Znaczenie uniwersalnej etyki
Po cóż nam ów termin: „uniwersalna etyka”? Słowo uniwersalny ma konotację czegoś, co może przyjąć każdy człowiek, wierzący lub niewierzący. Wartości można zaakceptować, bez względu na to czy jest się hinduistą, muzułmaninem, chrześcijaninem, buddystą, żydem, dżinistą czy kimkolwiek innym. Niezależnie od tego, czy jest się naukowcem, czy nienaukowcem, osobą wykształconą czy niewykształconą, pewne wartości możemy zaakceptować. Możemy zrozumieć, że ich przestrzeganie jest niezwykle ważne dla naszego własnego szczęścia. To dotyczy słowa uniwersalny. Natomiast słowo etyka oznacza sposób postępowania, który czyni z nas szczęśliwą osobą i wspiera szczęście innych. Nasza społeczność staje się szczęśliwa i my sami stajemy się szczęśliwi. Te dwie rzeczy połączone razem stanowią Etykę uniwersalną.
Człowiek jest częścią całości nazywanej przez nas wszechświatem, częścią ograniczoną w czasie i przestrzeni. Doświadcza siebie, swoich myśli i uczuć jako czegoś oddzielonego od reszty, jako swego rodzaju optyczne urojenie swojej świadomości. Owo urojenie jest dla nas rodzajem więzienia, które ogranicza nas do naszych osobistych pragnień i przywiązania do kilku bliskich nam osób. Naszym zadaniem powinno być uwolnienie się z tego więzienia poprzez poszerzanie kręgu współczucia, tak by objąć wszystkie żywe stworzenia i całą przyrodę w jej pięknie. – Albert Einstein
Einstein powiada, że wszystkie problemy, jakich doświadczamy wynikają z naszego bardzo zawężonych myśli uwięzionych przez jaźń, z myślenia o tylko sobie oraz małym wewnętrznym kręgu i zapominania o reszcie wszechświata. Mówi on, że przywiązanie do owego małego wewnętrznego kręgu jest tylko iluzją. A dlaczego? Bowiem wszyscy jesteśmy ze sobą połączeni. Jak więc możemy wydostać się z tego więzienia? Einstein mówi, że musimy rozszerzyć krąg współczucia, aby objąć nim innych, a gdyby inni także rozszerzyli swój krąg współczucia względem nas, wówczas wszyscy bylibyśmy szczęśliwi. Właśnie do tego nas zachęca.
Dlaczego warto praktykować etykę?
Etyka to ludzkie działania podejmowane zgodnie z sumieniem , prowadzące do większej harmonii, pokoju i szczęścia, zarówno u podejmującej je osoby, jak i w całym społeczeństwie. Niezależnie od tego czy ktoś doświadcza szczęścia, czy cierpienia, należy zrozumieć że jest wynik naszych działań, które ze swej natury są zbieżne z tym, czego szukamy. Wszystkimi naszymi działaniami kierują nasze myśli i emocje. Nieetyczne myśli prowadzą do działań, które przynoszą niepożądane skutki, jakie widać w dzisiejszym świecie. Wynika to z naszego niezrozumienia właściwego związku przyczynowego między trzema rzeczami, jakimi są:
- Myśli i emocje
- Nasze działania
- Ich skutki w postaci szczęścia lub bólu
Możemy mieć aspiracje do poszukiwania szczęścia, ale kierując się nieodpowiednim zestawem myśli, pogrążamy się w działaniach przynoszących jedynie ból i cierpienie. Dlatego potrzebujemy odpowiedniej wiedzy o tym, czym jest świadomość, czym są myśli i emocje, a w końcu także, jakie są mechanizmy, poprzez które myśli i różne rodzaje świadomości rządzą naszymi działaniami, doprowadzając do określonego skutku. Rozsądnie byłoby zatem pielęgnować te nastawienia, które ułatwiają działania prowadzące do pożądanych rezultatów i porzucać tę nastawienia, które upadlają nasze działania. To jest właśnie etyka; zaś tym, co leży u podłoża wszystkich zasad etyki jest współczucie.
Tak więc, to w istocie nasze własne umysły są powodem szczęścia i nieszczęśliwości, jakich doświadczamy. To czego doświadczamy zależy również od kierujących umysłem emocji i czynników emocjonalnych. Emocje napędzają czy też kierują naszymi myślami, a nasze myśli kierują naszymi działaniami. Emocje, które przynoszą nam szczęście, są „pozytywnymi emocjami”. W sensie uniwersalnym nie możemy mówić o „grzechu kardynalnym” ani kardynalnym tym czy tamtym. Musimy mówić o tym w bardzo uniwersalny sposób. W sposób uniwersalny, możemy powiedzieć, że źródłem prawdziwego szczęścia są pozytywne emocje, a przyczyną cierpienia destrukcyjne emocje. Powinniśmy je studiować i uczyć się o nich, traktując je jako część mapy umysłu; powinniśmy szkolić ludzi w korzystaniu z takiej mapy.
Nauczanie uniwersalnej etyki szkolnictwie
Jak możemy sprawić, by ludzie wzbudzili w sobie pasję do nauczania tego, co ma ważne dla zarówno dla jednostek, jak i społeczności? Są tacy, których etyka opiera się na poczuciu lęku przed Bogiem. Są tacy, którzy nie wierzą w Boga, ale wierzą w karmę, myśląc, że w oparciu o karmę powinni uważać i ładnie się zachowywać. Ale są też tacy, którzy nie wierzą ani w Boga, ani w karmę. Bez pojęcia Boga i karmy, jak możemy przekonać ludzi, że etyka jest czymś, co należy przyjąć? W tym celu Jego Świątobliwość Dalajlama przedstawił następujące trzy punkty:
- Wspólne doświadczenie
- Zdrowy rozsądek
- Ustalenia naukowe
Na tej podstawie Jego Świątobliwość zaproponował trzy kroki w nauczaniu etyki uniwersalnej we współczesnym systemie edukacji.
Przykładem nauczania opartego na wspólnym doświadczeniu, zarówno ludzi wierzących, jak i niewierzących, jest bycie karmionym piersią przez nasze matki, gdy byliśmy małymi dziećmi. Jest to powszechne, wspólne doświadczenie, które nie ma w sobie żadnej religijności ani filozofii – to czysta miłość i ciepłe uczucie, jakie otrzymujemy od naszych matek. Ta miłość i uczucie daje matce i dziecku zaufanie i bycie pewny siebie nawzajem, a poprzez to wszystko rozpuszcza się wszystko inne. Destrukcyjne emocje rozpuszczają się i cały chaos świata również rozpuszcza się. Pozostaje tylko miłość i ciepłe uczucia. Terroryzm, dyskryminacja ze względu na płeć oraz przepaść między bogatymi i biednymi istnieją wyłącznie z powodu braku miłości i ciepłych uczucia wobec innych.
Zdrowy rozsądek polega na tym, iż widzimy, że jeśli ktoś jest bardziej kochający, to ma wokół siebie więcej przyjaciół, wszędzie czuje się jak w domu, a otaczających go ludzi postrzega jako swych braci i siostry. Kiedy nie odczuwamy tej miłości i ciepłego uczucia wobec innych, to nawet w naszym własnym domu nie czujemy się jak w domu. Nawet nasze własne rodzeństwo zaczynamy postrzegać jako wrogów. Z punktu widzenia zdrowego rozsądku powinniśmy być przekonani, że miłość i ciepłe uczucia są kotwicą uniwersalnej etyki.
Wreszcie mamy ustalenia naukowe, co odnosi się, na przykład, do eksperymentów przeprowadzanych na małych małpach, które oddzielano od matek, tak że nie doświadczały ich opieki i ciepła. Kiedy dorastały, stawały się bardzo agresywne. Nie wiedziały, jak bawić się z innymi, a tylko broniły się i walczyły z innymi. Z drugiej strony małpy pozostawiane ze swymi matkami były szczęśliwe i lubiły się bawić.
Na podstawie tych trzech koncepcji, Jego Świątobliwość dowodzi, że prawdziwa miłość i ciepłe uczucia – kotwica uniwersalnej etyki – są tym, co należy kultywować w umysłach wszystkich.
Utrzymanie uniwersalnej, ludzkiej tożsamości
Jednym z wyzwań stojących przed wprowadzeniem etyki uniwersalnej są nasze rozmaite tożsamości. Kiedy czujemy: „Jestem Tybetańczykiem, Jestem Chińczykiem, Jestem buddystą, Jestem hinduistą ” – to w chwili, gdy pojawia się przywiązanie do naszej tożsamości, powstaje niechęć wobec innych. To ogromne wyzwanie i bardzo poważna sprawa.
Jedna osoba może mieć setki najrozmaitszych tożsamości. Na przykład, mogę powiedzieć, że jestem mężczyzną i na tej podstawie powstaje męski szowinizm. W odpowiedzi na męski szowinizm pojawia się feminizm. Jeśli myślę, że jestem buddystą, to ty jesteś niebuddystą. Jeśli jestem hinduistą lub muzułmaninem, to ty jesteś niehinduistą i niemuzułmaninem. Jeśli dana osoba nie jest duchowo wysoce rozwinięta, to istnieje niebezpieczeństwo czy też tendencja do trzymania się czy też uznawania naszej mniej znaczącej tożsamości za najbardziej znaczącą tożsamość. Fundamentalizm i radykalizm powstają z powodu trzymania się i uznawania takiej mniej znaczącej tożsamości za coś najwyższego i najważniejszego.
Dlaczegóż wszyscy nie identyfikujemy się po prostu jako ludzie? Gdyby przybyli tu kosmici i zaczęli do nas strzelać, mówiąc, że robią to dlatego, że jesteśmy z planety Ziemia, wszyscy przyjęlibyśmy tożsamość jako mieszkańcy planety Ziemia i wszyscy bylibyśmy zjednoczeni. Dlaczegóż mamy czekać na jakiś trzeci czynnik, by stworzyć naszą tożsamość? Dlaczego właśnie teraz nie tworzymy naszej własnej tożsamości? Jaka tożsamość czyni szczęśliwymi zarówno nas samych, jak i otaczający świat? Utrzymując ludzką tożsamość, widzimy, że stajemy się szczęśliwsi i postrzegamy wszystkich jako naszych braci i siostry.