Wyjaśnienie mandali: ich znaczenie i zastosowanie

Mandala zewnętrzna (tyb. phyi’i dkyil-‘khor) stanowi reprezentację jakiegoś systemu świata. Jest używana jako ofiara dla nauczyciela duchowego, kiedy prosimy go o nauki, udzielenie ślubowań albo tantrycznej inicjacji. Ofiarowuje się ją również na znak wdzięczności na zakończenie nauk, ceremonii ślubowania lub inicjacji tantrycznej.  

Ofiarowana mandala może składać się z odwróconej do góry dnem miseczki o płaskim dnie, kupek ziaren ryżu lub klejnotów umieszczonych jedna na drugiej w koncentrycznych pierścieniach o coraz mniejszej średnicy. Na szczycie kładzie się ozdobny diadem. 

Mandalę można również ofiarowywać za pomocą mudry (specjalnego ułożenia rąk), z palcami splecionymi w określony sposób. System świata reprezentowany przez oba rodzaje mandali zewnętrznych jest najczęściej przedstawiany w naukach abhidharmy dotyczących specjalnych tematów. Składa się z systemu obejmującego cztery kontynenty-wyspy, które otaczają znajdującą się w środku górę Meru. Każdy kontynent-wyspa z boku przeciwległego do góry Meru otaczają dwie mniejsze wyspy. W systemie Kalaczakry kształt systemu świata jest nieco inny, choć występuje w nim również góra Meru, cztery kontynenty-wyspy i osiem mniejszych wysp.

J. Ś. Dalajlama XIV często mawiał, że możemy sobie także wyobrażać, że mandala zewnętrzna reprezentuje planetę Ziemię, system słoneczny, galaktykę lub wszechświat zdefiniowane w sposób zgodny z odkryciami współczesnej nauki. Nie ma różnicy. Chodzi o to, że ofiarowanie mandali jest wyrazem chęci podarowania wszystkiego we wszechświecie, aby otrzymać nauki, ślubowania czy przekaz mocy.  

Ofiarowanie mandali 100 tysięcy razy to standardowa część specjalnych praktyk wstępnych  (tyb. sngon-‘gro, nyndro) wykonywanych w celu zbudowania wystarczająco dużej pozytywnej siły (tyb. bsod-nams, zasługa), aby rozpocząć poważną praktykę tantryczną i odnieść choćby niewielki sukces. W takich przypadkach obiektem, któremu ofiarowujemy mandalę, jest zazwyczaj zwizualizowane zgromadzenie buddów, bodhisattwów, nauczycieli linii przekazu, a zwłaszcza naszych osobistych nauczycieli duchowych. To, jak skutecznie uda nam się zgromadzić zasługę przez praktykę ofiarowywania mandali, zależy od czystości naszych intencji, siły koncentracji oraz stopnia zrozumienia pustości nas samych ofiarowujących mandalę, obiektów, którym ją ofiarowujemy, samej mandali oraz czynności jej ofiarowywania.

Powtarzanie ofiarowywania mandali zewnętrznej także powoduje gromadzenie pozytywnej siły (zasługi) niezbędnej, aby „przebić się” przez obecny poziom zrozumienia i przejść na jego głębszy poziom. Na przykład Tsongkhapa (tyb. Tsong-kha-pa Blo-bzang grags-pa), założyciel tradycji gelug, w celu zgromadzenia zasługi niezbędnej do osiągnięcia właściwego zrozumienia poglądu prasangiki-madhjamaki na pustkę wykonał praktykę ofiarowania mandali osiemnaście razy po 100 tysięcy oraz trzydzieści pięć razy po 100 tysięcy pokłonów.

W anuttarajoga tantrze, najwyższej z czterech klas tantr szkół okresu Nowych Tłumaczeń (kagju, sakja i gelug), występują cztery poziomy ofiar. Odpowiadają im cztery poziomy ofiarowania mandali. Te cztery poziomy ofiar i ofiarowania mandali korelują z czterema inicjacjami (tyb. dbang, inicjacja, „łang”) anuttarajoga tantry.

• Zewnętrzna ofiara (tyb. phyi’i mchod-pa) polega na ofiarowaniu zewnętrznych obiektów, takich jak: woda, kwiaty, kadziło itd. lub przyjemnych przedmiotów pięciu zmysłów. Mandala zewnętrzna to ofiarowanie zewnętrznego świata. Ofiara zewnętrzna i mandala zewnętrzna korelują z inicjacją wazy (tyb. bum-dbang). Inicjacja wazy oczyszcza ciało, umożliwiając osiągnięcie nirmanakaji (sprul-sku), ciała emanacji. Stanowi pozwolenie na praktykę fazy budowania (tyb. bskyed-rim), w czasie której wizualizujemy siebie jako formy buddy.
• Ofiara wewnętrzna (tyb. nang-mchod) dotyczy aspektów ciała. Mogą to być albo aspekty ciała fizycznego, a mianowicie pięć agregatów lub pięć elementów, lub — w systemie Kalaczakry — aspekty ciała subtelnego, tzn. dziesięć subtelnych wiatrów energii. Pięć rodzajów mięsa i pięć rodzajów nektaru po oczyszczeniu, przemianie i pomnożeniu reprezentuje dwa zbiory składające się z pięciu elementów lub dziesięć elementów. Mandala wewnętrzna (tyb. nang-gi dkyil-‘khor) to ofiara składana z różnych części ciała fizycznego, przy czym wyobrażamy sobie, że kręgosłup lub tułów to Góra Meru, a cztery kończyny to cztery wyspy-kontynenty. Ofiara wewnętrzna lub mandala wewnętrzna odpowiada tajemnej inicjacji (gsang-dbang). Tajemna inicjacja oczyszcza subtelne wiatry energii oraz mowę, umożliwiając osiągnięcie sambhogakai, kai doskonałej błogości. Daje ona przekaz mocy do praktyki ciała iluzorycznego (tyb. longs-sku) podczas tzw. fazy spełniającej w medytacji. 
• Tajemna (ukryta) ofiara (tyb. gsang-mchod) dotyczy błogiej świadomości. Opcjonalnie dotyczy ona niekonceptualnej świadomości pustki i jasnego światła, najsubtelniejszego poziomu działań mentalnych (umysł jasnego światła). Podobnie tajemna lub ukryta mandala (tyb. gsang-ba’i dkyil-‘khor) to ofiarowanie błogiej świadomości lub niekonceptualnej błogiej świadomości pustki umysłem rozpoznającym jasne światło. Tajemna (ukryta) ofiara oraz tajemna (ukryta) mandala odpowiadają inicjacji głębokiej świadomości rozróżniającej (tyb. shes-rab ye-shes dbang). Inicjacja głębokiej świadomości rozróżniającej oczyszcza umysł, umożliwiając osiągnięcie dżnianadharmakaji (tyb. ye-shes chos-sku), kai głębokiej świadomości obejmującej wszystko. Inicjacja ta umożliwia praktykę jasnego światła (tyb. ‘od-gsal) w fazie spełniającej.
• Ofiara z samej natury rzeczywistości (tyb. de-kho-na-nyid mchod-pa, ofiarowanie sposobu istnienia) dotyczy niekonceptualnego rozpoznania pustki. Opcjonalnie, dotyczy ono dwóch nierozdzielnych prawd, a mianowicie (1) czystego przejawienia się nas samych w postaci aspektów Buddy (tyb. yidam, „bóstwo”) oraz (2) niekonceptualnej błogiej świadomości pustki z umysłem jasnego światła. Mandala samej natury rzeczywistości (tyb. de-kho-na-nyid-kyi dkyil-‘khor, mandala sposobu istnienia) to ofiarowanie niekonceptualnego rozpoznania pustki lub dwóch nierozdzielnych prawd podanych powyżej. Ofiara z samej natury rzeczywistości oraz mandala samej natury rzeczywistości korelują z czwartą inicjacją (tyb. dbang bzhi-pa) lub inaczej inicjacją słowa (tyb. tshig-dbang). Czwarta inicjacja (inicjacja słowa), oczyszcza jednocześnie ciało, mowę i umysł jako nierozdzielne, umożliwiając osiągnięcie swabhawakaji (tyb. ngo-bo-nyid sku), kai esencjonalnej natury lub inaczej: kai esencjonalnej natury obejmującej wszystko. Stanowi ona przekaz mocy do praktyki zjednoczonej pary (tyb. zung-‘jug) dwóch prawd w fazie spełniającej.

Inicjacje udzielane są inaczej niż pozwolenia (rjes-snang). Te ostatnie udzielane są przy pomocy tormy (gtor-ma) – formy z ciasta z prażonej mąki jęczmiennej przekształcanych przez tantrycznego mistrza w figurę Buddy. Inicjacje są natomiast udzielane przy pomocy mandali.

Inicjacja wazy, występująca we wszystkich czterech klasach tantr, jest udzielana przy użyciu symbolicznego świata mandali, który zamieszkuje określona forma Buddy lub zgromadzenie różnych form Buddy. Składa się on z (1) mandali pomocniczej (tyb. rten-pa’i dkyil-‘khor), czyli pałacu oraz jego otoczenia, oraz z (2) mandali głównej (tyb. brten-pa’i dkyil-‘khor), wewnątrz której znajdują się wszystkie formy Buddów. 

Podstawą przedstawienia (tyb. gdags-gzhi) symbolicznego świata mandali podczas ceremonii inicjacji może być:

• Mandala, która jest wykonana na tkaninie (tyb. ras-bris-kyi dkyil-‘khor) i stanowi dwuwymiarowe przedstawienie pałacu i jego otoczenia — jest czymś w rodzaju planu architektonicznego namalowanego na tkaninie lub papierze; zazwyczaj umieszcza się ją w bogato zdobionej drewnianej przestrzennej konstrukcji, która ma otwarte boki i daszek.

• Mandala wykonana ze sproszkowanego piasku (tyb. rdul-phran-gyi dkyil-‘khor), która przedstawia pałac oraz jego otoczenie i jest wykonana ze sproszkowanego i pofarbowanego piasku; zazwyczaj umieszcza się ją na drewnianej desce podobnego rodzaju, jak w przypadku mandali wykonanych na tkaninie.
• Mandala stabilności mentalnej (tyb. bsam-gtan-gyi dkyil-‘khor), która jest transformowana dzięki głębokiej koncentracji (pochłonięciu medytacyjnemu) (tyb. ting-nge-‘dzin, sanskr. samadhi) mistrza tantrycznego i nie ma formy fizycznej.
• Jedynie w pewnych tantrach matczynych anuttarajogi, takich jak tantry Czakrasamwary, Wadżrajogini, Hewadżry i Tary Czittamani: mandala ciała (tyb. lus-kyi dkyil-‘khor, lus-dkyil), w której mistrz tantryczny faktycznie przetransformował różne części swojego ciała subtelnego w aspekty mandali pomocniczej (podtrzymującej) i głównej (podtrzymywanej). Otrzymanie inicjacji za pomocą mandali ciała wymaga uprzedniego uzyskania inicjacji udzielanej przy użyciu jednej z trzech wymienionych powyżej mandal. 
• Od czasu do czasu używa się trójwymiarowej mandali (blos-blangs), zazwyczaj wykonanej z drewna lub metalu.

 Następne trzy inicjacje występują tylko w anuttarajogatantrze. 

• Tajemnej inicjacji udziela się za pomocą okrągłej symbolicznej mandali bodhiczitty (tyb. kun-rdzob byang-sems-kyi dkyil-'khor). Odnosi się ona do kropli, zazwyczaj jogurtu i herbaty, które reprezentują krople subtelnych energii białej i czerwonej bodhiczitty i które się daje do posmakowania. 
• Inicjacji głębokiej świadomości rozróżniającej udziela się przy użyciu okrągłej, symbolicznej mandali macicy (tyb. bha-ga’i dkyil-‘khor).
• Czwartej inicjacji, czyli inicjacji słowa, udziela się przy użyciu okrągłej symbolicznej mandali najgłębszej bodhiczitty (tyb. don-dam byang-sems-kyi dkyil-‘khor). Mandala ta reprezentuje najgłębsze zrozumienie pustki. 

W Kalaczakrze:

• Inicjacji wazy, udziela się za pomocą okrągłej wazy w kształcie piersi, a nie wazy zawierającej konsekrowaną wodę, jak to się robi w innych systemach anuttarajogi.
• Tajemnej inicjacji udziela się za pomocą okrągłej mandali symbolizującej macicę, źródła symbolicznych kropli do posmakowania, a nie mandali kropli względnej bodhiczitty, jak to się robi w innych systemach anuttarajogi.
• Inicjacji głębokiej świadomości rozróżniającej udziela się za pomocą okrągłej symbolicznej mandali względnej bohiczitty — kropli subtelnych energii, które wstępują wewnątrz ciała — a nie przy użyciu mandali symbolizującej macicę, jak to się robi w innych systemach anuttarajogi.
• Czwartej inicjacji, czyli inicjacji słowa, udziela się przy użyciu okrągłej symbolicznej mandali najgłębszej bodhiczitty, podobnie jak w innych systemach anuttarajogi. 

Praktyka tantryczna obejmuje wizualizowanie różnych symbolicznych dysków mandali. Najbardziej typowymi dyskami mandali są dyski słońca i księżyca, odpowiednio reprezentujące zrozumienie pustki oraz cel bodhiczitty, czyli osiągnięcie oświecenia, a ich ofiarowanie ma służyć temu, abyśmy byli w stanie jak najlepiej pomagać wszystkim innym istotom.

Pięć elementów zewnętrznych i cielesnych — ziemia, woda, ogień, wiatr i przestrzeń — jest często reprezentowanych przez symboliczne dyski mandali o kształtach i kolorach określonych przez konwencję buddyjską. Na przykład żółty kwadrat oznacza element ziemi.

W systemie Kalaczakry okrągłe symboliczne dyski mandali czterech ciał niebieskich podlegających zaćmieniom — księżyc, słońce, Rahu oraz Kalagni (północne i południowe węzły księżyca) — reprezentują cztery krople subtelnych energii wewnątrz ciała subtelnego. Są to krople-energie stanu czuwania, stanu śnienia, stanu głębokiego snu oraz stanu szczytowego (czwartego stanu).

Większość systemów form Buddy obejmuje pałac mandali, często zwany niezmiernie wspaniałym pałacem (tyb. gzhal-yas khang), w którym rezydują formy Buddy danego systemu. Struktura pałaców odzwierciedla strukturę starożytnych pałaców indyjskich, choć dach wskazuje na wpływ chiński. Pałace te są kwadratowe, większość z nich ma dwa piętra, choć niektóre mają więcej. Po każdej stronie pałacu znajdują się portale prowadzące do holu wejściowego, a za nimi sklepione przejście. Ściany składają się z wielu warstw i są ozdobione gzymsami i innymi wyszukanymi, strukturalnymi elementami ozdobnymi zrobionymi z klejnotów.

Każdy element architektoniczny reprezentuje określony aspekt ścieżki do oświecenia. Na przykład w mandali Wadżrabhairawy cztery strony pałacu symbolizują cztery szklachetne prawdy, pięć kolorów podłogi i warstw ścian odpowiaad pięciu rodzajom głębokiej świadomości itd.

W wielu systemach aspektów Buddy, zarówno w tantrach ojcowskich, jak i matczynych anuttarajogi tantry, występują mandale ciała (tyb. lus-dkyil). Mandala ciała składa się z sieci form Buddy ulokowanych wewnątrz naszego ciała jako aspektu Buddy, dla których różne części naszego nieczystego samsarycznego ciała posłużyły jako przyczyny ich osiągnięcia (tyb. nyer-len-gyu rgyu). Przyczyna osiągnięcia czegoś to przyczyna, dla której ktoś osiąga coś jako tej przyczyny następstwo i z tego względu ta przyczyna przestaje istnieć, gdy powstaje jej „następca”. Na przykład ciasto na chleb po upieczeniu i powstaniu chleba przestaje istnieć jako ciasto. Podobnie w systemie Guhjasamadży nasze nieczyste skupisko formy służy jako przyczyna osiągnięcia czystej formy Wajroczany, który powstaje zamiast tego skupiska.

W systemach aspektów Buddy matczynej anuttarajoga tantry, w których występują mandale ciała, takich jak system Czakrasamwary, Wadżrajogini czy Czittamani Tary, formy Buddów powstają z części ciała subtelnego, tzn. z kanałów eneregtycznych, które stanowią przyczynę osiągnięcia dla tych form. W ojcowskich systemach anuttarajoga tantry, w których występują mandale ciała (takich jak system Guhjasamadży), formy Buddy powstają z części ciała fizycznego, takich jak skupiska, żywioły, zmysły i kończyny, które stanowią przyczynę osiągnięcia dla tych form. W systemach anuttarajoga tanry (w tradycji sakja pomyślanych jako niedualne), w których występują mandale ciała (takich jak system Hewadżry), przyczynę osiągnięcia dla form Buddy stanowią zarówno części ciała fizycznego, jak i subtelnego.

Powyżej opisane mandale to przykłady głównych mandal ciała form Buddy. W niektórych systemach anuttarajoga tantry, takich jak Gujasamadża, występują także pomocnicze mandale ciała składające się z pałacu, dla którego przyczynę osiągnięcia stanowią części ciała fizycznego.

Oby Dharma była dostępna dla wszystkich.