્ણ નિષ્ફળ થાય છે. જો આપણે પૂછીએ કે આ માટે શું જવાબદાર છે - શા માટે કેટલાક સફળ થાય છે જ્યારે અન્ય નિષ્ફળ જાય છે - તે બીજ અને સંભવિતતાઓને કારણે છે જે તેઓએ પાછલા જીવનકાળમાં બાંધ્યા છે. જેઓ પાછલા જીવનમાં વિનાશક રહ્યા છે તેઓએ મોટી નકારાત્મક ક્ષમતાઓ ઊભી કરી છે અને પરિણામે, તેઓ આ જીવનમાં નિષ્ફળ થાય છે. જેમણે ભૂતકાળના જીવનમાં રચનાત્મક રીતે કામ કર્યું છે તેઓમાં સકારાત્મક ક્ષમતાઓ ઉભી કરી છે અને આ જીવનકાળમાં તેમની સફળતા અને ખુશી માટે જવાબદાર છે.

જો તમે આ સમજૂતીને સ્વીકારતા નથી કે શા માટે કેટલાક લોકો સફળ થાય છે અને અન્ય નિષ્ફળ થાય છે, તો ધ્યાનમાં લો કે આવી વિસંગતતા શા માટે અસ્તિત્વમાં હોવી જોઈએ તે માટે ખરેખર કોઈ કારણ નથી. જો લોકો સમાન પ્રયત્નો અને હોશિયારી સાથે કામ કરી રહ્યા હોય, તો તેઓને એટલી જ સફળતા મળવી જોઈએ. કેટલાક લોકો એવું માને છે કે સફળતા તેઓ આ જીવનકાળમાં આજીવિકા માટે કરે છે તે પ્રકારના કામના પરિણામે આવે છે - જેમ કે વ્યવસાય અથવા વાણિજ્ય - પરંતુ તે તેના માટે સંપૂર્ણપણે જવાબદાર નથી. સફળતાના વાસ્તવિક કારણો એ ક્ષમતાઓ છે જે અગાઉના જીવનકાળમાં રચનાત્મક ક્રિયાઓ દ્વારા બનાવવામાં આવી છે, જ્યારે આ જીવનકાળ દરમિયાન આપણે જે કાર્ય અને પ્રવૃત્તિમાં વ્યસ્ત રહીએ છીએ તે તે કારણોને પરિપક્વ થવા દેવાના સંજોગો અથવા શરતો તરીકે કાર્ય કરે છે.

તદનુસાર, સફળતા એકસાથે ઉદ્ભવતા કારણો અને શરતો પર આધારિત છે. કારણો ભૂતકાળના જીવનમાંથી આવે છે - તે જીવનકાળ દરમિયાન બનેલી ક્ષમતાઓ. સંજોગો આ જીવનકાળ દરમિયાન મૂકવામાં આવેલા સમય અને પ્રયત્નોના આધારે થાય છે. બંનેએ સાથે આવવું જોઈએ.

આ જીવનકાળમાં લોકો ગમે તેટલા સંપન્ન બની જાય, પછી ભલેને તેઓ ગમે તેટલા વૈભવ ભોગવે; તેમ છતાં, તેઓ જે એકઠા કરે છે તેનાથી કોઈને સંતોષ થતો નથી. કોઈ કહેતું નથી, “હવે મારી પાસે જોઈએ તેટલું છે; હવે મારે વધુ મેળવવાની જરૂર નથી." તેમની પાસે જે છે તેનાથી તેઓ ક્યારેય સંતુષ્ટ થતા નથી. તેઓ હંમેશા વધુ ઇચ્છે છે. તેઓ તેમનું આખું જીવન કામમાં હોય છે. તેમ છતાં તેમનું કામ ક્યારેય સમાપ્ત થતું નથી.

તે એક સતત પુનરાવર્તિત ચક્ર બની જાય છે, જેમ કે ખેડૂત, વર્ષની તમામ ઋતુઓમાં મજૂરી કરે છે, વાવેતર કરે છે, તેના ખેતરોની કાળજી કરે છે અને લણણી કરે છે. વસંતઋતુમાં, તે ફરીથી રોપણી કરે છે, ફરી એકવાર ચક્રમાંથી પસાર થાય છે. આપણે કેવી રીતે બસ કામ કરવાનું ચાલુ જ  રાખીએ છીએ તેનું આ એક ઉદાહરણ છે.

જો કે આપણે ક્યારેય વિચારતા નથી કે આ જીવનકાળનું કામ સમાપ્ત થશે, તેમ છતાં હકીકતમાં એક સમય એવો છે જ્યારે તે સમાપ્ત થશે - આપણા મૃત્યુ સમયે. તે સમયે, તે ખુશીની સ્થિતિને બદલે શોક અને દુ: ખની સ્થિતિમાં સમાપ્ત થાય છે.

તેથી જેઓ આ જીવનભરમાં ખોરાક, વસ્ત્રો અને ઓળખ મેળવવા માટે જ કામ કરે છે તેઓ ખરેખર પોતાની જાતને છેતરે છે. આનું કારણ એ છે કે, તેઓ ભલે ભૌતિક સુખ-સુવિધા મેળવી શકતા હોય, પરંતુ તેઓ માનસિક ખુશી પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. માનસિક ખુશી વિના તેમનું જીવન અધૂરું રહે છે અને તેઓ દુઃખી અવસ્થામાં મૃત્યુ પામે છે.

તેથી, લાંબા સમય સુધી સ્થાયી, માનસિક રીતે આધારિત ખુશી માટે કામ કરવાનો પ્રયાસ કરવો મહત્વપૂર્ણ છે. આ જીવનકાળમાં આપણે જે ભૌતિક ખુશી પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ તે એવી વસ્તુ છે જે લાંબા સમય સુધી ચાલતી નથી. જો આપણે ખરેખર કાયમી ખુશી ઈચ્છતા હોય, તો આપણે આપણા ભાવિ જીવનનો વિચાર કરવો જોઈએ. આ એટલા માટે છે કારણ કે, જ્યારે આપણે તેને ધ્યાનમાં લઈએ છીએ, ત્યારે આપણે ખરેખર લાંબા ગાળાના ખુશી માટે કામ કરી શકીએ છીએ.

જો આપણે ભવિષ્યના જીવનકાળમાં ખુશી પ્રાપ્ત કરવા માટે કામ કરીએ છીએ, તો તે ધર્મના આધ્યાત્મિક અભ્યાસમાં સામેલ આધ્યાત્મિક વ્યક્તિ હોવાનો અર્થ શું છે તેની વ્યાખ્યાને પરિપૂર્ણ કરે છે. જો આપણે આ જીવનકાળની ચિંતાઓ સુધી સીમિત રહીએ - જે વસ્તુઓ નાશવંત છે - તો પછી આપણે માત્ર એક દુન્યવી, ભૌતિક વ્યક્તિ છીએ. જો આપણે ભાવિ જીવનની ચિંતાઓને દૂર કરવાનું શરૂ કરીએ, તો આપણે આધ્યાત્મિક વ્યક્તિ બનીએ છીએ.

ભવિષ્યના જીવનકાળમાં ખુશીની ખાતરી કરવાની માર્ગમાં ધર્મના અમુક "નિવારક પગલાં" લેવાનો સમાવેશ થાય છે. ખાસ કરીને, તેનો અર્થ એ છે કે પોતાને વિનાશક ક્રિયાઓ કરવાથી પ્રતિબંધિત કરવું. દસ વિશિષ્ટ વિનાશક ક્રિયાઓ છે, જેમાં શરીરની ત્રણ, વાણીની ચાર અને મનની ત્રણ ક્રિયાઓનો સમાવેશ થાય છે. આમાંની કોઈપણ રીતે વિનાશક ક્રિયાઓ કરવાથી પ્રતિબંધિત કરીને અને પોતાને રક્ષણ કરીને, આપણે ભવિષ્યના જીવનકાળમાં ખુશીઓ લાવીએ છીએ.

આપણે હવે સ્થાપિત કર્યું છે કે જો આપણે રચનાત્મક રીતે કાર્ય કરીએ છીએ, તો આપણી પાસે આધ્યાત્મિક અભ્યાસની શરૂઆત છે જે આ અને ભવિષ્યના જીવનમાં વસ્તુઓ સારી રીતે લાવશે. આ પ્રકારની રચનાત્મક વર્તણૂકનો સમાવેશ થાય છે, ઉદાહરણ તરીકે, પ્રાણી અથવા જંતુની ઇરાદાપૂર્વક હત્યા, અથવા ચોરીની ઇરાદાપૂર્વકની ક્રિયાને જોવી, અને તેમાંથી આવતા તમામ નુકશાન અને નકારાત્મક પરિણામોને જોવું. તેમાં તેને ઓળખવાનો અને પછી હત્યા કે ચોરી ન કરવાનો મક્કમ નિર્ણય લેવાનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે લોકો આવો નિર્ણય લે છે, ત્યારે તેઓ યોગ્ય અને રચનાત્મક રીતે કામ કરે છે તેની ખાતરી કરવા માટે તેમની આસપાસ સૈન્ય અથવા પોલીસ દળ હોવું જરૂરી નથી. તેમની પોતાની નૈતિકતા અને નીતિશાસ્ત્રની સમજ તેમને વિનાશક કૃત્યોથી રોકે છે.

કડક નૈતિકતાનું પાલન કરવું એ નિવારક પગલાં છે જે આપણને મનની ખુશ સ્થિતિમાં મૃત્યુ પામવાની પરવાનગી આપે છે. નહિંતર, આપણે ખૂબ જ દુઃખ અને ચિંતાની સ્થિતિમાં મૃત્યુ પામી શકીએ છીએ. જો આપણે નૈતિક વ્યક્તિ હોવાના આ નિવારક પગલાં લીધાં હોય, તેમ છતાં, મૃત્યુ સમયે આપણને ચિંતા કરવાની કોઈ જરૂર નથી. આપણે ખાતરી છે કે આપણે માનવ તરીકે, અથવા તો ભગવાનના ક્ષેત્રમાં એક દેવ તરીકે - ઈન્દ્ર અથવા કંઈક તરીકે પુનર્જન્મ પામીશું.

જો આપણે મનુષ્ય તરીકે પુનઃજન્મ પામ્યા હોઈએ - અથવા તો દેવતાઓના રાજા તરીકે પણ - આપણને જીવનમાં સમસ્યાઓ આવશે. અનિયંત્રિત રીતે આવર્તક સમસ્યાઓ છે જે થાય છે, પછી ભલે આપણે ક્યાંય કે શું રીતે પુનર્જન્મ લઈએ છીએ. તેથી, વિનાશક ક્રિયાઓથી દૂર રહેવાની નીતિને અનુસરવાનો કોઈ અર્થ નથી, જો આમ કરીને, આપણે ફક્ત વધુ ખરાબ સ્થિતિમાં પુનર્જન્મ થવાથી પોતાને અટકાવવા માંગીએ છીએ. કારણ કે, ભલે આપણે ક્યાંય કે શું રીતે પુનર્જન્મ લઈએ છીએ, ત્યાં સમસ્યાઓ હશે જ.

આ સૂચવે છે કે વ્યાપક અવકાશની જરૂર છે. દાખલા તરીકે, જો આપણે મનની શાંત અને સ્થિર સ્થિતિ વિકસાવીએ - જેને સંસ્કૃતમાં "શમથા" અને તિબેટીયનમાં "શિનાય" કહેવામાં આવે છે - જેના પરિણામે આપણે અસ્તિત્વના ઉચ્ચ સ્તરોમાંના એકમાં ભગવાન તરીકે પુનર્જન્મ મેળવી શકીએ: અલૌકિક સ્વરૂપોનો સ્તર અથવા નિરાકાર જીવોનું સ્તર. પછી આપણે તે પ્રકારની પુનર્જન્મ અવસ્થાના તમામ વૈભવો પ્રાપ્ત કરી શકીશું. પરંતુ અસ્તિત્વના આ ઉચ્ચ સ્તરોમાંના એકના રૂપમાં પુનર્જન્મ મેળવ્યા પછી પણ, તેમાં કંઈ ખાસ નથી. તે ગગનચુંબી ઈમારતના ઉપરના માળે જવા જેવું છે - એકવાર આપણે ત્યાં જઈએ, પછી પાછા નીચે આવવા સિવાય કંઈ કરવાનું બાકી રહેતું નથી.

તેથી, જ્યાં પણ આપણે પુનર્જન્મ લઈએ ત્યાં આપણી સમસ્યાઓને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરવો અને તેનાથી પણ આગળ વધવું જરૂરી છે. તે કરવા માટે, આપણે ભેદભાવપૂર્ણ જાગૃતિ સાથે આપણી સમસ્યાઓ અને વેદનાના મૂળ સુધી પહોંચવા તેને અલગ કરવું જરૂર છે જેથી આપણે વાસ્તવિકતા અને કાલ્પનિક વચ્ચે સ્પષ્ટ રીતે ભેદભાવ કરી શકીએ. આ રીતે, આપણે આખરે શૂન્યતાનો અહેસાસ કરીએ છીએ, જેનો અર્થ એ છે કે અસ્તિત્વમાં રહેવાના અશક્ય માર્ગોની સંપૂર્ણ ગેરહાજરી. વાસ્તવિકતાની આ સ્પષ્ટ સમજણ આપણા ખોટા પ્રક્ષેપનોને દૂર કરે છે અને આમ કરવાથી, આપણે કોઈપણ જીવનકાળમાં અનુભવી શકીએ તે બધી સમસ્યાઓ અને વેદનાઓને કાયમ માટે દૂર કરે છે. તે એક ખુશી લાવે છે જે હંમેશ માટે ટકી રહે છે, અને તે કંઈક છે જે આપણે પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ.

બુદ્ધના શબ્દોને સાચવતા શાસ્ત્રીય ગ્રંથોમાંથી આપણે શૂન્યતા પરના ઉપદેશો વિશે જાણી શકીએ છીએ. પરંતુ આપણે આ ગ્રંથોની માન્યતામાં વિશ્વાસ કેવી રીતે મેળવી શકીએ, માત્ર શૂન્યતા વિશે જ નહીં, પરંતુ બુદ્ધે તેમાં જે વાત કરી છે તે દરેક બાબતમાં? તર્ક અને વિશ્લેષણના આધારે તેમની માન્યતામાં વિશ્વાસ મેળવવો જોઈએ. ઉદાહરણ તરીકે, શૂન્યતા લો. આપણે તાર્કિક તર્ક પર આધાર રાખીને શૂન્યતાની માન્યતા સ્થાપિત કરી શકીએ છીએ. વધુમાં, આપણે કેવી રીતે શોષિત એકાગ્રતા અને શાંત અને સ્થિર મનની સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવી તે અંગેના ઉપદેશોને વ્યવહારમાં લાગુ કરીને અને વાસ્તવમાં આ અવસ્થાઓ જાતે મેળવીને માન્ય કરી શકીએ છીએ. આ ઉપરાંત, આપણે આપણી જાતે અનુભવી શકીએ છીએ કે, આ અભ્યાસ દ્વારા, આપણે ખરેખર વિવિધ પ્રકારની ઉન્નત, વધુ સંવેદનાત્મક ધારણા હાંસલ કરીએ છીએ જેને આવી એકાગ્રતા પ્રાપ્ત કરવાના આડપેદાશ તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે. બુદ્ધ દ્વારા શીખવવામાં આવેલા આ વિવિધ મુદ્દાઓને આપણે આપણા પોતાના અનુભવ દ્વારા વાસ્તવમાં માન્ય કરી શકીએ છીએ.

આવી રીતે, આપણે તર્ક અને અંગત અનુભવ દ્વારા માન્ય કરી શકીએ તેવા વિષયો વિશે બુદ્ધે જે શીખવ્યું છે તેને સાકાર કરવા માટે આપણી પોતાની મહેનત અને પ્રયત્નોના આધારે, આપણે સામાન્ય રીતે બુદ્ધના શબ્દોની માન્યતામાં વિશ્વાસ વિકસાવીએ છીએ. તે શ્રદ્ધા ના વિશ્વાસના આધારે પ્રાપ્ત થયેલ ભરોસા સાથે, આપણે બુદ્ધે જે અન્ય અસ્પષ્ટ બાબતો વિશે વાત કરી છે તેની માન્યતા પર ઊંડો વિશ્વાસ કેળવીએ છીએ.

દાખલા તરીકે, બુદ્ધે કહ્યું કે જો આપણે રચનાત્મક રીતે કાર્ય કરીશું, તો પરિણામે આપણે પુનર્જન્મની વધુ સારી સ્થિતિમાં પુનર્જન્મ પામીશું - માનવ અથવા ભગવાન તરીકે. બીજી બાજુ, જો આપણે વિનાશક અને નકારાત્મક રીતે કાર્ય કરીએ છીએ, તો પછી નરક પ્રાણી, કહેવાતા "ભૂખ્યા" ભૂત અથવા પ્રાણી તરીકે પુનર્જન્મ થાય છે. આ વર્તણૂકીય કારણ અને અસર વિશેના નિવેદનો છે, જે આપણા પોતાના અનુભવ દ્વારા અથવા શુદ્ધ તર્ક દ્વારા સાબિત કરવું અથવા માન્ય કરવું મુશ્કેલ છે. પરંતુ આપણે તેમને શાસ્ત્રોક્ત સત્તામાં અંધ વિશ્વાસના આધારે સ્વીકારવાની જરૂર નથી. આ એટલા માટે છે કારણ કે જો તર્ક અને અનુભવ બુદ્ધે શોષિત એકાગ્રતા અને શૂન્યતાની સાચી સમજ મેળવવા વિશે જે શીખવ્યું તેની માન્યતા દર્શાવે છે, તો બુદ્ધે વર્તન અને તેના પરિણામો વિશે જે કહ્યું છે તે સ્વીકારવું તદ્દન વાજબી બને છે.

પરિણામે, આપણે શૂન્યતા વિશે, વાસ્તવિકતા વિશે, હાલના અશક્ય માર્ગોની સંપૂર્ણ ગેરહાજરી વિશે બુદ્ધે આપેલા નિવેદનો વિશે ખૂબ જ કાળજીપૂર્વક વિચારવાની જરૂર છે. આ સાચા છે તે ઓળખીને, આપણે બુદ્ધના વધુ વિધાનોને ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર છે: કે રચનાત્મક રીતે કાર્ય કરવાનું પરિણામ ખુશી છે; કે વિનાશક અને નકારાત્મક રીતે કામ કરવાનું પરિણામ વેદના છે. પછી આપણે વિશ્વાસપૂર્વક શ્રદ્ધા મેળવીએ છીએ કે આ નિવેદનો પણ સાચા છે અને તેના આધારે, તે મુજબ આપણી વર્તણૂકમાં ફેરફાર કરવાનો મક્કમ નિર્ણય લઈએ છીએ. જો આપણે ખુશી ઈચ્છતા હોઈએ, તો આપણે એવી રીતે કાર્ય કરવાની જરૂર છે જે તેને લાવશે. એટલે કે, આપણે રચનાત્મક અને હકારાત્મક રીતે કાર્ય કરવાની જરૂર છે.

આપણે એ પણ ધ્યાનમાં લેવું સારું રહેશે કે આ ઉત્તમ માનવ પુનર્જન્મનો કાર્યકારી આધાર જે હવે આપણી પાસે છે – આધ્યાત્મિક પ્રગતિ માટેની તેની તમામ સહાયક તકો સાથે – માત્ર હવા માંથી નથી મળ્યો. તે પાછલા જીવનકાળમાં પ્રચંડ સકારાત્મક ક્ષમતાઓનું નિર્માણ કરવાનું પરિણામ છે. આપણે ખૂબ જ રચનાત્મક અને સકારાત્મક રીતે કામ કર્યું હશે, અને તેના કારણે પુનર્જન્મ અને તકો મળી છે જે હવે આપણી પાસે છે. તેથી આપણે આ તકને વ્યર્થ ન જવા દેવી જોઈએ. જો આપણે આ જીવનકાળની વસ્તુઓમાં સંપૂર્ણ રીતે સંકળાયેલા હોઈએ, જેમ કે ખોરાક અને વસ્ત્રો, ખ્યાતિ અને પ્રતિષ્ઠા, તો આ જીવનકાળ વ્યર્થ છે. જો આ આપણી એકમાત્ર ચિંતાઓ છે, તો પછી આ ઠરાવણીને લીધે, આપણે ફક્ત આ જીવનકાળના સંપૂર્ણ વળગાડથી દૂર રહી શકીશું નહીં.

બીજી બાજુ, જો આપણે ઇન્દ્ર જેવા દેવ તરીકે પુનર્જન્મ સાથે ભાવિ જીવનકાળમાં ખુશી મેળવવા માટે આપણા તમામ પ્રયત્નો કરીએ, તો તેમાં પણ સમસ્યાઓ છે. આવા ભગવાનના જીવનનો પ્રકાર જુઓ. આ ભગવાનને જબરદસ્ત ખુશી છે અને કોઈ નશ્વર ઉપલકિયું સમસ્યાઓ નથી. પરંતુ મૃત્યુ સમયે, આવા ભગવાનને ખૂબ જ પસ્તાવો અને પ્રશ્ચાત્તાપ થાય છે, કારણ કે આનંદનું આખું જીવન માત્ર એક સ્વપ્ન જેવું લાગતું હશે, અને તેમના મૃત્યુનો ચહેરો આવે ત્યારે અપાર વેદના અને દુ:ખ લાવશે. તેથી, આપણો એવા પુનર્જન્મનો ધ્યેય રાખવો એ આપણી બધી સમસ્યાઓનો ઉકેલ નથી.

તદુપરાંત, આપણે અમૂલ્ય માનવ શરીરના આ કાર્યકારી આધારનો પૂરેપૂરો ઉપયોગ કરવો પડશે, કારણ કે તે એવી વસ્તુ છે જે ખોવાઈ જવાની છે. એવું કોઈ નથી કે જે જન્મ લીધા પછી મૃત્યુથી બચ્યું હોય. મૃત્યુ એક એવી વસ્તુ છે જે આપણા બધા માટે ચોક્કસ આવશે, અને તે માત્ર સમયની બાબત છે. તેનો સમય ક્યારે આવશે તે કોઈ ચોક્કસ રીતે કહી શકતું નથી. આ વાસ્તવિકતાઓ વિશે વિચારવાથી આપણે જીવિત અને સ્વસ્થ હોઈએ ત્યારે આપણી પાસે જે તકો છે તેનો પૂરો લાભ લેવાની ઈચ્છા જગાવે છે.

તેથી, આપણે ફક્ત આ જીવનકાળ માટે વસ્તુઓ મેળવવાના આપણા સંપૂર્ણ મનોગ્રસ્તિથી દૂર રહેવાની જરૂર છે. કેવી રીતે આ જીવનકાળની વિવિધ નાશવંત વસ્તુઓનો કોઈ સ્થાયી સાર નથી તેના પર પ્રતિબિંબ કરીને આપણે આ કરીએ છીએ. આ રીતે, આપણે આ જીવનકાળ માટે વસ્તુઓ પ્રત્યેના આપણા મનોગ્રસ્તિથી દૂર થઈએ છીએ અને તે પ્રકારના મનોગ્રસ્તિના આધારે સમસ્યાઓથી મુક્ત થવાનો નિશ્ચય કેળવીએ છીએ. મુક્ત થવાનો આ પ્રકારના નિશ્ચયને "ત્યાગ" કહેવાય છે.

તેવી જ રીતે, આપણે ભાવિ જીવનકાળ અને તમામ વિવિધ પ્રકારની પરિસ્થિતિઓને જોવાની જરૂર છે જેમાં આપણો પુનર્જન્મ થઈ શકે છે. જ્યારે આપણે મનુષ્ય અથવા ભગવાન તરીકે ભવિષ્યના પુનર્જન્મમાં જે વૈભવ અને ખુશી પ્રાપ્ત કરી શકીએ તે વિશે વિચારીએ છીએ, ત્યારે આપણે યાદ રાખવાની જરૂર છે કે આમાં સમસ્યાઓ પણ સામેલ છે. ભલે આપણે ગમે તેટલા શ્રીમંત હોઈએ, સમસ્યાઓ અનિયંત્રિતપણે પુનરાવર્તિત થાય છે. તેથી, ભવિષ્યના જીવનકાળ માટે પણ આ વસ્તુઓ સાથે જોડાયેલ અને મનોગ્રસ્તિ રેહવું, એવી વસ્તુ છે જેનાથી આપણે દૂર રહેવાની જરૂર છે. આપણે બીજા પ્રકારનો નિશ્ચય વિકસાવવાનો પ્રયાસ કરીને આ કરીએ છીએ. એટલે કે, ભવિષ્યના જીવનકાળમાં આ મનોગ્રસ્તિઓ સાથે આવતી સમસ્યાઓથી મુક્ત થવાનો નિર્ધાર છે.

તેથી મુક્ત થવાનો નિશ્ચય બે પ્રકારનો છે. આ જીવનમાં સમસ્યાઓથી મુક્ત થવાનો નિશ્ચય, અને ભવિષ્યના તમામ જીવનમાં સમસ્યાઓથી મુક્ત રહેવાનો નિશ્ચય.

આધ્યાત્મિક સાધક તે છે જે એ હકીકતથી સચેત છે કે જીવનમાં કોઈપણ પરિસ્થિતિ ક્યારેય સ્થિર રહેતી નથી; જે નશ્વરતા અને મૃત્યુથી સચેત છે; જેઓ પોતાની સમસ્યાઓ અને જીવનમાં રહેલી તમામ સમસ્યાઓ પ્રત્યે પણ સચેત અને જાગૃત છે. આ એવી વસ્તુ છે જે આવા સાધકને આ બધી સમસ્યાઓથી બચવા માટે વિવિધ નિવારક પગલાં લેવા પ્રેરે છે. જો, ફક્ત નશ્વરતા અને સમસ્યાઓ વિશે ભૂલી જઈને અને મૃત્યુ વિશે ભૂલી જઈને, આપણે તેમને દૂર કરી શકીએ, તો તે ખૂબ જ સરસ હોત - તે અદ્ભુત હોત. But the fact is, we can’t do that. પરંતુ હકીકત એ છે કે આપણે તે કરી શકતા નથી. ફક્ત એ હકીકતને અવગણીને કે આપણે મૃત્યુ પામવાના છીએ અને હકીકત એ છે કે આપણા જીવનમાં સમસ્યાઓ છે તે હકીકતો અદૃશ્ય થઈ જતી નથી. તેથી આપણી સમસ્યાઓથી વાકેફ રહેવું, તેનો વાસ્તવિકતાથી સામનો કરવો અને પછી તેને દૂર કરવા માટે વિવિધ પગલાં લેવા તે વધુ સારું છે. આધ્યાત્મિક અભ્યાસમાં આનો સમાવેશ થાય છે.

બુદ્ધે પોતે, જ્યારે તેમણે પ્રથમ વખત આ પગલાંના પ્રસારણના વિવિધ તબક્કાઓ નક્કી કર્યા હતા, ત્યારે નશ્વરતા વિશે શીખવવાના માર્ગે કર્યું હતું, કેવી રીતે કશું સ્થિર રહેતું નથી. તેમની સંપૂર્ણ આધ્યાત્મિક શોધ તેમની નશ્વરતાની અનુભૂતિ સાથે શરૂ થઈ. અને તેવી જ રીતે, જ્યારે તેમનું જીવન સમાપ્ત થયું અને તેમનું અવસાન થયું, તે પણ દરેકને નશ્વરતાની હકીકત દર્શાવવાના સંદર્ભમાં કરવામાં આવ્યું હતું.

તદુપરાંત, સમસ્યાઓ હવામાંથી આવતી નથી. તેઓ કોઈ કારણ વગર આપણી સાથે થતું નથી. ઉલ્ટા નું, આપણી બધી સાચી સમસ્યાઓ અને દુ:ખ સાચા કારણોથી ઉદ્ભવે છે - એટલે કે, આપણું આવેગજન્ય વર્તન અને આપણી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને વલણો - બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણા કર્મ અને આપણી ભ્રમણા. તે ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને વલણ સાથે આવેગપૂર્વક કાર્ય કરે છે જે બધી સમસ્યાઓ લાવે છે.

હવે, આપણી બધી સમસ્યાઓના આ બે કારણોમાંથી, આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે આવેગજન્ય વર્તનનું મૂળ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને વલણમાં છે. અને જો આપણે બૌદ્ધ ગ્રંથોમાં વર્ણવેલ ૮૪,૦૦૦ વિવિધ પ્રકારની ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને વલણોની તપાસ કરીએ, તો આપણે શોધી શકીએ છીએ કે તે બધા એક જ સ્ત્રોતમાંથી આવે છે: એટલે કે, અજ્ઞાનતા અથવા અજાણતા કે જે આપણને સાચા અર્થમાં સ્થાપિત અસ્તિત્વ અને ખરેખર સ્થાપિત ઓળખને સમજવા તરફ દોરી જાય છે.

જો કે, ખરેખર સ્થાપિત ઓળખ જેવી કોઈ વસ્તુ નથી - ન તો આપણા માટે કે ન તો કંઈપણ માટે - તેમ છતાં, આપણે વસ્તુઓને એવી રીતે સમજીએ છીએ કે જાણે તેમની પાસે ખરેખર સ્થાપિત ઓળખ અથવા અસ્તિત્વ હોય. તેથી, જો આપણે સાચા અર્થમાં સ્થાપિત ઓળખ તરીકે આવી વસ્તુ અશક્ય છે તે સમજવા અને ભેદભાવ કરવામાં સક્ષમ થઈએ, તો તે આવી ઓળખ ધરાવતી વસ્તુઓના લોભને દૂર કરવા માટે મારણ તરીકે કાર્ય કરે છે.

જ્યારે આપણે એવી સમજણ મેળવીએ છીએ કે ખરેખર સ્થાપિત અસ્તિત્વ જેવી કોઈ વસ્તુ નથી - કે કોઈ પણ વસ્તુની સાચી સ્થાપિત ઓળખ નથી - ત્યારે આ સમજને "મનનો સાચો માર્ગ", "સાચો માર્ગ" - ચાર ઉમદા સત્યોમાંથી એક તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે મનનો એક માર્ગ છે જે ખૂબ જ સાક્ષાત્ જીવો, "આર્યો" સાચા અથવા યોગ્ય તરીકે જુએ છે જે મુક્તિ અને જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ તરફ દોરી જાય છે.

જ્યારે આપણી પાસે મનનો સાચો માર્ગ હોય છે - એટલે કે એક ભેદભાવપૂર્ણ જાગૃતિ કે કોઈ પણ વસ્તુની સાચી સ્થાપિત ઓળખ જેવી કોઈ વસ્તુ નથી - તો પછી આપણી પાસે હવે કોઈ ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીઓ અથવા વલણ રહેશે નહીં, કારણ કે આવા ભ્રમણા અસ્તિત્વમાં રેહવાની અશક્ય રીતોને પ્રક્ષેપણ કરવા અને વિશ્વાસ કરવા પર આધારિત છે. જ્યારે આપણી પાસે હવે કોઈ ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીઓ અથવા વલણ ન હોય, ત્યારે આપણે  આવેગપૂર્વક કાર્ય કરીશું નહીં. અને જ્યારે આપણે હવે આવેગપૂર્વક કાર્ય નહીં કરીએ, તો આપણે પોતા માટે સમસ્યાઓ ઊભી કરીશું નહીં. એવી સ્થિતિ જેમાં આપણે સમસ્યાઓ ક્યારેય અનુભવ નહીં કરીએ તેને "સાચું રોકાણ", "સાચી સમાપ્તિ" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

આ ચાર તથ્યોની રજૂઆત છે જે આર્ય, અત્યંત સાક્ષાત્ જીવો દ્વારા સાચા તરીકે જોવામાં આવે છે. આ ચાર ઉમદા સત્ય છે. પ્રથમ બે સત્યો જે ખલેલ પહોંચાડે છે તેની સાથે વ્યવહાર કરે છે, એટલે કે સાચી સમસ્યાઓ અને તેના સાચા કારણો: આવેગજન્ય વર્તન અને ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને વલણ. જ્યારે આપણે છેલ્લા બે સત્યો તરફ આપણું ધ્યાન ફેરવીએ છીએ, જે એના સાથે વ્યવહાર કરે છે જે મુક્તિ આપે છે, ત્યારે આપણે તેમના કારણોને હંમેશ માટે દૂર કરીને તમામ સમસ્યાઓનું સાચું નિવારણ પ્રાપ્ત કરવા ઈચ્છીએ છીએ. અને તે કરવાનો માર્ગ મનના સાચા માર્ગો વિકસાવવાનો છે. આ રીતે આપણે આ ચાર તથ્યોને ઓળખી અને સમજી શકીએ છીએ જે અત્યંત સાક્ષાત્ જીવો દ્વારા સાચા તરીકે જોવામાં આવે છે.

આપણા અમૂલ્ય માનવ પુનર્જન્મમાં આપણા પાસે જે ઉત્તમ કાર્યકારી આધાર છે તેના પર નિર્માણ કરીને, હવે આપણે આ ચાર ઉમદા સત્યોને સાકાર કરવા માટે આપણા તમામ પ્રયત્નો કરવાની જરૂર છે. જ્યારે આપણે આમ કરશું, ત્યારે આપણે આ પુનર્જન્મ સાથે મળેલી તકોનો યોગ્ય ઉપયોગ કર્યો હશે. જ્યારે આપણે મનની એક ફાયદાકારક આદત તરીકે, એક સતત, સ્થિર જાગૃતિ કેળવીએ છીએ કે ખરેખર સ્થાપિત અસ્તિત્વ જેવી કોઈ વસ્તુ નથી, ત્યારે આપણે આપણી બધી સમસ્યાઓને હંમેશ માટે સંપૂર્ણપણે દૂર કરી દઈશું.

હવે, ફક્ત પોતાના માટે બધી સમસ્યાઓથી છૂટકારો મેળવવો એ ખૂબ સરસ છે - પરંતુ તે પૂરતું નથી. તે એટલા માટે છે કે આપણે માત્ર એક વ્યક્તિ છીએ, જ્યારે અન્ય અસંખ્ય છે. આપણે ક્યારેય ગણી શકતા નથી કે બીજા કેટલા જીવો છે, અને તેમાંના દરેકને સમસ્યાઓ છે - તે બધા એક કાંતો બીજી રીતે પીડાય છે. તેથી, ફક્ત આપણા માટે જ કામ કરવું અયોગ્ય છે: આપણે દરેક માટે ઉકેલ શોધવો પડશે.

પ્રતિબિંબ કરવા પર, તે સ્પષ્ટ થાય છે કે મર્યાદિત મનવાળા અન્ય તમામ જીવો આપણા માટે અત્યંત દયાળુ રહ્યા છે - હકીકતમાં, અન્ય જીવો કરતાં વધુ દયાળુ બીજું કંઈ નથી. જ્યારે આપણે બુદ્ધની દયા અને મર્યાદિત માણસોની દયાને ધ્યાનમાં લઈએ છીએ, ત્યારે આપણને ખ્યાલ આવે છે કે તે સમાન છે. દાખલા તરીકે, જો આપણને મધ ગમે છે, તો આપણે વિચારવું જોઈએ કે તે મધ ક્યાંથી આવે છે. તે ઘણી બધી મધમાખીઓમાંથી આવે છે, અને આ મધમાખીઓ ને તેને બનાવવા માટે ઘણું કામ કરવું પડે છે: ઘણા બધા ફૂલોની આસપાસ ઉડે છે, પરાગ ભેગો કરે છે અને મધ સ્ત્રાવે છે અને મધપૂડોમાં જમા કરે છે. જો આપણને ક્યારેય મધનો આનંદ માણવાની કોઈ આશા હોય, તો આપણે આ નાના જંતુઓના કામ અને દયા પર આધાર રાખવો પડશે. તેવી જ રીતે, જ્યારે આપણે માંસને ધ્યાનમાં લઈએ છીએ જે આપણામાંના કેટલાક ખાતા હોય છે, દાખલા તરીકે જ્યારે આપણે બીમાર અને નબળા હોઈએ ત્યારે આપણા શરીરને વધુ શક્તિ આપે તેવા ખોરાકની જરૂર હોય ત્યારે તે ક્યાંથી આવે છે? તે પ્રાણીઓમાંથી આવે છે જેમણે આપણી શક્તિ અને પોષણ માટે તે માંસ પ્રદાન કરવા માટે તેમના જીવનનો ત્યાગ કરવો પડે છે.

તેથી, એકવાર આપણે આપણી બધી સમસ્યાઓથી મુક્ત થવાનો દ્રઢ નિશ્ચય વિકસાવી લઈએ, પછી આપણે તે વલણને અન્ય લોકોમાં સ્થાનાંતરિત કરવી જોઈએ. જેમ આપણે આપણી પોતાની સમસ્યાઓથી મુક્ત થવાનો સંકલ્પ ધરાવીએ છીએ, તેવી જ રીતે આપણે હવે બીજા બધાને પણ તેમની સમસ્યાઓમાંથી મુક્ત થવાની ઈચ્છા રાખવાની જરૂર છે. આવા વલણને "કરુણા" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જો આપણે આપણી પોતાની સમસ્યાઓ વિશે ગંભીરતાથી ન વિચારીએ, અને આપણે તે કેવી રીતે નથી જોઈતું - અને જો આપણે તેમાંથી મુક્ત થવાનો નિર્ધાર ન વિકસાવ્યો હોત તો - અન્યની સમસ્યાઓને ગંભીરતાથી લેવી ખૂબ મુશ્કેલ હોત. આપણે અન્ય લોકોને તેમની મુશ્કેલીઓમાંથી મુક્તિની ઇચ્છા કરવા માટે નિષ્ઠાવાન કરુણા વિકસાવવા માટે સક્ષમ ન હોત. દાખલા તરીકે, જો કોઈ એવો અધિકારી હોય કે જેણે તેમની કારકિર્દી દરમિયાન ઘણું સહન કર્યું હોય અને પછી તે ઉચ્ચ હોદ્દા પર પહોંચે, તો તે વ્યક્તિને અન્યની સમસ્યાઓ પ્રત્યે સહાનુભૂતિ અને કરુણા હશે. આવા વ્યક્તિ અન્યને મદદ કરવા માટે એવા વ્યક્તિ કરતાં વધુ સારી રીતે સ્થિત હશે કે જેણે પોતાનું આખું જીવન સરળતા થી જીવ્યું હોય, ક્યારેય જાણ્યું ન હોય કે વેદનાનો અર્થ શું થાય છે.

જે વલણ દ્વારા આપણે અન્ય લોકો માટે વેદનામાંથી મુક્ત થવા ઈચ્છીએ છીએ તેને "કરુણા" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જે વલણ દ્વારા આપણે દરેક વ્યક્તિ ને ખુશ રહેવાની ઇચ્છા રાખીએ છીએ તે "પ્રેમ" ની વ્યાખ્યા છે. જો આપણે દરેકની ખુશી અને સમસ્યાઓથી મુક્ત રહેવાની ઈચ્છા માનીએ અને જો આપણે નક્કી કરીએ કે, દરેક વ્યક્તિ આપણા પ્રત્યે આટલો દયાળુ છે, તો આપણે ખરેખર તેમના વિશે કંઈક કરવું જોઈએ અને માત્ર ઉપરછલ્લા સ્તરે જ નહીં, પરંતુ તેમને તેમની તમામ સમસ્યાઓથી મુક્ત કરવામાં મદદ કરવી જોઈએ - આ જવાબદારી લેવાને "અપવાદરૂપ સંકલ્પ" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જો આપણે ફક્ત આપણી પોતાની સ્વાર્થી ચિંતાઓથી ઘેરાયેલા હોઈએ, તો આપણા માટે કોઈ અનુભૂતિ મેળવવાનો કે બુદ્ધના સારા ગુણોનો વિકાસ કરવાનો કોઈ રસ્તો નથી. જ્યારે કે, જો આપણે સ્વાર્થથી દૂર થઈ જઈએ અને બીજાની દુર્દશા માટે ચિંતિત થઈએ, તો આ જ આપણે સ્વયં પ્રબુદ્ધ બુદ્ધ બનવાનો આધાર છે. તે સ્વાર્થી ચિંતાના કારણે છે કે આપણે આપણી જાત માટે સંસાધનો એકઠા કરવા માટે ખૂન, ચોરી વગેરે જેવી બાબતોમાં સામેલ થઈએ છીએ. આવી અકુશળ પદ્ધતિઓ ફક્ત વધુ સમસ્યાઓ લાવે છે, અને તે બધાનું મૂળ આપણો સ્વાર્થ છે.

બુદ્ધ શાક્યમુનિ અન્યોના કલ્યાણ સાથે સંપૂર્ણપણે ચિંતિત હોવાના પરિણામે, સંપૂર્ણ સ્પષ્ટ મન અને સંપૂર્ણ વિકસિત બનવા માટે, તે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવામાં સક્ષમ થયા. વાસ્તવમાં, દરેક સમયના તમામ બુદ્ધોએ અન્ય લોકો માટે તેમની ચિંતાના આધારે તેમની સંપૂર્ણ ક્ષમતાને સાકાર કરવાની આ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી છે. તેથી, જો આપણે વાસ્તવવાદી હોઈએ, તો આપણે જોઈએ છીએ કે ભલે આપણી પાસે આ અપવાદરૂપ સંકલ્પ હોય કે "દરેક માટે ખુશી લાવવાનો અને તેમને તેમની બધી સમસ્યાઓમાંથી મુક્ત કરવાનો," આપણી પાસે આમ કરવાની ક્ષમતા નથી, પછી ભલે આપણે ગમે તેટલું ઇચ્છિએ. દરેકને તેમની સમસ્યાઓથી દૂર કરવામાં અને ખુશી મેળવવામાં મદદ કરવાની ક્ષમતા ફક્ત બુદ્ધમાં જ છે.

તેથી, શક્ય હોય તેટલું શ્રેષ્ઠ કરવા માટે, અન્યના લાભ માટે, અને બુદ્ધની પ્રબુદ્ધ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે આપણા હૃદયને સંપૂર્ણ રીતે સમર્પિત કરવું જરૂરી છે. તે "બોધચિત્ત ધ્યેય" તરીકે ઓળખાય છે.

બોધિચિત્ત ધ્યેય ધરાવતા આવા સમર્પિત હૃદય સાથે, ધારો કે આપણે ફૂલની જેવી સાદું અર્પણ કરીએ. જો આવા અર્પણનો હેતુ દરેકને લાભ આપવાનો છે, અને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનો છે કે જેથી આપણે શક્ય તેટલું શ્રેષ્ઠ કરી શકીએ, તો તે સરળ કાર્યથી બનેલી સકારાત્મક ક્ષમતા પ્રચંડ છે. વાસ્તવમાં, જ્યારે આપણો ઉદ્દેશ્ય દરેકને ફાયદો પહોંચાડવાનો હોય છે, ત્યારે લાભ તે ઉદ્દેશ્યના પ્રમાણમાં હોય છે. તે જીવોની સંખ્યા જેટલી વિશાળ છે. આ રીતે આપણા હૃદયને શુદ્ધ અને નિષ્ઠાપૂર્વક સમર્પિત કરવાના ફાયદા બુદ્ધને સોના અને રત્નોથી ભરપૂર આખા વિશ્વને અર્પણ કરવાના ફાયદા કરતાં ઘણા વધારે છે. જો આપણે બ્રહ્માંડના તમામ જીવોને ખવડાવીએ તો પણ આવા હૃદયની માત્ર એક ક્ષણ જેમાં આપણે બોધિચિત્ત ધ્યેય સાથે સમર્પિત હોઈએ તો તેના ફાયદા વધુ હશે.

આનો તર્ક સ્થાપિત થઈ શકે છે જો આપણે ધ્યાનમાં લઈએ કે બ્રહ્માંડમાં દરેક માટે ભોજન માત્ર એક જ વાર લોકોની ભૂખ સંતોષે છે. તેઓ ટૂંક સમયમાં ફરીથી ભૂખ્યા થઈ જશે, અને તેમની ભૂખની સમસ્યા ચાલુ રહેશે. પરંતુ જો આપણે ઈચ્છતા હોઈએ કે, બોધચિત્ત ધ્યેય સાથે, દરેક વ્યક્તિની તમામ સમસ્યાઓને હંમેશ માટે દૂર કરીએ, અને શક્ય તેટલું શ્રેષ્ઠ કરવા માટે આપણે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે આપણી જાતને સમર્પિત કરીએ, તો આ માત્ર દરેકની ભૂખને જ દૂર નહીં કરશે, પરંતુ તે તેમની સમસ્યાઓનો સંપૂર્ણ અંત લાવવાની ક્ષમતા લાવશે.

તેથી, બોધિચિત્ત ધ્યેય વિકસાવવા તરફના પગલા તરીકે, આપણે મજબૂત પ્રતિજ્ઞા લેવાની જરૂર છે કે આપણે કોઈ પણ જીવને નુકસાન પહોંચાડવાના નથી. જ્યારે આપણે બીજાને નુકસાન પહોંચાડવાના તમામ ગેરફાયદા અને ખામીઓ જોઈએ છીએ, તેઓ ગમે તે હોય, અને તેમ ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરીએ છીએ, આનાથી ઘણો ફાયદો થાય છે. પરિણામે તે આચરણનો પ્રકાર છે જે ખૂબ જ વખાણવા યોગ્ય છે. એક મજબૂત પ્રતિજ્ઞા કે આપણે કોઈને નુકસાન કે ઇજા પહોંચાડવાના નથી તે એક આધ્યાત્મિક પગલું છે જે આપણે બધા અત્યારે લઈ શકીએ છીએ. આપણે આધ્યાત્મિક અભ્યાસને ખૂબ જ ઉચ્ચ અને દૂરની વસ્તુ તરીકે વિચારવાની જરૂર નથી.

ટૂંકમાં, આધ્યાત્મિક સાધક બનવામાં અમુક પ્રકારનું વિચિત્ર જીવન જીવવાનો સમાવેશ થતો નથી. ઇતિહાસમાં એવા ગૃહસ્થોના ઘણા અહેવાલો છે જે મહાન આધ્યાત્મિક સાધકો હતા. જ્યારે આપણે પ્રાચીન ભારતના ચોર્યાસી અત્યંત સિદ્ધ મહાસિદ્ધોના જીવનચરિત્ર જોઈએ છીએ, ત્યારે તેમાંના ઘણા એવા છે જેઓ ગૃહસ્થ હતા.

જો આપણે વૃદ્ધ હોઈએ તો આપણે નિરાશ થવાની જરૂર નથી, અથવા એવું માનવાનું નથી કે વૃદ્ધ લોકો આધ્યાત્મિક સાધકો બની શકતા નથી. જો આપણે ભૂતકાળના અહેવાલો પર નજર કરીએ તો, ગૃહસ્થ શ્રીજાતિનું ઉદાહરણ છે, જેઓ જ્યારે આધ્યાત્મિક સાધક બન્યા ત્યારે તેઓ ૮૦ વર્ષના હતા. તેઓ તેમના જીવનકાળમાં મુક્ત વ્યક્તિ અથવા અર્હતની સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવામાં સક્ષમ હતા. તેથી આપણે ક્યારેય ખૂબ વૃદ્ધ નથી.

બીજી બાજુ, જો આપણે યુવાન હોઈએ, તો આપણે માત્ર વ્યર્થ ન બનવું જોઈએ, પરંતુ આપણી આધ્યાત્મિક અભ્યાસમાં નિર્ણાયક બનવા માટે આપણી પાસે જે પણ શક્તિઓ હોય તેનો લાભ લેવો જોઈએ. અને આપણે એવું ન વિચારવું જોઈએ કે જ્યાં સુધી આપણે વૃદ્ધ ન થઈએ ત્યાં સુધી આપણે આ નિવારક આધ્યાત્મિક પગલાં લેવાનું વિલંબ કરી શકીએ છીએ, કારણ કે મૃત્યુ ક્યારે આવશે તે જાણવાની કોઈ રીત નથી. તદુપરાંત, વૃદ્ધાવસ્થા એવી વસ્તુ છે જે આપણા બધા પર એક જ સમયે આવે તેવું લાગે છે. જ્યારે તે થાય છે, ત્યારે એવું લાગે છે કે, અચાનક, આપણું જીવન સરકી ગયું.

ઘણી સરળ હકારાત્મક બાબતો છે જે આપણે કરી શકીએ છીએ. હું અન્ય દેશોમાં કેટલાક લોકોને જાણું છું જેઓ પક્ષીઓને ખવડાવવા માટે ખૂબ મહેનત અને પૈસા ખર્ચે છે. તેઓ તેમના ઘરની બહાર પાત્ર રાખે છે અને દરરોજ દાણા નાખવા માટે હજારો ખર્ચ કરે છે. ખરેખર, તેઓ ફરવા નથી જતા કારણ કે તેઓ પક્ષીઓને તેમના ખોરાકથી વંચિત રાખવા માંગતા નથી. આ એક ઉત્તમ પ્રથા છે; તે જોઈને મને આનંદ થાય છે, કારણ કે આ ખરેખર બોધિસત્વની પ્રવૃત્તિનો પ્રકાર છે. તિબેટીયનોના પણ ઘણા ઉદાહરણો છે જેઓ ભારત યાત્રાળુ તરીકે ગયા હતા અને જેમણે કબૂતરો માટે રોટલી અને વિવિધ પ્રકારના પક્ષીઓ માટે ભાત મૂક્યા હતા. લાંબુ આયુષ્ય લાવવા માટે આ એક ઉત્તમ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ છે.

જો આપણે આપણી ચર્ચાનો સારાંશ આપવા માંગીએ છીએ, તો મુખ્ય મુદ્દાઓ છે:

• દરેકના લાભ માટે સતત કામ કરવા માટે દયાળુ અને હુંફાળું હૃદય કેળવો.
• ક્યારેય કોઈને કે કંઈપણને ઇજા ન પોંહચાડો; ક્યારેય નુકસાન અથવા સમસ્યાઓનું કારણ નહીં બનો

ઉત્તમ આધ્યાત્મિક અભ્યાસ માટે આ મુખ્ય મુદ્દાઓ છે. આપણે આપણા ઉત્કૃષ્ટ માનવ પુનર્જન્મમાં આપણા હૃદયને શુદ્ધપણે, બોધિચિત્ત ધ્યેય સાથે, અન્યોને અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટે સમર્પિત કરીને આ કાર્યકારી આધારનો પૂરો લાભ લેવાની જરૂર છે. આ રીતે, આપણે વાસ્તવમાં એક સંપૂર્ણ સ્પષ્ટ દિમાગના અને સંપૂર્ણ વિકસિત વ્યક્તિ - સંપૂર્ણ પ્રબુદ્ધ બુદ્ધની તે સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી શકીશું.