ដំបូន្មានសមាធិសំរាប់ការបដិបត្តិវិធីសាស្រ្តឡាមរីម

គម្ពីរទស្សនវិជ្ជាឥណ្ឌាចម្បងដែលមានអាយុកាលចាស់ជាងពុទ្ធសាសនាគឺគម្ពីរ ឧបនីសាទ នៅក្នុងគម្ពីរនេះមានសេចក្តីយោងអំពីសមាធិ។ នៅក្នុងគម្ពីរឧបនីសាទ សមាធិគឺត្រូវបានគេលើកឡើងនៅក្នុងបរិបទនៃវិធីសាស្រ្តដែលមានបីដំណាក់កាល៖ ការស្តាប់ ការគិតពិចារណា និងសមាធិ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គមិនមែនជាអ្នកដែលបង្កើតវិធីសាស្រ្តដែលមានបីដំណាក់កាលនេះទេ ពោលវិធីសាស្រ្តនេះគឺមានស្រាប់ទៅហើយនៅក្នុងសម័យព្រះអង្គ។ បើដូចនេះប្រសិនបើយើងចង់បង្កើតទម្លាប់អ្វីមួយឲ្យទៅជាទម្លាប់ល្អ(កុសល) ពិតណាស់ធុរៈដំបូងបំផុតគឺយើងត្រូវ តែស្តាប់ និងត្រូវយល់អំពីវាតាមរយៈការគិតពិចារណាជាមុនសិន ហើយចុងក្រោយបង្អស់ខ្លួនត្រូវតែយកទម្លាប់នោះមកអនុវត្ត។ 

បើសិនយើងមិនដឹងអ្វីសោះអំពីធម៌ នោះធុរៈដំបូងបំផុតយើងត្រូវតែស្វែងយល់នូវព័ត៌មានឬសេចក្តីសាមញ្ញអំពីពុទ្ធសាសនា(អំពីធម៌) ហើយខ្លួនត្រូវតែប្រាកដថាសេចក្តីនោះគឺពិតត្រឹមត្រូវ។ មានតែសេចក្តីពន្យល់ឬព័ត៌មានត្រឹមត្រូវទេ ដែលអាចប្រើជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដែលអាចទុកចិត្តបាន ដើម្បីឲ្យខ្លួនមានចំណាប់អារម្មណ៍ពិតប្រាកដនៅក្នុងការសិក្សាធម៌។ នៅក្នុងសម័យពុទ្ធកាល ទោះបីយ៉ាងណាក្តី អត្ថបទឬគម្ពីរទស្សនវិជ្ជាទាំងអស់នោះគឺមិនត្រូវបានគេសរសេរទុកទេ ពោលគឺត្រូវបានគេប្រមែប្រមូលចងក្រងឡើងជាគម្ពីរនៅសតវត្សក្រោយៗមកទៀត។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាវិធីសាស្រ្តដែលមានបីដំណាក់កាលនេះ ចាប់ផ្តើមដោយ «ការស្តាប់»ធម៌(ការបង្រៀន)ជាការចាំបាច់។ នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត គឺការស្តាប់ការបង្រៀនដែលគេបង្រៀនដោយផ្ទាល់មាត់។ 

សព្វថ្ងៃនេះយើងអាចរាប់បញ្ចូលការអានអំពីកិច្ចបដិបត្តិឬអំពីសភាពនៃចិត្តណាមួយដែលខ្លួនប្រាថ្នាចង់អភិវឌ្ឍឲ្យកើតឡើង នៅតាមបណ្តាញអ៊ីនធឺណិតឬសៀវភៅ នៅក្នុងដំណាក់កាលទីមួយបាន។ ទោះបីយ៉ាងណាក្តីចំណុចនេះគេនៅអាចយកមកជជែកដេញដោលគ្នាបាន ពីព្រោះថានៅពេលយើងស្តាប់ការបង្រៀន(ធម៌)ពីធម្មាចារ្យផ្ទាល់ គឺយើងមានអារម្មណ៍ថាធម្មាចារ្យរបស់ខ្លួនបានបង្កើតបរិយាកាសពិសេសនៃការស្តាប់ធម៌នោះ នៅពេលយើងស្តាប់ការបង្រៀនធម៌ផ្ទាល់ យើងអាចមានការបំផុសគំនិតដែលមានលក្ខណៈខុសគ្នាពីការអានសៀវភៅ។ ត្រង់នេះហើយគឺជាករណីតពិសេស បើទោះណាមានគេសរសេរសៀវភៅឲ្យយើងអានយ៉ាងណាក្តី។ យើងគិតថានេះគឺជាករណីពិតនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើងផងដែរ។ ឧបមាថា៖នៅពេលអ្នកទៅមើលការប្រគំតន្រ្តីផ្ទាល់ បទពិសោធន៍របស់អ្នកហាក់មានលក្ខណៈអស្ចារ្យជាការស្តាប់ស៊ីឌីនៅផ្ទះ។ ជាបទពិសោធន៍ដែលខុសគ្នាទាំងស្រុង។ 

នៅពេលយើងស្តាប់ធម៌(ការបង្រៀន)ការណែនាំមួយដ៍មានប្រយោជន៍បំផុតក្នុងចំណោមការណែនាំផ្សេងៗទៀតគឺត្រូវកម្ចាត់ «កំហុសបីយ៉ាងដែលប្រៀបដូចជាថូផ្កាដែលធ្វើឡើងពីដីឥដ្ឋ»។ 

• ទីមួយយើងត្រូវចៀសវាងកុំធ្វើខ្លួនឲ្យដូចជាថូផ្កាដែលផ្កាប់ចុះក្រោម បិទជិតគ្មានអ្វីអាចចូលទៅក្នុងថូនោះបានទេ ពោលគឺចិត្តរបស់ខ្លួនបិទជិតមិនទទួលយកអ្វីទាំងអស់ ហើយពិតណាស់ប្រការនេះខ្លួននឹងមិនអាចរៀនសូត្រចេះចាំអ្វីមួយបានឡើយពីការស្តាប់នោះ។ 
• ទីពីរយើងត្រូវចៀសវាងកុំធ្វើខ្លួនឲ្យដូចជាថូធ្លុះ(ប្រៀបដូចកញ្ជើរធ្លុះ) ដាក់របស់អ្វីចូលទៅ នឹងហូរចេញមកវិញអស់គ្មានសល់ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសគេនិយាយថា «go in one ear and out the other» (ចូលតាមត្រចៀកម្ខាងចេញតាមត្រចៀកម្នាងទៀត) ពោលយើងត្រូវចៀសវាងកុំឲ្យមានកំហុសនេះកើតឡើង។ 
• ចុងក្រោយមិនត្រូវធ្វើខ្លួនដូចជាថូដែលប្រឡាក់ដី ពោលនៅពេលយើងចាក់ទឹកស្អាត់ចូលទៅក្នុងថូដែលប្រឡាក់ដីនោះ នោះទឹកនឹងក្លាយជាទឹកកខ្វក់ នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត នៅពេលខ្លួនមានការគិតសន្មតទុកមុនជាស្រេច(បុរេទស្សនៈ) បុរេទស្សនៈដែលខ្លួនប្រកាន់មាំទាំងអស់នោះអាចធ្វើឲ្យការយល់របស់ខ្លួនមិនសុទ្ធ មិនច្បាស់ ហើយជាជាងគ្រាន់តែស្តាប់នូវអ្វីដែលគេកំពុងតែបង្រៀនឬនិយាយ ខ្លួនបែរជាគិតច្របល់ជាមួយនឹងបុរេទស្សនៈរបស់ខ្លួនពីមុន។ 

ដើម្បីជួយឲ្យយើងចៀសកុំធ្វើខ្លួនបែបនេះ នៅពេលយើងបានស្តាប់ឮការបង្រៀនធម៌ យើងត្រូវតែសរសេរ ឬកត់ត្រាទុក ដើម្បីឲ្យខ្លួនអាចចងចាំនូវចំណុចដែលគេបានលើកឡើងទាំងអស់នោះឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។ ត្រង់នេះគឺជាកិច្ចដែលមានអត្ថប្រយោជន៍ ជាពិសេសបើសិនខ្លួនជាមនុស្សដែលមិនសូវមានការចងចាំល្អទេ - មនុស្សភាគច្រើនគេមិនសូវមានការចងចាំល្អទេ។ យើងកាន់តែទុកវាយូរមិនសរសេរចំណាំទុក បុរេទស្សនៈរបស់ខ្លួនកាន់តែមកប្របូកប្របល់នឹងការចងចាំនោះ ហើយបើសូម្បីខ្លួនបានសរសេរវាទុកយ៉ាងណាក្តី តែយើងត្រូវតែស្តាប់វាសារឡើងវិញម្តងទៀត ហើយដោយគ្រាន់តែកត់ធម៌ទុកក្នុងសៀវភៅ និងយកសៀវភៅទៅទុកនៅលើធ្នើរ ឬសេវទុកនៅក្នុងកុំព្យូទ័រ ឬនៅក្នុងអាយផតគឺពិតជាមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់នៅឡើយទេ!

មហាថេរៈមកពីនិកាយសក្យៈនៃពុទ្ធសាសនាទីបេព្រះនាម សូណាម ត្សិមម៉ូ(Sonam Tsemo) ព្រះអង្គបានលើកឡើងថា ដើម្បីចូលខ្លួនទៅបដិបត្តិធម៌៖ 

• ធុរៈដំបូងបំផុតយើងត្រូវតែទទួលស្គាល់ថាខ្លួនមានបញ្ហឬទុក្ខ ដែលខ្លួនកំពុងតែជួបប្រទះ។
• កិច្ចបន្ទាប់ខ្លួនត្រូវមានការតាំងចិត្ត ដើម្បីគេចឲ្យផុតពីទុក្ខរបស់ខ្លួន។
• កិច្ចចុងក្រោយបង្អស់យើងត្រូវតែមានចំណាប់អារម្មណ៍នៅក្នុងព្រះធម៌ ថាជាវិធីសាស្រ្តមួយដើម្បីជួយខ្លួនឲ្យរួចផុតពីទុក្ខ។ 

នៅពេលខ្លួនជាអ្នកទើបនឹងចាប់ផ្តើមបដិតបត្តិថ្មីថ្មោង យើងត្រូវតែមានចិត្តបើកទូលាយ និងត្រូវព្យាយាមកត់ចំណាំនិងចងចាំទុកនូវអ្វីដែលខ្លួនសិក្សា តែអ្វីដែលសំខាន់បំផុតគឺយើងចាំបាច់ត្រូវតែស្តាប់ធម៌ ប្រកបដោយចំណាប់អារម្មណ៍និងបំណងដើម្បីគិតវាយតម្លៃចំពោះអ្វីដែលខ្លួនស្តាប់។ យើងចង់គិតត្រិះរិះពិចារណា និងវាយតម្លៃឲ្យបានច្បាស់ថាតើធម៌ដែលខ្លួនបានស្តាប់នោះ អាចជួយខ្លួនដើម្បីយកឈ្នះបញ្ហានិងទុក្ខរបស់ខ្លួនបានទេ បើសិនខ្លួនយកធម៌នោះមកបដិបត្តិ។ នៅត្រង់នេះយើងមិនមែនសិក្សារៀនសូត្រធម៌ពុទ្ធសាសនាដើម្បីយកទៅប្រឡងឲ្យជាប់អ្វីនោះទេ ឬមិនមែនដើម្បីយកទៅបង្អួតគេអំពីចំណេះរបស់ខ្លួននោះក៍ទេដែរ ពោលយើងស្តាប់ធម៌ដើម្បីមើលឲ្យឃើញថាតើមានចំណុចណាដែលអាចយកមកធ្វើជាប្រយោជន៍នៅក្នុងជីវិតខ្លួនបានទេ។ 

នៅពេលស្តាប់ធម៌ មានវិធីសាស្រ្តច្រើនយ៉ាងណាស់ដើម្បីគិតអំពីខ្លួនឯងនិងអំពីស្ថានភាពផ្សេងៗនៅជុំវិញខ្លួន។ នៅក្នុងវិធីសាស្រ្តដែលគេស្គាល់ថាជាវិធីសាស្រ្ត «ការសម្គាល់បីយ៉ាង» យើងត្រូវចាត់ទុកខ្លួនឯងដូចជាមនុស្សឈឺ ចាត់ទុកគ្រូដូចជាវេជ្ជបណ្ឌិត និងត្រូវចាត់ទុកធម៌(ការបង្រៀន)ដូចជាឳសថដើម្បីជួយខ្លួនព្យាបាលរោគ និងបញ្ហារបស់ខ្លួន - ជម្ងឺនៅត្រង់នេះគឺសំដៅដល់ពពួកអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង(កិលេស)របស់ខ្លួន។ 

នៅពេលដែលការបដិបត្តិរបស់យើងកាន់តែរីកចម្រើនទៅមុខ មានការណែនាំច្រើនទៀតទាក់ទងនឹងការគិតអំពីឥរិយាបថរបស់ខ្លួននៅក្នុងការគោរពដល់គ្រូ ពោលគឺនៅក្នុងន័យនៃការចាត់ទុកធម្មាចារ្យរបស់ខ្លួនថាជាសម្មាសម្ពុទ្ធជាដើម ប៉ុន្តែការណែនាំទាំងអស់នោះគឺមិនមែនសំរាប់អ្នកទើបនឹងបដិបត្តិថ្នាក់ដំបូងទេ។ 

ដំណាក់កាលទីពីរគឺត្រូវគិតពិចារណាចំពោះអ្វីដែលខ្លួនបានស្តាប់ ពោលយើងគិតពិចារណាអំពីការបង្រៀន(ធម៌)ដើម្បីឲ្យខ្លួនអាចយល់បាន។ យើងឈានដល់ចំណុចចុងបញ្ចប់នៃការគិតពិចារណានោះ នៅពេលណាខ្លួនយល់អត្ថន័យនៃការបង្រៀននោះបានត្រឹមត្រូវហើយ។ យើងមិនគ្រាន់តែត្រូវការការយល់ដឹងចំពោះធម៌នោះឲ្យបានត្រឹមត្រូវដើម្បីយកមកប្រតិបត្តិតែប៉ុណ្ណោះទេ តែយើងក៍ត្រូវការមានភាពជឿជាក់ក្នុងចិត្តដែរថាការបង្រៀននោះគឺពិតជាមានសុពលភាព ហើយជាអ្វីដែលខ្លួនអាចយកមកប្រតិបត្តិបាន ពីព្រោះថាធម៌នោះឬការបង្រៀននោះអាចជួយខ្លួនឲ្យយកឈ្នះលើបណ្តាបញ្ហាផ្សេងៗបាន។ យើងក៍ត្រូវជឿលើខ្លួនឯងដែរថាខ្លួនអាចសម្រេចបាននូវអ្វីក៍ដោយក្តីដែលបានលើកឡើងនៅក្នុងធម៌នោះ។ បើសិនខ្លួនគិតថាវាមិនអាចទៅរួចទេ គិតថាមិនអាចយកឈ្នះលើទោសៈរបស់ខ្លួនបានទេ នោះតើមានអត្ថប្រយោជន៍អ្វីដែលខ្លួនត្រូវធ្វើតាមវិធីសាស្រ្តបដិបត្តិដែលមានបំណងកម្ចាត់បង់ទោសៈនេះ? ពោលយើងត្រូវមានភាពជឿជាក់នៅក្នុងចិត្តរបស់ខ្លួនថា វិធីសាស្រ្តបដិបត្តិនេះគឺមានប្រសិទ្ធិភាព ដើម្បីឈានទៅសម្រេចគោលដៅរបស់ខ្លួនបាន។ 

នៅពេលយើងគិតអំពីធម៌(ការបង្រៀន)ពោលគឺយើងត្រូវគិតអំពីធម៌នោះចេញពីទស្សនៈផ្សេងៗជាច្រើន។ ឧទាហរណ៍៖បើសិនយើងនិយាយអំពីការបដិបត្តិសមាធិដើម្បីអភិវឌ្ឍទឹកចិត្តករុណារបស់ខ្លួន ដល់មនុស្សគ្រប់រូបឲ្យបានស្មើៗគ្នា នោះយើងត្រូវការវិធីសាស្រ្តផ្សេងៗដើម្បីឲ្យខ្លួនអាចអភិវឌ្ឍប្រទេភនៃករុណាធម៌នោះឲ្យកើតឡើងបាន។ ឧបមាថា៖តើករុណាធម៌ចំពោះមនុស្សគ្រប់រូបស្មើៗគ្នានោះអាស្រ័យលើអ្វី? ពោលគឺអាស្រ័យលើការគិតថាមនុស្សគ្រប់រូបគេមានភាពស្មើគ្នា គិតថាគេធ្លាប់ធ្វើអំពើល្អចំពោះខ្លួនកាលពីមុនឬកាលពីជាតិមុនជាដើម។ បើដូចនេះដើម្បីឲ្យករុណាធម៌ដែលមានលក្ខណៈសកលនេះកើតឡើងបាន យើងត្រូវដឹងថាតើវាអាស្រ័យលើអ្វី និងត្រូវសិក្សាស្វែងយល់ថាតើសភាពនៃមនោអ្វីដែលខ្លួនត្រូវប្រតិបត្តិចម្រើនឲ្យវាកើតឡើងមុនសិន។ 

លើសពីនេះទៅទៀត យើងត្រូវដឹងថាតើចេតសិកដែលជាបដិបក្ខរបស់ករុណាធម៌ជាអ្វី ជាអ្វីដែលខ្លួនត្រូវយកករុណាធម៌ទៅព្យាបាល។ ជាពិសេសបំផុតយើងត្រូវមានភាពជឿជាក់ក្នុងចិត្តថាចេតសិកបដិបក្ខនៃករុណាធម៌គឺទោសៈនិងការគិតព្យាបាទគិតស្អប់គេ ហើយខ្លួនក៍ត្រូវជឿទៀតថាករុណា(ស្រលាញ់)អាចបន្សាបនូវអំណាចនៃពពួកចេតសិកបដិបក្ខទាំងអស់នោះបាន ហើយខ្លួនក៍ត្រូវយល់អំពីវិធីសាស្រ្តដែលករុណាអាចកម្ចាត់បង់ចេតិសិកមិនល្អទាំងអស់នោះចោលបាន។ 

យើងក៍ត្រូវយល់ឲ្យបានច្បាស់ថាអ្វីទៅជាគោលបំណងនៃការអភិវឌ្ឍករុណាធម៌ តើខ្លួនត្រូវធ្វើអ្វីជាមួយវា នៅពេលខ្លួនទទួលបានវាហើយ ត្រង់នេះគឺសំដៅដល់ការប្រើប្រាស់ប្រយោជន៍នៃករុណាធម៌។ ឧទាហរណ៍៖នៅពេលយើងសិក្សាអំពីគម្ពីរអត្ថបទជាច្រើនដែលមានការណែនាំអំពីការចម្រើនប្រតិបត្តិបំណងពុទ្ធិចិត្តឲ្យកើតឡើង - ជាបំណងដើម្បីការត្រាស់ដឹងរបស់ខ្លួននៅក្នុងថ្ងៃអនាគត ដើម្បីធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់សត្វៈលោកគ្រប់រូប - ជាធម្មតាគេចាប់ផ្តើមពីការពន្យល់បកស្រាយអំពីអត្ថប្រយោជន៍នៃបំណងពុទ្ធិចិត្តនេះ។ គោលបំណងនៃគម្ពីរអត្ថបទដែលត្រូវចាប់ផ្តើមតាមវិធីនេះ គឺដើម្បីឲ្យខ្លួនមានភាពជឿជាក់ប្រាកដក្នុងចិត្តថា ការមានគោលដៅបែបនេះនៅក្នុងជីវិត គឺជាធុរៈដែលខ្លួនចង់ប្រតិបត្តិ។ 

ចុងក្រោយបង្អស់យើងត្រូវតែមានភាពជឿជាក់លើតក្កភាពនៃធម៌(ហេតុផលរបស់ធម៌) ត្រូវតែមានហេតុផល មានហេតុមានផលទៅតាមលំដាប់លំដោយ និងមានភាពពិស្តារពិតប្រាកដ។ 

បើដូចនេះមានកត្តាច្រើនណាស់ដែលយើងត្រូវគិត។ ដោយគ្រាន់តែលោតចូលទៅក្នុងការបដិបត្តិសមាធិ ដោយគ្មានការយល់ដឹងថាខ្លួនត្រូវចម្រើនចេតិសិកអ្វីមុនសិន តើវាអាចជួយកម្ចាត់បង់អ្វី ហើយថាតើចេតសិកបដិបក្ខអ្វីខ្លះដែលខ្លួនត្រូវប្រុងប្រយ័ត្ន ដោយគ្មានការយល់បែបនេះទេ នោះគឺជាកិច្ចមួយតែមិនត្រឹមត្រូវទេ។ ការប្រៀបធៀបចំពោះចំណុចនេះគឺ៖ «ការស្តាប់គឺប្រៀបដូចជាការបញ្ចុកអាហារចូលទៅក្នុងមាត់របស់ខ្លួន ហើយការគិតគឺប្រៀបដូចជាការទំពាអាហារនោះដូច្នោះដែរ»។ ប្រសិនបើខ្លួនព្យាយាមលេបអាហារដោយគ្មានការទំពាឲ្យល្អិតល្អទេ នោះខ្លួននឹងអួលអាហារពុំខានឡើយ។ ភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរបើសិនខ្លួនព្យាយាមធ្វើសមាធិ ដោយគ្មានការគិតពិចារណាអំពីធម៌សមាធិទេ នោះខ្លួននឹងមានការលំបាកនៅក្នុងការបដិបត្តិរបស់ខ្លួនពុំខានឡើយ។ 

តើយើងអាចសម្រេចនូវវិធីសាស្រ្តនៃការគិតពិតប្រាកដបានដោយរបៀបណា? ដំណាក់កាលនៃការគិតអាចជាការគិតហ្វ្រីស្តាយ គិតអំពីចំណុចផ្សេងៗដែលខ្ញុំបានលើកឡើង ឬកាលណាយើងបានធ្វើបែបនោះហើយ នោះវាអាចជាវិធីសាស្រ្តបែបផ្លូវការជាងនេះ។ 

វិធីសាស្រ្តគិតផ្លូវការត្រឹមត្រូវគឺត្រូវគិតឲ្យស្របទៅតាមហេតុផល។ នៅពេលយើងចង់ចម្រើនឬអភិវឌ្ឍសភាពនៃមនោណាមួយឲ្យកើតឡើង យើងត្រូវអភិវឌ្ឍសភាពនៃមនោនោះតាមរយៈនៃការបដិបត្តិទៅតាមដំណាក់កាលឬជំហាននីមួយៗ ហើយជំហានឬដំណាក់កាលទាំងអស់នោះភាគច្រើនគឺទាក់ទងនឹងការគិតអំពីហេតុនិងផលនេះឯង។ ឧទាហរណ៍៖ ការបង្រៀនឬធម៌អាចបញ្ចូលនូវហេតុផលផ្សេងៗដើម្បីជួយបង្កើនការយល់ដឹងអំពីអនិច្ចតាធម៌ជាដើម (អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងឋិតនៅក្រោមហេតុនិងបច្ច័យនានាដែលកើតឡើងពីខណៈពេលមួយទៅខណៈពេលមួយទៀតមិនដាច់) ឬក៍អាចបញ្ចូលនូវកត្តាហេតុផលដើម្បីជួយបង្កើនការយល់ដឹងអំពីមោឃធម៌ជាដើម។ តាមរយៈនៃការគិត និងការប្រតិបត្តិដោយយោងលើកត្តាហេតុនិងផល យើងនឹងមានការជឿជាក់ថា មិនត្រឹមតែអនិច្ចតាធម៌និងមោឃធម៌គឺពិតជាមានសុពលភាពពិតប្រាកដតែម៉្យាងទេ ប៉ុន្តែហេតុផលដែលបានប្រើប្រាស់ បញ្ជាក់នៅក្នុងអនិច្ចតាធម៌និងមោឃធម៌គឺពិតជាត្រឹមត្រូវផងដែរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ តែយើងក៍មានភាពជឿជាក់ថា តាមរយៈកត្តាហេតុផលនេះ យើងអាចទទួលបានការយល់ដឹងត្រូវនៃអនិច្ចតាធម៌និងមោឃធម៌។ ចូរអ្នកចងចាំថា៖ការមានភាពជឿជាក់នេះគឺជាផ្នែកមួយនៃវិធីសាស្រ្តគិត។ 

ជាលទ្ធផលយើងអាចបង្កើតបាននូវសភាពនៃមនោជាក់លាក់ណាមួយ  មិនគ្រាន់តែតាមរយៈនៃកត្តាហេតុនិងផលតែម៉្យាងទេ តែតាមរយៈដំណាក់កាលនីមួយៗផងដែរ។ ឧបមាថា៖ប្រសិនបើយើងប្រាថ្នាចង់អភិវឌ្ឍ ឬចង់ធ្វើឲ្យបំណងពុទ្ធិចិត្តកើតឡើង យើងអាចប្រតិបត្តិតាមដំណាក់កាលនីមួយៗ ពោលដូចជាការចម្រើននូវធម៌ឧបេក្ខា និងការស្រមៃគិតថាមនុស្សគ្រប់រូបគេធ្លាប់កើតជាម្តាយរបស់ខ្លួននៅក្នុងអតីតជាតិណាមួយនោះ ការចងចាំនូវក្តីករុណានិងការស្រលាញ់បីបាច់ថែរក្សារបស់ម្តាយ និងចាប់ផ្តើមដឹងគុណចំពោះកត្តាទាំងអស់នេះជាដើម។ យើងប្រតិបត្តិតាមដំណាក់កាលនីមួយៗ ដើម្បីឲ្យខ្លួនមានភាពជឿជាក់តាមរយៈនៃការចាប់យកជំហានទាំងអស់នេះមកប្រតិបត្តិ ដើម្បីឲ្យខ្លួនអាចបង្កើតពុទ្ធិចិត្តនេះឲ្យកើតឡើងបាន។ នេះគឺនៅតែជាផ្នែកមួយនៃវិធីសាស្រ្តគិត។ 

នៅក្នុងវិធីសាស្រ្តគិតនេះ យើងក៍ត្រូវយល់ឲ្យបានច្បាស់លាស់ផងដែរ ថាអ្វីទៅជាសភាពមនោដែលខ្លួនកំពុងតែព្យាយាមចម្រើនឲ្យកើតឡើង។ សមាធិខ្លះគឺមានបំណងជួយយើងឲ្យផ្តោតលើកសិណ(វត្ថុ)ជាក់លាក់មួយ ឧបមា៖ការធ្វើចក្ខុទស្សន៍រូបសម្មាសម្ពុទ្ធជាដើម។ ដើម្បីប្រតិបត្តិសមាធិផ្តោតលើរូបសម្មាសម្ពុទ្ធ យើងត្រូវយល់ថានេះគឺជាប្រភេទសមាធិនៃការគិតផ្តោតចិត្ត ជាបច្ចេកទេស មានបំណងផ្តោតលើវត្ថុជាក់លាក់មួយ ពោលគឺខ្លួនស្រមៃគិតដល់រូបពិតសម្មាសម្ពុទ្ធដែលឋិតនៅចំពីមុខខ្លួន។ 

ម៉្យាងវិញទៀតមានប្រភេទសមាធិផ្សេងៗគ្នាជាច្រើនដែលផ្តោតគោលបំណងលើការប្រតិបត្តិចម្រើនប្រភេទចេតសិកជាក់លាក់ឲ្យកើតឡើង ឧបមាដូចជាករុណាធម៌ជាដើម។ ករុណាធម៌គឺមិនមែនជាវត្ថុដែលខ្លួនផ្តោតចិត្តទេ តែវាគឺជាសភាពនៃមនោ ជាប្រភេទនៃមនោដែលខ្លួនកំពុងតែធ្វើឲ្យកើតឡើង។ បើដូចនេះសរុបសេចក្តីមក យើងចាំបាច់ត្រូវដឹងថាប្រភេទសមាធិមួយណាដែលខ្លួនកំពុងតែប្រតិបត្តិ៖ តើខ្លួនកំពុងតែផ្តោតចិត្តលើវត្ថុជាក់លាក់មួយមែនទេ ឬខ្លួនកំពុងតែព្យាយាមចម្រើនឲ្យសភាពនៃមនោជាក់លាក់ណាមួយកើតឡើង? តើខ្លួនកំពុងតែព្យាយាមដើម្បីឲ្យខ្លួនសម្រេចបានអ្វីឲ្យប្រាកដ? 

នៅក្នុងករណីទាំងពីរនេះ ថេរៈជាតិទីបេព្រះនាម ត្សុងខាប៉ាបានសង្កត់ធ្ងន់ថាយើងត្រូវតែដឹងរឿងពីរយ៉ាង៖ 

• ទីមួយយើងត្រូវតែដឹងឲ្យច្បាស់ថាវត្ថុឬកសិណដែលត្រូវផ្តោតនៅក្នុងចិត្តខ្លួននោះជាអ្វី មិនថាយើងកំពុងតែនិយាយអំពីសមាធិនៃការធ្វើចក្ខុទស្សន៍លើរូបសម្មាសម្ពុទ្ធ ឬសមាធិផ្តោតលើកុរណាធម៌ តើកសិណអ្វីដែលផុសឡើងនៅក្នុងសមាធិរបស់ខ្លួន? 
• ទីពីរយើងត្រូវដឹងថាតើចិត្តខ្លួនរក្សាការផ្តោតលើវត្ថុនោះដោយរបៀបណា សម្គាល់ដឹងវត្ថុនោះដោយរបៀបណា? 

បើសិនយើងមិនច្បាស់អំពីចំណុចទាំងពីរនេះទេ តើខ្លួនអាចបង្កើតសភាពនៃមនោដែលខ្លួនប្រាថ្នាចង់ឲ្យវាកើតឡើងបានដោយរបៀបណា? 

ឧបមាថា មេត្តាធម៌៖ តើមេត្តាធម៌ផ្តោតឬមានគោលដៅលើអ្វី? តើកសិណអ្វីដែលផុសឡើងនៅក្នុងចិត្តខ្លួនដើម្បីធ្វើការផ្តោតសំខាន់? កសិណឬវត្ថុដែលផុសឡើងនៅក្នុងចិត្តដើម្បីខ្លួនអាចគិតផ្តោតសំខាន់ នៅពេលបដិបត្តិសមាធិផ្តោតលើមេត្តាធម៌ គឺសត្វៈលោកទាំងឡាយទាំងពួងដែលគេកំពុងតែជួបទុក្ខ។ ចិត្តរបស់យើងគិតផ្តោតដល់គេ និងសម្គាល់នូវទិដ្ឋភាពខ្លះៗនៃជីវិតពិតរបស់គេ មានដូចជាទុក្ខ និងហេតុពិតនៃទុក្ខរបស់គេជាដើម។ តើចិត្តខ្លួនរក្សាការផ្តោតចិត្តលើកសិណទាំងអស់នោះដោយរបៀបណា? ចិត្តរក្សាការផ្តោតលើកសិណទាំងអស់នោះដោយការមានក្តីប្រាថ្នាមុតមាំខ្លាំងក្លា គិតប្រាថ្នាឲ្យគេរួចផុតពីទុក្ខនិងហេតុពិតនៃទុក្ខរបស់ខ្លួន និងមានបំណងខិតខំព្យាយាមដើម្បីធ្វើកិច្ចនេះឲ្យកើតឡើង។ តាមវិធីនេះ វិធីនៃការគិតអំពីការណែនាំដែលខ្លួនបានស្តាប់និងបានអាន យើងអាចសម្គាល់និងយល់យ៉ាងច្បាស់នូវសភាពនៃមនោដែលខ្លួនប្រថ្នាចង់់ប្រតិបត្តិឲ្យកើតឡើង។ 

បើសិនខ្លួនប្រាថ្នាចង់ប្រតិបត្តិសមាធិផ្តោតលើពុទ្ធិចិត្ត ខ្លួនត្រូវតែគិត និងត្រូវដឹងឲ្យច្បាស់ថាតើចិត្តខ្លួនគិតអ្វី ធ្វើបែបណានៅក្នុងសមាធិបែបនេះ។ មនុស្សភាគច្រើនគេយល់ច្រឡំអំពីពុទ្ធិចិត្តនេះថាជាមេត្តាធម៌ តែបើទោះបីគេយល់ច្រឡំយ៉ាងណាក្តី តែពុទ្ធិចិត្តនិងមេត្តាធម៌គឺមិនដូចគ្នាទេ។ ពុទ្ធិចិត្តគឺជាសភាពនៃមនោដែលមានមេត្តាធម៌ជាគ្រឹះ ហើយពុទ្ធិចិត្តទៀតសោតគឺមានលក្ខណៈជ្រៅជាងនេះ ជ្រៅជាងគ្រាន់តែការប្រាថ្នាចង់ឲ្យគេរួចផុតពីទុក្ខនិងរួចផុតពីហេតុពិតនៃទុក្ខរបស់គេ និងជ្រៅជាងគ្រាន់តែការប្រាថ្នាឲ្យសព្វសត្វគេទទួលបានការត្រាស់ដឹង និងទទួលយកទំនួលខុសត្រូវដើម្បីធ្វើកិច្ចនេះទៅទៀត ប៉ុន្តែចេតសិកនិងក្តីប្រាថ្នាល្អៗទាំងអស់នេះហើយ ដែលពុទ្ធិចិត្តយកអាស្រ័យជាគ្រឹះ និងជាពន្លកដើម្បីរីកចម្រើន។ ដំបូងបំផុតយើងត្រូវតែមានគ្រឹះនៃករុណានិងមេត្តាធម៌នេះ។ 

តើយើងកំពុងតែគិតផ្តោតលើអ្វីនៅពេលខ្លួនកំពុងតែអង្គុយតាំងសមាធិនៅលើអាសនៈរបស់ខ្លួន និងកំពុងបដិបត្តិសមាធិលើពុទ្ធិចិត្ត? យើងកំពុងតែគិតផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងរបស់ខ្លួនផ្ទាល់ ដែលនៅមិនទាន់កើតឡើងនៅឡើយ ប៉ុន្តែប្រការនេះអាចកើតឡើងដោយផ្អែកលើសារជាតិជាសម្មាសម្ពុទ្ធរបស់ខ្លួនជាគ្រឹះ និងផ្អែកលើការខិតខំបដិបត្តិរបស់ខ្លួនដើម្បីឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹងនោះ។ សារជាតិជាសម្មាសម្ពុទ្ធរបស់ខ្លួនគឺជាគុណធម៌ជាគ្រឹះ ដែលមនុស្សគ្រប់រូបគេមាននៅក្នុងខ្លួន ដែលអាចជួយគេឲ្យសម្រេចបាននូវភាវៈជាសម្មាសម្ពុទ្ធ។ យើងមិនមែនគិតផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងរបស់សក្យៈមុនីសម្ពុទ្ធទេ ពោលគឺយើងគិតផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងទូទៅ ជាពិសេសគិតផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងរបស់ខ្លួនផ្ទាល់ ដែលនៅមិនទាន់កើតឡើងនៅឡើយ។ 

តើខ្លួនអាចគិតផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងរបស់ខ្លួនដែលមិនទាន់កើតឡើងនៅឡើយបានដោយរបៀបណា? មិនមែនជាសំនួរដែលស្រួលឆ្លើយទេ។ ជាបឋម ខ្លួនត្រូវដឹងថាតើវាមានអត្ថន័យយ៉ាងណា តើនោះជាបទពិសោធន៍បែបណា - ជាបទពិសោធន៍ដែលនៅមិនទាន់កើតឡើងនៅឡើយ។ ឧបមាថាយើងត្រូវគិតពិចារណា៖ តើពន្លកនៃការមិនទាន់ត្រាស់ដឹងនោះបានដុះចេញពីគ្រាប់ហើយ ហើយគ្រាន់តែរងចាំដើម្បីលូតលាស់បន្តឬយ៉ាងណា? ឬក៍ថាពន្លកនៃការមិនទាន់ត្រាស់ដឹងនេះ មិនដុះចេញពីគ្រាប់សោះឬយ៉ាងណា? 

ពិតណាស់ការយល់ដឹងមោឃធម៌ឬសុញ្ញធម៌ត្រឹមត្រូវគឺចាំបាច់នៅទីនេះ ដើម្បីឲ្យខ្លួនដឹងថាខ្លួនកំពុងតែគិតផ្តោតលើអ្វីឲ្យប្រាកដ នៅពេលខ្លួនកំពុងតែគិតផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់កើតឡើងរបស់ខ្លួន។ ពោលការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់កើតឡើងរបស់ខ្លួននោះគឺមិនមែនកំពុងតែអង្គុយចាំខ្លួន ដូចជាខ្សែបន្ទាត់កំណត់វគ្គផ្តាត់ព្រ័ត្រនៅក្នុងការរត់ប្រណាំងអីនោះទេ។ ហើយការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់កើតឡើងនេះក៍មិនមែនកំពុងតែអង្គុយរងចាំយើងនៅក្នុងចិត្ត ឬនៅក្នុងសារជាតិជាសម្មាសម្ពុទ្ទដែលបំរុងនឹងកើតឡើងនោះក៍ទេដែរ ពោលគឺមិនមែនជាវត្ថុដែលខ្លួនអាចប៉ះពាល់បាននោះទេ។ ម៉្យាងទៀតយើងមិនមែនកំពុងតែផ្តោតលើអ្វីដែលមិនមានអត្ថិភាពសោះនោះក៍ទេដែរ មិនមែនគិតផ្តោតលើភាពទទេស្អាត ភាពគ្មានអ្វីសោះនោះទេ តែយើងត្រូវយល់ថាការត្រាស់ដឹងរបស់ខ្លួនដែលនៅមិនទាន់កើតឡើងនៅឡើយគឺជាអ្វីមួយដែលអាចត្រូវបានតម្កល់ទុកនៅក្នុងបវត្តកចិត្តរបស់ខ្លួន ជាគ្រឹះសំរាប់សារជាតិសម្មាសម្ពុទ្ធ។ យើងក៍ត្រូវដឹងផងដែរ ចំពោះថាតើកិច្ចអ្វីមួយដែលគេអាចយកមកពិគ្រោះបាននោះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា។

ទោះបីយ៉ាងណាក៍ដោយដើម្បីគិតផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់កើតឡើងរបស់ខ្លូន ពោលខ្លួនត្រូវតែគិតផ្តោតលើវាតាមរយៈការគិតតំណាងឲ្យការត្រាស់ដឹងដែលកើតឡើងនៅក្នុងចិត្តរបស់ខ្លួន។ ឧបមា៖យើងអាចគិតដល់សូរសំលេងនៃពាក្យថា «ត្រាស់ដឹង» ឬយើងអាចស្រមៃគិតដល់រូបសម្មាសម្ពុទ្ធដែលឋិតនៅចំពីមុខខ្លួន។ ការបដិបត្តិសមាធិនៅក្នុងពុទ្ធសាសនាតន្រ្តៈទីបេ យើងអាចធ្វើចក្ខុទស្សន៍អំពីរូបខ្លួនឯងនៅក្នុងទម្រង់នៃតួអង្គសម្មាសម្ពុទ្ធ។ ជាមួយនឹងគំរូឧទាហរណ៍ទាំងអស់នេះយើងត្រូវតែចាត់ទុកសូរសំលេង ឬរូបភាពនៅក្នុងចិត្ត(ក្នុងការស្រមៃគិត)ថាជារូបឬជាសូរសំលេងតំណាងឲ្យការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់កើតឡើងរបស់ខ្លួន។ 

កិច្ចបន្ទាប់តើចិត្តរបស់យើងគិតផ្តោតលើមនោកសិណនោះដោយរបៀបណា? យើងគិតផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់កើតឡើងរបស់ខ្លួន ដែលផុសឡើងជារូបតំណាងនៅក្នុងចិត្ត ជាមួយនឹងបំណងពីរយ៉ាង។ ទីមួយគឺ៖ «អញនឹងសម្រេចបានការត្រាស់ដឹង» ឥឡូវនេះការមានបំណងដើម្បីឲ្យខ្លួនសម្រេចបានការត្រាស់ដឹងគឺអាស្រ័យលើកត្តាជាច្រើនដែលខ្លួនត្រូវគិត និងត្រូវយល់។ យើងត្រូវដឹងឲ្យប្រាកដថាខ្លួនត្រូវធ្វើកិច្ចអ្វីដើម្បីឳយខ្លួនសម្រេចការត្រាស់ដឹងបាន។ មិនត្រូវមានឥរិយាបថគិតថា៖ «ហ្អូអញនឹងសម្រេចបានវាពុំខាន» ពោលយើងត្រូវដឹងថាខ្លួនត្រូវសម្រេចបានវាដោយរបៀបណា និងត្រូវមានភាពជឿជាក់លើខ្លួនឯងថាខ្លួនអាចធ្វើបាន។ យើងត្រូវមានបំណងពិតៗដើម្បីឈានទៅរកសភាវៈនៃការត្រាស់ដឹង បើពុំដូច្នោះទេ អាការទទួលបានវាគឺគ្រាន់តែជាក្តីសុបិន្តតែប៉ុណ្ណោះ។ ហើយពិតណាស់យើងត្រូវយល់ឲ្យច្បាស់ថាតើការត្រាស់ដឹងនោះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា ដែលត្រង់នេះគឺមិនមែនជាកិច្ចដែលងាយស្រួលយល់ទេ។ យើងទទួលបានការយល់ដឹងទាំងអស់នេះតាមរយៈវិធីសាស្រ្តទីពីរគឺ៖ ការគិតពិចារណា។ 

បំណងទីពីរដែលខ្លួនមាននៅខណៈពេលដែលខ្លួនកំពុងតែគិតផ្តោតលើរូបតំណាងនៅក្នុងចិត្តគឺថា ជាមួយនឹងការត្រាស់ដឹងនេះយើងនឹងធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់គេឳយបានកាន់តែច្រើនតាមតែខ្លួនអាចធ្វើទៅបាន។ សរុបមកការត្រាស់ដឹងមិនមែនមានន័យថាខ្លួនក្លាយជាអាទិទេពពោរពេញដោយសព្វានុភាពអ្វីនោះទេ។ ហើយពិតណាស់ ខ្លួនអាចធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់មនុស្សគ្រប់រូបបានគឺត្រូវផ្អែកលើការចាប់យកដំណាក់កាលនីមួយៗនៃការកសាងមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃពុទ្ធិចិត្ត ពោលមានដូចជាករុណានិងមេត្តាធម៌ជាដើមនេះឡើងទៅ។ យើងកំពុងតែទទួលយកទំនួលខុសត្រូវដើម្បីពាំនាំគេឲ្យគេត្រាស់ដឹង ពីព្រោះថាយើងប្រាថ្នាចង់ឲ្យគេរួចផុតពីទុក្ខ និងទទួលបានក្តីសុខពេញបរិបូណ៍។ 

ដំណាក់កាលនៃការគិតនេះគឺពិតជាដំណាក់កាលវែងបំផុតមួយ និងទាមទារឲ្យមានការខិតខំប្រតិបត្តិខ្លាំងក្លាបំផុតមួយ។ ប៉ុន្តែនៅចុងបញ្ចប់នៃវគ្គនេះយើងយល់ និងដឹងជាក់ច្បាស់ ថាតើសភាពនៃមនោនោះគឺជាអ្វីពិតប្រាកដ ដែលខ្លួនកំពុងតែព្យាយាមបង្កើតឡើង និងដឹងអំពីរបៀបដើម្បីបង្កើតវាឡើង។ យើងក៍មានភាពជឿជាក់ថាខ្លួនអាចបង្កើតសភាពនៃមនោនោះបាន ហើយវានឹងមានអត្ថប្រយោជន៍ក្រៃលែង។ 

បើទោះបីជាវិធីសាស្រ្តឬដំណើរការនៃការគិតនេះមើលទៅហាក់បីដូចជាសមាធិយ៉ាងណា តែវាគឺមិនមែនជាសមាធិទេបើយោងទៅតាមអត្ថន័យដើមពីបុរាណ។ ជនបស្ចឹមប្រទេសដែលគេមិនបានប្រើប្រាស់ពាក្យនេះឲ្យបានត្រឹមត្រូវ តាមន័យជាក់ស្តែង គេអាចហៅវិធីគិតនេះថាជា «សមាធិ» ប៉ុន្តែនោះគឺមិនត្រឹមត្រូវទេ។ យើងត្រូវតែច្បាស់អំពីភាពខុសគ្នារវាងការគិតពិចារណានិងសមាធិ។ 

វិធីគិតនេះគឺជាសកម្មភាពដែលមានអត្ថប្រយោជន៍បំផុតមួយ ហើយការគិតអំពីធម៌(អំពីការបង្រៀន)គឺជាកិច្ចមួយដែលខ្លួនអាចធ្វើបានគ្រប់ពេលវេលាទាំងអស់។ ជាការពិតវាគឺជាកិច្ចដ៍មានអត្ថប្រយោជន៍បំផុតមួយដែលត្រូវធ្វើ នៅខណៈពេលដែលខ្លួនជាប់រវល់នៅក្នុងកិច្ចការផ្សេងៗនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន។ ឧបមា៖នៅពេលយើងជាប់នៅក្នុងការកកស្ទះចរាចរណ៍ យើងអាចគិតដល់របៀបប្រើប្រាស់នៃករុណាធម៌នៅក្នុងស្ថានការណ៍នេះ តើវាអាចពាក់ព័ន្ធសំខាន់យ៉ាងណា? តើអាចមានប្រយោជន៍អ្វីខ្លះ?ជាដើម។ ទាំងអស់នេះគឺជាធុរៈដែលយើងអាចគិតនៅកំឡុងពេលថ្ងៃបាន។ 

ឥឡូវនេះយើងបានមកដល់ដំណាក់កាលទីបីនៅក្នុងវិធីសាស្រ្តដែលមានបីដំណាក់កាលរបស់យើង៖ សមាធិ។ សមាធិប្រៀបដូចជាប្រព័ន្ធរំលាយអាហារដែលខ្លួនបានទំពារស៊ីហើយ។ គោលបំណងនៃការបដិបត្តិសមាធិគឺការញ៉ាំងសភាពវិជ្ជមាន(កុសល)នៃចិត្តណាមួយនោះឲ្យក្លាយទៅជាទម្លាប់មួយ ដើម្បីឳយខ្លួនក្លាយទៅជា សភាពនៃមនោនោះ កាលណាខ្លួនបានគិតដល់វាហើយ ហើយខ្លួនបានយល់ច្បាស់និងមានភាពជឿជាក់ថាខ្លួនអាចបង្កើតវាបាន។ 

សមាធិគឺមានពីរប្រភេទ ទីមួយគឺជាអ្វីដែលខ្ញុំបកប្រែថាជា «វិបស្សនា»។ ជាធម្មតាគឺត្រូវបានគេបកប្រែថាជា «សមាធិវិភាគ» ប៉ុន្តែដោយគ្រាន់តែហៅវាថា«ការវិភាគ» គឺធ្វើឲ្យគេយល់ច្រឡំជាមួយនឹងដំណាក់កាលនៃការគិតនៅខាងដើម។ ខ្ញុំគិតថាពាក្យថា «discerning» (ការគិតវិនិច្ច័យល្អ)គឺជាសព្ទដែលមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវជាង។ នៅក្នុងបរិបទនេះ ពាក្យថា «to discern» មានន័យថាការត្រួតពិនិត្យកិច្ចអ្វីមួយដោយយកចិត្តទុកដាក់បំផុង និងត្រូវយល់កិច្ចនោះតាមវិធីជាក់លាក់ណាមួយ។ ទីពីរគឺសមាធិគិតផ្តោតលើអ្វីមួយឳយជាប់ ពោលគឺគិតផ្តោតលើសភាពនៃមនោណាមួយនោះឳយជាប់ និងរក្សាការគិតផ្តោតលើវា យើងអាចហៅសមាធិប្រភេទទីពីរនេះថាជា «សមថ»។ 

តើយើងសម្រេចបានសមាធិទីមួយនេះដោយរបៀបណា វិបស្សនា? នៅក្នុងវិធីនៃការគិតយើងបានលើកឡើងអំពីការគិតតាមរយៈហេតុផល ឬយើងបានលើកឡើងអំពីដំណាក់កាលនីមួយៗ និងជំហានដើម្បីបង្កើតសភាពនៃមនោជាក់លាក់ណាមួយ។ យើងបដិបត្តិបែបនោះដើម្បីគោលបំណងនៃការទទួលបានការយល់ដឹង ថាតើសភាពមនោនោះជាអ្វីដែលខ្លួនប្រាថ្នាចង់បង្កើតវាឡើង និងដើម្បីយល់អំពីរបៀបដែលខ្លួនអាចបង្កើតវាលើងបែបណា។ ឥឡូវនេះជាមួយនឹងវិបស្សនា យើងនិយាយអំពីហេតុផលម្តងទៀត ឬនិយាយអំពីជំហានដើម្បីបង្កើតសភាពមនោជាក់លាក់មួយ។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះយើងប្រតិបត្តិតាមវិធីនេះដើម្បីបង្កើតសភាពនៃមនោនោះឲ្យកើតឡើង។ ឧទាហរណ៍៖ដើម្បីឲ្យខ្លួនមានទឹកចិត្តមេត្តាចំពោះមនុស្សគ្រប់រូប ខ្លួនត្រូវតែគិតឲ្យស្របទៅតាមហេតុផល៖ «មនុស្សគ្រប់រូបគេធ្លាប់ក្លាយជាម្តាយ ហើយគេធ្លាប់មានសន្តានចិត្តចំពោះខ្ញុំជាដើម» ដែលត្រង់នេះធ្វើឲ្យយើងអាចគិតបដិបត្តិឆ្ពោះទៅរកសភាពនៃមនោដែលខ្លួនមានបំណងចង់ចម្រើនឲ្យកើតឡើងនោះ។ 

កាលណាយើងបានប្រតិបត្តិរីកចម្រើនមួយជំហានម្តងៗនៅក្នុងវិធីនេះ រីកចម្រើននិងទទួលបានសភាពនៃមនោដែលខ្លួនប្រាថ្នាចង់ផ្សាំខ្លួននឹងសភាពមនោនោះហើយ បន្ទាប់មកយើងគិតវិភាគយ៉ាងសកម្ម ឬយល់អំពីកសិណនៃការផ្តោតរបស់ខ្លួននោះតាមវិធីនេះ។ ប្រសិនបើយើងបដិបត្តិសមាធិផ្តោតលើមេត្តាធម៌ ឧបមា៖យើងគិតពិចារណាផ្តោតលើសព្វសត្វៈលោកទាំងអស់ ជាពិសេសយើងគិតពិចារណាគ្រប់ចំណុចលម្អិតទាំងអស់របស់ពួកគេ៖ ពោលគឺគិតលើបញ្ហានិងទុក្ខរបស់គេ។ យើងដឹងថាគេមានទុក្ខ ហើយខ្លួនប្រាថ្នាចង់ឲ្យគេរួចចាកផុតពីទុក្ខនោះ និងមានបំណងជួយដល់គេដើម្បីឲ្យគេអាចរំដោះខ្លួនឯងឲ្យរួចចាកផុតពីទុក្ខ។ ជាក់ស្តែងគឺយើងមើលឃើញសត្វៈលោកទាំងអស់នោះនៅក្នុងចិត្តរបស់ខ្លួនតាមវិធីនេះ ឬវាអាចនៅក្នុងជីវិតពិត នៅពេលយើងជួបមនុស្សពិតៗ។ មេត្តាធម៌គឺជាការគិតផ្តោតដល់គេ និងគិតអំពីទុក្ខរបស់គេ និងមានក្តីប្រាថ្នាចង់ឲ្យគេរួចចាកផុតពីកងទុក្ខរបស់ខ្លួន។ 

យើងរក្សាការគិតផ្តោតលើការយល់ដឹងនោះតាមវិធីមួយដ៍សកម្មមួយរយៈ។ បន្តបន្ទាប់មកទៀត សមថកម្មដ្ឋានគឺការអនុញ្ញាតឲ្យអ្វីដែលខ្លួនយល់ឃើញនិងយល់តាមរយៈសមាធិនេះឋិតនៅក្នុងចិត្តបានល្អនឹងន មានការតាំងសតិពិតប្រាកដលើសភាពនៃមនោនោះ។ ពិតណាស់យើងត្រូវការការតាំងសតិខ្ពស់ នៅពេលយើងបដិបត្តិវិបស្សនានៅវគ្គបន្ទាប់ ប៉ុន្តែនៅត្រឹមវគ្គសមថនេះគឺខ្លួនត្រូវបណ្តោយឲ្យអារម្មណ៍ឬចេតសិកដែលខ្លួនគិតពិចារណានោះចូលជ្រាប់ទៅក្នុងចិត្ត៖ពោលគឺយើងទទួលអារម្មណ៍នៃមេត្តាចិត្តនេះបានយ៉ាងខ្លាំងក្លា។ 

យើងបដិបត្តិឆ្លាស់គ្នាពីសមថមកវិបស្សនា ប្តូរគ្នាទៅវិញទៅមក ហើយនៅចុងបញ្ចប់យើងនឹងអាចបញ្ចូលវិធីទាំងពីរនេះចូលគ្នាបាន។ ការបញ្ចូលវិធីទាំងពីរនេះចូលគ្នាគឺពិបាកបំផុត។ វិធីសាស្រ្តនិងកិច្ចពន្យល់អំពីរបៀបបដិបត្តិវិធីទាំងពីរនេះចូលគ្នាគឺស្មុគស្មាញបំផុត។ ប្រសិនបើអ្នកចង់ដឹងលម្អិតអំពីកិច្ចនេះ អ្នកអាចចូលទៅអានអំពីវិធីនេះនៅលើគេហទំព័ររបស់ខ្ញុំ។ 

នៅពេលខ្លួនបដិបត្តិដល់វគ្គជាន់ខ្ពស់ យើងមិនចាំបាច់ធ្វើនូវអ្វីដែលគេហៅថា «សមាធិប្រើពលកម្មច្រើន» ទេ។ សមាធិប្រើពលកម្ម ឬប្រើកំលាំងច្រើនគឺជាវិធីសមាធិគិតវិភាគមួយ ដែលត្រូវប្រតិបត្តិទៅតាមជំហានៗ ទៅកាន់សភាពនៃមនោ។ នៅកំរិតខ្ពស់យើងអាចប្រតិបត្តិសមាធិនេះដោយមិនចាំបាច់ប្រើកំលាំងឬចំណាយពេលច្រើនទេ។ យើងអាចបង្កើតសភាពនៃមនោដែលខ្លួនប៉ងនោះបានភា្លមៗ ដោយមិនចាំបាច់ឆ្លងកាត់តាមដំណាក់កាលនីមួយៗឬតាមហេតុផលអ្វីទេ។ តែទោះបីយ៉ាងណាក្តីយើងនៅតែប្រើប្រាស់សភាពនៃមនោនោះដើម្បីគិតវិភាគពិចារណាលើកសិណនៃការផ្តោតរបស់ខ្លួន ដូចដែលយើងបានធ្វើហើយ នៅពេលយើងប្រើពេលនិងកំលាំងយូរដើម្បីបដិបត្តិពីមុន។ 

យើងឧស្សាហ៍បានដឹងបានឮអំពីសមាធិពីរប្រភេទ។ សព្ទជាភាសាសំស្រ្កឹតសំរាប់សមាធិទាំងពីរប្រភេទនោះគឺ «shamatha»(សមថ)និង «vipashyana»(វិបស្សនា) ឬ «shinay» និង «lhagtong » ជាភាសាទីបេ។ សព្ទទាំងពីរនេះសំដៅដល់សភាពនៃមនោ ដែលខ្លួនប្រាថ្នាចង់បង្កើតឲ្យកើតឡើងតាមរយៈវិធីសាស្រ្តសមាធិ។ សមថគឺជាសភាពសុខស្ងប់នឹងន និងមានតុល្យភាពនៃមនោ នឹងននិងមានតុល្យភាពនៅក្នុងន័យថា ខ្លួនបានធ្វើឲ្យសភាពស្ពឹកស្រពន់ ភាពគិតស្រមៃអណ្តែតអណ្តូង និងភាពថប់អារម្មណ៍របស់ខ្លួនឲ្យសុខស្ងប់ហើយ។ សមថជាសភាពសុខល្អិតដល់ទីបំផុតនៃមនោនៅក្នុងន័យថា ការគិតផ្តោតរបស់ខ្លួនគឺផ្តោតជាប់ជានិច្ចលើកសិណណាមួយនោះ។ អត្ថន័យសំខាន់នៅទីនេះគឺសំដៅដល់សមាធិដើម្បីធ្វើចិត្តឲ្យមានលំនឹងនិងមានតុល្យភាពនឹងន។ 

យើងអាចបង្កើតឬចម្រើនសភាពនឹងននៃមនោនេះបានតាមរយៈការគិតផ្តោតលើកិច្ចផ្សេងៗជាច្រើនខុសៗគ្នា រួមទាំងការគិតផ្តោតលើខ្យល់ដង្ហើម ការធ្វើចក្ខុទស្សន៍រូបសម្មាសម្ពុទ្ធផងជាដើម បើនិយាយទៅមានកសិណច្រើនរាប់មិនអស់ដែលអាចយកមកប្រើដើម្បីធ្វើការផ្តោតបាន។ 

សូម្បីតែការបដិបត្តិសមថក៍យើងត្រូវតែដឹងអំពីវិធីណែនាំមុនសិនដែរ បន្ទាប់មកត្រូវគិតអំពីដំណាក់កាលនៃការបដិបត្តិនីមួយៗតាមក្រោយ។ ឧបមាថា៖បើសិនយើងធ្វើចក្ខុទស្សន៍រូបសម្មាសម្ពុទ្ធ ខ្លួនត្រូវតែដឹងអំពីវិធីណែនាំអំពីការអភិវឌ្ឍនៃការធ្វើចក្ខុទស្សន៍នោះមួយជំហានម្តងៗតាមលំដាប់លំដោយ។ បន្ទាប់មកយើងត្រូវគិតអំពីកិច្ចអ្វីដែលខ្លួនត្រូវធ្វើជាបឋម និងបន្តបន្ទាប់ទៀតជាដើម។ 

«វិបស្សនា» នៅទីនេះសំដៅដល់សភាពវាងវៃ ភ្លឺថ្លាដ៍អស្ចារ្យនៃមនោ ជាសភាពមនោដែលអាចយល់អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងបានយ៉ាងល្អឥតខ្ចោះ។ vipashyana(វិបស្សនា)សង្កត់ធ្ងន់លើការបដិបត្តិសមាធិគិតវិភាគ ពិចារណា នៅពេលយើងលើកឡើងអំពីការសម្រេចបានសភាពនៃនមោនៅក្នុង vipashyana គឺសំដៅដល់សភាពមុតស្រួច ភ្លឺថ្លាវាងវៃអស្ចារ្យនៃចិត្ត ដែលអាចធ្វើការគិតវិភាគពិចារណាអំពីអនិច្ចតាធម៌ និងមោឃធម៌(សុញ្ញភាព)។ នៅក្នុងអនុត្តរយោគៈតន្រ្តៈ(នៃពុទ្ធសាសនាទីបេ)(anuttarayoga tantra) ជាថ្នាក់ខ្ពស់បំផុតនៃពុទ្ធសាសនាទីបេនិកាយតន្រ្តៈ វិធីសាស្រ្តមួយដើម្បីបង្កើតចិត្តជាវិបស្សនា គឺតាមរយៈការគិតធ្វើចក្ខុទស្សន៍លើចំណុចតូចឆ្មារ ឬចាប់ពីចំណុចដ៍តូចបំផុតនៃចុងច្រមុះឡើងទៅ បន្ទាប់មកនៅខណៈពេលនៃការរក្សាការគិតផ្តោតលើចំណុចដ៍តូចមួយនោះ ខ្លួនត្រូវគិត និងធ្វើចក្ខុទស្សន៍លើចំណុចពីរទៀតនៅកន្លែងបន្ទាប់ បន្ទាប់មកបួន ប្រាំបី ដប់ប្រាំមួយ សាមសិបពីរជាដើម។ អ្នកត្រូវតែរក្សាវាឲ្យបានល្អបំផុតទៅតាមលំដាប់លំដោយ បន្ទាប់មករំលាយនូវការគិតធ្វើចក្ខុទស្សន៍នោះតាមដំណាក់កាលនីមួយៗ។ តាមរយៈការបដិបត្តិគិតផ្តោតលើការធ្វើចក្ខុទស្សន៍ប្រភេទនេះ អ្នកអាចបង្កើតបានសភាពវាងវៃ មុតស្រួច និងភ្លឺថ្លានៃមនោ។ ប្រសិនបើអ្នកប្រាថ្នាចង់អភិវឌ្ឍសភាពនៃមនោនេះ នៅកំរិតខ្ពស់បំផុតមួយ មានវិធីបដិបត្តិផ្សេងទៀតដែលអ្នកអាចយកមកធ្វើចក្ខុទស្សន៍បាន ពោលអ្នកអាចគិតផ្តោតលើ គ្រាប់ល្អិតៗនីមួយៗ នៃម៉ានដាឡាទាំងមូល(mandalaពេលខ្លះម៉ានដាឡានេះត្រូវបានគេធ្វើឡើងពីដីខ្សាច់ចម្រុះព័ណ៌) នៃប្រព័ន្ធអាទិទេពដែលអ្នកកំពុងបដិបត្តិ។ ប្រសិនបើអ្នកសម្រេចបានកិច្ចនេះ នោះអ្នកច្បាស់ជាមានសភាពមនោដែលមុតស្រួច និងមានការយល់ដឹងដ៍អស្ចារ្យមិនខាន! 

សមាធិទាំងពីរប្រភេទនេះ shamatha and vipashyana(សមថនិងវិបស្សនា) មាននៅក្នុងពុទ្ធសាសនាគ្រប់និកាយទាំងអស់ និងមាននៅក្នុងប្រព័ន្ធជំនឿឥណ្ឌា ក្រៅពីពុទ្ធសាសនាផងដែរ។ នៅក្នុងពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ សព្ទទាំងពីរនេះត្រូវបានគេស្គាល់ជាភាសាបាលីថា «samatha»(សមថ)និង «vipassana»(វិបស្សនា)។ យើងក៍ឃើញមានសមាធិទាំងពីរប្រភេទនេះនៅក្នុងពុទ្ធសាសនាហ្សិនផងដែរ(Zen Buddhism)។ ឧបមាថា៖នៅក្នុងពុទ្ធសាសនាសុន(Son Buddhism) ជាប្រភេទពុទ្ធសាសនាហ្សិនបែបកូរេ គេបដិបត្តិសមាធិផ្តោតលើពាក្យថា koan(កូន) ដែលមានអត្ថន័យថា៖ «តើវាគឺជាអ្វី?» (នៅក្នុងន័យសាមញ្ញគឺ ស្អីគេ?) នៅពេលយើងគិតផ្តោតលើពាក្យថា «តើវាគឺជាអ្វីឲ្យប្រាកដ?» ពោលគឺគេមិនមែនស្វែងរកចម្លើយទេ តែផ្ទុយទៅវិញ យើងកំពុងអភិវឌ្ឍចិត្តខ្លួនឲ្យមាន «ភាពមន្ទិលសង្ស័យស៊ីជម្រៅបំផុត» - ពោលគឺត្រូវតែចោទសួរចំពោះសច្ចៈនោះ ថា «តើវាគឺជាអ្វីឲ្យប្រាកដ?»។ 

មានរឿងដែលគួរឲ្យអស់សំណើចមួយ បង្ហាញថាថេរៈទីបេភាគច្រើនគេមិនបានសិក្សាអំពីពុទ្ធសាសនាហ្សិននេះទេ ពោលគឺគេមិនបានដឹងអំពីនិកាយនេះទេ។ មានការជួបគ្នាដ៍ល្បីមួយរវាងមហាថេរៈហ្សិន និងមហាថេរៈខាលូ រីនប៉ូជេ។ នៅគ្រានោះមហាថេរៈហ្សិនបានកាន់ផ្លែក្រូចមួយផ្លែ និងសួរទៅកាន់ខាលូ រីនប៉ូជេថា «តើវាគឺជាអ្វី?» នៅពេលនោះមហាថេរៈខាលូ រីនប៉ូជេបានងាកទៅមើលអ្នកបកប្រែរបស់ព្រះអង្គ ហើយសួរទៅវិញថា «តើមានបញ្ហាអ្វីកើតឡើង តើនៅប្រទេសគេ អត់មានផ្លែក្រូចទេឬ?» 

បើដូច្នេះយើងមានសមថនិងវិបស្សនា សមថមិនមែនគ្រាន់តែជាការតាំងសតិនឹងនល្អបរិបូណ៍ឥតខ្ចោះ ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមរយៈប្រាំបួនដំណាក់កាល ដោយប្រើប្រាស់ប្រភេទនៃការគិតផ្តោតផ្សេងៗតែម៉្យាងទេ ប៉ុន្តែលើសពីការតាំងសតិល្អបរិបូណ៍ឥតខ្ចោះនេះ គឺជាអ្វីដែលគេស្គាល់ថាជា «សភាពរីករាយសប្បាយនៃចិត្ត» បើនិយាយជាភាសាបច្ចេកទេសគឺជា «សភាពរឹងមាំ» ជាសភាពរឹងមាំទាំងផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្ត ពោលគឺប្រៀបដូចជាអ្នកកីឡាដែលមានកាយសម្បទាល្អរឹងមាំដូច្នោះដែរ។ 

ធម្មាចារ្យរបស់ខ្ញុំ ត្សិនសាប សឺកុង រីនប៉ូជេ បានពន្យល់ថា ការមានចិត្តជាសមថនេះគឺប្រៀបដូចជាប្រភេទយន្តហោះចាំបូដូច្នោះដែរ(jumbo jet)៖ បើវាចតនៅលើដីគឺវានៅស្ងៀមទ្រឹង តែបើវាហោះលើអាកាសវានឹងហោះយ៉ាងលឿន ដោយឋិតនៅក្នុងន័យថាអ្នកអាចគិតផ្តោតចិត្តលើកិច្ចអ្វីមួយនៅក្នុងរយៈកាលយូរយ៉ាងណាក៍បាន វានឹងធ្វើឲ្យខ្លួនប្រាណអ្នកមិនចេះអស់កំលាំង មិនមានចិត្តនឿយហត់ មានភាពរឺងមាំទាំងកាយនិងចិត្ត ហើយនោះគឺជាសភាពរីករាយសប្បាយក្រៃលែង។ សមថគឺជាសភាពរីករាយក្រៃលែង នៃមនោ នៅត្រង់នេះមិនមែនសំដៅដល់ការសប្បាយរីករាយ ដើររាំច្រៀងតាមផ្លូវស្អីទេ មិនមែនរីករាយសប្បាយបែបនោះទេ។ ចិត្តដែលឋិតនៅក្នុងសមថពិតប្រាកដគឺជាចិត្តដែលមុតស្រួច និងភ្លឺថ្លាបំផុត ប្រៀបដូចជាអត្តពលិកដែលមានការហ្វឹកហាត់បានល្អឥតខ្ចោះដូច្នោះដែរ។ 

ជាចំណុចសំខាន់ដែលត្រូវបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់ថាសភាពនៃមនោនៃវិបស្សនា គឺជាសភាពមនោមួយដែលកើតឡើងបន្ថែមពីលើនៃសភាពមនោដែលឋិតនៅក្នុងសមថ។ លើសពីការមានចិត្តសមថល្អបរិបូណ៍ឥតខ្ចោះ វិបស្សនាគឺជាសភាពមនោមួយដែលកើតឡើងឬដែលចម្រើនបន្ថែមពីលើនៃសភាពមនោនៃសមថ។ នេះគឺជាសភាពមនោដែលមុតស្រួច ភ្លឺថ្លារឺងមាំអាចយល់និងអាចវិភាគគ្រប់កិច្ចទាំងឡាយបាន។ 

មានប្រភេទសមាធិមួយប្រភេទទៀតដែលគេឧស្សាហ៍ហៅថាជា «សមាធិបើកភ្នែកសំលឺងមើល»។ នៅពេលយើងបដិបត្តិសមាធិជាក់លាក់ណាមួយ យូរៗម្តងយើងត្រូវតែរំលឹកមាគ៌ាពុទ្ធសាសនានេះឡើងវិញទាំងស្រុង ដើម្បីជាការរំលឹកដាស់តឿនដល់ខ្លួនថាតើការបដិបត្តិសមាធិជាក់លាក់របស់ខ្លួនណាមួយនោះ មានរូបភាពទាំងស្រុងបែបណា ដើម្បីកុំឲ្យខ្លួនសង្កត់ធ្ងន់ជ្រុលពេកលើតែប្រធានបទមួយ និងរំលងចោលប្រធានបទផ្សេងទៀតជាដើម។ បើដូច្នេះសមាធិបើកភ្នែកមើលនេះគឺមានអត្ថន័យថាជាការរំលឹកមាគ៌ាដែលខ្លួនបដិបត្តិនោះទាំងស្រុងឡើងវិញ វាគឺជាប្រភេទនៃការបដិបត្តិសារឡើងវិញមួយ។ 

ច្រើនឆ្នាំកន្លងផុតទៅខ្ញុំបានមកកាន់ទីក្រុងមូស្គូជាមួយលោកវេជ្ជបណ្ឌិត ថិនហ្ស៊ីន ឆូដ្រាក(Tenzin Choedrak) ដែលគាត់ជាវេជ្ជបណ្ឌិតផ្ទាល់របស់សម្តេចសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ា។ ហើយនៅកាលនោះយើងបានសិក្សាលើគម្រោងមួយដើម្បីប្រើប្រាស់ឳសថទីបេ ដើម្បីជួយព្យាបាលជនរងគ្រោះពីការរីកសាយភាយនៃរលកវិទ្យុសកម្មនៅឈើណូប៉ល(Chernobyl) ហើយយើងបានស្នាក់នៅឯសណ្ឋាគារដ៍ប្រណិតមួយ និងត្រូវបានហែហមអមដំណើរដោយមន្រ្តីមកពីក្រសួងសុខាភិបាល។ ហើយគេឧស្សាហ៍នាំពួកយើងទៅទទួលទានអាហារនៅភោជនីយដ្ឋានប្រណិតៗដែលមានមុខម្ហូបប្រាំពីរមុខក្នុងមួយពេលៗ។ លោកវេជ្ជបណ្ឌិតបានឋិតនៅមន្ទីឃុំឃាំងរបស់ចិនអស់រយៈកាល២០ឆ្នាំ មុនពេលគាត់អាចធ្វើដំណើរមកកាន់ប្រទេសឥណ្ឌា។ ដូច្នេះមុខម្ហូបទីមួយត្រូវបានគេលើកមកដាក់នៅលើតុ ហើយគាត់បានពិសាមុខម្ហូបទីមួយនោះអស់តែម្តង បើទោះបីយើងបានខំប្រាប់គាត់ឲ្យហូបតាមសម្រួលយ៉ាងណាក្តី តែគាត់ហូប ហាក់បីដូចជាមុខម្ហូបទីមួយនេះគឺជាម្ហូបចុងក្រោយរបស់គាត់អីចឹង។ បន្ទាប់មកគាត់ឆ្អែត ហើយមិនអាចហូបម្ហូបប្រាំមួយមុខទៀតបានទេ។ នេះគឺជារឿងប្រៀបធៀបមួយដែលយើងត្រូវចៀសវាងកុំធ្វើ តាមរយៈនៃការបដិបត្តិសមាធិរំលឹកឡើងវិញនេះ។ យើងចង់រំលឹកឡើងវិញម្តងហើយម្តងទៀត និងត្រូវចាំទុកក្នុងចិត្តថាមានមុខម្ហូបប្រាំពីរមុខ ដើម្បីកុំឲ្យខ្លួន«ហូបតែមួយមុខជ្រុលហួសប្រមាណ» ឬបដិបត្តិសមាធិវិធីតែមួយជ្រុលពេក ដែលអាចធ្វើឲ្យខ្លួនមិនបានដឹងនូវវិធីសាស្រ្តផ្សេងៗទៀត។ 

ឥឡូវនេះខ្ញុំបាននឹងកំពុងពន្យល់បកស្រាយអំពី ប្រភេទសមាធិ ដែលយើងប្រតិបត្តិដើម្បីសាងឬសន្សំនូវសភានៃមនោជាក់លាក់ណាមួយ ប៉ុន្តែនោះគឺមិនមែនជាប្រភេទសមាធិតែមួយគត់ដែលគេបដិបត្តិនៅក្នុងពុទ្ធសាសនាទេ។ នៅក្នុងការបដិបត្តិសមាធិខ្លះ ឧបមាថា៖នៅក្នុងការបដិបត្តិសមាធិតាមនិកាយកាហ្គីយូ(kagyuនិកាយមួយក្នុងចំណោមនិកាយទាំងបួនធំៗនៃពុទ្ធសាសនាទីបេ) ផ្តោតលើធម្មជាតិនៃមនោ ឬនៅក្នុងពុទ្ធសាសនាហ្សិន មានវិធីសាស្រ្តខុសៗគ្នា។ ជាជាងសាងឬបង្កើតសភាពនៃមនោមួយឲ្យកើតឡើង យើងធ្វើចិត្តឲ្យស្ងប់ ដើម្បីឲ្យខ្លួនមើលឃើញថាខ្លួនមានគុណធម៌ដើមពីធម្មជាតិស្រាប់នៅក្នុងចិត្ត ពោលមានដូចជាករុណា ឬភាពច្បាស់លាស់នៃមនោ និងដើម្បីចូលទៅកាន់គុណធម៌ទាំងអស់នោះជាដើម។ ប៉ុន្តែសូម្បីយើងប្រតិបត្តិសមាធិប្រភេទនេះក្តី ដំបូងបំផុតយើងក៍ត្រូវដឹងអំពីវិធីណែនាំ បន្ទាប់មកត្រូវគិតពិចារណាអំពីវិធីណែនាំនោះ រហូតទាល់តែខ្លួនយល់បានច្បាស់លាស់ហើយ។ ហើយយើងត្រូវយល់ឲ្យច្បាស់ថាសភាពមនោដែលខ្លួនព្យាយាមបង្កើតឲ្យកើតឡើងនោះពឹងអាស្រ័យលើអ្វី តើខ្លួននឹងសម្រេចបានអ្វី តើខ្លួនត្រូវធ្វើកិច្ចអ្វីជាបឋម និងបន្តបន្ទាប់មកទៀត។ វិធីសាស្រ្តឬបែបបទនៃការសមាធិ «ធ្វើចិត្តឲ្យស្ងប់» គឺដូចគ្នានឹងប្រភេទសមាធិ «ដើម្បីបង្កើត»ឬសាងសភាពនៃមនោដែរ។ 

មានវិធីណែនាំយ៉ាងទូលំទូលាយជាច្រើន អំពីរបៀបរៀបចំការបដិបត្តិសមាធិ អំពីរបៀបរៀបចំទីកន្លែងសំរាប់សមាធិ ការបោសសំអាតបន្ទប់ វិធីណែនាំអំពីការលូនក្រាប(បែបទីបេ) និងអំពីការថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈផ្សេងៗជាដើម - កិច្ចទាំងអស់នេះគឺជាកិច្ចសំខាន់បំផុតដើម្បីបង្កើតបរិស្ថានមួយដែលអំណោយផលដល់ការបដិបត្តិសមាធិ។ បើទោះបីជាការបង្កើតបរិស្ថានដែលអំណោយផលដល់ការបដិបត្តិសមាធិគឺជារឿងសំខាន់ ជាពិសេសការមានអាសនៈត្រឹមត្រូវ និងមានបរិឋានស្អាតបាតនិងស្ងប់ស្អាត់យ៉ាងក្តី តែវាមិនចាំបាច់មានការតុបតែងឲ្យល្អអស្ចារ្យពេកទេ ពោលយើងមិនចាំបាច់ចំណាយលុយកាក់ច្រើនពេកដើម្បីទិញគ្រឿងមាសមកតុបតែង គ្រឿងធូកថ្លៃៗ និងមានតន្រ្តីសម័យថ្មីលែងកំដអ្វីនោះទេ។ មីឡារេប៉ាពិតជាមិនមានរបស់ទាំងអស់នោះទេ ហើយគេនៅជោគជ័យនៅក្នុងការបដិបត្តិសមាធិរបស់ខ្លួន! យើងព្យាយាមបង្កើតទីកន្លែងសមាធិរបស់ខ្លួនឲ្យកាន់តែល្អស្អាតតាមតែអាចធ្វើទៅបាន ប៉ុន្តែមិនត្រូវតុបតែងជ្រុលពេក ដើម្បីគ្រាន់តែការបង្ហាញគេនោះទេ។ 

យើងក៍អាចបដិបត្តិសមាធិនៅទីណាក៍បានដែរ។ បើសិនយើងធ្វើដំណើរតាមរថភ្លើងដែលមានរយៈចម្ងាយឆ្ងាយ ខ្លួនមិនត្រូវពោលពាក្យថា «អញមិនអាចធ្វើសមាធិនៅលើរថភ្លើងបានទេ ដោយសារអញមិនមានផ្តិលទឹក មិនអាចអុចធូកបាន និងមិនអាចលូនក្រាបបាន»ជាដើម។ តាមពិតយើងអាចធ្វើសមាធិនៅទីណាក៍បាន នៅពេលណាយើងស្ទាត់ជំនាញខ្លះៗហើយ នោះយើងអាចធ្វើសមាធិនៅទីណាក៍បាន នៅលើរថភ្លើង សមាធិនៅពេលកំពុងឈតម្រង់ជួរអីហ្នឹងជាដើម។ សូម្បីតែនៅក្នុងជីវិតពិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន នៅចន្លោះរវាងវគ្គសមាធិផ្លូវការ យើងអាចព្យាយាមគិតនិងចាត់ទុកអ្នកដ៍ទៃដោយទឹកចិត្តករុណានិងមេត្តា - នោះហើយគឺជាសមាធិ មែនឬអត់? 

ចូរចងចាំថាខ្លឹមសារសមាធិទាំងស្រុងគឺត្រូវបញ្ចូលធម៌ ធ្វើឲ្យធម៌ក្លាយជាផ្នែកមួយនៃជីវិតរបស់ខ្លួន ដើម្បីឲ្យខ្លួនអាចប្រតិបត្តិនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃបាន។ ប៉ុន្តែនៅពេលសមាធិក្លាយជាផ្នែកមួយផ្សេងដាច់ដោយឡែកពីជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន នោះវាគឺគ្រាន់តែជាសកម្មភាពបែបកំសាន្តតែប៉ុណ្ណោះ។ ជាពិសេសនៅពេលការបដិបត្តិសមាធិរបស់ខ្លួនពាក់ព័ន្ទដល់ការធ្វើចក្ខុទស្សន៍បែបតន្រ្តៈបែបកម្រ នោះវាប្រៀបដូចជាការធ្វើដំណើរទៅកាន់ឌីសនីឡែនអីចឹងដែរ ទៅកាន់ទឹកដីដែលពោរពេញដោយការស្រមើស្រមៃអណ្តែងអណ្តូង ដែលនោះវាគ្មានអ្វីពាក់ព័ន្ធសោះដល់ជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន។ បើសិនយើងធ្លាក់ទៅក្នុងផ្លូវនោះ នោះយើងនឹងមិនមានចិត្តនឹងន មិនមានតុល្យភាព ហើយសមាធិទៀតសោតក៍មានប្រសិទ្ធិភាពតិចតួចសំរាប់ជីវិតខ្លួន។ ចូរចងចាំថា ខ្លឺមសារទាំងស្រុងនៃសមាធិគឺ ត្រូវយកមកអនុវត្តនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន។ 

បើទោះបីថាខ្លួនឋិតនៅទីណាក៍ដោយ នៅពេលយើងសមាធិ កិច្ចដំបូងបំផុតដែលខ្លួនត្រូវធ្វើគឺត្រូវតាំងចិត្ត កំណត់គោលបំណង មានបំណងដើម្បីបដិបត្តិសមាធិដោយមានការតាំងសតិត្រឹមត្រូវ។ បើសិនចិត្តរបស់យើងដើរត្រាច់ចររង្វាត់គ្រប់ទិសទី នោះយើងត្រូវនាំវាត្រឡប់មកវិញ។ បើយើងងងុយដេក យើងត្រូវដាស់ខ្លួនឯងឲ្យភ្ញាក់ឡើង។ ហើយនៅទីបំផុតយើងនឹងមានការតាំងចិត្តពោរពេញដោយថាមពលវិជ្ជមាន។ ប្រសិនបើយើងមិនឧទ្ទិសថាមពលវិជ្ជមាន(កុសលផលបុណ្យ)ដែលខ្លួនសាងតាមរយៈសមាធិនេះទេ នោះកិច្ចខិតខំព្យាយាមរបស់ខ្លួននៅក្នុងសមាធិគឺគ្រាន់តែដើម្បីធ្វើឲ្យស្ថានភាពសង្សារវដ្តរបស់ខ្លួនប្រសើរឡើងតែប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺយើងប្រាថ្នាឧទ្ទិសកុសលផលបុណ្យនោះទៅដល់ការត្រាស់ដឹង ដើម្បីធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់មនុស្សគ្រប់រូប។ 

មនុស្សខ្លះគេបដិបត្តិសមាធិម្នាក់ឯង ជាការពិតជនជាតិទីបេគេភាគច្រើនបដិបត្តិសមាធិដោយខ្លួនឯង គេមិនបដិបត្តិជាក្រុមទេ តែបើនៅក្នុងវត្តអារាមវិញព្រះសង្ឃឡាម៉ានិងដូនជីគេសូត្រធម៌រួមគ្នាជាក្រុម។ តែទោះបីយ៉ាងណាក្តី នៅឯបស្ចឹមលោក យើងបានបង្កើតទម្លាប់បដិបត្តិសមាធិជាក្រុម។ សំរាប់មនុស្សភាគច្រើន ប្រយោជន៍ដ៍ធំបំផុតនៃការបដិបត្តិសមាធិជាក្រុមនេះគឺវិន័យ ប្រសិនបើយើងធ្វើម្នាក់ឯង នោះយើងមិនមានវិន័យដើម្បីគ្រាន់តែអង្គុយសមាធិម្នាក់ឯងនេះទេ ខ្លួនច្បាស់ជាងើបមុនកាលកំណត់ តែបើមានគេផ្សេងចូលរួម នោះខ្លួនគោរពវិន័យនិងកាលវេលា។ យើងអង្គុយនៅមិនសុខ ដោយសារខ្លួនគិតខ្មាសគេ។ 

មនុស្សខ្លះគេគិតថាការបដិបត្តិសមាធិជាក្រុមនេះគឺមិនល្អសំរាប់គេទេ ដោយសារមនុស្សច្រើនធ្វើឲ្យគេបែបអារម្មណ៍ ជាពិសេសបើមានគេខ្អក ឬកំរើកចុះឡើងៗ គេគិតថាវាមិនល្អទេ ដូច្នេះគេចូលចិត្តបដិបត្តិម្នាក់ឯងវិញប្រសើរជាង។ ជាពិសេសបើសិនក្រុមទាំងមូលគេសូត្រធម៌អ្វីមួយឮខ្លាំងៗព្រមៗគ្នា ហើយមនុស្សខ្លះគេសូត្រតិចៗមិនសូវឮខ្លាំងឲ្យស្របទៅតាមគេ ដែលធ្វើឲ្យគេធុញនិងអាចខឹងបាន ហើយម៉្យាងទៀតយើងខឹងបើសិនគេសូត្រលឿនពេក។ 

យើងត្រូវតែដឹង និងតំណត់ដោយខ្លួនឯងថាវិធីមួយណាដែលមានប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន ការបដិបត្តិជាក្រុមឬឯកជនម្នាក់ឯង។ តែទោះបីយ៉ាងណាក្តីខ្ញុំបានកត់សម្គាល់ឃើញថា នៅពេលចូលរួមបដិបត្តិនៅក្នុងក្រុមតូចមួយ ដែលមានមនុស្សពីរទៅបីនាក់ ការបដិបត្តិអាចជារឿងជោគជ័យបំផុតជាពិសេសនៅពេលគេមានទំនាក់ទំនងល្អស្អិតរមួតនឹងគ្នានៅក្នុងក្រុម ដែលធ្វើឲ្យម្នាក់ៗគេមានអារម្មណ៍សុខ។ ស្ថានភាពនៃការចូលរួមបដិបត្តិជាក្រុមផ្តល់ឲ្យអ្នកនូវថាមពលកាន់តែខ្លាំងក្លាឡើង និងកាន់តែមានភាពច្បាស់លាស់ជាងមុន ប៉ុន្តែនៅពេលណាមានថាមពលបុគ្គលណាម្នាក់នៅក្នុងក្រុម ត្រូវប៉ះទង្គិចគ្នាជាមួយបុគ្គលម្នាក់ទៀត(គេមិនត្រូវគ្នាឬឈ្លោះគ្នា) នោះលទ្ធផលនឹងផ្ទុយពីអ្វីដែលយើងបានលើកឡើង៖ បណ្តាលឲ្យមានការរកាំរកូសចិត្ត ធ្វើឲ្យចិត្តអ្នកកាន់តែស្រអាប់គិតអ្វីមិនចេញ។ បើដូចនេះអ្នកត្រូវតែឆែកមើលមុន ឳ្យដឹងថានរណានឹងបដិបត្តិសមាធិជាមួយខ្លួន បើខ្លួននឹងត្រូវទៅបដិបត្តិជាមួយគេ។ 

ដំបូន្មានចុងក្រោយបង្អស់គឺជាដំបូន្មានដែលសំខាន់បំផុត ហើយត្រូវចាំថាធម្មជាតិពិតនៃវាលវដ្តសង្សារគឺមានសុខនិងទុក្ខ ឡើងចុះៗមិនទៀង មានន័យថាជួនកាលការបដិបត្តិសមាធិរបស់ខ្លួនអាចប្រសើរឡើង ឬអាចធ្លាក់ចុះទៅវិញជារឿងធម្មតា ពោលវាមិនរីកចម្រើនទៅមុខត្រង់ដូចបន្ទាត់ទេ។ ថ្ងៃខ្លះការបដិបត្តិសមាធិរបស់ខ្លួនហាក់មិនប្រព្រឹត្តទៅល្អ តែនៅថ្ងៃខ្លះទៀតហាក់ប្រព្រឹត្តទៅមិនល្អសោះក៍មាន នេះគឺជារឿងធម្មតាទេ ជាធម្មជាតិពិតនៃសង្សារវដ្តគឺបែបនេះឯង។ ខ្លឹមសារសំខាន់នៅត្រង់នេះគឺថា មិនចំពោះថាខ្លួនមានអារម្មណ៍ឬគិតយ៉ាងណាទេ តែខ្លួនត្រូវតែខិតខំព្យាយាម មិនត្រូវបោះបង់ចោលទេ។ បើសិនអ្នកបានគិតថា៖ «ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ដូចជាមិនចង់ធ្វើសមាធិទេ» ចុះមានបញ្ហាអ្វី? ត្រូវតែធ្វើ រក្សានិរន្តរភាពនៃការបដិបត្តិរបស់ខ្លួន ប្រតិបត្តិរៀងរាល់ថ្ងៃ បើសូម្បីបានត្រឹមតែពីរឬបីនាទីក៍បានដែរ។ និរន្តរភាពនៃការបដិបត្តិគឺពិតជាសំខាន់បំផុត នៅក្នុងន័យនៃការផ្តល់ឲ្យយើងនូវតុល្យភាពផ្លូវចិត្តនៅលើមាគ៌ានេះ។ 

ហើយក៍មិនត្រូវធ្វើឲ្យវាយូរឬវែងពេកដែរ ជាពិសេសនៅក្នុងគ្រាចាប់ផ្តើមដំបូងរបស់ខ្លួន ចាប់ពីបីទៅប្រាំនាទីគឺគ្រប់គ្រាន់ហើយ។ បើពុំដូច្នោះទេអ្នកនឹងគិតថា «ខ្លួនប៉ន់ចង់ឲ្យតែចប់ទេ» បន្ទាប់មកអ្នកមិនចង់បដិបត្តិសមាធិទៀតទេ។ បើអ្នកឈប់ នៅខណៈពេលដែលអ្នកចង់បដិបត្តិបន្ត នោះអ្នកនឹងសប្បាយចិត្ត នឹងត្រឡប់ទៅបដិបត្តិវិញ។ ប្រៀបដូចពេលអ្នកឋិតនៅជាមួយមនុស្សណាម្នាក់ ហើយអ្នកបានចាកចេញពីគេ នៅខណៈពេលដែលអ្នកចង់ចំណាយពេលវេលាជាមួយគេទៀត នោះអ្នកច្បាស់ជាចង់មកលែងគេម្តងទៀតមិនខាន។ ប៉ុន្តែបើសិនអ្នកស្នាក់នៅយូរពេករហូតដល់ខ្លួនធុញនឹងគេ នោះអ្នកនឹងប៉ន់ឲ្យគេទៅឲ្យឆ្ងាញពីខ្លួន មិនចង់ឃើញមុខគេទៀតទេ។ 

ហើយចុងក្រោយជាកិច្ចសំខាន់ ត្រូវពង្រីកឬធ្វើឲ្យពេលវេលានៃការបដិបត្តិរបស់ខ្លួននោះកាន់តែវែងទៅៗ។ ត្រូវចេះបត់បែន ជារឿងសំខាន់ ដូចខ្ញុំបានលើកឡើងហើយថា៖ កុំខកខានបដិបត្តិសមាធិឲ្យសោះសូម្បីមួយថ្ងៃ។ បើសិនអ្នកបដិបត្តិជាប្រចាំរៀងរាល់ថ្ងៃអ្នកនឹងទទួលបានតុល្យភាពផ្លូវចិត្ត និងភាពជឿជាក់លើខ្លួនឯង។ ប៉ុន្តែត្រូវចេះបត់បែន៖ពេលខ្លះអ្នកអាចបដិបត្តិពេញម៉ោង ចំណែកឯពេលខ្លះទៀតពេលខ្លួនមិនមានពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ ខ្លួនអាចបដិបត្តិរយៈពេលខ្លីក៍បាន តែយ៉ាងហោចណាស់ក៍បានរៀងរាល់ថ្ងៃដែរ។ កុំគិតធ្វើជ្រុលពេក កុំបង្ខំខ្លួនឯងខ្លាំងជ្រុលពេក។ ធម៌ខូន(Zen koan)នៅក្នុងពុទ្ធសាសនាហ្សិនដែលខ្ញុំចូលចិត្តគឺ៖ «សេចក្តីស្លាប់អាចកើតឡើងគ្រប់ពេល បើដូច្នេះចូរអ្នកកុំព្រួយ ត្រូវសម្រួលចិត្តឲ្យស្រួល!»។