બોધચિત્ત માટે સાત-ભાગનું કારણ અને અસર ધ્યાન

સાત ભાગના કારણ અને અસર શિક્ષણમાં છ પગલાં છે જે સાતમું, બોધિચિત્ત ઉદ્દેશ્યના વાસ્તવિક વિકાસના કારણો તરીકે કામ કરે છે. તે પ્રારંભિક પગલાથી શરૂ થાય છે, જે સાતની ગણતરીમાં શામેલ નથી. તે સમતાનો વિકાસ છે જેની સાથે આપણે કેટલાક જીવો પ્રત્યે આકર્ષિત થવા અથવા તેમની સાથે જોડાયેલા, અન્યથી પ્રતિકૂળતા અને અન્ય લોકો પ્રત્યે ઉદાસીન થવા થી કાબુ મેળવીએ છીએ. આ પ્રારંભિક પગલાનો મુદ્દો દરેક વ્યક્તિ માટે સમાન રીતે ખુલ્લો રહેવાનો છે.

દરેક વ્યક્તિ સમાન હોવાની સમજ, જે દરેક માટે સમાન રીતે ખુલ્લા રહેવા માટે જરૂરી છે, તે અનુભૂતિથી આવે છે કે માનસિક સાતત્ય અથવા મન-પ્રવાહની કોઈ શરૂઆત અને કોઈ અંત નથી. તેથી, દરેક વ્યક્તિ કોઈને કોઈ સમયે આપણો મિત્ર રહ્યો છે, કોઈને કોઈ સમયે દરેક વ્યક્તિ આપણો દુશ્મન રહ્યો છે, દરેક વ્યક્તિ કોઈને કોઈ સમયે અજાણ્યો રહ્યો છે, અને સ્થિતિ હંમેશા બદલાતી રહે છે. આ અર્થમાં, દરેક વ્યક્તિ સમાન છે.

આ વિચારસરણી પાછળ આપણે જે મુખ્ય મુદ્દો સમજવાની જરૂર છે તે છે આરંભહીન મન. બૌદ્ધ ધર્મમાં આ એક મૂળભૂત ધારણા છે. પુનર્જન્મ અનુભવના સાતત્યની ચિંતા કરે છે. માનસિક સાતત્ય એ અનુભવનું સાતત્ય છે. તેઓ વ્યક્તિગત છે અને માનવ, પ્રાણી, પુરુષ કે સ્ત્રી તરીકે તેમની સહજ ઓળખ નથી. કોઈપણ ચોક્કસ પુનર્જન્મમાં માનસિક સાતત્ય જે જીવન સ્વરૂપ અને લિંગ પ્રગટ કરે છે તે અગાઉના કાર્મિક વર્તન અને તેના પછીના પરિણામો પર આધારિત છે.

આરંભહીન મન વિશેનો આ મુદ્દો બોધચિત્ત વિકસાવવા માટે સક્ષમ બનવા માટે એક મૂળભૂત, જરૂરી સમજ છે, કારણ કે આ સમજના આધારે, દરેક વ્યક્તિ માટે પ્રેમાળ કરુણા વિકસાવવાનું શક્ય બને છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે અન્ય જીવોને માત્ર એક મચ્છર તરીકે જોતા નથી. ઊલટાનું, આપણે આને અનંત લાંબા વ્યક્તિગત માનસિક સાતત્ય તરીકે જોઈએ છીએ જેને આ જીવનકાળમાં તેના કર્મને લીધે મચ્છરનું રૂપ મળ્યું છે; તે અંતર્ગત રીતે મચ્છર નથી. આનાથી આપણું હૃદય મચ્છર માટે મનુષ્ય જેટલું જ ખુલ્લું રહે છે. બોધિચિત્તની શક્તિ એ હકીકત પરથી પ્રાપ્ત થાય છે કે તેની સાથે, આપણે દરેકને લાભ આપવાનો ઇરાદો રાખીએ છીએ. અલબત્ત, તે સરળ નથી.

એકવાર આપણે, સમતા સાથે, દરેક જીવોને વ્યક્તિગત અદભૂત માનસિક સાતત્ય તરીકે જોવા માટે સક્ષમ થઈ જઈએ - જે આ જીવનકાળમાં તેમના સ્વરૂપોને નકારતું નથી - આપણે ૭-ભાગના કારણ અને અસર ધ્યાનમાં પ્રથમ પગલું ભરવા માટે તૈયાર છીએ. આ તે ઓળખવું છે કે દરેક અસ્તિત્વ, અમુક સમયે, આપણી માતા હતી. તર્કની પંક્તિ એ છે કે જેમ આ જીવનકાળમાં આપણી પાસે માતા છે, તેવી જ રીતે દરેક જીવનકાળમાં કે જેમાં આપણે ગર્ભાશય અથવા ઇંડામાંથી જન્મ લીધો છે, આપણી પાસે એક માતા હતી. આરંભહીન પુનર્જન્મના તર્કથી અને હકીકત એ છે કે મર્યાદિત, અસંખ્ય જીવો હોવા છતાં, દરેક જણ અનાદિકાળથી પણ આપણી માતા રહી છે - અને આપણે તેમની માતા પણ છીએ. તેઓ આપણા પિતા, આપણા નજીકના મિત્રો વગેરે પણ રહ્યા છે.

દરેકને આપણી માતા તરીકે જોવામાં, આપણે આપણી માતા હોવાને કોઈની સહજ ઓળખ તરીકે ન જોવાની કાળજી લેવાની જરૂર છે, કારણ કે તે થોડી સમસ્યારૂપ પણ બની શકે છે. આપણે શૂન્યતા (ખાલીપણું), સહજ નિશ્ચિત ઓળખના અભાવને ક્યારેય ન ભૂલવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.

દરેકને આપણી માતા તરીકે ઓળખવાથી અન્ય લોકો સાથે સંબંધ રાખવાની આપણી રીતમાં ધરમૂળથી ફેરફાર થાય છે. અહીં, આપણે દરેક વ્યક્તિ પ્રત્યે સમતા રાખવાથી આગળ વધી રહ્યા છીએ. આપણે જોઈ રહ્યા છીએ કે આપણો દરેક સાથે ખૂબ જ ગાઢ, ઉષ્માભર્યો, પ્રેમાળ સંબંધ હતો - અને હજુ પણ હોઈ શકે છે.

સાત પગલાંમાંથી બીજું માતૃપ્રેમની દયાને યાદ કરવાનું છે. ઘણા પશ્ચિમી લોકો માટે, આ ધ્યાનનું એક સમસ્યારૂપ પગલું છે, કારણ કે ભારતીયો અને તિબેટીઓ હંમેશા આ જીવનકાળમાં તેમની માતાનું ઉદાહરણ લે છે. તે સમાજોમાં, એવું લાગે છે કે મોટાભાગના લોકો પશ્ચિમી સમાજોની તુલનામાં તેમની માતાઓ સાથે ઓછા ન્યુરોટિક અને ઓછા મુશ્કેલ સંબંધો ધરાવે છે. તે સાચું છે કે નહીં, અલબત્ત, વ્યક્તિગત કિસ્સાઓમાં બદલાય છે. પરંતુ હું તિબેટીયન અને ભારતીય સમાજમાં ૨૯ વર્ષથી રહેતા મારા અવલોકન પરથી કહીશ કે ત્યાંના પુખ્ત બાળકો અને તેમની માતાઓ વચ્ચેનો સંબંધ પશ્ચિમી દેશો કરતાં ઘણો ઓછો ન્યુરોટિક લાગે છે.

ધ્યાનના આ પગલામાં એ યાદ રાખવાનું છે કે આપણી માતા કેટલી દયાળુ છે - અથવા જો તે ગુજરી ગઈ હોય તો - તેની ગર્ભાશયમાં આપણને વહન કર્યું હતું તે વિચારવાનું છે. પછી, આપણે આને એ વિચારવા સુધી લંબાવીએ છીએ કે કેવી રીતે દરેક વ્યક્તિએ આપણને અગાઉના જીવનમાં સમાન દયા બતાવી છે.

ઘણા લોકો, જ્યારે તેઓ પશ્ચિમી લોકોને આ શીખવે છે, ત્યારે કહે છે કે ઠીક છે, જો તમને તમારી માતા સાથે સમસ્યા હોય, તો તેમન બદલે તમે તમારા પિતા, નજીકના મિત્ર અથવા તમારા પર મહાન દયા બતાવનાર કોઈના વિશય વિચારી શકો છો. આ રીતે, તમે આ ધ્યાન કરવાનો પ્રયાસ કરતા અટકી જશો નહીં. મને લાગે છે કે આ એક મદદરૂપ અભિગમ છે. જો કે, મને લાગે છે કે જો આપણને આપણી માતાઓ સાથેના સંબંધોમાં સમસ્યા હોય તો, તેનો સામનો કરવો અને માત્ર તેને અવગણો ન કરવો તે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. જો આપણે આપણી માતાઓ સાથે સ્વસ્થ સંબંધો ન રાખી શકીએ, તો અન્ય કોઈની સાથે સ્વસ્થ પ્રેમભર્યા સંબંધો રાખવા ખૂબ મુશ્કેલ હશે. ત્યાં હંમેશા સમસ્યા હશે. તેથી, મને લાગે છે કે આપણી માતાઓ સાથેના આપણા વાસ્તવિક સંબંધોને જોવું અને તેમની દયાને ઓળખવાનો પ્રયાસ કરવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, પછી ભલે તે સંબંધ ગમે તેટલો મુશ્કેલ હતો અથવા અત્યારે છે.

પ્રથમ, આપણે આદર્શ માતૃત્વ પ્રેમને જોવાની જરૂર છે. શાસ્ત્રીય ગ્રંથો તેના વર્ણનોથી ભરેલા છે: તમે તેને ઘણા પ્રાણીઓમાં જુઓ છો, દાખલા તરીકે. માતૃપક્ષી તેના ઈંડા પર બેસે છે પછી ભલે તે ગમે તેટલી ઠંડી અને ભીની થાય, અને જ્યારે ઈંડાનું સેવન થી જાયે, ત્યારે તે જંતુઓને પકડીને ચાવશે, પરંતુ તેને ગળશે નહીં, અને તેના બચ્ચાઓને ખોરાક આપશે. આ ખરેખર તદ્દન અસાધારણ છે.

અલબત્ત, પ્રાણીઓ અને જંતુઓની દુનિયામાંથી એવા ઉદાહરણો છે જેમાં માતાઓ તેમના બાળકોને ખાય છે, પરંતુ તેમ છતાં તેમને જન્મ આપવા માટે મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. અને પછી ભલે તે આપણી જૈવિક માતા હોય કે સરોગેટ માતા, કોઈએ આપણને તેમના ગર્ભમાં વહન કર્યું. જો આપણે ટેસ્ટ ટ્યુબમાં ગર્ભ ધારણ કર્યો હોય તો પણ કોઈએ ટેસ્ટ ટ્યુબ જોઈ અને તેને યોગ્ય તાપમાને રાખી. આપણી માતાને આપણને વહન કરવું ગમ્યું કે નહીં તે અપ્રસ્તુત છે. તે આપણને તેના ગર્ભાશયમાં રાખવું અને આપણને ગર્ભપાત ન કરવું તે એક અદ્ભુત દયા હતી; તે તેના માટે બિલકુલ આરામદાયક ન હતું. આપણા વાસ્તવિક જન્મ દરમિયાન તેમને ઘણી પીડા થઈ હતી. વધુમાં, જ્યારે આપણે શિશુ હતા, ત્યારે કોઈએ મધ્યરાત્રિએ ઉઠવું પડતું હતું, આપણને ખવડાવવું અને આપણી સંભાળ રાખવી પડતી હતી; નહિંતર, આપણે જીવિત ન હોત. શાસ્ત્રીય ગ્રંથોમાં આ પ્રકારની બાબતો પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.

જો આપણને આપણી માતાઓ સાથે મુશ્કેલીઓ આવી હોય, તો મને લાગે છે કે આપણે પાંચમા દલાઈ લામાના લેમ-રિમ પાઠમાં ગુરુ ધ્યાનથી કેવી રીતે આગળ વધવું તે અંગેનો સંકેત મેળવી શકીએ છીએ. અગાઉના ઘણા ગ્રંથોએ કહ્યું છે કે માત્ર સારા ગુણો ધરાવતા આધ્યાત્મિક શિક્ષકને શોધવો લગભગ અશક્ય છે. કોઈ આધ્યાત્મિક શિક્ષક આદર્શ નહીં હોય; દરેક વ્યક્તિ પાસે મજબૂત અને નબળા ગુણોનું મિશ્રણ હશે. આધ્યાત્મિક શિક્ષક પર ધ્યાન કરતા વખતે આપણે જે કરવા માંગીએ છીએ તે શિક્ષકના સારા ગુણો અને દયા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની છે જેથી જબરદસ્ત આદર, પ્રેરણા અને પ્રશંસા નો વિકાસ થાય. આનાથી આપણને આ સારા ગુણો અને દયા કેળવવા માટે પ્રેરણા મળશે.

પાંચમા દલાઈ લામાએ સમજાવ્યું કે આ કરવાની પ્રક્રિયામાં આપણે શિક્ષકની ખામીઓ અને ભૂલોને નકારવાની જરૂર નથી. તે ભોળપણ હશે. આપણે ખામીઓને સ્વીકારીએ છીએ, પરંતુ તેને ક્ષણ માટે બાજુએ મૂકીએ છીએ, કારણ કે શિક્ષકની ભૂલો વિશે વિચારવું ફક્ત ફરિયાદ અને નકારાત્મક વલણ તરફ દોરી જશે. તે જરાય પ્રેરણાદાયક નથી. સારા ગુણો અને દયા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાથી જ આપણને પ્રેરણા મળે છે.

તેથી પ્રથમ, આપણે ખામીઓ સ્વીકારીએ છીએ. પરંતુ, આપણે પ્રામાણિકપણે તપાસ કરવાની જરૂર છે કે શું આ સાચી ખામીઓ છે અથવા ફક્ત આપણા ભાગો પરના પ્રક્ષેપણ છે. જો ખામીઓ માત્ર પ્રક્ષેપિત છે પરંતુ સાચી નથી, તો આપણે તેને સંપૂર્ણપણે છોડી દઈએ છીએ. પછી આપણે તપાસ કરવાની જરૂર છે કે શું બિન-કાલ્પનિક ખામીઓ વર્તમાનમાં છે જે શિક્ષક પાસે છે અથવા તે જૂનો ઇતિહાસ છે કે જેને આપણે છોડવા માંગતા નથી. જો ખામીઓ હવે વર્તમાન નથી, તો આપણે તેમના પર વિચારનું બંધ કરીએ છીએ: એનો કોઈ મતલબ નથી. એકવાર આપણે ચોક્કસ કરીએ છે કે વર્તમાન ખામીઓ ખરેખર શું છે, આપણે કહીએ છીએ કે ઠીક છે, તે તેના અથવા તેણીના વર્તમાન દોષો છે. પછી, આપણે તેમને પણ, ક્ષણ માટે બાજુ પર મૂકીએ છીએ, અને તેના બદલે માત્ર સારા ગુણો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ.

મને લાગે છે કે સમાન પ્રક્રિયા યોગ્ય છે અને આપણી માતાઓની દયાને જોતા વખતે તે ખૂબ જ સારી રીતે કામ કરી શકે છે. કોઈની માતા આદર્શ નથી. જો આપણે પોતે માતા-પિતા છીએ, તો આપણે જાણીએ છીએ કે આદર્શ માતા-પિતા બનવું અવિશ્વસનીય રીતે મુશ્કેલ છે, તેથી આપણે અપેક્ષા રાખવી જોઈએ નહીં કે આપણા માતાપિતા પણ આદર્શ હતા. પછી, આપણે આપણી માતાઓમાં જે ખામીઓ છે અને ખામીઓ હતી તે જોઈશું અને તેના કારણો અને પરિસ્થિતિઓને સમજવાનો પ્રયત્ન કરીશું કે જેનાથી આ ખામીઓ આવી. તે અંતર્ગત રીતે ખરાબ વ્યક્તિ નથી, એવી જ રીતે જેમ કોઈ માનસિક સાતત્ય અંતર્ગત રીતે મચ્છર નથી (જે પણ અંતર્ગત રીતે હેરાન કરતું નથી). આપણે ખાતરી કરીએ છીએ કે આપણે આપણી માતાઓ પર ખામીઓ પ્રક્ષેપિત કરી રહ્યા નથી અથવા ફક્ત પ્રાચીન ઇતિહાસ પર ધ્યાન આપી રહ્યા નથી, અને પછી આપણે તમામ કાલ્પનિક ખામીઓને બાજુ પર મૂકીએ છીએ અને, આ ક્ષણ માટે, ભૂતકાળ અને વર્તમાનની ભૂલો પણ બાજુ પર મૂકીએ છીએ. આપણે કહીએ છીએ કે તેમનામાં તે ખામીઓ છે અથવા હતી, પરંતુ તે બીજા બધાની જેમ જ એક વ્યક્તિ છે: આપણા બધામાં ખામીઓ છે. પછી આપણે સારા ગુણો અને તેમને જે દયા બતાવેલી એ જોઈએ છીએ.

એક પશ્ચિમી ધર્મ શિક્ષક - હું ભૂલી ગયો છું કે તે કોણ હતું - એ ધ્યાનની એક પદ્ધતિ સૂચવી છે જે મને ખૂબ જ ઉપયોગી લાગે છે. આ સમયે, અમારી માતાઓના નકારાત્મક ગુણોને બાજુએ મૂકીને, આપણે આપણા જીવનને પાંચ- અથવા દસ-વર્ષના એકમોમાં જોઈએ છીએ. આપણે પાંચ મિનિટ, અડધો કલાક, એક કલાક અથવા જોઈએ તેટલો લાંબો સમય પસાર કરીએ છીએ, દરેક પાંચ-દસ વર્ષના સમયગાળામાં આપણી માતાઓએ આપણા માટે કરેલી બધી પ્રકારની વસ્તુઓને યાદ કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. પ્રથમ, આપણે ગર્ભમાં હતા ત્યારથી લઈને આપણે પાંચ વર્ષના થયા ત્યાં સુધી, આપણને યાદ છે કે તેમને આપણા ગંદા ડાયપર બદલ્યા, આપણને ખવડાવ્યાં, આપણને નવડાવ્યા અને આ બધું કર્યું. પછી આપણે પાંચથી દસ વર્ષની વયેનો સમયગાળ યાદ કરીએ છીએ, વગેરે. તે આપણને શાળાએ લઈ ગયા - કદાચ તેમને આપણને ગૃહકાર્યમાં મદદ ન કરી, કદાચ કરી, પરંતુ તેમને કદાચ આપણા માટે રસોઈ બનાવી અને આપણા કપડાં ધોયા. જ્યારે આપણે ટીનેજર હતા, ત્યારે તેમણે કદાચ આપણને ખર્ચવા પૈસા આપ્યા હતા. ભલે આપણી માતાઓ ગમે તેટલી ભયંકર હોય, નિઃશંકપણે ત્યાં ઘણી બધી દયા હતી જે તેઓએ આપણા જીવનના દરેક સમયગાળામાં બતાવી.

પછી આપણે આપણા પિતા સાથે અને અન્ય સંબંધીઓ, મિત્રો, વગેરે સાથે પણ તે જ કરી શકીએ છીએ. તે ધ્યાન માટે ખૂબ જ ઉપયોગી છે. તે હતાશા માટે ખાસ કરીને મજબૂત મારણ છે જે આપણે ક્યારેક અનુભવીએ છીએ જ્યારે આપણે વિચારીએ છીએ, "કોઈ મને પ્રેમ કરતું નથી." આ રીતે, જો આપણે આ જીવનમાં આપણી માતાઓની દયા જોઈ શકીએ, તો તે આપણને એ ઓળખવામાં મદદ કરે છે કે દરેક વ્યક્તિ આપણા પર સમાન રીતે દયાળુ છે. કોઈ પણ એક આદર્શ માતા નથી - ચોક્કસ, તેમને બીજા જીવનકાળમાં કોઈક સમયે આપણને ખાધું હશે, પરંતુ તેમણે આપણને દયા પણ બતાવી છે.

સાત ભાગોના સારતત્વ શિક્ષણમાં ત્રીજું પગલું એ આપણને મળેલી માતૃપ્રેમની કૃપાને ચુકવવાની ઇચ્છા વિકસાવવાનું છે. આ માટે, આપણે કલ્પના કરીએ છીએ કે આપણી માતાઓ આંધળી છે અને સંપૂર્ણપણે મૂંઝવણમાં છે અને સંપૂર્ણ રીતે નિરાશ છે, એક ખડકની ધાર પર ઊભી છે, વેદનાના પાતાળમાં પડવા જઈ રહી છે. આપણે એવી પણ કલ્પના કરીએ છીએ કે આપણે, તેમના પુત્રો અને પુત્રીઓ, તેમની પડખે ઊભા છીએ, તે જાણીએ છીએ કે તેમને કેવી રીતે પતન ટાળવામાં મદદ કરવી. જો આપણે, તેમના બાળકો, તેમને મદદ નહીં કરીએ, તો કોણ કરશે? તેઓ કોની તરફ વળી શકે? આવા વિચારો આપણને તેમના તમામ પ્રકારની વેદનાઓમાંથી મુક્ત કરવામાં મદદ કરીને તેમની દયાનું વળતર આપવાની આ હૃદયપૂર્વકની ઈચ્છા વિકસાવવામાં મદદ કરે છે.

આપણી ઇચ્છાને મજબૂત કરવા માટે, આપણે જે ધ્યાનથી વધુ અનુકૂલન કરી શકીએ છીએ તે આપણે હમણાં જ દર્શાવેલ માતૃત્વની દયાને યાદ રાખવા અંગે દર્શાવેલ છે. ફરીથી, આપણે આપણા જીવનના પાંચ કે દસ વર્ષના સમયગાળામાંથી પસાર થઈએ છીએ અને તપાસ કરીએ છીએ કે આપણે કઈ રીતે આપણી માતાઓ પ્રત્યે દયા બતાવી છે. આપણે આપણા પિતા, મિત્રો, સંબંધીઓ વગેરે સાથે પણ આવું જ કરીએ છીએ.

જો આપણે સરખામણી કરીએ કે આપણને કેટલો પ્રેમ અને મદદ મળી છે અને આપણે કેટલું આપ્યું છે, તો આપણામાંના મોટા ભાગના જોશે કે આપણે જે આપ્યું છે તેના કરતાં ઘણું વધારે મળ્યું છે. આનો મુદ્દો પછી દોષિત લાગવાનો નથી, જે સામાન્ય રીતે ન્યુરોટિક પશ્ચિમી પ્રતિક્રિયા હશે. મુદ્દો એ છે કે બોધચિત્ત ધ્યાનના આગલા પગલામાં આપણને મદદ કરવાનો છે, જે આપણને મળેલી દયાને ઓળખીને, કૃતજ્ઞતાની ઊંડી ભાવના વિકસાવવા અને તે દયાને ચૂકવવાની ઇચ્છા વિકસાવવા માટે છે.

મને લાગે છે કે મેં હમણાં જ દર્શાવેલ ધ્યાન સાથેનું આ અનુકૂલન ખરેખર આપણને ભાવનાત્મક કરવા માટે ખૂબ જ મદદરૂપ છે જેથી આપણે ખરેખર કંઈક અનુભવીએ. મને લાગે છે કે તે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. મેં ઘણા પશ્ચિમી બૌદ્ધો જોયા છે જેઓ પ્રેમ અને કરુણાના આ બધા ધ્યાન કરે છે અને તે બહાર જાય છે અને અન્યને મદદ પણ કરે છે, પરંતુ તેમનો માતાપિતા સાથે સંબંધ ખરાબ હોય છે અને તેમાં અટવાયેલા છે. મને લાગે છે કે તે સંબંધ પર કામ કરવું ખરેખર ખૂબ મદદરૂપ છે અને તેને ટાળવું નહીં કારણ કે તે મુશ્કેલ છે.

આ દરેક પગલામાં એક મહત્વની બાબત એ છે કે આપણી અભ્યાસનો વ્યાપ તમામ જીવો સુધી ખોલવાનો અને વિસ્તારવાનો પ્રયાસ કરવો. દરેક પગલા પર, આપણે અલબત્ત નાની શરૂઆત કરી શકીએ છીએ, પરંતુ પછી આપણે ધીમે ધીમે આપનો વ્યાપ વિસ્તારવાની જરૂર છે. આપણે દરેક વ્યક્તિને વ્યક્તિગત માનસિક સાતત્ય તરીકે જોતા, સમતાના આધારે આ કરી શકીએ છે. આ કરવા માટેની એક અસરકારક રીત, મેં શોધી કાઢી છે, ફક્ત આંખો બંધ કરીને બેસીને ધ્યાન કરવું નથી, અમૂર્ત રીતે "બધા સંવેદનશીલ માણસો" વિશે વિચારવું. મને લાગે છે કે સંતુલિત લાગણીઓ વિકસાવવા માટે હું જે રીતે સંવેદનશીલતા તાલીમમાં સૂચન કરું છું તેના જેવી જ અભ્યાસ કરવી વધુ અસરકારક છે.

બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, વિવિધ લોકો પ્રત્યે સકારાત્મક વલણ વિકસાવવાનો પ્રયાસ કરો પ્રથમ તેમના ફોટો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને - મિત્રો, આપણને ન ગમતા લોકો અને અજાણ્યાઓ . પછી ધ્યાન જૂથમાં આપણી આસપાસ વર્તુળમાં બેઠેલા વાસ્તવિક લોકોને જોતી વખતે તેમને વિકસાવવાનો પ્રયાસ કરો. પછી સબવે અથવા બસમાં ત્યાંના લોકો સાથે અજમાવો. આ રીતે, આપણે જે હકારાત્મક વલણ વિકસાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ તે આપણે ખરેખર અન્ય લોકોને લાગુ પાડીએ છીએ.

તે જ રીતે આપણે તેને પ્રાણીઓ, જંતુઓ અને તેથી વધુ પર લાગુ કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ - અને માત્ર સૈદ્ધાંતિક રીતે આપણા મગજમાં નહીં, પરંતુ આપણે તેમને ખરેખર જોઈએ છીએ ત્યારે. આમ કરવાથી, આપણે તિબેટીયન લોકોમાં ઉદાહરણ તરીકે જોવા મળતી આત્યંતિકતાને ટાળવાનો પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે - એટલે કે, મનુષ્ય કરતાં જંતુ પ્રત્યે દયાળુ બનવું સહેલું છે. જો મંદિરની વચ્ચે કીડી હોય, તો દરેક વ્યક્તિ તેને નુકસાન ન થાય તેની ખાતરી કરવા માટે આત્યંતિક રીતો સુધી જાય છે. તેમ છતાં, ઘણીવાર, તેઓ મનુષ્યો પ્રત્યે સમાન પ્રકારની ચિંતા અને દયા દર્શાવતા નથી, ઉદાહરણ તરીકે ભારતીયો અથવા વિદેશીઓ જેઓ તેમના મંદિરોની મુલાકાત લે છે અને તેઓ ત્યાં શું જુએ છે તેના વિશે કંઈક જાણવા માંગે છે. આપણે અહીં યોગ્ય દ્રષ્ટિકોણ રાખવો પડશે.

કેટલાક લોકો એમ કહી શકે છે કે મનુષ્યને મદદ કરવા કરતાં કીડીને મદદ કરવી સહેલી છે. આ એટલા માટે છે કારણ કે કીડી તમને ઉલટો જવાબ નહીં આપે અને તમને મુશ્કેલ સમય નહીં આપે, જ્યારે લોકો ઘણીવાર કરે છે. એક કીડીને તમે હમણાં જ ઉપાડી શકો છો અને બહાર લઈ જઈ શકો છો, જો મનુષ્ય હેરાન કરે તો તમે તેમની સાથે આવું કરી શકતા નથી. કોઈ પણ સંજોગોમાં, મારો મુદ્દો એ છે કે ઘણા લોકો આ ધ્યાન ખૂબ જ અમૂર્ત રીતે કરે છે - "બધા સંવેદનશીલ માણસો" - અને તે "વાસ્તવિક વિશ્વ" માં વાસ્તવિક લોકો માટે ક્યારેય લાગુ પડતું નથી. આ માર્ગમાં કોઈપણ પ્રગતિ કરવામાં મોટી સમસ્યા ઊભી કરે છે.

જ્યારે આપણે દરેકને આપણી માતા તરીકે ઓળખીએ છીએ, માતૃપ્રેમની દયાને યાદ કરીએ છીએ અને, કૃતજ્ઞતા સાથે, તે દયાનો ચૂકવવાનું વિચારીએ છીએ, ત્યારે આપણે સ્વાભાવિક રીતે જ હૃદયસ્પર્શી પ્રેમની લાગણી અનુભવીએ છીએ. આ આપણે જે પણ મળીએ છીએ તેના પ્રત્યે નિકટતા અને હૂંફની આપમેળે ઉભી થતી લાગણી છે. આ અનુભૂતિ વિકસાવવા માટે કોઈ અલગ ધ્યાન પગલાની જરૂર નથી. તેને કહેવામાં આવે છે વહાલ, ચિંતિત પ્રેમ, તે પ્રેમ કે જેનાથી આપણે કોઈને વહાલ કરીએ છીએ, તેના કલ્યાણની ચિંતા કરીએ છીએ, અને જો તેને અથવા તેણીને કંઈપણ ખરાબ થાય તો તે ખૂબ જ દુઃખી થઈએ છે.

હૃદયસ્પર્શી પ્રેમ પર આધારિત, આપણે ચોથા પગલા પર જઈએ છીએ, મહાન પ્રેમ પર ધ્યાન. પ્રેમ એ બીજા કોઈની ખુશીની ઈચ્છા છે, સામાન્ય રીતે એવું કોઈ જે આપણને ગમે છે. જો કે, મહાન પ્રેમ એ દરેક વ્યક્તિ માટે ખુશી અને ખુશીના કારણોની ઇચ્છા છે. તે ખરેખર ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કે તે ખુશી અને તેના કારણો બંને હોય. આનો અર્થ એ છે કે તે આપણી સંપૂર્ણ સમજણ સાથે છે કે ખુશી કારણોથી આવે છે, તે માત્ર દેવતાઓની કૃપા અથવા સારો નસીબ નથી - અને કારણ હું નથી.

ખુશીના કારણો કર્મ પરના ઉપદેશોમાં આપવામાં આવ્યા છે: જો લોકો રચનાત્મક રીતે, આસક્તિ, ક્રોધ વગેરે વિના કાર્ય કરશે, તો તેઓ ખુશીનો અનુભવ કરશે. તેથી, આપણે અહીં વિચારવાની જરૂર છે, “તમને ખુશી અને ખુશીનાં કારણો મળશે. તમે ખરેખર રચનાત્મક અને સ્વસ્થ રીતે કાર્ય કરશો, જેથી તમે ખુશીનો અનુભવ કરી શકશો.”

આ પગલાથી તે પહેલેથી જ સ્પષ્ટ છે કે આ બોધિચિત્ત ધ્યાનોમાં આપણે દરેકને મદદ કરવા માટે બુદ્ધ બનવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છીએ, પરંતુ આપણે તેમને મદદ કરવામાં જે ભૂમિકા ભજવી શકીએ છીએ તે ફુગાવ્યા વિના. આપણે બીજાને માર્ગ બતાવી શકીએ છીએ, પરંતુ તેમને પોતે જ ખુશી માટેનાં કારણો ઊભાં કરવાની જરૂર છે.

પછી પાંચમું પગલું આવે છે, મહાન કરુણા: દરેકને વેદના અને વેદનાના કારણોથી મુક્ત થવાની ઇચ્છા. આ તે જ રીતે સંપૂર્ણ સમજણ સાથે છે કે તેમની વેદના કારણોથી આવે છે અને તેઓએ તેમના વેદનાને દૂર કરવા માટે તે કારણોને દૂર કરવાની જરૂર છે. ફરીથી, તે ખૂબ જ વાસ્તવિક દૃશ્ય છે. મહાન પ્રેમ અને મહાન કરુણા એ માત્ર ભાવનાત્મક લાગણીઓ નથી જેમ કે, "મને ખૂબ દુઃખ થાય છે કે દરેક વ્યક્તિ પીડાઈ રહી છે." તેના બદલે, તેઓ વર્તનના કારણ અને અસરની સમજ સાથે છે.

મહાન કરુણા અન્ય ઘણી રીતે સામાન્ય કરુણા કરતાં આગળ છે.

• તે તમામ મર્યાદિત જીવો માટે સમાન રીતે લક્ષિત છે, માત્ર કેટલાક માટે નહીં.
• મહાન પ્રેમની જેમ, તેમાં તેના એકમાત્ર બાળક પ્રત્યે પ્રેમાળ માતાની જેમ પ્રત્યેક વ્યક્તિ પ્રત્યે વહાલ અને ચિંતાનો સમાવેશ થાય છે, અને તેમનું રક્ષણ અને સુરક્ષિત કરવાની ઇચ્છા શામેલ છે.
• તે દરેકની ઇચ્છા છે કે તેઓ વારંવાર અને અનિયંત્રિત રીતે મૂંઝવણમાંથી આવતા, મૂંઝવણ સાથે મિશ્રિત, વધુ મૂંઝવણ પેદા કરીને અને આ રીતે વેદનાને કાયમી બનાવવાના એકંદર સાથે પુનર્જન્મની સર્વવ્યાપક વેદનાથી મુક્ત થાય. આમ, અન્ય લોકો માટે પીડાની વેદના કે પરિવર્તનની વેદનાથી મુક્ત થવું એ માત્ર ઈચ્છા નથી. પરિવર્તનની વેદના એ સામાન્ય દુન્યવી ખુશી છે જે ક્યારેય ટકતું નથી અને ક્યારેય સંતોષતું નથી. મહાન કરુણા એ સમસ્યાથી બચવા માટે જીવો સ્વર્ગમાં જાય એવી ઇચ્છા નથી.
• તે દ્રઢ પ્રતીતિ પર આધારિત છે કે તમામ મર્યાદિત જીવો માટે તેમના સર્વવ્યાપક વેદનામાંથી મુક્તિ મેળવવી શક્ય છે. તે માત્ર એક સરસ ઇચ્છા નથી.

કરુણાને હંમેશા ત્યાગ જેવા જ વલણ તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે, મુક્ત થવાનો સંકલ્પ. ત્યાગ એ વલણ છે જે આપણી પોતાની વેદના, તેના કારણો અને તેમાંથી મુક્ત થવાની ઈચ્છાને ધ્યાનમાં રાખે છે. આપણી પોતાની વેદનાઓ અને તેના કારણોથી મુક્ત થવાના આપણા સંકલ્પના આધારે, આપણે અન્યો પ્રત્યે સહાનુભૂતિ કેળવી શકીએ છીએ. આપણે જે કરીએ છીએ તે એ જ વલણને ફેરફાર કરીએ છીએ અને તેને અન્ય લોકો તરફ, તેમની પીડા અને તેમના વેદનાના કારણો તરફ દિશામાન કરીએ છીએ, અને તેઓ તેમાંથી મુક્ત થવાની ઇચ્છા, તે જ તીવ્રતા સાથે જે આપણે આપણા માટે ઈચ્છીએ છીએ.

એવું હંમેશા કહેવામાં આવે છે કે જ્યાં સુધી આપણે આપણી પોતાની વેદના વિશે વિચાર્યું ન હોય અને તેમાંથી મુક્ત થવાની ઈચ્છા ન રાખીએ ત્યાં સુધી આપણા માટે સહાનુભૂતિ અને સાચા અર્થમાં કરુણા અનુભવવી મુશ્કેલ છે. આપણે સમજવું પડશે કે અન્ય લોકો ખરેખર તેમના વેદનાથી પીડા અનુભવે છે અને તેમની વેદના તેમને એટલી જ પીડા આપે છે જેટલી આપણી પોતાની વેદના આપણને પીડા આપે છે. આ સમજવું એ સ્વીકારવા પર આધારિત છે કે આપણી પોતાની વેદના પીડા આપે છે. નહિંતર, આપણે બીજાના વેદનાને ગંભીરતાથી લેતા નથી. યાદ રાખો, આપણે ઈચ્છીએ છીએ કે આપણી માતાઓ, જેઓ આપણા પ્રત્યે ખૂબ જ દયાળુ છે, તેઓ ખુશી અને વેદનામુક્ત રહે એવું ઇચ્છિએ છીએ. આપણે આપણી માતાઓ સાથે ધ્યાનની શરૂઆત કરીએ છીએ અને તેથી વધુ, જેથી ધ્યાનમાં ખરેખર તેની થોડી લાગણી હોય.

જેમ ગ્રંથો કહે છે કે કરુણા ફક્ત ત્યારે જ નિષ્ઠાપૂર્વક વિકસિત થાય છે જો આપણે સૌપ્રથમ પોતાને વેદના અને તેના કારણોથી મુક્ત રહેવાની ઇચ્છા રાખીએ, મને લાગે છે કે આપણે પ્રેમ વિશે સમાન સિદ્ધાંત ઘડી શકીએ છીએ. આ આપણામાંના લોકો માટે ખાસ કરીને સંબંધિત છે જેઓ નીચા આત્મસન્માનથી પીડાય છે. નીચા આત્મસન્માન એ ખાસ કરીને પશ્ચિમી ઘટના છે, જે તિબેટીયનોમાં અથવા ભારતીયોમાં તે બાબત એટલી સામાન્ય નથી. બીજાઓને ખુશ રાખવાની અને ખુશ થવાના કારણો હોય એવી નિષ્ઠાપૂર્વક ઇચ્છા રાખીએ તે પહેલાં, આપણે આપણી જાતને ખુશ રાખવાની અને ખુશ થવાના કારણોની નિષ્ઠાપૂર્વક ઇચ્છા રાખવાની જરૂર છે. જો આપણને લાગતું હોય કે આપણે ખુશ થવાને લાયક નથી, તો બીજા કોઈ શા માટે ખુશ રહેવા લાયક હશે?

આપણી જાતને ખુશ રાખવાની ઇચ્છા કરવી એ ધ્યાનનું એક પગલું છે જે મને લાગે છે કે જો આપણે નીચા આત્મસન્માનથી પીડાતા હોઈએ તો આપણે તે ઉમેરી શકીએ છીએ. મને લાગે છે કે આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. દરેક વ્યક્તિ ખુશ થવાને લાયક છે એવી વિચારસરણીમાં આવવા થી, તે આપણને બુદ્ધ-પ્રકૃતિની યાદ કરાવામાં મદદ કરે છે. આપણે બધા ખરાબ નથી; કોઈ પણ પૂર્ણ રીતે ખરાબ નથી. આપણા બધામાં બુદ્ધ બનવાની, બીજાને લાભ કરાવવાની, ખુશ રહેવાની વગેરે ક્ષમતાઓ છે.

બીજો મુદ્દો: થરવાડા અને અન્ય હિનયાન શાળાઓમાં પણ પ્રેમ અને કરુણાનો વિકાસ છે. જો કે, ધ્યાનની પદ્ધતિઓ અહીં આ સાતની જેમ ક્રમાંકિત પગલાંને અનુસરતી નથી, જે આપણને માતૃત્વને યાદ રાખવા જેવા કારણોના આધારે પ્રેમ અને કરુણાની લાગણી વધારવામાં મદદ કરે છે. જો કે, આપણે એવું ન વિચારવું જોઈએ કે થરવાડા પરંપરામાં પ્રેમ અને કરુણાનું ધ્યાન ખૂટે છે. બોધિચિત્ત ધ્યાનના આગળના પગલાં, જોકે, ત્યાં નથી.

જુદા જુદા અનુવાદકો આગલું છટ્ટા પગલાંને વિવિધ રીતે રજૂ કરે છે. કેટલાક તેને "શુદ્ધ નિઃસ્વાર્થ ઇચ્છા" કહે છે. પરમ પવિત્ર દલાઈ લામા "સાર્વત્રિક જવાબદારી" શબ્દનો ઉપયોગ કરે છે. જો કે મેં મારી જાતે ઘણી જુદી જુદી રીતે તેનો અનુવાદ કર્યો છે, આ ક્ષણે હું "અપવાદરૂપ સંકલ્પ" પસંદ કરું છું. મહાન કરુણા સાથે, આપણી પાસે તમામ જીવોને મદદ કરવાની સંપૂર્ણ ઇચ્છા અને હેતુ છે. અહીં, આપણે મક્કમ નિર્ણય લઈએ છીએ, આપણે ચોક્કસપણે તે કરવાના છીએ. આપણે ખરેખર અન્યના વેદના વિશે કંઈક કરવાની જવાબદારી જાતે લઈએ છીએ. જો કોઈ સરોવરમાં ડૂબી રહ્યું હોય, તો આપણે કિનારે ઊભા રહીને માત્ર એટલું જ નહીં કહીએ, "અરે, કાશ આવું ન થયું હોત." આપણે વાસ્તવમાં અંદર કૂદીને વ્યક્તિને મદદ કરવાનો પ્રયાસ કરવાની જરૂર છે. તેવી જ રીતે, અહીં બોધિચિત્ત ધ્યાનમાં, આપણે તમામ જીવોને શક્ય તેટલી મદદ કરવા માટે સાર્વત્રિક જવાબદારી લેવાનું સંપૂર્ણપણે નક્કી કરીએ છીએ.

એક કારણ તરીકે વિકાસની આ છ-પગલાની રેખાના આધારે, સાતમું પગલું પરિણામ તરીકે બોધિચિત્ત ધ્યેયનો વિકાસ કરવું છે. જ્યારે આપણે તપાસ કરીએ છીએ કે આપણી વર્તમાન મર્યાદાઓ અને ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને વલણો સાથે આપણે અન્ય લોકોને કેવી રીતે સૌથી વધુ લાભ આપી શકીએ છીએ, ત્યારે આપણને ખ્યાલ આવે છે કે આપણે ખરેખર બહુ મદદ કરી શકવાના નથી. જો હું સ્વાર્થી હોઉં, અને અધીર હોઉં, અમુક લોકો પ્રત્યે આકર્ષિત હોઉં અને બીજાઓ પ્રત્યે ગુસ્સે હોઉં, અને આળસુ હોઉં, જો હું સતત થાકી જાઉં, જો હું ખરેખર બીજાઓને સમજી ન શકું, અને જો હું યોગ્ય રીતે વાતચીત ન કરી શકું, જો હું અન્ય લોકોથી ડરું છું, નાપસંદ કે અસ્વીકાર થવાથી ડરું છું - આ બધી બાબતો ખરેખર મને શક્ય તેટલી મદદ કરવાથી અટકાવશે. તેથી, કારણ કે હું ખરેખર મદદ કરવા માંગુ છું, મારે ખરેખર મારી જાતને આ વસ્તુઓમાંથી મુક્ત કરવાની જરૂર છે. મારે ખરેખર મારી જાત પર કામ કરવાની અને આ વસ્તુઓમાંથી છૂટકારો મેળવવાની જરૂર છે જેથી હું ખરેખર મારી પ્રતિભા અને ક્ષમતાઓ અને બુદ્ધ-પ્રકૃતિના ગુણોનો ઉપયોગ અન્યના લાભ માટે કરી શકું. આપણે હંમેશા ધ્યાનમાં રાખીએ છીએ, "શક્ય હોય તેટલું" - આપણે સર્વશક્તિમાન ભગવાન બનવાના નથી. આ વિચારધારાના આધારે, આપણે દરેકને શક્ય તેટલી સંપૂર્ણ રીતે મદદ કરવા માટે બુદ્ધ બનવા માટે આપણા મન અને હૃદયથી  નિશ્ચય લઈએ છીએ. આ બોધચિત્ત ધ્યેયનો વિકાસ છે. તેની સાથે, આપણે શક્ય તેટલી વહેલી તકે તેને પ્રાપ્ત કરવા અને આ પ્રાપ્તિમાં અન્યને મદદ કરવાના સંપૂર્ણ હેતુ સાથે આપણા હજી સુધી ન થઈ રહેલા વ્યક્તિગત જ્ઞાન પ્રાપ્તિ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ.

એકવાર આપણે બોધિચિત્ત વિકસાવી લીધા પછી, આપણે આપણી મર્યાદાઓ હોવા છતાં, હવે આપણે શક્ય તેટલું અન્યને મદદ કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ. આ એટલા માટે છે કારણ કે આપણી પાસે મદદ કરવાની જવાબદારી લેવાનો અપવાદરૂપ સંકલ્પ છે, જે ૭-ભાગના કારણ અને અસર બોધિચિત્ત ધ્યાનના પાછલા પગલાઓથી બનેલો છે.

આનો અર્થ એ છે કે જ્યારે પણ આપણે અન્ય લોકોનો સામનો કરીએ છીએ અને જોઈએ છીએ કે તેઓને કોઈ સમસ્યા છે, ઉદાહરણ તરીકે બેઘર હોવાને કારણે, આપણે તેમને ફક્ત બેઘર વ્યક્તિઓ તરીકે જોતા નથી. જ્યારે આપણે તેમને જોઈએ છીએ, ત્યારે આપણે તેમને અંતર્ગત રીતે ગરીબ, આળસુ અથવા ગમે તે મૂલ્યના નિર્ણયો આપણે પ્રક્ષેપિત કરી શકીએ તે સંદર્ભમાં વિચારતા નથી. તેના બદલે, આપણે સમજીએ છીએ કે આ જીવનકાળમાં અને આ જીવનકાળના આ ચોક્કસ તબક્કે, તેઓ આવા છે. જો કે, તેમની માનસિક સાતત્ય આરંભહીન છે અને, અમુક સમયે, તેઓ આપણી માતા રહી છે અને દયાથી આપણી સંભાળ લીધી છે. તેઓએ આપણને તેમના ગર્ભાશયમાં વહન કર્યું છે, આપણા ગંદા ડાયપર બદલ્યા છે, વગેરે, અને હું ખરેખર આભારી છું અને ખરેખર આ દયાનું વળતર આપવા માંગુ છું. આપણે ઈચ્છીએ છીએ કે તેઓ ખુશ રહે અને તેમની પાસે ખુશીના કારણો હોય, અને તેઓ તેમની સમસ્યાઓ અને તેમની સમસ્યાઓના કારણોથી મુક્ત થઈ શકે. આપણે તેના વિશે કંઈક કરવાનો પ્રયાસ કરવાની જવાબદારી લઈએ છીએ.

આપણે શું કરવાની જરૂર છે? એવું નથી કે આપણે આપણી ખામીઓને દૂર કરવા માટે ઘરે જઈને ધ્યાન કરવાની જરૂર છે, અને ખરેખર આવા લોકોને મદદ કરવા માટે કંઈ ન કરવું જોઈએ. અલબત્ત, આપણે વધુ ધ્યાન કરવાની જરૂર છે, જો કે આ ક્ષણમાં આપણને શું કરવા માટે પ્રેરિત થઈએ છે તે એ છે કે આપણી સંકોચ, ખચકાટ અને કંજૂસીને દૂર કરવા અને ખરેખર તેમને કંઈક આપવું, ઓછામાં ઓછું તેમના તરફ હસવું - ઓછામાં ઓછું કંઈક કરો.

બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણે આપણા અપવાદરૂપ સંકલ્પનો ઉપયોગ કરીએ છીએ જેથી આપણે આપણી મર્યાદાઓને દૂર કરી શકીએ અને આપણી સંભવિતતાઓનો આપણે હવે મદદ કરવા માટે શક્ય તેટલો ઉપયોગ કરીએ. હા, જ્યારે આપણે ઘરે જઈએ છીએ ત્યારે આપણે આપણી જાત પર વધુ કામ કરવાની જરૂર છે, પરંતુ બેઘર વ્યક્તિઓ વિશે ભૂલી ન જઈએ અને ફક્ત ઘરે જઈને ધ્યાન કરીએ. જો આપણો સંકલ્પ સાચો હોય, તો તે આપણને સચેત રાખે છે.

દરેક ક્ષણે પોતાની જાત પર કામ કરવાની સૌથી મજબૂત પ્રેરણા ત્યારે આવે છે જ્યારે આપણે અન્ય માણસોનો સામનો કરીએ છીએ જેમને મદદની જરૂર હોય છે. આપણે સબવે સ્ટેશન પાસે શિયાળામાં ઠંડી જમીન પર બેઠેલી એક વૃદ્ધ સ્ત્રીને ભીખ માંગતી જોઈ અને આપણે વિચારીએ છીએ કે જો તે મારી માતા હોત તો? જો તે ઠંડી જમીન પર બેસીને ભીખ માંગતી આ જીવનકાળની આપણી વાસ્તવિક માતા હોત, તો શું આપણે ત્યાંથી આમ જ ચાલી જત? અથવા સબવે પર બેઘર લોકોના કામચલાઉ અખબારો વેચતા યુવાન વિશે શું, જો તે આપણો પોતાનો પુત્ર હોત તો આપણને કેવું લાગત? આ છોકરાના માતા-પિતા છે. તે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ભારતમાં, આપણે રક્તપિત્ત અને અન્ય વિકૃત લોકોને જોઈએ છીએ અને સામાન્ય રીતે આપણે ક્યારેય વિચારતા નથી કે આ રક્તપિત્તના પરિવારો છે. તેમના પરિવારો છે. તેમને માનવની જેમ જુઓ.

અલબત્ત, આ બેઘર લોકોની પરંપરાગત પરિસ્થિતિને અલગ પાડવા માટે આપણને ભેદભાવયુક્ત જાગૃતિની જરૂર છે. કેટલાક લોકો ડ્રગ્સ અથવા દારૂ ખરીદવા માટે પૈસા માટે રસ્તાઓ પર બહાર નીકળી રહ્યા છે. આવા કિસ્સાઓમાં, આપણે બૌદ્ધ ધર્મ જેને "કુશળ માધ્યમ" કહે છે તેનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર છે. આપણે મદદ કરવાની ઈચ્છા ધરાવીએ છીએ, આપણને થોડો ખ્યાલ છે કે તેમના વેદનાનું કારણ શું હોઈ શકે છે અને તેમની ખુશીનું કારણ શું હશે. પછી, આપણે તે કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ જે હકીકતમાં તેમના માટે મદદરૂપ હશે. કદાચ તેમને પૈસા આપવાનું બિલકુલ મદદરૂપ નથી, જેનો ઉપયોગ તેઓ માત્ર વધુ ડ્રગ્સ અથવા દારૂ ખરીદવા માટે કરશે, અને તેથી આપણે તેમને પૈસા આપતા નથી. જો આપણી પાસે થોડું ખાવાનું હોય, તો આપણે તેમને તે આપી શકીએ છીએ. પરંતુ, કોઈ પણ સંજોગોમાં, આપણે તેમને ભયંકર, ઘૃણાસ્પદ વ્યસની અથવા મદ્યપાન કરનાર તરીકે ન વિચારીને તેમને આપણું કાળજીભર્યું વલણ અને આદર આપી શકીએ છીએ. તેઓ મનુષ્યો છે, પીડિત મનુષ્યો છે.

કોઈને મદદ કરવાની શ્રેષ્ઠ રીત કઈ હોઈ શકે તે નક્કી કરવું સહેલું નથી. આપણે જોઈએ છીએ કે આપણે હમણાં મર્યાદિત છીએ. આપણે ખરેખર જાણતા નથી કે શ્રેષ્ઠ શું છે. ખરેખર જાણવા માટે આપણે બુદ્ધ બનવું પડશે, પરંતુ આપણે હમણાં આપણા શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો કરીએ છીએ, તે સમજીને કે ક્યારેક આપણે ભૂલો કરવાના છીએ. આપણે ઓછામાં ઓછા પ્રયાસ કરીએ છીએ.

જ્યારે આપણે ૭-ભાગની કારણ અને અસર પદ્ધતિથી પોતાને પ્રશિક્ષિત કરીને બોધિચિત્ત ધ્યેય વિકસાવ્યું છે, ત્યારે બીજા બધા માટે શ્રેષ્ઠ મદદરૂપ બનવા માટે બૌદ્ધત્વ પ્રાપ્ત કરવાનો આપનો ઉદ્દેશ્ય તેના સમર્થન તરીકે મજબૂત ભાવનાત્મક સ્થિતિ ધરાવે છે જે ઘણી વ્યક્તિગત લાગણીઓને એક સાથે મિશ્રિત કરે છે. આમાં દરેક સાથે સમાન રીતે નિકટતા અને જોડાણની લાગણી, અન્ય લોકોએ બતાવેલી દયાની પ્રશંસા, કૃતજ્ઞતા, ચિંતા, પ્રેમ અને કરુણાની ઊંડી લાગણી, તેમજ શક્ય હોય તેટલી દરેકને મદદ કરવાની જવાબદારી લેવાનો મજબૂત સંકલ્પનો સમાવેશ થાય છે. આ પ્રકારની ભાવનાઓ અંતર્ગત રાખીને, આપણું બોધિચિત્ત લક્ષ્ય મજબૂત, હૃદયસ્પર્શી અને સ્થિર બને છે.