Mantra. Niektórym osobom to słowo wyczarowuje obrazy magicznych sylab spełniających życzenia. Inni uznają śpiewanie ich za formę modlitwy lub pobożności. W dzisiejszych czasach partie polityczne i marki handlowe promują nam swoje „mantry” pod postacią chwytliwych sloganów. Nic z tego nie jest jednak zamierzonym zastosowaniem ich w praktyce buddyjskiej. W buddyzmie mantr używa się jako wysublimowanych narzędzi, pomagających wzbudzać korzystne stany umysłu, takie jak współczucie dla innych lub jasność umysłu, i utrzymywać skupienie na nich.
Mantry są sformułowaniami ze słów i sylab recytowanych wielokrotnie jako pomoc w skupieniu na jakimś pożytecznym stanie umysłu, aby z kolei chronić umysł od stanów negatywnych.
Sanskryckie słowo mantra tworzą rdzeń, man, oznaczający „umysł”, oraz przyrostek -tra, oznaczający „narzędzie” – akuratnie opisujące ten rodzaj „narzędzia-umysłu”, jakim są mantry w buddyzmie. Znajdujemy je również we wszystkich indyjskich tradycjach duchowych, jak również poza nimi. Na przykład Tybetańczycy rozumieli je jako rodzaj „ochrony-umysłu”, narzędzia chroniącego umysł od przeszkadzających myśli i emocji.
Recytowane na głos lub w myślach, w ramach medytacji i poza nią, mantry pomagają umysłowi uspokoić się i utrzymywać uważność na jakimś pozytywnym stanie. Tutaj uważność odnosi się do świadomości działającej jak myślowy klej utrzymujący naszą uwagę na mantrze i związanym z nią stanie umysłu, i chroniącej od błąkania się myślami lub otępiałości.
Możemy iść dalej w praktykowaniu mantry, używając jej do integrowania swojej mowy z ciałem i umysłem. Na przykład jeśli zamierzamy pomóc komuś lub pocieszyć go i chcemy wzbudzić silne emocjonalne uczucie współczucia (życzenia tej osobie wolności od problemów), możemy cicho recytować mantrę „om mani padme hum” (prawdopodobnie najbardziej znaną ze wszystkich mantr buddyjskich) wraz z oddechem lub w myśli. To utrzymuje skupienie na uczuciu współczucia i przygotowuje do mówienia i działania ze współczuciem, gdy będziemy starać się pomagać.
Niektóre mantry zawierają słowa sanskryckie przemieszane z sylabami, a inne zawierają same sylaby. Te słowa i sylaby przedstawiają sobą różne aspekty nauk buddyjskich, jak w niniejszym przykładzie „om mani padme hum”:
- Om – ta sylaba składa się z trzech dźwięków, a, u oraz m i przedstawia sobą zarówno ciało, mowę i umysł uzyskiwany wraz z oświeceniem, jak i zwyczajne ciało, mowę i umysł, które muszą najpierw zostać oczyszczone ze swych ułomności.
- Mani – to słowo oznacza „klejnot” i odnosi się do pierwszego z dwóch czynników sprowadzających powyższe oczyszczenie, czyli do strony metody. W tym kontekście metodą jest współczucie, w oparciu o które mamy cel bodhiczitty osiągnięcia oświecenia dla możliwie największego dobra wszystkich istot.
- Padme - to słowo oznacza „lotos” i przedstawia drugi czynnik, mądrość, zrozumienie pustki. Pustka jest całkowitą nieobecnością niemożliwych sposobów istnienia. Normalnie rzutujemy wszelkiego rodzaju nonsensy dotyczące tego, jak istniejemy my i świat, lecz te odwzorowania nie odpowiadają rzeczywistości. My wierzymy, że one są prawdziwe i dlatego stajemy się skupieni na sobie i niezdolni do rozwijania szczerego, altruistycznego współczucia.
- Hum - ta sylaba wskazuje na niepodzielność, w tym przypadku metody i mądrości, która sprowadza oświecenie dla dobra wszystkich.
Mantra ta jednak, jak większość innych, ma różne poziomy znaczeniowe. Można uczynić praktykę współczucia jeszcze bardziej skuteczną, poprzez skierowanie medytacji ku osobom cierpiącym z powodu określonych problemów, recytując przy tym mantrę. Każda sylaba odnosi się do jednego zestawu głównych przeszkadzających emocji:
- Om – duma i arogancja
- Ma – zazdrość i zawiść
- Ni – pożądanie, chciwość i przywiązanie
- Pad – naiwna niewiedza i uporczywa ciasnota umysłowa
- Me – skąpstwo i sknerstwo
- Hum – wrogość i gniew.
Następnie, dalszym krokiem byłoby dalsze rozwijanie współczującego stanu swojego umysłu poprzez pozostawanie uważnym co do sześciu doskonałości (sześciu dalekosiężnych postaw), również odniesionych do tych sześciu sylab:
- Om – hojność
- Ma – samodyscyplina etyczna
- Ni – cierpliwość
- Pad – wytrwałość
- Me – stabilność umysłu (koncentracja)
- Hum – rozróżniająca świadomość (mądrość)
Recytacja mantr na głos wiąże się z oddechem, który z buddyjskiego punktu widzenia oddziałuje na subtelne energie ciała. Już samo recytowanie mantr w myśli może oddziaływać na owe energie. Nadając regularny rytm oddechowi i subtelnym energiom, recytacja mantry może pomóc uciszyć przeszkadzające przymusowe myśli i emocje, uspokoić oraz uczynić umysł bystrzejszym i jaśniejszym.
Bardziej zaawansowana praktyka mantry, gdzie aktywnie kształtujemy oddech i subtelną energię, pomaga uzyskać dostęp do najsubtelniejszego poziomu umysłu. Kiedy ów subtelny umysł skupia się na pustce, staje się niezwykle potężnym – w istocie najpotężniejszym – narzędziem do pozbycia się na zawsze wszelkiej niewiedzy i wewnętrznego zamętu na temat rzeczywistości, oraz do sprowadzenia oświecenia. Mój główny nauczyciel, Censziab Serkong Rinpocze, często mawiał: „Są trzy najpotężniejsze rzeczy na tym świecie, przynoszące korzyść wszystkim istotom: medycyna, technika i mantry”. Mówiąc o mantrach, odnosił się do Sutry Serca, która stwierdza, że doskonałość mądrości (dalekosiężna, rozróżniająca świadomość pustki) jest „chroniącą umysł mantrą, która jest nieprześcignioną ...uspokajającą umysł mantrą uśmierzającą wszelkie cierpienie.
Mamy szeroki wachlarz zastosowań praktyki mantry w buddyzmie. Na początek regulują one oddech i subtelne energie, pozwalając umysłowi uspokoić się. Potem pomagają utrzymywać skupienie na pozytywnych stanach umysłu lub emocji, takich jak miłość i współczucie. Dalej, pomagają integrować i harmonizować ciało, mowę i umysł. Na koniec, poprzez głębszą praktykę mantry pozwalają uzyskać dostęp do najsubtelniejszego poziomu umysłu poprzez skupienie na pustce, prowadząc do rzeczywistego osiągnięcia oświecenia dla dobra wszystkich.