આપણા દૈનિક જીવનમાં કર્મની સુસંગતતા

આ કર્મની સંભવિતતાઓ અને વૃત્તિઓમાંથી ઘણાં વિવિધ પ્રકારનાં પરિણામો આવે છે. સૌથી સામાન્ય આપણા અનુભવની દરેક ક્ષણ સાથે અમુક સ્તરની ખુશી અથવા નાખુશીનો અનુભવ છે. જો તે નાખુશી છે, તો તે વિનાશક વર્તનનું પરિણામ છે, અને જો તે ખુશી છે, તો તે રચનાત્મક વર્તનનું પરિણામ છે.

વધુમાં, અગાઉના પ્રકારની ક્રિયાને પુનરાવર્તિત કરવાની અનુભૂતિ પણ છે. કર્મ સીધા કર્મ પછીના પરિણામથી પાકતું નથી. સૌપ્રથમ એક લાગણી ઊભી થાય છે, જેમ કે કોઈને ચીસો પાડવાની અથવા તેમને ગળે લગાડવાની અનુભૂતિ. તે અનુભૂતિના આધારે, તે પછી વાસ્તવમાં તે કરવાની ઈચ્છા હશે જે આપણને તે ક્રિયા તરફ દોરે છે. અનુભૂતિ અને ઈચ્છા વચ્ચે નોંધપાત્ર તફાવત છે. કંઈક કરવા જેવું અનુભવવું એ ચાહવું કે ઇરછવા જેવું છે. પરંતુ મને લાગે છે કે "અનુભૂતિ" અંગ્રેજીમાં, તો ચાહવું અથવા ઈચ્છવું કરતાં થોડી વધુ વર્ણનાત્મક છે. તે ઓછું ઇરાદાપૂર્વક છે. આપણે પહેલા જેવું જ કંઈક પુનરાવર્તન કરવાનું મન થાય છે અને આપણે એવી પરિસ્થિતિમાં આવવાનું પણ ઇચ્છીએ છે કે જેમાં કંઈક એવું જ આપણી સાથે થાઈ. જો કે, તે ચોક્કસપણે આપણી કર્મની ક્ષમતાઓ અને વૃત્તિઓનું પરિણામ નથી કે અન્ય વ્યક્તિ આપણી તરફ એવી રીતે વર્તે છે જે રીતે આપણે તેમની તરફ વર્તે છે. સ્પષ્ટપણે કહીએ તો, તે તેમની કર્મની ક્ષમતાઓ અને વૃત્તિઓથી પાકે છે, આપણામાંથી નહીં. આપણી બાજુથી પાકે છે તે એકમાત્ર વસ્તુ એ પરિસ્થિતિમાં આવવાની, આ વ્યક્તિ સાથે મળવાની આપણી લાગણી, વગેરે છે.

બીજી વસ્તુ જે પાકે છે, આ કિસ્સામાં, ખાસ કરીને આપણી કર્મની ક્ષમતાઓથી, એ છે વાસ્તવિક પ્રકારનું જીવન સ્વરૂપ, શરીર અને માનસિક પ્રવૃત્તિનો પ્રકાર જે આપણી પાસે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો આપણી પાસે કૂતરાના મગજ અથવા માનવ મગજ હોય તો આપણે વિવિધ માનસિક ક્ષમતાઓનો અનુભવ કરીશું. સસ્તન પ્રાણી તરીકે પુનર્જન્મના કિસ્સામાં, માતાપિતાના ચોક્કસ સમૂહના શુક્રાણુ અને ઇંડા સાથે જોડાવા માટે, કર્મની સંભવિતતાઓ ખરેખર માનસિક સાતત્ય લાવે છે. તે રીતે, જીવન સ્વરૂપ અને શરીરનો પ્રકાર આપણે આ કર્મની સંભાવનાઓના પરિણામે મળે છીએ.

જ્યારે આપણે રોજિંદા જીવનમાં આપણા અનુભવો જોઈએ છીએ, ત્યારે આપણે ઘણીવાર વિચારીએ છીએ કે આપણે જે પણ ખુશી કે નાખુશીની લાગણીઓ અનુભવીએ છીએ અને જે પણ લાગણીઓ આપણે કંઈક કરવાનું અથવા કહેવા માટે પ્રેરે છે તે આ જીવનમાં અગાઉની આપણી ક્રિયાઓમાંથી આપણી કર્મની ક્ષમતાઓ અને વૃત્તિઓનો પરિપક્વતા છે. પરંતુ માત્ર અમુક પ્રકારની કર્મશીલ વર્તણૂક આ જીવનકાળમાં તેમની સંભવિતતાઓ અને વૃત્તિઓને પરિપક્વતા લાવે છે. આમાં નકારાત્મક અને સકારાત્મક વર્તણૂકનો સમાવેશ થાય છે જે ખૂબ જ મજબૂત રીતે પ્રેરિત હોય છે, ખાસ કરીને જો આપણા શિક્ષકો અથવા માતાપિતા જેવા આપણા પ્રત્યે અત્યંત માયાળુ વર્તન ધરાવતા લોકો પ્રત્યે નિર્દેશિત હોય. આ જીવનકાળમાં જે પાકે છે અને આપણે જે અનુભવીએ છીએ તેમાંથી મોટાભાગની કાર્મિક ક્ષમતાઓ અને વૃત્તિઓ પાછલા જીવનકાળની ક્રિયાઓથી બનેલી છે.

આ મુદ્દો આપણામાંના ઘણા માટે ખૂબ જ મુશ્કેલ હોઈ શકે છે, કદાચ આપણામાંના મોટાભાગના લોકો સમજવા માટે. પશ્ચિમના લોકો તરીકે, આપણામાંના મોટાભાગના ભૂતકાળ અને ભવિષ્યના જીવનકાળ વિશે બિલકુલ સહમત નથી. તે એક અલગ મુદ્દો છે અને કમનસીબે, આપણી પાસે ભૂતકાળ અને ભવિષ્યના જીવનની તપાસ કરવાનો સમય નથી અને આપણે તેમના વિશે કેવી રીતે ખાતરી કરીએ છીએ. જો કે, મને લાગે છે કે પુનર્જન્મમાં વિશ્વાસ કર્યા વિના પણ, કર્મની સમગ્ર ચર્ચા આપણા જીવનમાં અને આપણી સાથે જે થાય છે તેની સાથે આપણે કેવી રીતે વ્યવહાર કરીએ છીએ તેની સાથે ખૂબ જ મજબૂત સુસંગતતા ધરાવે છે.

જીવનમાં આપણે જે અનુભવીએ છીએ તેની સાથે વ્યવહાર કરવાનું શરૂ કરવા માટે, આપણે એકાગ્રતા વિકસાવવાની જરૂર છે. એકાગ્રતા, અથવા એકાગ્ર રહેવું એ માનસિક પરિબળ છે જે આપણી માનસિક પ્રવૃત્તિને ચોક્કસ વસ્તુ સાથે જોડે છે. જ્યારે તે વસ્તુ તે છે જેનો આપણે દરેક ક્ષણે અનુભવ કરીએ છીએ, ત્યારે પશ્ચિમી વર્તુળો તેને "માઇન્ડફુલનેસ" કહે છે, જો કે તે ખરેખર માનસિક પરિબળ "સચેતતા" નો બૌદ્ધ અર્થ નથી. જ્યારે આપણે આપણા માનસિક અને ભાવનાત્મક જીવનમાં શું ચાલી રહ્યું છે તેના પ્રત્યે એકાગ્ર બનીએ છીએ, ત્યારે સચેતતા એ માનસિક પરિબળ છે જે, માનસિક ગુંદરની જેમ, આપણને તે એકાગ્રતા ગુમાવતા અટકાવે છે. જેમ જેમ આપણે વધુ ને વધુ એકાગ્ર બનીએ છીએ તેમ, આપણે જ્યારે કંઈક કરવાનું મન થાય છે અથવા જ્યારે આપણને કંઈક કહેવાનું મન થાય છે ત્યારે આપણે વધુ સારી રીતે ધ્યાન આપી શકીએ છીએ. જ્યારે તે ઉદ્ભવે છે ત્યારે આપણે અનુભવી શકીએ છીએ અને જ્યારે આપણને કંઈક કરવાનું મન થાય છે અને જ્યારે આપણે અનિવાર્ય ઈચ્છા અનુભવીએ છીએ જે વાસ્તવમાં અનુરૂપ વર્તનમાં લાવે છે તે વચ્ચેની ચોક્કસ જગ્યા જોઈ શકીએ છીએ.

બોલચાલની રીતે, અંગ્રેજીમાં, આપણે કેટલાક લોકોનું વર્ણન વિચાર્યા વિના તેમના મનમાં આવતી પ્રથમ વસ્તુ બોલી દે છે તરીકે વર્ણન કરીએ છીએ. તેઓ શું કહે છે અથવા તેઓ શું કરે છે તેના સંદર્ભમાં તેમની પાસે કોઈ આંતરિક સેન્સર નથી. જે પણ આવે, તેઓ માત્ર આવેશથી કરે છે અથવા કહે છે. પરંતુ જ્યારે આપણે નોંધીએ છીએ કે જ્યારે લાગણી ઉત્પન્ન થાય છે અને જ્યારે આપણે તે લાગણીના આધારે કાર્ય કરીએ છીએ, ત્યારે તે આપણને તે લાગણી પર કાર્ય કરવું કે નહીં તે નક્કી કરવા માટે "ભેદભાવ જાગૃતિ" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે તેનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપે છે. આપણે ભેદભાવ કરીએ છીએ કે શું કોઈ ક્રિયા મદદરૂપ થશે અથવા ફક્ત ઘણી સમસ્યાઓનું કારણ બનશે. જો તે ઘણી બધી સમસ્યાઓનું કારણ બનશે, તો આપણે સમજીએ છીએ કે તે વિનાશક છે અને આપણે તે કરતા નથી. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે કોઈને કહેવાની જરૂર નથી, "તમે કેવો કદરૂપો ડ્રેસ પહેર્યો છે." તે ખરેખર મદદરૂપ નથી, નહીં?

મુદ્દો એ છે કે આપણે સમજીએ છીએ કે અમુક રીતે અભિનય કરવાની અથવા બોલવાની આ લાગણીઓ આદતોમાંથી આવે છે - હું અહીં "આદતો" નો ઉપયોગ કર્મની સંભાવનાઓ અને વૃત્તિઓ માટે સામાન્ય શબ્દ તરીકે કરી રહ્યો છું. આ આદતો આ જીવનકાળથી કે પાછલા જીવનકાળથી આવે છે તે વાસ્તવમાં અપ્રસ્તુત બની જાય છે. મહત્વની બાબત એ છે કે આપણે ફક્ત પાછલા માળખા, અગાઉની આદતોના આધારે અનિવાર્યપણે વર્તીએ છીએ અને આપણે તેમના ગુલામ બનવાનું કોઈ કારણ નથી. આપણે મનુષ્ય છીએ, પોતાની વૃત્તિ પર નિયંત્રણ રાખ્યા વિના કામ કરતા પ્રાણીઓ નથી. મનુષ્ય તરીકે, આપણી પાસે બુદ્ધિ છે; અને તેનો અર્થ એ છે કે શું મદદરૂપ છે અને શું નુકસાનકારક છે તે વચ્ચે ભેદભાવ કરવાની ક્ષમતા. ભૂતકાળના જીવનકાળ અસ્તિત્વમાં હોય કે ન હોય, આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે આપણી ખરાબ ટેવોના આધારે કાર્ય કરવું એ ખરેખર મૂર્ખ છે, તે ફક્ત આપણને વધુને વધુ સમસ્યાઓ લાવે છે. અને કેમ કે આપણે અવિચારી રીતે પોતા માટે વધુ સમસ્યાઓ ઉભી કરવા માંગતા નથી, તેથી આપણે ખરાબ ટેવોના આધારે અનિવાર્ય રીતે કાર્ય કરવાથી દૂર થવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ.

અમુક રીતે, આપણે અનિવાર્ય વર્તનની પુનરાવર્તિત માળખાને જોવાની જરૂર છે જાણે કે તે વ્યસન હોય. આપણે દારૂ, સિગરેટ અથવા ડ્રગ્સના વ્યસની હોઈ શકીએ છીએ. પરંતુ, આપણે જુગાર, અથવા સંભોગ, અથવા તો લોકો પર ચીસો પાડવા જેવી પ્રવૃત્તિઓના વ્યસની પણ હોઈ શકીએ છીએ. વ્યસનોને દૂર કરવા માટે બૌદ્ધ અને બિન-બૌદ્ધ બંને પદ્ધતિઓ છે. આપણે આ પદ્ધતિઓને પ્રામાણિકપણે લાગુ કરવાની જરૂર છે, અન્યથા આપણે નિયંત્રણની બહાર જશું અને વધુને વધુ સમસ્યાઓ પેદા કરીશું.

કોઈપણ વ્યસન મુક્તિ કાર્યક્રમમાં પ્રથમ પગલું એ છે કે આપણે વ્યસની છીએ તે ઓળખવું અને સ્વીકારવું. આ એકદમ જરૂરી છે. આપણે તેને દૂર કરવા માટે કામ કરીએ તે પહેલાં આપણે સમસ્યાને ઓળખવાની જરૂર છે. પરંતુ કેટલાક વ્યસનમુક્તિ કાર્યક્રમો લોકોને એવું માનવા તરફ દોરી શકે છે કે વ્યસની બનવું એ તેમની સાચી, અપરિવર્તનશીલ ઓળખ છે અને કોઈ પણ વ્યક્તિ ખરેખર વ્યસની બનવાથી બહાર નીકળી શકતું નથી; આપણે ક્યારેય આપણે વ્યસનયુક્ત વર્તનને સાચા અર્થમાં અટકાવી શકતા નથી. બૌદ્ધ દૃષ્ટિકોણથી, જો કે, આપણે સ્વ-વિનાશક પ્રકારના વર્તનના વ્યસનો સહિત તમામ વ્યસનોને ખરા અર્થમાં અટકાવી શકીએ છીએ, જેથી તેઓ ફરી ક્યારેય ઉભી ન થાય. બૌદ્ધ સાધકો તરીકે આ આપણો ઉદ્દેશ્ય છે.

આ છે જયા અનિવાર્ય વર્તનની આપણી વ્યસનની રીતોને દૂર કરવા માટે ત્યાગ આવે છે. ત્યાગ એ કોઈ વસ્તુથી મુક્ત થવાનો સંકલ્પ અને તેને છોડી દેવાની ઈચ્છા છે. તેની સાથે સંકળાયેલી ભાવનાત્મક લાગણી એ સંપૂર્ણ અણગમો અને કંટાળો છે: આપણે ફક્ત આપણા વર્તણૂકીય વ્યસનોથી કંટાળી ગયા છીએ, પછી ભલે તે સ્વ-વિનાશક નકારાત્મક વ્યસન હોય કે ન્યુરોટિક સકારાત્મક. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે હંમેશા આપણો ગુસ્સો ગુમાવવા અને ચીસો પાડવાથી કંટાળી ગયા છીએ, અથવા આપણે મનોગ્રસ્ત રીતે હાથ ધોવાથી કંટાળી ગયા છીએ. તેથી, જ્યારે આપણે બૂમો પાડવાનું અથવા હમણાં જ હાથ ધોયા હોવા છતાં પણ ફરીથી હાથ ધોવાનું મન થાય છે, ત્યારે આપણે આપણી જાતને આવી લાગણીથી છુટકારો મેળવવાના આપણા નિશ્ચયને પુનઃપુષ્ટ કરીએ છીએ. પ્રથમ પગલા તરીકે, આપણે ઓછામાં ઓછી આવી લાગણીઓનું પાલન ન કરવાના આપણા નિર્ધારને પુનઃપુષ્ટિ કરીએ છીએ અને પછી આપણે આત્મ-નિયંત્રણનો ઉપયોગ કરીએ છીએ અને તે કરતા નથી. પરંતુ, અલબત્ત, આત્મ-નિયંત્રણ એ માત્ર પ્રથમ પગલું છે. આપણા અનિવાર્ય વર્તનના સૌથી ઊંડા કારણને દૂર કરવા માટે આપણે વધુ ઊંડાણમાં જવાની જરૂર છે.

આપણા રોજિંદા જીવનમાં કર્મ પરના ઉપદેશોને લાગુ કરવાનો પ્રયાસ કરતી વખતે, આપણે ગેરસમજથી સાવચેત રહેવાની જરૂર છે કે આપણે જે કંઈપણ અનુભવીએ છીએ તેના માટે આપણે કોઈક રીતે લાયક છીએ કારણ કે તે આપણા કર્મની પરિપક્વતા છે. આ પરાજિત વલણ સાથે, આપણે વિચારીએ છીએ કે આપણે ભૂતકાળમાં ખરાબ છોકરો અથવા છોકરી હતા, અને હવે આપણી સાથે જે થઈ રહ્યું છે તે આપણી સજા તરીકે ભોગવીએ છીએ. આપણને શાંતિદેવની શિખામણ જોવા મળે છે કે જો આપણે નિશાન ન રાખ્યું હોત, તો કોઈ તેના પર તીર ચલાવશે નહીં. જો આપણે ભૂતકાળમાં વિનાશક વર્તન કર્યું ન હોત, તો હવે લોકો આપણી સાથે ગુસ્સે થતા અને આપણી સાથે ખરાબ વર્તન કરે, વગેરેનો અનુભવ ન કર્યો હોત. શાંતિદેવનો મુદ્દો અન્ય વ્યક્તિને દોષ આપવાનો નથી, પરંતુ પોતાને દોષ આપવાનો છે. જો કે, તેનો અર્થ એ નથી કે આપણે એવી લાગણીની ચરમસીમાએ જવું જોઈએ કે આપણે આટલા ખરાબ વ્યક્તિ છીએ અને આપણને જે વેદના આવે છે તે આપણે લાયક છીએ, તેથી આપણે ફક્ત ચૂપ રહેવું જોઈએ, ફરિયાદ ન કરવી જોઈએ અને આપણી સજા સ્વીકારવી જોઈએ. મને નથી લાગતું કે કર્મ પરના ઉપદેશો સાથે વ્યવહાર કરવાનો આ સૌથી આરોગ્યપ્રદ માર્ગ છે, ન તો તેને વ્યવહારમાં મૂકવાનો હેતુપૂર્વકનો માર્ગ.

આ જીવલેણ પરિપ્રેક્ષ્યને બદલે, આપણે રોજિંદા જીવનમાં તેનો લાભ કેવી રીતે મેળવી શકાય તે જોવા માટે કર્મના ઉપદેશોના અન્ય પાસાઓની તપાસ કરવાની જરૂર છે. જ્યારે આપણે હમણાં આપણી સાથે કંઈક થઈ રહ્યું હોવાનો અનુભવ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે કર્મના ઉપદેશો પરથી અનુમાન લગાવી શકીએ છીએ કે તેનું કારણ આપણા અગાઉના વર્તનમાં હતું. ઘણી ઉપદેશો આપણે જે અનુભવીએ છીએ અને અગાઉના વર્તન વચ્ચેના જોડાણની વિગત આપે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો આપણે હંમેશા એવા સંબંધોનો અનુભવ કરીએ છીએ જે ટકતા નથી, આપણે પ્રિયજનો સાથે રહી શકતા નથી, અથવા લોકો હંમેશા આપણી સાથે સંબંધ તોડી દેતા જતા હોય છે, તો તે અન્ય લોકો વિશે વિભાજનાત્મક રીતે બોલવાનું પરિણામ છે. આપણે લોકોને તેમના મિત્રો વિશે બીભત્સ વાતો કહી જેથી તેઓ અલગ થઈ જાય. જ્યારે આપણે અનુભવીએ છીએ કે આપણા પોતાના મિત્રો આપણને છોડીને જતા હોય છે, ત્યારે આ આપણા કર્મનું પરિપક્વતા છે, જેમાં આપણે એવી પરિસ્થિતિઓનો અનુભવ કરીએ છીએ જેમાં અન્ય લોકો આપણા જેવું જ કંઈક કરી રહ્યા છે.

એક વધારાની વસ્તુ જે વિભાજનાત્મક રીતે બોલવાથી પાકશે તે છે આ પ્રકારના વર્તનને પુનરાવર્તિત કરવા માટે અનિવાર્ય લાગણી. આ મુદ્દાને ધ્યાનમાં રાખીને, પછી કર્મ વિશેની આપણી સમજને રચનાત્મક સાધન બનાવવા માટે, આપણે આપણી જાતને પ્રામાણિકપણે તપાસવાની જરૂર છે. શું આપણી પાસે અન્ય લોકો વિશે ટીકા કરવાની કે ખરાબ વાતો કહેવાની વૃત્તિ છે કે જેઓ તેમની સાથે કામ કરે છે, અભ્યાસ કરે છે અથવા તેમની સાથે મૈત્રીપૂર્ણ છે? આપણે કદાચ જોશું કે આપણે વધુ પડતા ટીકા કરતા હોઈએ છીએ. આપણે ભાગ્યે જ કોઈના વિશે સારી વાતો કહીએ છીએ અને તેમના વિશે માત્ર ખરાબ જ કહીએ છીએ. તે ખૂબ જ સામાન્ય છે, નહીં? આપણે ખરેખર અન્યની ખામીઓ દર્શાવવા અને દરેકને તેમના વિશે જણાવવા અને તેના વિશે ફરિયાદ કરવા માટે બેચેન છીએ. પરંતુ, કેટલી વાર આપણે બીજાના સારા ગુણો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીએ છીએ અને અન્ય લોકો સમક્ષ તેમની પ્રશંસા કરીએ છીએ? આપણામાંના મોટાભાગના લોકો માટે તે ખૂબ જ દુર્લભ છે.

આ એક સૌથી ઉપયોગી મુદ્દો છે જે આપણે કર્મ પરના આ ઉપદેશોમાંથી શીખી શકીએ છીએ અને જે આપણે આપણા રોજિંદા જીવનમાં લાગુ કરી શકીએ છીએ. આપણે આપણી સામાન્ય વર્તણૂકમાં મોળખું શોધી શકીએ છીએ જે તે વસ્તુઓના પ્રકારને અનુરૂપ હોય છે જેનો આપણે અનુભવ કરીએ છીએ. પછી પરાજયવાદી વલણમાં પડવું કે "હું આને લાયક છું કારણ કે હું પાછલા જીવનકાળમાં ખૂબ જ ખરાબ હતો, અન્યની ટીકા કરતો," ના બદલે આપણે હવે આપણા વર્તન પર કામ કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકીએ છીએ. જ્યારે આપણે કોઈ બીજા વિશે કંઈક ખરાબ કહેવાનું મન થાય છે, ત્યારે તેના સ્થાને, આપણે તેમના સારા ગુણો વિશે વધુ વિચારી શકીએ છીએ અને તેમની પ્રશંસા કરી શકીએ છીએ.

વિવિધ પ્રકારના કાર્મિક સિન્ડ્રોમના ઘણા ઉદાહરણો છે જેને આપણે ઓળખી શકીએ છીએ. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે ગરીબ હોઈ શકીએ. તપાસ કરવા પર, આપણે શોધી શકીએ છીએ કે આપણે હંમેશા બીજાઓનો લાભ લઈએ છીએ અને અન્ય લોકોની વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરીએ છીએ, તેમનું શોષણ કરીએ છીએ, ક્યારેય કોઈ અન્ય માટે ચૂકવણી કરતા નથી, હંમેશા અપેક્ષા રાખીએ છીએ કે તેઓ આપણા માટે ચૂકવણી કરશે - આવી વસ્તુઓ. હું ખાસ કરીને પરવાનગી પૂછ્યા વિના અન્ય લોકોની વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરવાનો ઉલ્લેખ કરું છું, જેમ કે પૂછ્યા વિના તેમના રેફ્રિજરેટરમાંથી ખાવાનું લુંવું, આ પ્રકારની વસ્તુ. આપણે આ સહસંબંધોને આપણી સાથે જે અનુભવીએ છીએ તેમાં, આપણી લાગણીઓ અને સમાન રીતે કાર્ય કરવાની વૃત્તિઓ સાથે નોંધી શકીએ છીએ. ભારતીય માસ્ટર ધર્મરક્ષિતે તેમના મન-પ્રશિક્ષણ લખાણ, વ્હીલ ઓફ શાર્પ વેપન્સ માં આવા ઘણા સહસંબંધો દર્શાવ્યા હતા.

વધુમાં, આપણે એ સમજવાની જરૂર છે કે પરિણામો માત્ર એક કારણથી આવતા નથી. બુદ્ધે કહ્યું કે ડોલ પહેલા ટીપા કે છેલ્લા ટીપાથી ભરાતી નથી. તે તમામ ટીપાંના સંગ્રહ દ્વારા ભરાય છે. આપણે જે પણ વેદનાઓ અનુભવીએ છીએ તે માત્ર એક જ ખરાબ વસ્તુનું પરિણામ નથી કે જે આપણે ભૂતકાળમાં કર્યું છે, અથવા તો આપણે અગાઉ કરેલી કેટલીક ખરાબ વસ્તુઓનો સંચય પણ નથી. પરંતુ તેના બદલે, ત્યાં લગભગ અસંખ્ય કારણો અને શરતો છે જે આપણને કંઈક અનુભવવા માટે એકસાથે આવ્યા છે.

ચાલો કહીએ કે આપણને ગાડીએ ટક્કર મારી. ફક્ત એવું નથી કે આપણે ગાડી સાથે કે વગર કોઈને ઈજા પહોંચાડી હશે. તે માત્ર એટલું જ નથી, પરંતુ તેમાં બીજા વ્યક્તિની તમામ કાર્મિક ક્ષમતાઓનો પણ સમાવેશ થાય છે જેણે ખરેખર આપણને ટક્કર મારી હતી. પછી હવામાન, ટ્રાફિકની સ્થિતિ અને તે સમયે આપણે બહાર જવાના કારણો છે. રસ્તા બનાવનારા લોકો છે. ગાડી એ આપણને ટક્કર મારી એ અનુભવ કરવા માટે ઘણા બધા કારણો અને શરતો છે જે એકસાથે આવ્યા હશે.

જ્યારે આપણે કારણ અને અસર વિશેના આપણા દૃષ્ટિકોણને વિસ્તૃત કરીએ છીએ અને તેને ઘણા કારણો અને પરિસ્થિતિઓના સંદર્ભમાં સમજીએ છીએ જે ચોક્કસ પરિણામ માટે એકસાથે આવવા જરૂર છે, ત્યારે આપણે દોષિત વ્યક્તિ તરીકે "હું" ની નક્કરતાનું દોષિ તરીકે જે આના લાયક છે અને આ સંપૂર્ણપણે આપણી ભૂલ છે એ વિચારનું વિચ્છેદન કરવાનું શરૂ કરીએ છીએ. અલબત્ત, આપણે જવાબદાર છીએ, પરંતુ એક તરફ આપણી વર્તણૂકની જવાબદારી લેવી અને બીજી તરફ, નક્કર રીતે અસ્તિત્વમાં રહેલા "હું" સાથે, ઓળખવું જે દોષિત છે, ખરાબ છે જેની ભૂલ ના કારણે દરેક વસ્તુ આપણા જોડે થાય છે માં મોટો તફાવત છે.

કારણ અને અસર વિશેના આપણા દૃષ્ટિકોણને વિસ્તૃત કરવાની સાથે, આપણે "ત્રણ વર્તુળો" તરીકે ઓળખાતા ને વિચ્છેદન કરવાની જરૂર છે. આ ત્રણ વર્તુળો ઘડવાની ઘણી રીતો છે, પરંતુ કર્મના પાકવાના સંદર્ભમાં આપણે તેમને "હું" તરીકે સ્પષ્ટ કરી શકીએ જે કર્મના પાકવાનો અનુભવ કરે છે, કર્મમાંથી શું પાક્યું છે જે આપણે હવે અનુભવી રહ્યા છીએ, અને આપણે ભૂતકાળમાં કરેલું જે પાક્યું છે તેનું કાર્મિક કારણ શું હતું. જ્યારે આપણે સમજી શકતા નથી કે ત્રણ વર્તુળો એકબીજા પર નિર્ભર છે અને સ્વ-સ્થાપિત થવાથી વંચિત છે, જેમાંથી તેઓ નિર્ભરતાથી ઉદ્ભવ્યા છે તે દરેક વસ્તુથી સ્વતંત્ર છે, ત્યારે આપણે માનસિક રીતે ઘડાઈ જઈએ છીએ અને એક નક્કર અસ્તિત્વમાં રહેલા "હું"ને પકડી લઈએ છીએ જે ભૂતકાળમાં ખૂબ ખરાબ હતું તેથી હવે આપણી સાથે જે થઈ રહ્યું છે આપણે તેના લાયક છીએ. એક અર્થમાં, આપણે પીડિત બનીએ છીએ, અથવા આપણે એવા ગુનેગાર બનીએ છીએ કે જેને સજા કરવામાં આવી રહી છે, અને આપણે તે દેખીતી નક્કર ઓળખ પર અટકી જઈએ છીએ. આ મનની ખૂબ જ નાખુશ સ્થિતિ છે, નહીં? આપણે હમણાં જે અનુભવી રહ્યા છીએ તે ખૂબ જ ભયંકર હોવાના કારણે આપણે એક મોટો હલફલ કરીએ છીએ અને ભૂતકાળમાં આપણે જે કર્યું હતું તે ખૂબ જ ભયંકર હોવાને કારણે આપણે એક મોટો હલફલ કરીએ છીએ. આખી વસ્તુ અપરાધ અને પોતાને માટે દિલગીર લાગણીથી સંતૃપ્ત થઈ જાય છે. આ બધું રોજિંદા જીવનના આપણા અનુભવને વધુ અને વધુ ખરાબ બનાવે છે.

તેથી, શૂન્યતાની થોડી સમજ લાવવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. એના વિના, વસ્તુઓ થોડી વધુ નક્કર બની જાય છે, અને ચરમસીમાએ જવાનું ખૂબ જ સરળ છે જે ફક્ત વધુ સમસ્યાઓ અને વેદનાઓનું કારણ બને છે જેમ કે આપણે વર્ણન કર્યું છે. પણ જો આપણને શૂન્યતાની કોઈ સમજણ ન હોય તો પણ, આપણે જે વિચારીએ છીએ, કહીએ છીએ અથવા કરીએ છીએ તેના કાર્મિક પરિણામો આવશે તે ધ્યાનમાં રાખીને કાર્ય કરવાની જરૂર છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને, આપણે વિનાશક રીતે કાર્ય કરવાથી દૂર રહેવાની જરૂર છે અને તેના બદલે રચનાત્મક રીતભાતમાં વર્તવું જોઈએ, અને તે કરવું જોઈએ.

બૌદ્ધ ગ્રંથોમાં શીખવવામાં આવેલા કોઈપણ પ્રકારના વિનાશક વર્તણૂકથી દૂર રહેવા માટેનું કારણ એ છે કે તેને અમલમાં મૂકવાના ગેરફાયદા વિશે વિચારવું. કારણ કે આપણે તે વર્તનના દુઃખદ પરિણામોને અનુભવવા માંગતા નથી, પછી જ્યારે કંઈક વિનાશક કરવાની અથવા કહેવાની લાગણી ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે આપણે તે કરવાનું ટાળીએ છીએ. પરંતુ, ઘણી વાર, આપણે ખરેખર એવું વિચારતા નથી. આપણે તે કરવાનું ટાળીએ છીએ કારણ કે કંઈક વિનાશક ન કરવું તે યોગ્ય લાગે છે. આ ખૂબ જ રસપ્રદ છે, વાસ્તવમાં, કારણ કે અમુક પ્રકારના નકારાત્મક વર્તન છે જે કરવું ફક્ત યોગ્ય નથી લાગતું, જેમ કે છેતરપિંડી, તોડફોડ અને તેના જેવી વસ્તુઓ. જો એવું છે તો તે ઠીક છે. કદાચ આપણે નકારાત્મક પરિણામો વિશે સક્રિયપણે વિચાર્યું નથી, પરંતુ આપણે હજી પણ તે વર્તણૂકોમાં જોડાતા નથી.

જો કે, મચ્છરોને મારવા વિશે શું? હું તમારા વિશે જાણતો નથી, પરંતુ મેં ચોક્કસપણે અનુભવ્યું છે કે મચ્છરને મારવો અથવા એવું વિચારવું કે હું આફ્રિકામાં સફારી પર છું તેમ ફરવું, મચ્છરનો શિકાર કરવો અને અંતે મારા રૂમમાંના મચ્છરને મારી નાખવું  જે મને ઊંઘમાંથી જગાડે છે તે યોગ્ય લાગે છે. આ મચ્છર પાછળ સફારી પર જવું કેટલું હાસ્યાસ્પદ છે એ જો આપણે સમજીએ, તેમ છતાં, આપણે હજી પણ સફારી પર જઈએ છીએ, નહીં? વાહિયાત ઉદાહરણો વિશે વિચારવું ખરેખર આ કિસ્સામાં ખૂબ મદદરૂપ થઈ શકે છે. 

આ પ્રકારની વિનાશક વર્તણૂક માટે, મચ્છરને મારવાથી અને સહનશીલ ન હોવાના ગેરફાયદા વિશે વિચારવું એકદમ જરૂરી છે. તેનો અર્થ એ નથી કે, આપણે આપણા મચ્છરને આપણું લોહી પીવા દેવું જોઈએ, પરંતુ મચ્છર સાથે વ્યવહાર કરવાની શાંતિપૂર્ણ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ. જ્યારે તે દિવાલ પર ઉતરે ત્યારે આપણે તેના પર એક બરણી મૂકી શકીએ છીએ, પછી બરણીની નીચે કાગળનો ટુકડો સરકી શકીએ છીએ અને તેને આપણા રૂમમાંથી બહાર લઈ જઈ શકીએ છીએ. તે ખૂબ જ વ્યવહારુ પદ્ધતિ છે, પરંતુ આપણે સાવચેત રહેવું જોઈએ કે આપણે હજી પણ સફારી પર ન જઈએ. બરણી અને કાગળના ટુકડાનો ઉપયોગ કરતી વખતે આપણે હજી પણ માનસિક સફારી કરી શકીએ છીએ.

ખરેખર, આ પરિસ્થિતિનું વિશ્લેષણ કરવા જેવું છે. શું આપણે આપણા રૂમમાંથી મચ્છરને ફક્ત એટલા માટે કાઢી નાખીએ છીએ કે આપણે કરડવાથી ખંજવાળ અનુભવવા માંગતા નથી, અથવા આપણે મચ્છરના સંદર્ભમાં વિચારી રહ્યા છીએ? દેખીતી રીતે, આપણે મચ્છરને તેના ખોરાકથી વંચિત કરી રહ્યા છીએ. આપણે વિચારવાની જરૂર છે કે જો આપણે સતત મચ્છરો કે માખીઓને મારતા રહીએ, અથવા તે ગમે તે હોય, તો આપણે કઈ પ્રકારની આદત કેળવી રહ્યા છીએ? આપણે જે આદત કેળવીએ છે તે એ છે કે આપણને હેરાન કરતી કોઈપણ વસ્તુ સાથે, આપણો પ્રથમ પ્રતિભાવ તેને મારી નાખવાનો છે. શાંતિપૂર્ણ માધ્યમનો ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરવાને બદલે હેરાનગતિથી છૂટકારો મેળવવા માટે હિંસક માધ્યમનો ઉપયોગ કરવાની વૃત્તિ છે. તેથી, જ્યારે આપણે બરણી અને કાગળના ટુકડાથી મચ્છરનો શિકાર કરીએ છીએ, ત્યારે ઓછામાં ઓછું તે મચ્છર પ્રત્યે નફરતથી ન કરો. આપણે એવું ન વિચારવું જોઈએ કે તે એક અસ્વીકાર્ય જીવન સ્વરૂપ છે અને આપણે તેનાથી છૂટકારો મેળવવો પડશે કારણ કે તેણે આપણી જગ્યામાં ઘુસીઓ છે.

પછી, અલબત્ત, ત્યાં વધુ અદ્યતન પ્રથાઓ છે જેનો આપણે ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ, જેમ કે જોવું કે આ મચ્છર ભૂતકાળના જીવનકાળમાં આપણી માતા છે, વગેરે. પરંતુ આપણામાંના મોટાભાગના લોકો માટે, તે નિષ્ઠાપૂર્વક કરવું ખૂબ મુશ્કેલ છે. મુદ્દો એ છે કે અમુક વસ્તુઓ માટે વિનાશક રીતે કાર્ય ન કરવું તે યોગ્ય લાગે છે, પરંતુ અન્ય વસ્તુઓ માટે આપણે ખરેખર સભાનપણે આપણે પ્રેરણાને પુનઃપુષ્ટિ કરવી પડશે.

બીજો એક મુદ્દાનો હું ઉલ્લેખ કરવા માંગુ છું જે ચોક્કસ પરિબળોની ચિંતા કરે છે જે આપણી કાર્મિક વૃત્તિઓ અને સંભવિતતાને સક્રિય કરે છે અને તેમને પાકવાનું કારણ બને છે. મૃત્યુ સમયે કાર્મિક સંભાવનાઓને સક્રિય કરતા પરિબળોના સંદર્ભમાં ઉદ્ભવતા આશ્રિતોની બાર કડીઓ પરના ઉપદેશોમાં તેમની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. આ પરિબળો આપણા માનસિક સાતત્યને ભવિષ્યના પુનર્જન્મમાં "ફેંકે" છે.

આ પરિબળોમાં પ્રથમ તૃષ્ણાની કડી છે. "તૃષ્ણા" એ આ કડી માટે તિબેટીયન શબ્દનો અનુવાદ છે, પરંતુ તેના માટેના મૂળ સંસ્કૃત શબ્દનો અર્થ ખરેખર "તરસવું" થાય છે. અન્ય પરિબળને સામાન્ય રીતે "પકડવું" તરીકે અનુવાદિત કરવામાં આવે છે. તે સ્પષ્ટ અનુવાદ નથી કારણ કે ત્યાં અન્ય શબ્દો છે જેનો સામાન્ય રીતે "પકડવું" તરીકે પણ અનુવાદ કરવામાં આવે છે, જેમ કે "સાચા અસ્તિત્વ માટે પકડવું" અને તે આ અન્ય શબ્દો જેવા નથી. અહીં શબ્દનો શાબ્દિક અર્થ થાય છે "કંઈક પ્રાપ્ત કરવું" અથવા "કંઈક મેળવવું." મારી પસંદગી "પ્રાપ્તકર્તા" શબ્દનો ઉપયોગ કરવું છે. તે એક પ્રાપ્ત કરનાર લાગણી અથવા પ્રાપ્ત કરનાર વલણ છે કે, જો આપણે તેનો વિકાસ કરીશું, તો તે આપણા માટે પ્રાપ્ત થશે, અથવા આપણા માટે, ભાવિ પુનર્જન્મ મેળવશે. જો કે બાર કડીઓના સંદર્ભમાં આ સમજાવવામાં આવ્યું છે કે ભવિષ્યના પુનર્જન્મ માટે કર્મ ફેંકવાથી શું સક્રિય થશે, ત્યાં વૈકલ્પિક પ્રસ્તુતિઓ છે કે તે દરેક ક્ષણે આપણી કર્મની સંભાવનાઓ અને વૃત્તિઓને પણ સક્રિય કરે છે.

કર્મ પરના ઉપદેશો આપણા રોજિંદા જીવન માટે કેવી રીતે સુસંગત છે તે આપણા વિષય સાથે આ તદ્દન સુસંગત છે. સૌ પ્રથમ, તૃષ્ણા શું છે? આ તરસ શું છે? તે એક માનસિક પરિબળ છે જે આપણે અનુભવીએ છીએ તે ખુશી અથવા નાખુશીના અમુક સ્તરને ધ્યાનમાં રાખીને, અને તેમાંથી એક મોટો હલફલ બનાવે છે; તે તેને અતિશયોક્તિ કરે છે. ખુશી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, આપણે તરસીએ છે કે તેનો અંત ન થાય. નાખુશી અથવા વેદનાના કિસ્સામાં, આપણે તેના અંત માટે તરસીએ છીએ. તટસ્થ લાગણીની વાત કરીએ તો, આનો ઉલ્લેખ છે કે જ્યારે આપણે સંપૂર્ણ એકાગ્રતાની ઉચ્ચ અવસ્થાઓમાં, કહેવાતા ધ્યાનાસ માં સમાઈએ છીએ ત્યારે આપણે જે અનુભવીએ છીએ. તે સ્થિતિઓમાં, આપણે તટસ્થ લાગણી ન ઘટે એના માટે તરસીએ છીએ. દેખીતી રીતે, આપણી પાસે જે તરસ અને ઈચ્છા છે તેના જુદા જુદા ક્રમ હોઈ શકે છે. 

પ્રાપ્તકર્તાઓ ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓ અને ખલેલ પહોંચાડતી વલણની સૂચિનો સંદર્ભ આપે છે. આમાંથી એક અથવા વધુ, તરસ સાથે સંયોજનમાં, આપણી કાર્મિક સંભાવનાઓ અને વૃત્તિઓને સક્રિય કરે છે. આ સૂચિમાંથી સૌથી નોંધપાત્ર બાબત એ છે કે આપણી જાતને ખરેખર અસ્તિત્વમાં છે તે "હું" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે જે આપણે આપણા એકંદરમાં અનુભવી રહ્યા છીએ તે સમાન છે - આપણું શરીર, મન, લાગણીઓ, અને તેથી વધુ - અથવા તેના વાસ્તવિક અસ્તિત્વના માલિક તરીકે "મારું."

સારાંશમાં, તરસ એ ખુશી અથવા નાખુશીના સ્તરની કેટલીક લાગણી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, અને પછી પ્રાપ્ત કરનારનું વલણ "હું" પર કેન્દ્રિત છે જે તેને અનુભવી રહ્યો છે. જો આપણી પાસે લાગણીઓની શૂન્યતા અને "હું" ની શૂન્યતાની સમજણ ન હોય તો પણ આપણે આપણા રોજિંદા જીવનમાં આ વિશ્લેષણ લાગુ કરી શકીએ છીએ જે આપણી કાર્મિક ક્ષમતાઓને સક્રિય કરે છે. દરેક ક્ષણે આપણે કોઈ ને કોઈ સ્તરની ખુશી કે નાખુશી અનુભવીએ છીએ. દાખલા તરીકે કહેવાતા “આઠ દુન્યવી ધર્મો” પરના ઉપદેશોને આપણે હજુ પણ લાગુ પાડી શકીએ છીએ.

તિબેટીયન શબ્દ "દુન્યવી," જિગ્ટેન ('જીગ રટેન) તરીકે અનુવાદિત થાય છે, જે "દુન્યવી ધર્મો" શબ્દમાં બે ઉચ્ચારણથી બનેલો છે. તેન નો અર્થ થાય છે આધાર, અને જિગ નો અર્થ થાય છે એવી વસ્તુ જે તૂટી જાય છે અને નાશ પામે છે. આઠ દુન્યવી ધર્મો અથવા આઠ દુન્યવી ચિંતાઓ આપણા જીવનમાં બનતી નાશવંત ચીજવસ્તુઓ પ્રત્યે આપણી પાસે રહેલા વલણનો સંદર્ભ આપે છે. જીવનમાં બનતી એવી બાબતોથી આપણે કાં તો અતિ આનંદિત થઈ જઈએ છીએ અથવા સંપૂર્ણપણે હતાશ થઈ જઈએ છીએ કે જેમાં સ્થિર આધારનો અભાવ હોય છે અને તે ક્ષણિક હોય છે.

કાર્મિક સંભાવનાઓના આ સક્રિયકર્તાઓના કિસ્સામાં, સંબંધિત દુન્યવી ધર્મો જ્યારે આપણે ખુશ હોઈએ ત્યારે આનંદિત અને ખરેખર હતાશ જયારે આપણે નાખુશ થઈએ છે. આ કિસ્સાઓમાં, તે શું છે જેનો અસ્થિર આધાર છે? તે ખુશી કે નાખુશી છે જે આપણે અનુભવીએ છીએ. સ્થિર આધારના અભાવે, તેઓ ક્ષણિક છે. પરંતુ કારણ કે આપણે તેમાંથી એક મોટો હલફલ કરીએ છીએ જાણે કે તેઓ નક્કર રીતે અસ્તિત્વમાં હોય અને લાગે છે કે તેઓ કાયમ માટે ટકી રહેશે, જ્યારે તેઓ થાય છે ત્યારે આપણે અતિશય આનંદ અથવા સંપૂર્ણપણે હતાશ થઈને વધુ પડતી પ્રતિક્રિયા આપીએ છીએ. તરસ્યા માણસની જેમ જે માત્ર એક ચુસ્કી પાણી મેળવે છે, તેમ આપણે ખુશીનો સ્વાદ ચાખવાથી આનંદિત થઈએ છીએ અને તેને ક્યારેય ગુમાવવા માંગતા નથી. અને પાણી ન મળવાથી પીડાતા તરસ્યા વ્યક્તિની જેમ, જ્યારે આપણે નાખુશી અનુભવીએ છીએ ત્યારે આપણે અતિ હતાશ થઈ જઈએ છીએ, અને તેના જવાની તૃષ્ણા રાખીએ છે.

ભારતીય ગુરુ શાંતિદેવ આ વલણોને બાલિશ ગણે છે. આપણે જે ખુશી કે નાખુશી અનુભવીએ છીએ તેના પ્રત્યે આ પ્રકારની બાલિશ અતિશય પ્રતિક્રિયાઓને આપણે દૂર કરવાની જરૂર છે. આ કરવા માટે, આપણે સમતા કેળવવાની જરૂર છે. "સમતા" નો અર્થ એ છે કે આપણે જે પણ આનંદની લાગણીઓ અનુભવીએ છીએ તેના પર વધુ પડતી પ્રતિક્રિયા આપવી નહીં કારણ કે, તેને સરળ ભાષામાં કહીએ તો, સંસારનો સ્વભાવ એ છે કે તે ઉપર અને નીચે જાય છે. ક્યારેક આપણે ખુશ થશું તો ક્યારેક નાખુશ થશું. તે માત્ર કુદરતી છે. અને આપણે ક્યારે ખુશ કે નાખુશ હોઈશું તેની આગાહી કરવાની કોઈ રીત નથી. આપણો મનોભાવ કોઈ દેખીતા કારણ વિના તરત જ બદલાઈ શકે છે. આપણે જે ખુશી કે નાખુશીનો અનુભવ કરીએ છીએ તેનું સ્તર અતિશય હોવું જરૂરી નથી. તે ખૂબ જ નીચા સ્તરે હોઈ શકે છે. અહીંના મુખ્ય શબ્દો છે, ભલે આપણે કેવું પણ અનુભવીએ, તે "કંઈ ખાસ નથી."

ખરેખર, તે ખૂબ જ ગહન મુદ્દો છે. "કંઈ ખાસ નથી" એટલે આશ્ચર્યજનક કંઈ નથી, અસાધારણ કંઈ નથી. આપણે શું અપેક્ષા રાખીએ છીએ? અલબત્ત, વસ્તુઓ ઉપર અને નીચે જવાની છે, તેથી આપણે તેમાંથી મોટી હલફલ કરવાની જરૂર નથી. જીવનમાં આપણે જે કંઈપણ અનુભવીએ છીએ, ક્યારેક આપણે ખુશ હોઈશું તો ક્યારેક નાખુશ. ચોક્કસપણે, આપણે સમજીએ છીએ કે નાખુશી વિનાશક રીતે કામ કરવાથી આવે છે અને ખુશી રચનાત્મક રીતે કામ કરવાથી આવે છે, વગેરે, પરંતુ આપણે જે અદ્ભુત અથવા ખૂબ ભયાનક હોવાનું અનુભવીએ છીએ તેનાથી વળગી રહેવાની જરૂર નથી. અને આપણે ચોક્કસપણે મોટા નક્કર "હું" ને વળગી રહેવાની જરૂર નથી, જેમ કે, "હું ખૂબ જ ખુશ છું" અથવા "બિચારો હું, હું કેટલો દુઃખી છું."

સ્પષ્ટપણે, પરંપરાગત રીતે, આપણે ખુશ રહેવા માંગીએ છીએ અને આપણે નાખુશ થવા માંગતા નથી. વધુમાં, પરંપરાગત રીતે, આપણી બૌદ્ધ પ્રથાઓ સાથે આપણે મુક્તિ અને જ્ઞાન પ્રાપ્તિનું લક્ષ્ય રાખીએ છીએ, જ્યાં આપણે નાખુશી અને વેદનાથી મુક્ત થઈશું. પરંતુ આપણે તેમાંથી કોઈ મોટો હલફલ કરતા નથી. આ મુદ્દો છે. તે આપણા રોજિંદા જીવનમાં કર્મ પરના આ ઉપદેશોની સુસંગતતા દર્શાવે છે અને શું આપણને વધુ માનસિક શાંતિ લાવશે. આપણા રોજિંદા જીવનમાં આપણા બદલાતા મનોભાવના સંદર્ભમાં સમતા રાખવાથી મનની શાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે કારણ કે, સ્વાભાવિક રીતે, આપણે ક્યારેક ખુશ અને ક્યારેક નાખુશ અનુભવીએ છીએ. તે સંસારનો ભાગ છે; તે છે જેની આપણે અપેક્ષા રાખવી જોઈએ. આપણે ફક્ત જે પણ પ્રકારનો ધર્મ આચરણ કરીએ છીએ તે ચાલુ રાખીએ છીએ. જ્યારે આપણે કોઈ પણ ક્ષણે અતિ આનંદ અનુભવતા નથી, તો શું?

આનો અર્થ એ નથી કે આપણે કોઈપણ લાગણીઓ રાખવાનું બંધ કરી દેવી જોઈએ, કે આપણે ખુશ કે નાખુશ રહેવાનું બંધ કરી દઈએ અને એવા વ્યક્તિ બનવું જોઈએ જેમાં કોઈ લાગણી નથી. ચોક્કસપણે એવું નથી. ખુશ કે નાખુશ રહેવું ઠીક છે. કંઈક સરસ થાય છે, આપણે આનંદ અનુભવીએ છીએ. કંઈક ખૂબ જ સરસ નથી થતું અને આપણે એટલા ખુશ નથી. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે એક રેસ્ટોરન્ટમાં જઈએ છીએ અને આપણે આપણી મનપસંદ વાનગી મંગાવીએ છીએ, અને તેમની પાસે હવે તે નથી. તે ખતમ થઈ  ગયું છે અને આપણે એટલા ખુશ નથી. તે ખેદકારક છે, પરંતુ આપણે તેમાંથી કોઈ મોટો હલફલ કરતા નથી. નાખુશ થવું ઠીક છે, પરંતુ તેના પર અટકી જશો નહીં અને ખરાબ મનોભાવમાં ફસાઈ જશો નહીં.

કદાચ તે એક મૂર્ખ ઉદાહરણ છે, પરંતુ જ્યારે કોઈ પ્રિય વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે છે તે વધુ સુસંગત ઉદાહરણ છે. તે સ્વાભાવિક છે કે આપણે ઉદાસી અને નાખુશ અનુભવીએ છીએ. તેમાં કંઈ ખોટું નથી. હકીકતમાં, શોક ન કરવો તે ખૂબ જ અસ્વસ્થ છે. પરંતુ, તેને પકડી ને નહીં રાખો અને તે ઉદાસી સાથે એક મોટી નક્કર "હું" ની સાચી ઓળખ તરીકે ઓળખશો નહીં જે ખૂબ જ દયનીય છે. બીજા દ્રષ્ટિકોણથી, જ્યારે આપણે કોઈની સાથે હોઈએ છીએ અને સતત કહીએ છીએ, "હું ખૂબ ખુશ છું. આપણે કેટલી મજા કરીએ છે, નહીં?" આ ફક્ત સમગ્ર મનોભાવને બગાડે છે, બરાબર? બસ જીવનના ઉતાર-ચઢાવનો અનુભવ કરો. આપણે ખુશ છીએ કે નાખુશ - તે કોઈ મોટી વાત નથી, કંઈ ખાસ નથી.

આ સમતાની સાથે, અન્ય વલણ અને દૃષ્ટિકોણ કે જે આપણે કેળવી શકીએ છીએ જ્યારે આપણે નાખુશ હોઈએ છીએ અને વસ્તુઓ ખરાબ રીતે જઈ રહી છે તે જોવાનું છે કે તેનું કાર્મિક કારણ શું હોઈ શકે છે. જેમ આપણે ચર્ચા કરી છે તેમ, આપણે માળખાની તપાસ કરી શકીએ છીએ અને તેને જોવાનો પ્રયાસ કરી શકીએ છીએ, તે જોઈ શકીએ છીએ કે આપણે તેના જેવું જ કંઈક પુનરાવર્તન કરીએ છીએ અને તેના પર કામ કરીએ છીએ.

બીજી એક બાબતનો હું ઉલ્લેખ કરવા માંગુ છું જે લેમ-રિમમાં પ્રસ્તુત પ્રેરણાના ત્રણ સ્તરો, માર્ગના ક્રમાંકિત તબક્કાઓની વાત કરે છે. સામાન્ય રીતે, કર્મ પરના ઉપદેશો પ્રેરણાના પ્રારંભિક અવકાશમાં રજૂ કરવામાં આવે છે. આપણે વિનાશક રીતે કાર્ય કરવાનું ટાળીએ છીએ કારણ કે આપણને ડર છે કે જો આપણે દૂર ન રહીએ તો આપણે દુઃખદ પરિણામો અનુભવીશું. આપણે જાણતા નથી કે આપણી ક્રિયાઓના પરિણામે અન્ય લોકો શું અનુભવશે. આપણે તેમના પર તેમની અસરની ખાતરી આપી શકતા નથી. પરંતુ, આપણી બાજુથી, આપણે આપણા વિનાશક વર્તણૂકના પરિણામે જે વેદના અને નાખુશી અનુભવશું તે ખરેખર અનુભવવા માંગતા નથી. આપણે તેનાથી ડરીએ છીએ અથવા ભય રાખીએ છીએ, પરંતુ આપણે તે સ્વસ્થ રીતે કરીએ છીએ. આપણે સજાના ડર વિશે વાત કરી રહ્યા નથી. તે માત્ર એટલું જ છે કે આપણે ખરેખર વેદના અને નાખુશીને ટાળવા માંગીએ છીએ. ખાસ કરીને, આપણે ભાવિ જીવનમાં વેદના અને નાખુશી ટાળવા માંગીએ છીએ. આ પ્રારંભિક અવકાશ પ્રેરણા છે. 

મધ્યવર્તી સ્તર પર, આપણે તમામ પ્રકારના અનિવાર્ય કાર્મિક વર્તનને ટાળવા માંગીએ છીએ, કારણ કે આપણે મુક્તિ મેળવવા માંગીએ છીએ. જો આપણે મુક્તિ નહીં મેળવીએ, તો સંસારિક ખુશી અને નાખુશીના ઉતાર-ચઢાવ કાયમ માટે ચાલુ રહેશે. તે કેટલું ભયાનક હશે.

પ્રેરણાના અદ્યતન અવકાશ સાથે, આપણે તમામ પ્રકારના અનિવાર્ય કાર્મિક વર્તનથી દૂર રહેવા માંગીએ છીએ કારણ કે તે ખરેખર અન્યને મદદ કરવાની આપણી ક્ષમતાને અવરોધે છે. જો આપણે સતત આ ઉતાર-ચઢાવમાંથી પસાર થઈ રહ્યા હોઈએ અને જ્યારે અમુક અપ્રિય વસ્તુઓ સતત આપણી સાથે થતી હોય તો આપણે બીજાઓને કેવી રીતે મદદ કરી શકીએ? આપણો મુખ્ય વિચાર એ છે કે આ અન્યને મદદ કરવાની આપણી ક્ષમતા પર નકારાત્મક અસર કરશે. આપણે વાસ્તવમાં માનવતાવાદી રીતે વિચારતા નથી કે તે અન્યને નુકસાન પહોંચાડે છે. આપણે તેમને મદદ કરવાની આપણી ક્ષમતામાં આવતા અવરોધો વિશે વધુ વિચારી રહ્યા છીએ.

નૈતિક વર્તણૂક પ્રત્યેના બૌદ્ધ વલણ અને પશ્ચિમી માનવતાવાદી અભિગમ "જ્યાં સુધી હું જે કરું છું તેનાથી કોઈને દુઃખ ન પહોંચાડું, તે ઠીક છે." બંને વચ્ચે મોટો તફાવત છે. તે અભિગમમાં કંઈપણ ખોટું નથી, સિવાય કે આપણે ખરેખર ખાતરી આપી શકતા નથી કે અન્ય લોકો પર આપણા વર્તનની શું અસર થશે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે કોઈની પાસેથી કંઈક ચોરી કરી શકીએ છીએ, અને તેઓ ખૂબ ખુશ છે કારણ કે તે ભયાનક સ્થિતિમાં હતું અને તેઓ વીમો એકત્રિત કરી શકે છે. બીજી બાજુ, આપણે કોઈને મોટી રકમ આપીએ છીએ અને તેઓ લૂંટાઈ જાય છે અને તેમની હત્યા થાય છે.

અલબત્ત, આપણે બૌદ્ધ ધર્મમાં પ્રેમ અને કરુણા વિકસાવીએ છીએ અને, અલબત્ત, આપણે બીજાને નુકસાન પહોંચાડવા માંગતા નથી. પરંતુ, પ્રેરણાના અદ્યતન અવકાશ સાથે, મુખ્ય ભાર એ છે કે આપણે એવું કંઈપણ કરવા માંગતા નથી જે અન્યને મદદ કરવાની આપણી ક્ષમતાને મર્યાદિત કરે. આ પ્રકારની પ્રેરણા જ્ઞાન પ્રાપ્તિ તરફ કામ કરવાના સમગ્ર બૌદ્ધ આધ્યાત્મિક માર્ગ સાથે સારી રીતે બંધબેસે છે અને આપણે શક્ય તેટલી સંપૂર્ણ રીતે અન્ય લોકોને મદદ કરવા માટે સક્ષમ બનવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ. બૌદ્ધ ધર્મમાં કર્મની ચર્ચામાં આ મુખ્ય ભાર છે.

આપણા રોજિંદા વર્તનની દ્રષ્ટિએ, આ મહાયાન પ્રેરણાની સુસંગતતા એ છે કે તે આપણા નૈતિક સ્વ-શિસ્તમાં શક્તિ ઉમેરે છે. જો આપણે વિનાશક રીતે કાર્ય કરીશું, તો આપણે ખરેખર બીજાઓને કેવી રીતે મદદ કરી શકીએ? દાખલા તરીકે, જો આપણે હંમેશા બીજાઓ પર બડાઈ મારતા હોઈએ અથવા છેતરતા હોઈએ, તો કોઈ આપણા પર વિશ્વાસ કરી શકશે નહિ. તો પછી, આપણે ખરેખર કોઈની મદદ કેવી રીતે કરી શકીએ? વધુ વિશેષ રીતે, શિક્ષકો તરીકે, જો આપણે આપણા કર્મના પરિપક્વતાનો અનુભવ કરતા હોઈએ, જેના કારણે આપણા વિદ્યાર્થીઓ અચાનક આપણને છોડીને જતા હોય - આપણા અગાઉના ઉદાહરણનો ઉપયોગ કરવા માટે - આપણે ખરેખર તેમને કેવી રીતે મદદ કરી શકીએ? આપણા વિદ્યાર્થીઓ ક્યારેય આપણી સાથે રહેશે નહીં. તેઓ હંમેશા છોડીને જતા રહેશે. સ્પષ્ટપણે, તે આપણને અન્યની ટીકા કરવાનું બંધ કરવા અને તેના બદલે બીજાના સારા ગુણો વિશે વાત કરવા માટે પ્રેરિત કરશે.

એક અંતિમ મુદ્દો છે. અભિધર્મકોશ, જ્ઞાનના વિશેષ વિષયોના ખજાના-ગૃહમાં, મહાન ભારતીય ગુરુ વસુબંધુએ ઉલ્લેખ કર્યો છે કે કોઈપણ રચનાત્મક ક્રિયા સાથે હંમેશા બે માનસિક પરિબળો હાજર હોય છે. જો કે અસંગ, તેમના લખાણમાં, આ માનસિક પરિબળોને બીજી રીતે વ્યાખ્યાયિત કરે છે, આપણે વસુબંધુની વ્યાખ્યાઓને પણ સમજવાની જરૂર છે. આ પરિબળોમાંનું પહેલું એ છે કે સારા ગુણો અને જેમની પાસે તે છે તેમના માટે આદર હોવો જોઈએ. બીજું છે બેશરમીથી વિનાશક બનવાથી દૂર રહેવું. "બેશરમ" નો અર્થ છે કે આપણને કોઈ ફરક પડતો નથી. આપણે કોઈ સ્વ-નિયંત્રણનો ઉપયોગ કરવાના નથી. આપણને કોઈ પરવા નથી અને તેથી આપણે વિનાશક બનવાનું બિલકુલ ટાળતા નથી. આપણને જે કરવાનું મન થાય એ જ કરીએ છીએ.

રચનાત્મક વર્તણૂક સાથે, આપણે વિપરીત વલણ ધરાવીએ છીએ: સકારાત્મક ગુણો અને જેમની પાસે તે છે તેમના માટે આપણને આદર છે અને આપણે આત્મ-નિયંત્રણનો ઉપયોગ કરીએ છીએ. આપણી ક્રિયાઓ ક્યારેય બેશરમીથી વિનાશક હોતી નથી; આપણે શું કહીએ છીએ અને કરીએ છીએ તેની આપણને કાળજી છે. આ આપણને યાદ અપાવે છે, કદાચ, "તે યોગ્ય લાગે છે."

આ આપણા રોજિંદા જીવનમાં સૂચવે છે કે આપણે શેના પર ભાર મૂકવાની અને હંમેશા પોતાને યાદ અપાવવાની જરૂર છે. આપણે સારા ગુણો, જેમ કે ધીરજ અને દયા, અને જેઓ તે ગુણો ધરાવે છે તેમના માટેના આપણા મહાન આદરને પુનઃપુષ્ટ કરવાની જરૂર છે. તેઓ મહાન પ્રેરણા સ્ત્રોત છે. વધુમાં, આપણે એ પણ પુનઃપુષ્ટિ કરવાની જરૂર છે કે આપણે આત્મ-નિયંત્રણનો ઉપયોગ કરવા માંગીએ છીએ અને આપણે જે કહીએ છીએ અને કરીએ છીએ તેની કાળજી લેવા માંગીએ છીએ, અને માત્ર સંપૂર્ણપણે વિનાશક અને ભયાનક રીતે કાર્ય કરવા નથી.

આપણે કર્મ વિશે ઘણું બધું આવરી લીધું છે અને આપણે આ ઉપદેશોને આપણા રોજિંદા જીવનમાં કેવી રીતે સુસંગત બનાવી શકીએ છીએ. ચાલો આ બે પરિબળોને પણ પચાવવા માટે થોડો સમય કાઢીએ. ટૂંકમાં, રચનાત્મક રીતે ક્રિયા કરવાની દ્રષ્ટિએ, આપણે તે ફક્ત એક સારો છોકરો અથવા સારી છોકરી બનવાની ઇચ્છાના આધારે નથી કરતા. તે આધાર નથી. તેના બદલે, આપણે સારા ગુણો અને જેમની પાસે તે છે તેમના માટે આદરના આધારે રચનાત્મક રીતે કાર્ય કરીએ છીએ, અને કોઈપણ આત્મ-નિયંત્રણ વિના ખુલ્લેઆમ વિનાશક વર્તન કરવાથી દૂર રહેવું યોગ્ય લાગે છે. આપણે ફક્ત તે કરવાની જરૂર છે અને તે પ્રમાણે કાર્ય કરવું જોઈએ!