ភាពពាក់ព័ន្ធដ៏សំខាន់នៃកម្មនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង

មានប្រភេទផលកម្មច្រើនប្រការណាស់ដែលកើតឡើងមកពីទំនោរនិងសក្តានុពលនៃកម្មទាំងនេះ។ ផលកម្មដែលមានលក្ខណៈសាមញ្ញទូទៅធម្មតាបំផុត គឺជាការសោយនូវកំរិតអារម្មណ៍សោមនស្ស និងទោមនស្សនៅគ្រប់ខណៈពេលនីមួយៗទាំងអស់នៃការជួបពិសោធរបស់យើងនៅក្នុងជីវិត។ បើសិនវាគឹជាអារម្មណ៍ទោមនស្ស(មិនសុខ)វាគឺជាផលនៃអកុសលកម្ម(អំពើអកុសល) ហើយបើសិនវាគឺជាអារម្មណ៍សោមនស្សវិញ វាគឺជាផលនៃកុសលកម្ម(អំពើកុសល)។ 

លើសពីនេះទៅទៀតក៏មានអារម្មណ៍ឬចេតសិកដែលជំរុញយើងឪ្យប្រព្រឹត្តនូវប្រភេទទង្វើ(កម្ម)នោះជាថ្មីម្តងទៀត។ កម្មមិនទាន់ទុំ(មិនទាន់កើតឡើង)ពីផលកម្មភ្លាមៗទេ។ ដំបូងអារម្មណ៍កើតឡើងជាមុនសិន ឧបមាដូចជា ការមានអារម្មណ៍ថាចង់ស្រែកសំឡុតដាក់នរណាម្នាក់ ឬក៏ចង់ស្ទុះទៅឪបគេជាដើម។ ដែលផ្អែកលើអារម្មណ៍នេះ(ការមានអារម្មណ៍បែបនេះ) អ្វីដែលកើតឡើងបន្ទាប់ទៀតគឺជាចេតសិកជំរុញឪ្យយើងប្រព្រឹត្តនូវអំពើនោះទៅតាមអារម្មណ៍។ នៅទីនេះគឺមានភាពខុសគ្នារវាង ការមានអារម្មណ៍ និងចេតសិកជំរុញ។ ការមានអារម្មណ៍ថាធ្វើកិច្ចអ្វីមួយ គឺដូចជាការចង់ ឬប្រាថ្នាដើម្បីធ្វើកិច្ចនោះ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថាពាក្យថា «ការមានអារម្មណ៍» គឺមានលក្ខណៈបកស្រាយរាងច្បាស់បន្តិចជាងពាក្យថា ចង់ ឬប្រាថ្នាចង់ បើយោងទៅតាមភាសាអង់គ្លេស ហើយស្តាប់ទៅហាក់មិនមានចេតនាទាំងស្រុងទេ។ យើងមានអារម្មណ៍ដូចជាចង់ប្រព្រឹត្តកិច្ចអ្វីមួយដែលស្រដៀងនឹងអ្វីដែលយើងបានធ្វើពីមុនជាថ្មីម្តងទៀត ហើយយើងក៏មានអារម្មណ៍ដូចជាចង់ស្ថិននៅក្នុងស្ថានភាពមួយ ដែលមានរឿងអ្វីមួយស្រដៀងនឹងគ្រាមុននឹងកើតឡើងត្រឡប់មករកយើងវិញនៅក្នុងស្ថានភាពនោះ។ ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ ការប្រព្រឹត្តរបស់អ្នកដ៏ទៃមកលើយើង ស្រដៀងនឹងការប្រព្រឹត្តរបស់យើងទៅលើគេវិញ គឺមិនមែនជាផលនៃទំនោរនិងសក្តានុពលនៃកម្មរបស់យើងឡើយ។ ខ្ញុំសូមនិយាយឪ្យច្បាស់នៅត្រង់នេះ ការប្រព្រឹត្តនោះគឺជាភាពទុំដែលកើតឡើងមកពីទំនោរ និងសក្តានុពលនៃកម្មរបស់គេ មិនមែនមកពីយើងទេ។ ភាពទុំតែម៉្យាងគត់ដែលកើតឡើងពីភាគីខាងយើងគឺ ការបញ្ចេញអារម្មណ៍របស់យើងនៅក្នុងស្ថានការណ៍នោះ ពោលគឺនៅក្នុងការជួបនឹងបុគ្គលនោះជាដើម។ 

ភាពទុំពីកម្មនេះម៉្យាងទៀត ដែលទុំឡើងពិសេសពីសក្តានុពលនៃកម្មរបស់យើងគឺជាប្រភេទនៃរូបរាងជីវិត កាយ និងប្រភេទនៃសកម្មភាពនៃចិត្តដែលយើងមាន។ ឧទាហរណ៍ថាៈ យើងនឹងមានសមត្ថភាពផ្លូវចិត្តខុសគ្នាទាំងស្រុង បើយើងកើតជាសត្វឆ្កែហើយមានខួរក្បាលឆ្កែ ឬមានខួរក្បាលមនុស្ស។ សក្តានុពលនៃកម្មគឺជាអ្នកនាំបវត្តកចិត្ត (នៅក្នុងករណីនៃការចាប់កំណើតឡើងវិញជាថនិកសត្វ) ឪ្យទៅជួបមេជីវិតបន្តកំណើតញីឈ្មោលនៃឪពុកម្តាយអ្នកផ្តល់កំណើត។ ប្រការនេះប្រភេទទម្រង់ទ្រង់ទ្រាយជីវិត និងរូបរាងកាយដែលយើងចូលចាប់បដិសន្ធិគឺបានមកពីសក្តានុពលនៃកម្មទាំងអម្បាលមាណនេះ។ 

កាលណាយើងចាប់ផ្តើមក្រឡេកមើលលើបទពិសោធន៍របស់យើងនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃ ពេលនោះយើងឧស្សាហ៍គិតថា មិនថាអារម្មណ៍សោមនស្ស និងទោមនស្សអ្វីក៏ដោយក្តីដែលយើងសោយ និងអារម្មណ៍អ្វីក៏ដោយក្តីដែលយើងត្រូវធ្វើ និងត្រូវនិយាយវាចេញមក គឺជាភាពទុំនៃទំនោរ និងសក្តានុពលនៃកម្ម ដែលបានប្រព្រឹត្តនៅក្នុងគ្រាមុនៗនៅក្នុងជីវិតនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែមានកម្មកិរិយាប្រភេទខ្លះតែប៉ុណ្ណោះដែលញាំងឪ្យទំនោរ និងសក្តានុពលនៃកម្មទាំងអស់នោះក្លាយជាទុំនៅក្នុងជីវិតនេះ។ កម្មកិរិយាទាំងអស់នេះរួមទាំងកម្មកិរិយាកុសលនិងអកុសលដោយចេតនាពេញទំហឹង ជាពិសេសប្រសិនបើធ្វើឡើងសំដៅទៅរកបុគ្គលទាំងឡាយណាដែលមានចិត្តករុណាចំពោះរូបយើង ពោលគឺដូចជាលោកគ្រូអ្នកគ្រូ ឬឪពុកម្តាយរបស់យើងជាដើម។ ភាពទុំនៃកម្មភាគច្រើនបំផុត និងភាពទុំនៃអ្វីដែលយើងសោយនៅក្នុងជីវិតគឺជាលទ្ធផលនៃទំនោរ និងសក្តានុពលនៃកម្មដែលបានសាងពីអតីតជាតិ។ 

ត្រង់ចំណុចនេះប្រហែលជាមានភាពលំបាកយល់សំរាប់មនុស្សជាច្រើននាក់នៅក្នុងចំណោមពួកយើងនេះ។ ក្នុងនាមជាជនបច្ចឹមប្រទេស ភាគច្រើនក្នុងចំណោមពួកយើងនេះគឺមិនជឿលើអតីតនិងអនាគតជាតិទេ។ តែនោះគឺជាបញ្ហាដាច់ដោយឡែក ហើយជាអកុសលយើងមិនមានពេលវេលាច្រើន ក្នុងឪកាសនេះដើម្បីធ្វើការស៊ើបអង្កេតអតីតនិងអនាគតជាតិទេ និងពិនិត្យចំពោះវិធីសាស្រ្តដែលធ្វើឪ្យយើងមានភាពជឿជាក់ចំពោះប្រការនេះទេ។ តែទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយខ្ញុំគិតថា បើទោះបីជាយើងមិនជឿលើការចាប់កំណើតឡើងវិញយ៉ាងណាក្តី តែកិច្ចពិភាក្សាទាំងស្រុងអំពីកម្មនេះអាចមានភាពពាក់ព័ន្ធយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងជីវិតរបស់យើង និងពាក់ព័ន្ធដល់វិធីសាស្រ្តដែលយើងយកមកដោះស្រាយចំពោះអ្វីដែលកើតឡើងចំពោះយើង។ 

ដើម្បីចាប់ផ្តើមដោះស្រាយចំពោះកិច្ចអ្វីដែលយើងជួបប្រទះនៅក្នុងជីវិត យើងចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការចម្រើននូវការយកចិត្តទុកដាក់។ ការប្រុងសតិ ឬការយកចិត្តទុកដាក់គឺជាចេតសិកមួយ ដែលជាអ្នកនាំចិត្តរបស់យើងទៅធ្វើការផ្តោតលើកសិណជាក់លាក់មួយ។ បើកសិណនោះគឺជាកសិណ(របស់ឬវត្ថុអ្វីមួយ)ដែលយើងកំពុងតែធ្វើការផ្តោតអារម្មណ៍នៅគ្រប់ខណៈពេលនីមួយៗទាំងអស់ នោះពួកមជ្ឃដ្ឋានបច្ចឹមប្រទេសគេនិយមហៅថា «mindfulness» បើទោះបីជាពាក្យនេះមិនមែនជាអត្ថន័យពិតប្រាកដនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលតំណាងឪ្យពាក្យថា «សតិ» ដែលជាចេតសិកនេះយ៉ាងណាក៏ដោយ។ កាលណាយើងមានការប្រុងសតិចំពោះអ្វីដែលកំពុងតែកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតរបស់យើងតាមរយៈផ្លូវចិត្ត និងផ្លូវអារម្មណ៍របស់យើង ពេលនោះសតិគឺជាចេតសិកមួយដែលគេប្រៀបប្រដូចទៅនឹង មនោស្អិត (មនោស្អិតដូចកាវវិទ្យាសាស្រ្ត) ដែលមាននាទីជួយការពារយើងកុំឪ្យបាត់បង់នូវការប្រុងសតិនោះ។ យើងរិតតែមានការប្រុងសតិខ្ពស់ ធ្វើឪ្យយើងរិតតែមានសមត្ថភាពអាចធ្វើការសម្គាល់ចំពោះអារម្មណ៍របស់យើង ដែលបំរុងនឹងធ្វើឬប្រព្រឹត្តកិច្ចអ្វីមួយ ឬអាចសម្គាល់ឬកំណត់បានថាយើងបំរុងនឹងនិយាយពាក្យសំដីណាមួយចេញមកជាដើម។ យើងអាចកំណត់អារម្មណ៍នោះបាន ពេលណាវាផុសឡើងក្នុងចិត្តរបស់យើងម្តងៗ ហើយយើងអាចធ្វើការកត់សម្គាល់ទៀតថានៅខណៈពេលដែលវាកើតឡើងនោះ គឺនៅមានទីចន្លោះទំនេរឪ្យយើងគិត នៅក្នុងចិត្តរបស់យើង រវាងអារម្មណ៍បំរុងនឹងប្រព្រឹត្តធ្វើកិច្ចអ្វីមួយ និងពេលដែលយើងសោយនូវសន្ទុះចេតនាជំរុញនៃចិត្តដែលជំរុញយើងឪ្យប្រព្រឹត្តធ្វើទៅតាមតែអារម្មណ៍ដែលផុសឡើងមកនោះ។ 

បើយោងទៅតាមក្រៀមភាសានៃភាសាអង់គ្លេស គេដាក់រហស្សនាមឪ្យមនុស្សដែលគិតភ្លាមនិយាយភ្លាមមិនបានគិតពិចារណាថាជាមនុស្សដែលគ្មានគម្រប គិតអីនិយាយនោះនិងប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗដោយមិនបានគិតពិចារណា។ ប៉ុន្តែបើយើងកត់សម្គាល់ថានៅមានទីចន្លោះទំនេររវាងពីការគិត ការនិយាយ និងការប្រព្រឹត្ត ដែលជាទីចន្លោះទំនេរដែលផ្តល់ឪកាសឪ្យយើងប្រើប្រាស់នូវចេតសិកអ្វីដែលយើងហៅថា «ប្រាជ្ញា» ដើម្បីយកមកធ្វើការសម្រេចចិត្ត ថាតើយើងគួរតែប្រព្រឹត្តធ្វើទៅតាមអារម្មណ៍ ឬអត់។ យើងត្រូវតែគិតពិចារណាថាតើទង្វើនោះអាចជាជំនួយដល់គេ ឬក៏វាបង្កបញ្ហាជាច្រើនទៅវិញ។ បើសិនទង្វើនោះបង្កជាបញ្ហាទេ នោះយើងត្រូវតែយល់ថាវាគឺជាទង្វើអកុសល ហើយយើងពុំគួរធ្វើវាទេ។ ឧបមាថាៈ យើងមិនចាំបាច់និយាយប្រាប់បុគ្គលណាម្នាក់ថា «ម៉េចក៏អ្នកស្លៀកពាក់ខោអាវអាក្រក់ម្លេះ»? តើពាក្យសំដីនេះពិតជាមានប្រយោជន៍ទេ មែនទេ? 

ប្រការដ៏សំខាន់នោះគឺថាយើងដឹងថាអារម្មណ៍ចង់ប្រព្រឹត្ត និងចង់និយាយពាក្យសំដីអ្វីមួយទៅតាមបែបណាមួយនោះគឺភាគច្រើនកើតមកពីទម្លាប់ - ខ្ញុំប្រើប្រាស់ពាក្យថា «ទម្លាប់» នៅទីនេះ ជាពាក្យសាមញ្ញទូទៅសំដៅដល់និន្នាការ និងសក្តានុពលនៃកម្មកិរិយា។ មិនថាទម្លាប់នោះជាទម្លាប់ពីអតីត ឬបច្ចុប្បន្នជាតិទេ តែប្រការនេះមិនសំខាន់ឡើយ អ្វីដែលសំខាន់នោះគឺថា យើងប្រព្រឹត្តធ្វើដោយមិនបានគិតពិចារណាទៅតាមតែទម្លាប់ ទម្លាប់ពីគ្រាមុនៗ ហើយអ្នកត្រូវចាំថា គ្មានហេតុផលអ្វីដែលអ្នកចាំបាច់ត្រូវធ្វើជាទាសកររបស់វាទេ។ យើងគឺជាមនុស្ស មិនមែនជាសត្វធាតុដែលចេះតែប្រព្រឹត្តដោយគ្មានការគ្រប់គ្រងលើសភាវៈគតិរបស់ខ្លួនឡើយ ក្នុងនាមជាមនុស្សនេះយើងមានប្រាជ្ញានៃការគិត ចំពោះកិច្ចអ្វីដែលល្អនិងកិច្ចអ្វីដែលមិនល្អ។ មិនថាអតីតជាតិមានមែនឬអត់នោះទេ តែសំខាន់យើងមើលឃើញថា បើប្រព្រឹត្តទៅតាមតែទម្លាប់អាក្រក់របស់យើង នោះគឺជារឿងឆ្កួតលីលាណាស់ គឺវាគ្រាន់តែផ្តល់ឪ្យយើងនូវបញ្ហាមិនឈប់តែប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារតែយើងមិនប្រាថ្នាបង្កបញ្ហដល់ខ្លួនឯងតទៅទៀត យើងព្យាយាមជម្នះកុំប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗដោយមិនបានគិតពិចារណាដោយផ្អែកលើទម្លាប់អាក្រក់ទាំងអស់នេះ។ 

តាមវិធីផ្សេងទៀតយើងចាំបាច់ត្រូវតែក្រឡេកមើលលើកម្មកិរិយាដែលជាទម្លាប់នេះថាដូចជាការញៀនដូច្នោះដែរ។ យើងអាចញៀននឹងគ្រឿងស្រវឹង ញៀននឹងការជក់បារី ឬញៀនថ្នាំជាដើម ក៏ប៉ុន្តែយើងក៏អាចញៀននឹងសកម្មភាពផ្សេងៗដែរ មានដូចជាការលែងល្បែងស៊ីសង ឬការរួមភេទ ឬញៀននឹងការស្រែកសំឡុតដាក់គេដាក់ឯងក៏មានដែរ។ មានវិធីសាស្រ្តច្រើនបែបណាស់ដើម្បីជួយយើងជម្នះលើការញៀនទាំងអស់នេះ មានទាំងវិធីសាស្រ្តព្រះពុទ្ធសាសនានិងមិនមែនព្រះពុទ្ធសាសនា។ យើងចាំបាច់ត្រូវតែអនុវត្តវិធីសាស្រ្តទាំងអស់នេះដោយសុទ្ធចិត្ត បើពុំដូច្នោះទេយើងពុំអាចគ្រប់គ្រងខ្លួនឯងបានឡើយ ហើយយើងនឹងកាន់តែបង្កបញ្ហាច្រើនទៀតដល់ខ្លួនមិនខាន។ 

ជំហានដំបូងនៅក្នុងកម្មវិធីបំបាត់ការញៀនណាមួយនោះ ជាដំបូងបំផុតយើងត្រូវទទួលស្គាល់ថាយើងគឺជាអ្នកញៀនជាមុនសិន។ នេះគឺជាដំណាក់កាលដំបូងដ៏សំខាន់បំផុត ពោលគឺយើងត្រូវតែកំណត់ឪ្យបានចំពោះអ្វីទៅជាបញ្ហា មុនពេលយើងចាប់ផ្តើមលុបបំបាត់វាចោល។ ប៉ុន្តែកម្មវិធីលុបបំបាត់ការញៀនខ្លះអាចនាំមនុស្សឪ្យទៅជឿថា ធ្វើជាអ្នកញៀនឬក្លាយជាមនុស្សញៀននឹងអ្វីមួយគឺស្តែងពីសញ្ញាណពិតប្រាកដមិនប្រែប្រួលរបស់គេ ហើយឪ្យគេជឿទៀតថាគ្មាននរណាម្នាក់អាចមកគ្រប់គ្រង់មនុស្សញៀននេះបានទេ គេថែមទាំងជឿទៀតថាយើងមិនអាចបញ្ឈប់ទាំងស្រុងនូវកម្មកិរិយាញៀននេះបានទេ។ តែទោះបីយ៉ាងក៏ដោយ បើយោងទៅតាមទស្សនព្រះពុទ្ធសាសនាយើងអាចបញ្ឈប់រាល់ការញៀនទាំងស្រុងបាន រួមទាំងការញៀននឹងកម្មកិរិយាអកុសលបំផ្លាញខ្លួនឯងទៀតផង ដើម្បីកុំឪ្យវាកើតឡើងជាថ្មីទៀត។ នោះហើយគឺជាគោលបំណងរបស់យើងក្នុងនាមជាអ្នកបដិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនា។ 

នៅទីនេះហើយជាទីដែលការលះបង់ចាប់ផ្តើមកើតឡើងដើម្បីជម្នះលើទម្លាប់នៃកម្មកិរិយាប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗដោយគ្មានការពិចារណារបស់យើង។ ការលះបង់គឺជាការតាំងចិត្តដើម្បីឪ្យរួចចាកផុតពីកិច្ចអ្វីមួយ និងមានឆន្ទៈដើម្បីលះបង់វាចោល។ អារម្មណ៍ដែលភ្ជាប់ជាមួយនឹងការលះបង់ចំពោះការញៀននេះគឺជាអារម្មណ៍គួរឪ្យខ្ពើមរអើម និងធុញធ្រានបំផុតចំពោះការញៀន៖ យើងមានភាពធុញធ្រាននឹងកម្មកិរិយានៃការញៀននេះណាស់ មិនថាវាជាការញៀនដែលមានលក្ខណៈបំផ្លាញខ្លួនឯង ឬវាជាការញៀនដែលមានលក្ខណៈវិជ្ជមានឡើយ។ ឧបមាថា៖ យើងមានការធុញធ្រាននឹងការឆាប់ខឹងឆេវឆាវ និងស្រែកសំឡុតគេឯង ឬយើងមានការធុញធ្រាននឹងការងុបងុលក្នុងការលាងដៃមិនឈប់នេះណាស់។ បើដូច្នេះបើកាលណាយើងមានអារម្មណ៍ថាចង់ស្រែកដាក់នរណាម្នាក់ ឬមានអារម្មណ៍ថាចង់លាងជម្រះដៃ បើទោះបីជាយើងទើបនឹងលាងវាហើយថ្មីៗនេះក្តី ពេលនោះយើងត្រូវតែគិតដល់ការតាំងចិត្តលះបង់របស់យើងដើម្បីកម្ចាត់បង់ពពួកអារម្មណ៍ចង់ប្រព្រឹត្តនោះចោលឪ្យអស់។ ជាជំហានដំបូង យើងគិតដល់ការប្តេជ្ញាចិត្តរបស់យើង យ៉ាងហោចណាស់កុំធ្វើតាមអារម្មណ៍នោះឪ្យសោះ និងធ្វើការគ្រប់គ្រងលើខ្លួនឯង កុំប្រព្រឹត្តធ្វើវា។ ប៉ុន្តែវាគឺជាការពិតដែលថា ការគ្រប់គ្រង់ខ្លួនឯងនៅត្រង់នេះគឺជាជំហានដំបូង យើងត្រូវតែមុជឪ្យជ្រៅទៅឪ្យឆ្ងាយជាងនេះទៅទៀតដើម្បីកម្ចាត់បង់នូវមូលហេតុចម្បងនៃកម្មកិរិយានៃការប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗគ្មានការពិចារណារបស់យើងនេះ។ 

ស្របពេលដែលយើងកំពុងតែព្យាយាមបដិបត្តិការបង្រៀនអំពីកម្មនៅក្នុងជីវិតរបស់យើង យើងត្រូវតែប្រយ័ត្នចំពោះការយល់ខុសមួយថាៈ យើងសមនឹងទទួលនូវអ្វីក៏ដោយដែលកើតឡើងចំពោះរូបយើង ដោយសារវាគឺជាភាពទុំនៃកម្មរបស់យើងជាដើម។ ដោយផ្អែកលើការគិតបែបបរាជ័យនេះ ធ្វើឪ្យយើងគិតថាយើងធ្លាប់ជាមនុស្សមិនល្អ(ប្រុសឬស្រី)កាលពីអតីតកាល ហើយឥឡូវនេះយើងសមនឹងទទួលនូវអ្វីដែលកំពុងតែកើតឡើងចំពោះរូបយើង ដែលនេះគឺជាទណ្ឌកម្មរបស់យើង។ យើងបានឃើញការបង្រៀនពីព្រះមហាថេរៈ សន្តិទេវៈ (Shantideva) ដែលព្រះអង្គបានលើកឡើងថា ប្រសិនបើយើងមិនបានតម្លើងផ្ទាំងស៊ីបសំរាប់បាញ់ទេ ក៏គ្មាននរណាគេបាញ់ព្រួញតម្រង់ទៅរកផ្ទាំងស៊ីបនោះដែរ។ ប្រសិនបើយើងមិនបានប្រព្រឹត្តអកុសលកាលពីអតីតកាលទេ នោះយើងនឹងមិនជួបមនុស្សដែលខឹងឆេវឆាវ និងប្រព្រឹត្តអាក្រក់ចំពោះយើងនៅក្នុងខណៈពេលនេះដែរ។ ខ្លឹមសារបង្រៀនរបស់ព្រះមហាថេរៈ សន្តិទេវៈ នៅត្រង់នេះគឺមិនត្រូវបន្ទោសអ្នកដ៏ទៃទេ តែត្រូវក្រឡេកមើលលើខ្លួនឯងវិញ។ ទោះបីបែបនេះក្តី វាមិនមានន័យថាយើងត្រូវតែប្រកាន់យកអារម្មណ៍ជ្រុលនិយមពេក ថាយើងគឺជាមនុស្សអាក្រក់ ហើយយើងសមនឹងទទួលនូវក្តីទុក្ខដែលកើតឡើងចំពោះយើង យើងត្រូវតែបិទមាត់មិននិយាយអ្វីទាំងអស់ ហើយទទួលយកនូវទណ្ឌកម្មរបស់យើងនោះក៏ទេដែរ។ ខ្ញុំគិតថានេះមិនមែនជាវិធីសាស្រ្តប្រកបដោយសុខមាលភាពចំពោះការគិតស្តីអំពីការបង្រៀនអំពីកម្មទេ ហើយក៏មិនមែនជាវិធីដែលត្រូវយកទៅបដិបត្តិផងដែរ។ 

ផ្ទុយពីវិធីសាស្រ្តនិងការគិតបែបបំផ្លាញខ្លួនឯងនេះ យើងត្រូវតែធ្វើការពិនិត្យសង្កេតនូវទិដ្ឋភាពផ្សេងៗទៀតនៃការបង្រៀនអំពីកម្ម ដើម្បីមើលឪ្យឃើញនូវអត្ថប្រយោជន៍នៃការបង្រៀនទាំងអស់នោះនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង។ កាលណាយើងជួបពិសោធចំពោះអ្វីដែលកើតឡើងចំពោះរូបយើងនៅខណៈពេលឥឡូវនេះ យើងអាចសន្និដ្ឋានចំពោះព្រឹត្តិការណ៍នោះពីការបង្រៀននៃកម្មដែលថា មូលហេតុរបស់វាគឺកើតចេញមកពីកម្មកិរិយាពីគ្រាមុនរបស់យើង។ ឧបមាថាៈ ប្រសិនបើយើងឧស្សាហ៍មានទំនាក់ទំនងដែលមិនឋិតឋេរបានយូរ ពោលគឺយើងមិនស្ថិតនៅជាមួយមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់យើងបានយូរអង្វែង ឬគេតែងតែសុំបែកបាក់ពីយើង នោះប្រហែលមកពីលទ្ធផលនៃការដែលយើងឧស្សាហ៍និយាយអាក្រក់ និងនិយាយរឿងបំបែកបំបាក់អំពីអ្នកដ៏ទៃដល់គេ។ ពោលគឺយើងដើរនិយាយរឿងអាក្រក់ពីបុគ្គលណាម្នាក់ ប្រាប់ដល់មិត្តរបស់គេ ដែលធ្វើឪ្យគេបែកបាក់គ្នាជាដើម។ កាលណាយើងជួបដោយផ្ទាល់ចំពោះការបែកបាក់ពីមិត្តរបស់យើង ប្រការនេះគឺស្តែងពីភាពទុំនៃកម្មដែលកើតឡើងពីទង្វើរបស់យើងនោះឯង ពោលគឺយើងស្ថិតនៅក្នុងស្ថានការណ៍ដែលគេធ្វើទង្វើស្រដៀងនឹងទង្វើរបស់យើងមកលើយើងវិញ។ 

អ្វីដែលក្លាយជាទុំពីការដើរនិយាយបំបែកបំបាក់នោះគឺការកើតមានអារម្មណ៍ជំរុញឪ្យយើងប្រព្រឹត្តនូវកម្មកិរិយានោះជាថ្មីម្តងទៀត។ ដោយគិតដល់ចំណុចនេះ ធុរះបន្ទាប់គឺដើម្បីធ្វើឪ្យការយល់ដឹងរបស់យើងចំពោះកម្មប្រកបដោយអត្ថប្រយោជន៍នោះ យើងចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការពិនិត្យសង្កេតចំពោះខ្លួនយើងផ្ទាល់ដោយស្មោះត្រង់អស់ពីចិត្ត។ ដោយសួរខ្លួនឯងថាៈ តើយើងមានបំណងនិយាយរិះគន់ ឬនិយាយពាក្យសំដីអាក្រក់ៗពីអ្នកដ៏ទៃ ឪ្យមនុស្សដែលចូលចិត្តគេ ដែលធ្វើការជាមួយគេ ឬដែលជាមិត្តរបស់គេស្តាប់ទេ? ត្រង់ប្រការនេះប្រហែលជាអ្នកគិតថាយើងគិតប្រយ័ត្នប្រយែងជ្រុលពេកមើលទៅ។ តែតាមពិតទៅ យើងកម្រនិយាយល្អពីអ្នកដ៏ទៃណាស់ មានតែនិយាយអាក្រក់ប៉ុណ្ណោះភាគច្រើន។ វាគឺជារឿងធម្មតាទៅហើយ មែនអត់? យើងមានភាពអន្ទះសារទប់ខ្លួនមិនជាប់ទេក្នុងការចង្អុលបង្ហាញអំពីបញ្ហារបស់អ្នកដ៏ទៃឪ្យអ្នកផងគេស្តាប់ និងធ្វើការរអ៊ូរទាំចំពោះបញ្ហានោះ។ ប៉ុន្តែសំនួរសួរថាៈ តើយើងឧស្សាហ៍សំលឹងមើលពីគុណសម្បត្តិរបស់គេប៉ណ្ណា និងធ្វើការកោតសរសើគុណសម្បត្តិនោះដល់អ្នកផងទាំងពួងកំរិតណា? ចំពោះពួកយើងភាគច្រើននៅទីនេះ ច្បាស់ជាកម្រនឹងធ្វើបែបនេះណាស់។ 

នេះគឺជាចំណុចខ្លឹមសារល្អៗជាច្រើនក្នុងចំណោមខ្លឹមសារជាច្រើនដ៏ទៃទៀត ដែលយើងអាចសិក្សារៀនសូត្រពីការបង្រៀនអំពីកម្ម និងអាចយកមកអនុវត្តនៅក្នុងជីវិតរបស់យើងផ្ទាល់។ យើងអាចស្វែងយល់អំពីសណ្ឋាននៃប្រភេទកម្មកិរិយាដែលចេះតែឆ្លើយតបទៅនឹងកិច្ចអ្វីដែលយើងជួបប្រទះ និងកើតឡើងចំពោះយើង។ ជាជាងគិតបែបបរាជ័យថា «ខ្ញុំសមនឹងទទួលបញ្ហានេះដោយសារខ្ញុំគឺជាមនុស្សអាក្រក់ ដើរនិយាយដើមគេកាលពីជាតិមុន» យើងគួរតែផ្តោតការបដិបត្តិមកលើកម្មកិរិយារបស់យើងនៅក្នុងខណៈពេលនេះវិញ។ កាលណាយើងមានអារម្មណ៍ថាចង់និយាយពាក្យសំដីអាក្រក់ណាមួយពីគេ តែជំនួសមកវិញ យើងអាចគិតរកចំណុចល្អរបស់គេ និងធ្វើការកោតសរសើរគេវិញ។ 

មានឧទាហរណ៍ជាគំរូជាច្រើនស្តីអំពីប្រភេទផ្សេងៗគ្នានៃរោគសញ្ញាកម្ម (karmic syndromes) ដែលយើងអាចសម្គាល់បាន។ ឧបមាដូចជាការគិតបែបនេះថាៈ យើងក្រ (ប្រហែលជាក្រ)។ បើតាមការសង្កេតចំពោះការគិតនេះ(យើងក្រនេះ) យើងអាចមើលឃើញថា យើងឧស្សាហ៍គេងយកប្រយោជន៍ពីអ្នកដ៏ទៃ ប្រើប្រាស់របស់របរគេ គេងប្រវ័ញ្ចពីគេ មិនដែលចេញលុយឪ្យនរណាម្នាក់ទេ តែងតែរំពឹងឪ្យគេចេញលុយជំនួយជានិច្ច បែបនេះជាដើម។ (ត្រង់នេះគេចង់និយាយថា ជួនពេលខ្លះយើងមិនមែនជាអ្នកក្រទេ តែការគិតបែបនេះធ្វើឪ្យយើងក្រទៅវិញ ដោយតែងមានអារម្មណ៍មិនគ្រប់គ្រាន់ជានិច្ច)។ ខ្ញុំកំពុងនិយាយសំដៅជាពិសេសដល់ការយករបស់គេប្រើប្រាស់ដោយមិនបានសុំការអនុញ្ញាតជាមុន ពោលអាចជារឿងសាមញ្ញដូចជាការយកចំណីអាហារពីទូរទឹកកករបស់គេដោយមិនបានសុំការអនុញ្ញាត អារឿងតូចតាចបែបនេះឯង។ យើងអាចសង្កេតឃើញនូវសម្ព័ន្ធភាពរវាងអារម្មណ៍ដែលយើងសោយពីប្រការអ្វីដែលកើតឡើងចំពោះយើង ហើយជាមួយនឹងអាម្មណ៍និងទំនោរបំរុងនឹងប្រព្រឹត្តក៏មានភាពស្រដៀងបែបនេះដែរ។ ព្រះធម្មាចារ្យជាតិឥណ្ឌាព្រះនាម ធម្មារក្សីតា (Dharmarakshita) បានធ្វើការចង្អុលបង្ហាញចំពោះសម្ព័ន្ធភាពជាច្រើននៅក្នុងគម្ពីរស្តីពីការហ្វឹកហាត់ចិត្តដែលមានចំណងជើងថា កងចក្រនៃអាវុធមុតស្រួច។ 

លើសពីនេះទៅទៀតយើងចាំបាច់ត្រូវតែទទួលស្គាល់ថា លទ្ធផលមិនកើតមកពីមួលហេតុតែមួយទេ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានសំដែងថា ទឹកមួយដំណក់ដំបូង និងមួយដំណក់ចុងក្រោយមិនអាចបំពេញពាងទាំងមូលបានទេ ពោលគឺពាងពេញបរិបូរទៅបានដោយទឹកគ្រប់ដំណក់ទាំងអស់មិនដាច់។ ក្តីទុក្ខអ្វីក៏ដោយក្តី ដែលយើងជួបប្រទះនេះគឺមិនមែនជាផលបណ្តាលមកពីរឿងអាក្រក់តែមួយមុខដែលយើងបានប្រព្រឹត្តកាលពីអតីតកាល ឬក៏មិនមែនជាបណ្តុំរឿងអាក្រក់តែមួយដុំដែលយើងបានសាងកាលពីមុននោះក៏ទេដែរ តែផ្ទុយទៅវិញ វាបណ្តាលមកពីហេតុ និងលក្ខខណ្ឌជាច្រើនរាប់មិនអស់រួមគ្នា ដែលជាបច្ច័យញាំងឪ្យយើងជួបនូវរឿងអ្វីមួយ។ 

តោះសូមលើកយកឧទាហរណ៍មកនិយាយ ឧបមាថាៈ យើងត្រូវបានឡានបុក។ នៅត្រង់នេះមិនមែនមានន័យថាយើងបានបើកឡានបុកគេធ្វើឪ្យគេរបួសកាលពីជាតិមុន ឬពីគ្រាមុនទេ ហើយឥឡូវនេះគេបុកយើងវិញ គឺមិនមែនបែបនេះទេ ប៉ុន្តែឧបទ្ទវហេតុដែលកើតឡើងនោះក៏រាប់បញ្ចូលទាំងសក្តានុពលនៃកម្មនៃបុគ្គលដែលបានបើកឡានបុកយើងនោះផងដែរ។ មូលហេតុបន្ទាប់មកទៀត អាចជាកត្តាអាកាសធាតុ កត្តាចរាចរណ៍ និងកត្តាហេតុផលដែលជំរុញរូបយើងឪ្យធ្វើដំណើរចេញទៅខាងក្រៅនៅក្នុងខណៈពេលនោះ និងកត្តារួមចំណែកផ្សេងទៀតមានដូចអ្នកកសាងផ្លូវនោះជាដើម កសាងផ្លូវបានល្អសុវត្ថិភាពឬអត់។ សរុបទៅគឺមានមូលហេតុ និងលក្ខខណ្ឌជាច្រើនរួមគ្នាដែលបណ្តាលឪ្យឧបទ្ទវហេតុចរាចរណ៍នោះកើតឡើងចំពោះយើង។ 

កាលណាយើងពង្រីកទស្សនៈនៃការគិតរបស់យើងចំពោះកម្មផល និងយល់ចំពោះវានៅក្នុងន័យថាមានហេតុ និងលក្ខខ័ណ្ឌជាច្រើនរួមផ្សំគ្នាដើម្បីញាំងឪ្យផលនោះកើតឡើងបាន ពេលនោះយើងចាប់ផ្តើមវាយបំបែកនូវការគិតប្រកាន់ដ៏រឹងមាំចំពោះតួអត្តភាព(តួខ្លួន) «អត្តភាព» ដែលជាអ្នកត្រូវទទួលទោសកំហុស ជាអ្នកសមនឹងទទួលនូវឧបទ្ទវហេតុនេះដែលកើតឡើងចំពោះយើង ហើយអត្តភាពនេះទៀតសោតជាអ្នកគិតថា វាគឺជាកំហុសរបស់យើងទាំងស្រុងជាដើម។ ពិតណាស់យើងគឺជាបុគ្គលដែលមានទំនួលខុសត្រូវ ក៏ប៉ុន្តែវាមានភាពខុសគ្នាធំណាស់រវាង ការទទួលខុសត្រូវចំពោះកម្មកិរិយារបស់យើង និងការទទួលខុសត្រូវក្នុងការសម្គាល់នូវការប្រកាន់ដ៏រឹងមាំចំពោះតួអត្តភាព(តួខ្លួន) ដែលជាអ្នកមានទោសកំហុស ជាអ្នកទទួលទោសគ្រប់យ៉ាងចំពោះអ្វីដែលកើតឡើងចំពោះពួកគេ។ 

ស្របជាមួយនឹងការពង្រីកទស្សនៈនៃការគិតរបស់យើងអំពីកម្មផល យើងចាំបាច់ត្រូវតែវាយបំបែកនូវការគិតដែលគេហៅថា «មជ្ឈដ្ឋានទាំងបី» ដែលពាក់ព័ន្ធ។ មានវិធីសាស្រ្តច្រើនបែបណាស់ដើម្បីផ្គុំមជ្ឈដ្ឋានទាំងបីនេះឪ្យកើតឡើង ប៉ុន្តែនៅក្នុងបិរបទនៃកម្មនៅត្រង់នេះយើងអាចនិយាយជាពិសេសថាជា «អត្តភាព» (តួខ្លួន) ជាមជ្ឈដ្ឋានទីមួយដែលជាអ្នកសោយនូវភាពទុំជោរនៃកម្ម ទីពីរគឺភាពទុំជោរនៃកម្មដែលយើងកំពុងតែសោយនៅក្នុងខណៈពេលនេះ ហើយទីបីគឺកិច្ចអ្វីដែលយើងបានធ្វើកាលពីអតីតកាលគឺជាហេតុនៃកម្មដែលបណ្តាលឪ្យវាក្លាយជាទុំ។ កាលណាយើងមិនយល់ច្បាស់ថាមជ្ឈដ្ឋានទាំងបីនេះកើតឡើងអាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមកទេ និងមិនកើតឡើងដោយឯកឯង ឯករាជ្យពីអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងទេនោះ ពេលនោះយើងមានការគិតសន្មត់មិនពិត និងចាប់ផ្តើមប្រកាន់ដ៏រឹងមាំចំពោះតួ «អត្តភាព» ថាជាមនុស្សអាក្រក់កាលពីអតីតជាតិ ដូច្នេះយើងសមនឹងទទួលនូវអ្វីដែលកំពុងតែកើតឡើងចំពោះយើង។ តាមន័យណាមួយនោះយើងក្លាយទៅជាជនរងគ្រោះដោយសារតែការគិតបែបនេះ ឬយើងក្លាយខ្លួនជាឧក្រិដ្ឋជនដែលត្រូវគេផ្តន្ទាទោស ហើយយើងប្រកាន់យ៉ាងមាំមិនលែងចំពោះភាពសម្គាល់តួខ្លួនដ៏រឹងមាំនេះ ប្រការនេះគឺជាសភាពមិនសុខនៃចិត្ត មែនអត់? យើងតែងធ្វើរឿងតូចឪ្យទៅជារឿងធំចំពោះរឿងអ្វីដែលយើងជួបប្រទះ ធ្វើដូចជារឿងហ្នឹងវាអាក្រក់ពេកណាស់អីចឹង ហើយប្រកាន់មាំចំពោះអ្វីដែលយើងបានធ្វើកាលពីអតីតកាល ធ្វើដូចជារឿងហ្នឹងជារឿងដែលអាក្រក់ណាស់អីចឹងដែរ។ សរុបទៅអ្វីៗពោរពេញដោយអារម្មណ៍ថាខ្លួនខុស និងមានអារម្មណ៍សោយស្តាយចំពោះខ្លួនឯង។ ការគិតបែបនេះគឺគ្រាន់តែធ្វើឪ្យជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើងកាន់តែអាក្រក់ទៅអាក្រក់ទៅតែប៉ុណ្ណោះ។ 

បើដូច្នេះវាគឺពិតជាមានសារៈសំខាន់ក្នុងការបញ្ចូលនូវការយល់ដឹងខ្លះអំពីមោឃភាពនៅទីនេះ។ បើគ្មានការយល់ដឹងអំពីមោឃភាពនេះទេ ការយល់ដឹងចំពោះសង្ខារធម៌ទាំងឡាយ(សំដៅលើអត្តភាព)នឹងក្លាយជាការប្រកាន់មាំមិនខាន ហើយវាពិតជាមានភាពងាយស្រួលខ្លាំងណាស់ដើម្បីឪ្យយើងគិតបែបជ្រុលនិយម ដែលការគិតនេះមានតែបង្កបញ្ហា និងក្តីទុក្ខដល់យើងដូចដែលយើងបានពិព័ណ៌នាមកហើយ។ ប៉ុន្តែសូម្បីតែយើងមិនមានការយល់ដឹងចំពោះមោឃភាពនេះក្តី តែយើងត្រូវតែចងចាំនៅក្នុងចិត្តថា អំពើអ្វីក៏ដោយដែលយើងនឹងប្រព្រឹត្ត ពាក្យសំដីអ្វីក៏ដោយដែលយើងនិយាយ និងគំនិតអ្វីក៏ដោយដែលយើងគិត ប្រការទាំងអស់នេះនឹងផ្តល់ផលនៃកម្មជាក់ជាមិនខាន។ ដោយធ្វើការពិចារណាដល់ចំណុចនេះយើងត្រូវតែធ្វើការវៀរចាកកុំប្រព្រឹត្តអំពើអកុសល តែផ្ទុយទៅវិញត្រូវព្យាយាមធ្វើអំពើកុសល។ 

ចេតសិកបណ្តាលហេតុដើម្បីយកមកប្រើប្រាស់ដើម្បីធ្វើការវៀរចាកចេញពីប្រភេទនៃកម្មកិរិយាអកុសលទាំងឡាយទាំងពួង ដែលបានបង្រៀននៅក្នុងគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនានោះគឺត្រូវគិតដល់គុណវិបត្តិនៃអំពើអកុសលនោះមុននឹងប្រព្រឹត្ត។ ពីព្រោះថាយើងមិនចង់សោយនូវក្តីទុក្ខដែលជាផលកើតចេញពីកម្មកិរិយាអកុសលនេះទេ កាលណាអារម្មណ៍ចង់ប្រព្រឹត្ត និងចង់និយាយពាក្យសំដីអកុសលអ្វីមួយផុសឡើងមក យើងត្រូវតែវៀរចាកកុំប្រព្រឹត្តទៅតាមអារម្មណ៍នោះឪ្យសោះ។ ប៉ុន្តែយើងមិនបានគិតដល់ចំណុចនេះទេ ស្ទើរតែគ្រប់ពេលទាំងអស់នៃការប្រព្រឹត្តរបស់យើង។ យើងវៀរចាកមិនប្រព្រឹត្តដោយសារតែវាគឺជារឿងត្រឹមត្រូវមិនធ្វើអំពើអកុសល។ ពិតណាស់ប្រការនេះពិតជាគួរឪ្យចាប់អារម្មណ៍ ដោយសារតែមានប្រភេទនៃកម្មកិរិយាអវិជ្ជមានមួយចំនួនខ្លះដែលទំនងដូចជាមិនត្រឹមត្រូវ ពោលគឺដូចជាការបោកប្រាស់គេ ការបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិគេជាដើម។ល។ អូខេរឿងទាំងនេះប្រហែលជាមិនអីទេ បើសិននោះជាករណីដែលអ្នកបានធ្វើ ប្រហែលជាអ្នកមិនបានគិតពិចារណាឪ្យបានគ្រប់ជ្រុងគ្រប់ជ្រោយអំពីគុណវិបត្តិពីការប្រព្រឹត្តនេះទេ ប៉ុន្តែសូមយើងកុំប្រព្រឹត្តធ្វើទៅតាមកម្មកិរិយាអវិជ្ជមានទាំងនេះអី។ 

ទោះបីជាបែបនេះក្តី ចុះបើសម្លាប់សត្វមូសវិញយ៉ាងម៉េចដែរ? ខ្ញុំមិនដឹងអំពីចម្លើយរបស់អ្នកទេ ប៉ុន្តែខ្ញុំពិតជាធ្លាប់ជួបខ្លួនឯងផ្ទាល់ហើយមានអារម្មណ៍ថាសមនឹងទះសម្លាប់សត្វមូសនោះណាស់ ឬក៏រត់ដេញវាយវាដូចខ្ញុំជិះឡាននៅក្នុងសាហ្វារីមើលសត្វផ្សេងៗនៅអាហ្រ្វិកដូច្នោះដែរ ពោលគឺតាមប្រមាញ់ និងតាមសម្លាប់អាសត្វមូសចង្រៃនៅក្នុងបន្ទប់របស់ខ្ញុំ ដែលវាធ្វើឪ្យខ្ញុំដេកមិនលក់នៅពេលយប់។ ប្រការនោះមានអារម្មណ៍ថាត្រឹមត្រូវ បើទោះបីជាស្តាប់ទៅហាក់បីដូចជាជ្រុលបន្តិចដែលយើងស្រមៃថាយើងជិះឡាននៅក្នុងសាហ្វារីដេញសម្លាប់សត្វមូសនេះ តែទោះបីយ៉ាងណាក្តីយើងនៅតែស្ថិននៅក្នុងសាហា្វរី(safari) មែនអត់? ការគិតស្រមៃដល់ឧទាហរណ៍ដែលមិនសមហេតុផល ពិតណាស់អាចមានអត្ថប្រយោជន៍នៅក្នុងករណីនេះ។ 

សំរាប់កម្មកិរិយាអកុសលប្រភេទនេះ វាគឺពិតជាមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់ដែលយើងត្រូវគិតអំពីគុណវិបត្តិដែលអាចកើតមានឡើងពីការសម្លាប់សត្វមូសនោះ និងគិតដល់គុណវិបត្តិដែលយើងគ្មានភាពអធ្យាស្រ័យនៅខណៈពេលនោះ។ និយាយបែបនេះ មិនមែនមានន័យថាយើងត្រូវតែឪ្យសត្វមូសនោះបឺតឈាមរបស់យើងទេ តែយើងត្រូវរិះរកវិធីសាស្រ្តសន្តិភាព(ដោយសន្តិវិធី)ដើម្បីយកមកដោះស្រាយជាមួយសត្វមូសនោះ។ យើងអាចយកកែវមកគ្របពីលើវា និងយកក្រដាសសូកពីខាងក្រោមកែវនោះ និងលើកយកវាចេញទៅខាងក្រៅបន្ទប់របស់យើងដើម្បីលែងវាឪ្យមានសេរីភាពវិញ។ នេះគឺជាវិធីសាស្រ្តប្រាកដជាក់ស្តែងដើម្បីទប់ទល់ជាមួយនឹងសត្វមូស ប៉ុន្តែយើងត្រូវតែប្រយ័ត្នថាយើងមិនមែននៅតែឋិតនៅក្នុងសាហ្វារីទៀតទេ។ យើងអាចស្ថិតនៅក្នុងសាហ្វារីដោយការស្រមើស្រមៃស្របពេលដែលយើងកំពុងតែប្រើប្រាស់កែវនិងក្រដាសមកគ្របពីលើសត្វមូសនោះ។ 

ពិតណាស់ស្ថានភាពនៃការសម្លាប់សត្វមូសឬអត់នេះគឺពិតជាមានតម្លៃដើម្បីយកមកធ្វើការវិភាគ។ សំនួរសួរថាៈ តើយើងដេញសត្វមូសនោះចេញពីបន្ទប់របស់យើងដោយសារយើងមិនចង់បានការឈឺរមាស់ដែលកើតឡើងពីមូសខាំ ឬតើយើងកំពុងតែគិតអំពីសត្វមូសតែម៉្យាង? ជាក់ស្តែងណាស់នៅទីនេះគឺយើងកំពុងតែផ្តាច់ចំណីសត្វមូសនោះហើយ។ យើងចាំបាច់ត្រូវធ្វើការគិតពិចារណាថា ប្រសិនបើយើងនាំគ្នាបន្តសម្លាប់សត្វមូសឬសត្វរុយ ឬក៏សត្វអ្វីមួយក៏ដោយ នោះសំនួរសួរថាៈ តើយើងកំពុងតែបង្កើតនូវទម្លាប់អ្វីនៅទីនេះ? ពោលគឺទម្លាប់ដែលយើងកំពុងតែបង្កើតវាឡើងគឺជាទម្លាប់នៃការឆ្លើយតបដោយការសម្លាប់ ប្រសិនបើមានប្រការអ្វីដែលធ្វើឪ្យយើងទើសចិត្តតែបន្តិចនោះ។ ទំនោរនៅទីនេះគឺថាយើងប្រើប្រាស់មធ្យោបាយហិង្សាដើម្បីកម្ចាត់បង់នូវការទើសចិត្តបន្តិចបន្តួចជាជាងរិះរកមធ្យោបាយសន្តិភាព។ បើដូច្នេះពេលណាអ្នកតាមប្រមាញ់សត្វមូសដោយប្រើប្រាស់កែវ និងក្រដាសដើម្បីចាប់វា យ៉ាងហោចណាស់ចូរអ្នកកុំធ្វើវាដោយសេចក្តីស្អប់ចំពោះសត្វមូសនោះឪ្យសោះ។ យើងគ្រប់រូបពុំគួរគិតថាជីវិតសត្វមូសគឺមិនមែនជាជីវិតទេ ហើយពុំគួរគិតថាយើងត្រូវតែកម្ចាត់បង់វាចោលដោយសារវាចូលមកកាន់ទីកន្លែងរបស់យើងឡើយ។ 

ធុរៈបន្ទាប់ពិតណាស់មានការបដិបត្តិជាន់ខ្ពស់ជាច្រើនដែលយើងអាចយកមកធ្វើការបដិបត្តិចំពោះកិច្ចនេះបាន ពោលគឺជាការបដិបត្តិដែលមើលឃើញថាសត្វមូសទាំងអស់នេះ គេធ្លាប់ជាម្តាយដ៏មានគុណរបស់យើងកាលពីអតីតជាតិ។ល។ ប៉ុន្តែចំណុចនេះគឺពិតជាពិបាកទទួលយកណាស់សំរាប់ពួកយើងភាគច្រើននៅទីនេះ។ ខ្លឹមសារសំខាន់នៅទីនេះគឺថា រឿងមួយចំនួនខ្លះគឺពិតជាត្រឹមត្រូវដែលមិនត្រូវប្រព្រឹត្តអំពើអកុសលឡើយ ប៉ុន្តែរឿងមួយចំនួនខ្លះទៀតយើងពិតជាត្រូវចោទសួរដល់ចេតនារបស់យើង។ 

ចំណុចមួយទៀតដែលខ្ញុំចង់លើកឡើងទាក់ទងនឹងពពួកចេតសិកជាក់លាក់ដែលជាអ្នកបង្កាត់ភ្លើងទំនោរ និងសក្តានុពលនៃកម្មឪ្យឆេះឡើង និងបង្កឪ្យវាក្លាយជាទុំ ទាំងអស់នេះគឺត្រូវបានគេពិភាក្សានៅក្នុងការបង្រៀនស្តីអំពីសម្ព័ន្ធដប់ពីរតំណនៃបដិច្ចសមុប្បាទស្តីអំពីចេតសិកដែលជាអ្នកបង្កាត់ភ្លើងសក្តានុពលនៃកម្មឪ្យឆេះឡើងនៅខណៈពេលមរណៈ។ ពពួកចេតសិកទាំងអស់នេះហើយដែលជាអ្នក «បោះ» បវត្តកចិត្ត(mental continuum)របស់យើងចូលនៅក្នុងការចាប់កំណើតជាថ្មីឡើងវិញនៅក្នុងពេលអនាគត។ 

ចេតសិកទីមួយក្នុងចំណោមចេតសិកទាំងអស់នេះគឺសម្ព័ន្ធនៃតណ្ហា(craving)។ តណ្ហា(ការចង់បានខ្លាំង-craving)គឺជាពាក្យបកប្រែនៅក្នុងភាសាទីបេនៅក្នុងសម្ព័ន្ធនេះ ប៉ុន្តែពាក្យដើមនៅក្នុងភាសាសំស្រ្កឹតមានអត្ថន័យពិតប្រាកដថា «ស្រេកឃ្លាន» (thirsty)។ ចេតសិកមួយទៀតដែលគេឧស្សាហ៍ប្រែថា «ជាប់ជំពាក់ស្អិត» (grasping) តែនោះមិនមែនជាការបកប្រែចំពាក្យទាំងស្រុងទេ ដោយសារតែមានពាក្យផ្សេងទៀតដែលគេឧស្សាហ៍ប្រែថាជា «ការជាប់ជំពាក់ស្អិត» នេះដែរដូចនៅក្នុងន័យថា «ប្រកាន់ជាប់ស្អិតចំពោះអត្ថិភាពពិត» ហើយវាមិនដូចគ្នានឹងពាក្យទាំងនេះទេ ពោលគឺពាក្យនៅទីនេះមានន័យត្រង់ៗថា «ទទួលបានអ្វីមួយ»(obtain something) ឬក៏ «បានអ្វីមួយ»(get something)។ ពាក្យដែលខ្ញុំចូលចិត្តគឺការប្រើប្រាស់ពាក្យថា «អ្នកទទួល» ពោលគឺសំដៅដល់អ្នកទទួលអារម្មណ៍ ឬឥរិយាបថជាអ្នកទទួលដែលនឹងផ្តល់ដល់យើងនូវការចាប់កំណើតឡើងវិញនៅក្នុងពេលអនាគត ប្រសិនបើយើងចម្រើននូវចេតសិកនោះ។ បើទោះបីជានៅក្នុងបរិបទនៃសម្ព័ន្ធដប់ពីរតំណទាំងនេះត្រូវបានគេពន្យល់បកស្រាយថា ជាចេតសិកអ្វីដែលជាអ្នកបង្កាត់ភ្លើងនិងជាអ្នកបោះយើងឪ្យចូលនៅក្នុងការចាប់កំណើងឡើងវិញនៅក្នុងពេលអនាគតក្តី តែក៏នៅមានជម្រើសនៃការពន្យល់ដែលថា ចេតសិកទាំងអស់នោះក៏ជាអ្នកបង្កាត់ភ្លើងទំនោរ និងសក្តានុពលនៃកម្មឪ្យឆេះឡើងនៅគ្រប់ខណៈពេលនីមួយៗទាំងអស់ផងដែរ។ 

ចំណុចនេះគឺពិតជាមានភាពពាក់ព័ន្ធគ្នាជាមួយនឹងប្រធានបទរបស់យើងស្តីអំពីថាតើកម្មមានភាពពាក់ព័ន្ធដ៏សំខាន់ដល់ជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើងយ៉ាងណា? ជាបឋមសំនួរសួរថាៈ តើអ្វីទៅជាតណ្ហា(ការចង់បានខ្លាំង)? តើការស្រកឃ្លាននេះគឹជាអ្វី? តើពួកវាទាំងអស់នេះគឺជាចេតសិកដែលផ្តោតបំណងឆ្ពោះទៅរកកំរិតនៃក្តីសុខមួយចំនួនខ្លះ ឬឆ្ពោះទៅរកក្តីទុក្ខដែលយើងកំពុងតែសោយ ហើយវាបានធ្វើឪ្យមានព្យុះភ្លៀងយ៉ាងសម្បើម និងបំផ្លើសឪ្យកាន់តែធំឡើងមិនថាក្តីសុខឬក្តីទុក្ខទេ។ បើសិនផ្តោតលើក្តីសុខ យើងស្រេកឃ្លានចំពោះក្តីសុខនេះណាស់មិនចង់ឪ្យវាផុតរលត់ទៅទេ ហើយបើសិនជាក្តីទុក្ខវិញយើងស្រេកឃ្លានចង់ឪ្យវាផុតរលត់ទៅវិញ មិនចង់ឪ្យវាកើតឡើងទៀតទេ។ សំរាប់ចេតសិកដែលមានលក្ខណៈជាឧបេក្ខា(អព្យាក្រឹត)នេះគឺសំដៅសល់អ្វីដែលយើងសម្រេចបានកាលណាយើងសម្រេចឈានក្នុងការបដិបត្តិសមាធិ។ នៅក្នុងឈានទាំងនោះយើងស្រេកឃ្លាននូវចេតសិកជាឧបេក្ខាមិនឪ្យវាថមថយឡើយ។ ភាពពិតជាក់ស្តែងនោះគឺអាចមានកំរិតផ្សេងៗគ្នានៃការស្រេកឃ្លាន និងការជាប់ជំពាក់ស្អិតដែលយើងមាននេះ។ 

ចេតសិកដែលជាអ្នកទទួលគឺសំដៅដល់ពពួកកម្មកិលេសផ្សេងៗ។ ពពួកកិលេសមួយឬច្រើនជាងនេះ បើផ្សំគ្នាជាមួយនិងចេតសិកស្រេកឃ្លាននេះ ពួកវារួមគ្នាបង្កាត់ភ្លើងទំនោរ និងសក្តានុពលនៃកម្មឪ្យឆេះឡើង(ឪ្យកើតឡើង)។ មួយដែលសំខាន់ជាងគេបំផុតនៃពពួកកិលេសទាំងអស់នោះគឺការប្រកាន់មាំចំពោះអត្ថិភាពថាមានតួខ្លួន «អត្តភាព» ដែលមានមុខមាត់ដូចគ្នាទៅនឹងអ្វីដែលយើងជួបប្រទះតាមរយៈបញ្ចក្ខន្ធ ពោលមានដូចជា រូបក្ខន្ធ វេទនាខន្ធ សញ្ញាខន្ធ សង្ខារក្ខន្ធ និងវិញាណក្ខន្ធ ឬប្រកាន់មាំថាជារបស់ផងខ្លួនមិនលែង។

នៅក្នុងន័យសង្ខេបការស្រេកឃ្លានផ្តោតលើអារម្មណ៍មួយចំនួនខ្លះនៃកំរិតក្តីសុខឬក្តីទុក្ខ ហើយកម្មកិរិយាជាអ្នកទទួលដែលផ្តោតសំខាន់លើតួ «អត្តភាព» ដែលជាអ្នកសោយនូវអារម្មណ៍នោះ។ បើសូម្បីយើងមិនយល់ដឹងអំពីមោឃភាពនៃអារម្មណ៍ទាំងអស់នោះ និងមិនយល់ដឹងអំពីមោឃភាពនៃតួ «អត្តភាព»នេះយ៉ាងណាក្តី ក៏យើងនៅតែអាចយកការវិភាគចំពោះអ្វីដែលជាអ្នកបង្កឪ្យទំនោរនិងសក្តានុពលនៃកម្មឪ្យកើតឡើងនេះមកអនុវត្តនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើងបាន។ យើងសោយនូវអារម្មណ៍ទោមនស្ស និងសោមនស្សស្ទើរគ្រប់វិនាទីទាំងអស់។ យើងអាចយកការបង្រៀនស្តីអំពី «លោកធម៌ទាំងប្រាំបី» យកមកប្រើប្រាស់នៅក្នុងករណីទាំងពីរនេះបាន។ 

ពាក្យនៅក្នុងភាសាទីបេដែលត្រូវគេបកប្រែថាជា «លោកិយ៍» គឺមកពីពាក្យថា jigten (jig rten) ចំពោះពាក្យថា «លោកធម៌»(worldly Dharmas) គឺត្រូវបានផ្សំឡើងដោយពាក្យពីរព្យាង្គ។ ចំពោះពាក្យថា ten(ថិន) មានន័យថាជាគ្រឹះ ជាមូលដ្ឋាន ហើយចំណែកឯពាក្យថា jig(ជីក)វិញមានន័យថា អ្វីមួយដែលបាក់បែក បាត់បង់ទៅ និងមិនឋិតឋេរជាអមតៈឡើយ។ លោកធម៌ទាំងប្រាំបីគឺមានអត្ថន័យសំដៅដល់ឥរិយាបថ និងទស្សនៈនៃការគិត ដែលយើងមានចំពោះរឿងរ៉ាវណាដែលមិនឋិតឋេរជាអមតៈ ដែលកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតរបស់យើង ពោលគឺយើងអាចមានក្តីសប្បាយជ្រុលពេកផង និងអាចបាក់ទឹកចិត្តផងចំពោះកិច្ចអ្វីដែលកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតរបស់យើង ដោយគ្មានតុល្យភាពនៅក្នុងចិត្តសោះឡើយ ហើយវាប្រែប្រួលផ្លាស់ប្តូរបែបនេះជាប់រហូត។ 

នៅក្នុងករណីនៃពពួកចេតសិកជាអ្នកបង្កាត់ភ្លើងសក្តានុពលនៃកម្មឪ្យឆេះឡើង និងភាពពាក់ព័ន្ធដ៏សំខាន់នៃលោកធម៌ទាំងប្រាំបីស្តីពីការសប្បាយជ្រុលចំពោះក្តីសុខ និងទុក្ខសោកជ្រុលចំពោះក្តីទុក្ខ នៅក្នុងរណីទាំងអស់នេះ សំនួរសួរថាៈ តើអ្វីទៅគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃភាពមិននឹងននេះ?(ម្តងសុខម្តងទុក្ខ) វាគឺជាក្តីសុខ ឬក្តីទុក្ខដែលយើងកំពុងសោយ មិនមានគ្រឹះនឹងន ប្រការទាំងពីរនេះគឺប្រែប្រួលជាប់ជានិច្ច។ ប៉ុន្តែដោយសារតែយើងគិតថាវាមានអត្ថិភាពឡើងជាអមតៈមិនប្រែប្រួល ពេលនោះយើងចាប់ផ្តើមគិត និងប្រតិកម្មចំពោះវាដោយភាពសប្បាយជ្រុលពេក និងទុក្ខសោកខ្លាំងពេលកាលណាអារម្មណ៍ទាំងពីរនេះកើតឡើងម្តងៗ ប្រៀបប្រដូចទៅនឹងមនុស្សដែលកំពុងតែស្រេកទឹកយ៉ាងខ្លាំងដូច្នោះដែរ បើគេបានផឹងមួយក្អឹកហើយ គេមានក្តីសប្បាយខ្លាំងណាស់ ហើយមិនចង់ឪ្យទឹកនោះបាត់បង់ទៅណាឆ្ងាយពីគេទេ។ ហើយក៏ប្រៀបប្រដូចទៅនឹងមនុស្សដែលកំពុងតែស្រេកទឹកយ៉ាងខ្លាំងតែរកទឹកផឹកគ្មាន គេចាប់ផ្តើមទុក្ខសោក ហើយពេលណាគេមានអារម្មណ៍ទុក្ខសោកបែបនេះគេចង់ឪ្យវាផុតរលត់ទៅវិញ។ 

ព្រះគ្រូធម្មាចារ្យជាតិឥណ្ឌាព្រះនាម សន្តិទេវៈ បានលើកឡើងថា ប្រភេទកម្មកិរិយាទាំងអស់នេះគឺមានលក្ខណៈដូចជាកូនក្មេងអីចឹង។ យើងត្រូវតែយកឈ្នះលើការប្រតិកម្មតបតជ្រុលពេកដូចកូនក្មេងចំពោះអារម្មណ៍ទោមនស្សនិងសោមនស្សនេះ។ ដើម្បីយកជ្នះប្រការនេះបានយើងចាំបាច់ត្រូវតែចម្រើននូវធម៌ឧបេក្ខា។ «ឧបេក្ខា» នៅត្រង់នេះមានសេចក្តីថា ការមិនប្រតិកម្មតបតជ្រុលពេលចំពោះអារម្មណ៍ទោមនស្សនិងសោមនស្សដែលយើងសោយជាដើម នេះបើនិយាយជាភាសាសាមញ្ញ ពីព្រោះថាធម្មជាតិពិតនៃសង្សារវដ្តគឺមានលក្ខណៈបែបនេះឯងម្តងឡើងម្តងចុះមិនទៀតឡើយ ពោលគឺជួនពេលខ្លះយើងសប្បាយ និងជួនពេលខ្លះទៀតយើងមិនសប្បាយជាធម្មតា ហើយក៏គ្មានវិធីណាដែលយើងអាចដឹងបានថា យើងនឹងមានអារម្មណ៍បែបណានៅខណៈពេលបន្ទាប់ទៀតទេ។ អារម្មណ៍របស់យើងប្រែប្រួលមួយរំពេចដោយគ្មានហេតុផលអ្វីទាល់តែសោះ។ បើដូច្នេះបានសេចក្តីថាបទពិសោធន៍ទោមនស្ស និងសោមនស្សដែលយើងសោយ យើងពុំគប្បីប្រតិកម្មតបតបែបដ្រាម៉ាពេកអី។ វាអាចជាអារម្មណ៍មិនសប្បាយទាល់តែសោះក៏ថាបាន តែពាក្យសំខាន់ដែលអ្នកត្រូវចងចាំនៅទីនេះគឺពាក្យថា មិនសំខាន់ថាយើងមានអារម្មណ៍បែបណាទេគឺ «គ្មានអ្វីពិសេសទេចំពោះការសោយនូវអារម្មណ៍នោះ»។ 

តាមពិតចំណុចនេះគឺជ្រៅណាស់ ពាក្យថា «គ្មានអ្វីពិសេស» បានសេចក្តីថាគ្មានអ្វីដែលគួរឪ្យយើងភ្ញាក់ផ្អើលទេ គ្មានវិសេសវិសាលអ្វីទាំងអស់។ សំនួរសួរថាៈ តើយើងរំពឹងចង់បានអ្វី? ពិតណាស់រឿងរ៉ាងជីវិតផ្សេងៗនឹងប្រព្រឹត្តទៅបែបនេះ ពោលគឺម្តងឡើងម្តងចុះជាធម្មតា បើដូច្នេះយើងពុំចាំបាច់បង្កើតដ្រាម៉ាច្រើនពេកទេ។ អ្វីក៏ដោយក្តីដែលយើងជួបប្រទះនៅក្នុងជីវិតគឺស្តែងឡើងដោយអារម្មណ៍ពីរប្រភេទនេះជានិច្ច ពោលគឺសុខនិងទុក្ខ។ ជាការពិតសេចក្តីសុខកើតមានឡើងពីការប្រព្រឹត្តអំពើកុសល រីឯសេចក្តីទុក្ខរមែងកើតឡើងពីការប្រព្រឹត្តអំពើអកុសល។ ប៉ុន្តែចូរអ្នកត្រូវចងចាំថា យើងពុំគួរតោងជាប់ស្អិតចំពោះអារម្មណ៍នោះថាវា ពិតជាអស្ចារ្យណាស់ ឬអាក្រក់ណាស់ មិនអាចឪ្យវារលត់ផុតទៅវិញបានទេ។ ហើយយើងក៏ពុំគួរប្រកាន់មាំចំពោះតួខ្លួន ឬ «តួអត្តភាព» តាមរយៈនៃការប្រកាន់មាំថា «ខ្ញុំមិនសប្បាយចិត្ត» «ឪរូបខ្ញុំដ៏កំសត់អើយ ខ្ញុំពិតជាវេទនាណាស់»ជាដើម។ 

ជាក់ស្តែងណាស់ជាធម្មតាយើងតែងប្រាថ្នាចង់បានក្តីសុខ មិនចង់បានក្តីទុក្ខទេ។ អ្វីដែលលើសពីនេះទៅទៀត ជាធម្មតាតាមរយៈនៃការបដិបត្តិតាមមាគ៌ាព្រះពុទ្ធសាសនារបស់យើង បានសេចក្តីថាយើងកំពុងតែផ្តោតគោលដៅឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះចាកផុតទុក្ខ និងឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹង ដែលការសម្រេចបានប្រការទាំងពីរនេះ យើងនឹងអាចរួចចាកផុតទីក្តីទុក្ខទាំងឡាយទាំងពួង។ ប៉ុន្តែជាថ្មីម្តងទៀតចូរមិនត្រូវមានដ្រាម៉ាពេកទេ។ នេះហើយគឺជាខ្លឹមសារ ដែលសបញ្ជាក់អំពីភាពពាក់ព័ន្ធយ៉ាងសំខាន់នៃការបង្រៀនស្តីអំពីកម្មនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង និងជាវិធីសាស្រ្តដែលផ្តល់ឪ្យយើងនូវសន្តិភាពនៃចិត្ត។ សេចក្តីស្ងប់សុខ និងសន្តិភាពនៃចិត្តកើតឡើងមកពីការសម្រេចបាននូវធម៌ឧបេក្ខា នៅក្នុងការផ្លាស់ប្តូរអារម្មណ៍មិនទៀតទាត់ដែលកើតឡើងចំពោះយើងជារៀងរាល់ថ្ងៃ ជួនពេលខ្លះយើងសប្បាយ និងជួនពេលខ្លះទៀតយើងមិនសប្បាយជាធម្មតា ហើយប្រការនេះគឺជាធម្មជាតិនៃសង្សារវដ្ត។ នេះហើយគឺជាអ្វីដែលយើងត្រូវគិតរំពឹងទុកជាមុន។ យើងគ្រាន់តែបន្តបដិបត្តិធម៌អ្វីដែលយើងកំពុងបដិបត្តិនោះបន្តទៀតទៅ ហើយកាលណាយើងមិនសប្បាយចិត្តនៅខណៈពេលណាមួយនោះ ត្រូវសួរខ្លួនឯងថាៈ ស្អីគេ យ៉ាងម៉េចទៀត? 

ត្រង់ចំណុចនេះមិនមែនមានន័យថាយើងត្រូវតែឈប់មានអារម្មណ៍អ្វីមួយនោះទេ មិនមែនមានន័យថាយើងឈប់មានអារម្មណ៍សប្បាយឬមិនសប្បាយ និងក្លាយជាបុគ្គលដែលគ្មានអារម្មណ៍អ្វីសោះនោះក៏ទេដែរ។ មិនមែនមានអត្ថន័យដូច្នោះទេ។ វាគឺជារឿងធម្មតា ដែលជួនខ្លះយើងសប្បាយនិងជួនខ្លះទៀតយើងមិនសប្បាយ។ បើមានរឿងល្អកើតឡើងចំពោះយើង នោះយើងសប្បាយ បើរឿងមិនល្អកើតឡើងចំពោះយើង នោះយើងមិនសប្បាយសោះឡើយ។ ឧបមាថាៈ យើងទៅបរិភោគអាហារនៅឯអាហារដ្ឋានមួយកន្លែង យើងចង់កុម្មង់មុខម្ហូបដែលយើងចូលចិត្ត ប៉ុន្តែអាហារដ្ឋាននោះលែងមានមុខម្ហូបនោះទៀតហើយ គេលក់អស់ហើយ ប្រការនេះធ្វើឪ្យយើងមិនសប្បាយចិត្តទាល់តែសោះ។ ជាការពិតវាគឺជារឿងដែលគួរឪ្យសោយស្តាយ ប៉ុន្តែយើងពុំគួរមានដ្រាម៉ាជ្រុលពេកទេចំពោះប្រការនេះ។ វាគឺជារឿងអូខេដែលត្រូវមានអារម្មណ៍មិនសប្បាយ ប៉ុន្តែចូរអ្នកមិនត្រូវប្រកាន់តោងជាប់ស្អិតមិនលែងចំពោះអារម្មណ៍នោះឡើយ។ 

ប្រហែលជាឧទាហរណ៍មួយនេះមានលក្ខណៈល្ងីល្ងឺបន្តិច ប៉ុន្តែឧទាហរណ៍ដែលពាក់ព័ន្ធសំខាន់បំផុតនោះគឺ ពេលដែលមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់អ្នកបានស្លាប់។ វាគឺជារឿងធម្មតាទេដែលយើងមានអារម្មណ៍សោកសង្រេង និងមិនសុខ គ្មានអ្វីខុសទាស់ចំពោះការមានអារម្មណ៍បែបនេះឡើយ។ ជាការពិត វាមិនល្អទេដែលយើងមិនមានអារម្មណ៍សោកសៅសោះនោះនៅក្នុងក្តីមរណៈនេះ។ ប៉ុន្តែចូរអ្នកកុំតោងជាប់ស្អិត ឬប្រកាន់ជាប់ស្អិតចំពោះវា និងមិនត្រូវសម្គាល់ភាពសោកសៅនេះថាជា សញ្ញាណពិតតំណាងឪ្យតួអត្តភាព «ខ្ញុំ» ដែលជាអ្នកទទួលរងទុក្ខវេទនានោះទេ។ ការយល់ឃើញមួយបែបទៀតគឺថា កាលណាស្ថិតនៅជាមួយនរណាម្នាក់ ហើយយើងនិយាយមិនដាច់ពីមាត់ប្រាប់គេថា «ខ្ញុំសប្បាយចិត្តណាស់ តើយើងកំពុងតែមានពេលវេលាដ៏អស្ចារ្យជាមួយគ្នាមែនទេ?» អាកប្បកិរិយាបែបនេះគឺគ្រាន់តែបំផ្លាញ់នូវអារម្មណ៍ល្អនោះតែប៉ុណ្ណោះ ត្រឹមត្រូវទេ? ចូរអ្នកគ្រាន់តែសោយនូវក្តីសុខ និងទុក្ខនៃជីវិតនេះទៅបានហើយ អាការដែលយើងមិនសប្បាយ និងសប្បាយនោះ គឺគ្មានបញ្ហាអ្វីធំដុំទេ គ្មានអ្វីពិសេសសោះឡើយ។ 

ឥរិយាបថ និងទស្សនៈវិស័យដែលមានលក្ខណៈស្របគ្នានឹងធម៌ឧបេក្ខានេះ ដែលយើងអាចចម្រើន និងអភិវឌ្ឃវាឡើង នៅក្នុងខណៈពេលណាយើងមានអារម្មណ៍មិនសុខ និងមានរឿងអ្វីមួយមិនល្អកើតឡើង នោះយើងត្រូវស្វែងយល់ថាអ្វីទៅជាហេតុនៃកម្មដែលបណ្តាលឪ្យរឿងឬអារម្មណ៍នោះកើតឡើង។ ដូចដែលយើងបានពិភាក្សាមកហើយ យើងអាចធ្វើការពិនិត្យសង្កេត និងព្យាយាមមើលឪ្យឃើញនូវសណ្ឋាន និងទម្លាប់ និងមើលឪ្យឃើញថាតើយើងប្រព្រឹត្តធ្វើនូវកិច្ចនោះដែលបណ្តាលឪ្យយើងមិនសប្បាយដោយរបៀបណា ហើយចាប់ផ្តើមបដិបត្តិលើចំណុចនោះទៅ។ 

រឿងមួយទៀតដែលខ្ញុំចង់លើកឡើងនៅទីនេះគឺទាក់ទងនឹងចេតនាលើកកំលាំងចិត្តបីកំរិតនៅក្នុងវិធីសាស្រ្តឡាមរីម ដែលជាមាគ៌ានៃការបដិបត្តិជាថ្នាក់ៗនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេ។ ជាទូទៅការបង្រៀនស្តីអំពីកម្មត្រូវបានគេធ្វើឡើងនៅក្នុងកំរិតទីមួយនៃវិធីសាស្រ្តនេះ។ ពោលគឺយើងត្រូវវៀរចាកមិនប្រព្រឹត្តអំពើអកុសល ដោយសារយើងភ័យខ្លាចមិនចង់ទទួលផលជាទុក្ខ ប្រសិនបើយើងព្រឹត្ត។ យើងមិនដឹងថាអ្នកដ៏ទៃគេទទួលផលបែបណាពីទង្វើរបស់យើងទេ ហើយយើងក៏មិនអាចធានាថាគ្មានផលប៉ះពាល់ចំពោះគេដែរ។ ប៉ុន្តែភាគីខាងយើងផ្ទាល់យើងមិនចង់ទទួលរងនូវក្តីទុក្ខដែលជាផលនៃអំពើអកុសលរបស់យើងឡើយ។ យើងមានការភ័យព្រួយ និងខ្លាច ប៉ុន្តែយើងធ្វើវាតាមវិធីសាស្រ្តណាដែលប្រកដដោយសុខមាលភាពចំពោះយើង។ នៅទីនេះយើងមិនមែននិយាយអំពីការភ័យខ្លាចចំពោះការដាក់ទោសទណ្ឌទេ។ ពោលគឺយើងពិតជាចង់ចៀសវាងមិនចង់ជួបក្តីទុក្ខ មិនសុខនេះ ជាពិសេសបំផុតយើងចង់ចៀសវាងពីក្តីទុក្ខនេះមិនឪ្យកើតមាននៅក្នុងអនាគតជាតិរបស់យើង។ នេះគឺជាការបង្រៀននៅក្នុងកំរិតទីមួយនៃវិធីសាស្រ្តឡាមរីម។ 

នៅកំរិតមធ្យោមយើងប្រាថ្នាចង់ចៀសវាងនូវរាល់ប្រភេទកម្មកិរិយាប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗគ្មានការពិចារណា ដោយសារតែយើងប្រាថ្នាចង់សម្រេចបាននូវការរួចរំដោះចាកផុតកងទុក្ខទាំងឡាយទាំងពួង។ ប្រសិនបើយើងមិនសម្រេចបាននូវការរួចរំដោះនេះទេ ភាពឡើងចុះៗម្តងសុខម្តងទុក្ខនៃវាលវដ្តសង្សារនេះនឹងបន្តដំណើរទៅមុខរហូតមិនឈប់។ តើវានឹងអាក្រក់ប៉ុណ្ណាទៅ?

នៅត្រឹមកំរិតខ្ពស់នៃវិធីសាស្រ្តឡាមរីម យើងត្រូវវៀរចាកមិនប្រព្រឹត្តនូវរាល់ប្រភេទនៃកម្មកិរិយាគ្មានការពិចារណា ដោយសារថាកត្តានេះជាឧបសគ្គរារាំងទប់ស្កាត់សមត្ថភាពរបស់យើងមិនឪ្យជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូបបាន។ តើយើងអាចជួយមនុស្សគ្រប់រូបបានដោយរបៀបណា បើសិនយើងវិលវល់នៅក្នុងតែក្តីសុខនិងទុក្ខនេះ ហើយបើរឿងរ៉ាវជាទុក្ខចេះតែកើតឡើងចំពោះយើងមិនឈប់បែបនេះ? គោលគំនិតសំខាន់របស់យើងនៅទីនេះគឺថា ប្រការនេះនឹងជះផលអវិជ្ជមានដល់សមត្ថភាពរបស់យើងក្នុងការជូយដល់មនុស្សគ្រប់រូប។ នៅទីនេះយើងមិនមែនកំពុងតែគិតជួយដល់មនុស្សនៅក្នុងន័យសប្បុរសធម៌ទេ តែកំពុងតែគិតដល់ឧបសគ្គដែលរារាំងសមត្ថភាពរបស់យើងដើម្បីជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូប។ 

មានភាពខុសគ្នាធំណាស់រវាងឥរិយាបថព្រះពុទ្ធសាសនាចំពោះការប្រព្រឹត្តប្រកបដោយក្រមសីលធម៌ និងវិធីសាស្រ្តមនុស្សធម៌បែបបច្ចឹមប្រទេសដែលថា «ដរាបណាទង្វើរបស់ខ្ញុំមិនបង្កទុក្ខទោសដល់បុគ្គលណាម្នាក់ទេ នោះវាគឺមិនអីទេ»។ គ្មានអ្វីទាស់ខុសនឹងវិធីសាស្រ្តបែបនេះទេ តែទាស់ត្រង់ថាយើងពិតជាមិនអាចធានាបានសោះឡើយថាតើផលប៉ះពាល់បែបណានឹងកើតឡើងចំពោះអ្នកដ៏ទៃពីទង្វើរបស់យើងនោះទេ។ ឧបមាថាៈ យើងអាចលួចទ្រព្យរបស់អ្វីមួយពីគេ តែម្ចាស់គេបែរជាសប្បាយចិត្តទៅវិញ ដោយសាររបស់នោះជារបស់ដែលខូចទៅហើយជាដើម ហើយគេអាចដាក់ពាក្យស្នើសុំការបង់ប្រាក់ធានារ៉ាប់រងចំពោះការបាត់បង់របស់នោះ។ ម៉្យាងវិញទៀត ឧបមាថាៈ យើងឪ្យលុយយ៉ាងច្រើនដល់បុគ្គលណាម្នាក់នៅក្នុងន័យនៃការជួយគេ តែប្រការនេះបណ្តាលឪ្យចោរប្លន់ និងសម្លាប់បុគ្គលនោះទៅវិញ។ 

ពិតណាស់យើងចម្រើននូវក្តីករុណា និងក្តីមេត្តានៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយពិតណាស់យើងមិនចង់បង្កទុក្ខទោសដល់អ្នកដ៏ទៃឡើយ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងវិធីសាស្រ្តឡាមរីមកំរិតខ្ពស់នេះ ការសង្កត់ធ្ងន់ចម្បងគឺថា យើងមិនប្រាថ្នាធ្វើកិច្ចអ្វីមួយដែលរារាំងនិងកំណត់នូវសមត្ថភាពរបស់យើងដើម្បីជួយដល់អ្នកដ៏ទៃឡើយ។ ការលើកកំលាំងចិត្តប្រភេទនេះគឺមានលក្ខណៈស្របគ្នាទៅនឹងមាគ៌ាផ្លូវចិត្តនៃព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងស្រុងនៃការបដិបត្តិឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹង និងព្យាយាមជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូបឪ្យបានពេញលេញ។ នេះហើយគឺជាខ្លឹមសារសង្កត់ធ្ងន់ចម្បងនៅក្នុងកិច្ចពិភាក្សាអំពីកម្មនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។ 

នៅក្នុងអត្ថន័យនៃកម្មកិរិយាប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង ភាពពាក់ព័ន្ធដ៏សំខាន់នៃការលើកកំលាំងចិត្តនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានគឺថាប្រការនេះបន្ថែមនូវថាមពលដល់ការបដិបត្តិសីលរបស់យើង។ សំនួរសួរថាៈ ប្រសិនបើយើងប្រព្រឹត្តអំពើអកុសល តើយើងអាចជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូបបានដោយរបៀបណា? ឧបមាថាៈ ប្រសិនបើយើងជាមនុស្សដែលឧស្សាហ៍ឆបោកគេឯងមិនឈប់នោះ នោះគ្មាននរណាម្នាក់គេទុកចិត្តលើរូបយើងទេ។ បន្ទាប់មកទៀត តើយើងពិតជាអាចជួយដល់មនុស្សគ្រប់រូបបានដោយរបៀបណា? ជាពិសេសបំផុត ក្នុងនាមជាគ្រូគេ ប្រសិនបើកម្មរបស់យើងក្លាយជាទុំនៅក្នុងរូបភាពថាសិស្សរបស់យើងភ្លាមៗនោះ គេចាកចេញពីយើង (- ដោយប្រើប្រាស់ឧទាហរណ៍របស់យើងកាលពីមុន -) តើយើងអាចជួយពួកគេបានដោយរបៀបណា? កូនសិស្សរបស់យើងគេនឹងមិននៅជាមួយយើងទេ មុននឹងក្រោយពួកគេគង់តែចាកចេញពីយើង។ នៅត្រង់ចំណុចនេះច្បាស់ណាស់ថា ជាចំណុចដែលត្រូវយកមកលើកទឹកចិត្តយើងយ៉ាងមុតមាំដើម្បីឈប់ធ្វើការរិះគន់ដល់អ្នកដ៏ទៃជាដើម តែផ្ទុយទៅវិញត្រូវចាប់ផ្តើមនិយាយអំពីអំពើល្អរបស់គេវិញ។ 

មានខ្លឹមសារចុងក្រោយមួយ នៅក្នុងគម្ពីរ Abhidharmakosha, the Treasure House of Special Topics of Knowledge, នៅក្នុងគម្ពីរនេះព្រះធម្មាចារ្យដ៏មហាអស្ចារ្យជាតិឥណ្ឌាព្រះនាម វស៊ូបណ្ឌូ(Vasubandhu)បានលើកឡើងថា មានចេតសិកពីរប្រភេទដែលតែងតែកើតឡើងស្របគ្នាជាមួយនឹងអំពើជាកុសលជានិច្ច បើទោះបីជាព្រះធម្មាចារ្យ អសង្ឃៈ (Asanga) បានឪ្យនិយមន័យនៃចេតសិកទាំងពីរនេះផ្សេងពីនេះនៅក្នុងគម្ពីរអត្ថបទរបស់ព្រះអង្គក្តី តែយើងក៏ចាំបាច់ត្រូវតែយល់ចំពោះអត្ថន័យនៃព្រះធម្មាចារ្យ វស៊ូបណ្ឌូផងដែរ។ ចេតសិកទីមួយក្នុងចំណោមចេតសិកទាំងនេះ គឹទាមទារឪ្យមានការគោរពចំពោះគុណធម៌ល្អ និងត្រូវគោរពបុគ្គលទាំងឡាយណាដែលមាននូវគុណធម៌ល្អៗទាំងនេះ។ ចេតសិកទីពីរគឺត្រូវវៀរចាកមិនប្រព្រឹត្តអំពើអកុសលដោយគ្មានការពិចារណា ពោលគឺមិនខ្វល់មិនគិត មិនគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង មិនវៀរចាកពីការប្រព្រឹត្តអំពើអកុសល និងចេះតែប្រព្រឹត្តទៅតាមតែអារម្មណ៍ដែលខ្លួនមាន។ 

ជាមួយនឹងកម្មកិរិយាជាកុសល យើងមានការប្រព្រឹត្តផ្ទុយពីប្រការខាងលើនេះ៖ យើងមានការគោរពចំពោះគុណធម៌និងចំពោះបុគ្គលទាំងឡាយណាដែលមានូវគុណធម៌ទាំងនោះ និងត្រូវព្យាយាមគ្រប់គ្រងលើខ្លួនឯង ពោលទង្វើរបស់យើងនឹងមិនក្លាយជាទង្វើអកុសលដោយគ្មានការពិចារណាឡើយ យើងគិតខ្វល់ចំពោះពាក្យសំដីដែលយើងនិយាយ និងទង្វើដែលយើងធ្វើ។ ប្រហែលជាប្រការនេះរំលឹកឪ្យយើងនឹកឃើញដល់ពាក្យថា «វាមានអារម្មណ៍ថាត្រឹមត្រូវ» ដើម្បីធ្វើកិច្ចជាកុសល។ 

ប្រការនេះសបញ្ជាក់ឪ្យឃើញនូវអ្វីដែលយើងត្រូវតែសង្កត់ធ្ងន់ៗនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង និងឧស្សាហ៍ដាស់តឿនខ្លួនឯងជានិច្ច។ យើងចាំបាច់ត្រូវតែបញ្ជាក់ឡើងវិញនូវការគោរពរបស់យើងចំពោះគុណធម៌ដ៏មហាអស្ចារ្យទាំងនោះ ពោលគុណធម៌ទាំងអស់នោះមានដូចជា ការខន្តីនិងក្តីករុណា និងគោរពចំពោះបុគ្គលណាដែលមាននូវគុណធម៌ទាំងអស់នេះ។ ពួកគេគឺជាប្រភពនៃការបំផុសទឹកចិត្តដ៏អស្ចារ្យ។ លើសពីនេះទៅទៀតយើងក៏ត្រូវតែធ្វើការបញ្ជាក់អះអាងឡើងវិញថាយើងត្រូវតែព្យាយាមគ្រប់គ្រងលើខ្លួនឯង និងយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះពាក្យសំដីដែលយើងនិយាយ និងទង្វើដែលយើងធ្វើ និងមិនចេះតែប្រព្រឹត្តអំពើអកុសលដោយគ្មានការពិចារណាឡើយ។ 

យើងបានពន្យល់បកស្រាយយ៉ាងច្រើនអំពីកម្ម និងអំពីរបៀបដែលយើងអាចធ្វើឪ្យការបង្រៀននៃកម្មនេះមានភាពពាក់ព័ន្ធដ៏សំខាន់នៅក្នុងជីវិតរបស់យើង។ សូមអ្នកប្រើប្រាស់ពេលវេលារយៈពេលខ្លីនេះដើម្បីធ្វើការឈ្វេងយល់អំពីចេតសិកទាំងពីរនេះផងដែរ។ សរុបសេចក្តីឪ្យខ្លីមក នៅក្នុងន័យនៃការប្រព្រឹត្តអំពើកុសល យើងមិនចេះតែធ្វើវាដោយគ្រាន់តែចង់ឪ្យខ្លួនក្លាយជាក្មេងប្រុសឬក្មេងស្រីល្អមួយរូបតែប៉ុណ្ណោះទេ មិនមែនគ្រាន់តែបែបនោះទេ។ តែផ្ទុយទៅវិញយើងប្រព្រឹត្តអំពើកុសលដោយសំអាងលើការគោរពចំពោះគុណធម៌នានា និងចំពោះបុគ្គលណាដែលមាននូវគុណធម៌ទាំងនោះ ហើយយើងមានអារម្មណ៍ថាវាពិតជាត្រឹមត្រូវដែលត្រូវវៀរចាកមិនប្រព្រឹត្តអំពើអកុសលដោយគ្មានការគ្រប់គ្រងលើខ្លួនឯង។ យើងចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើវា និងប្រព្រឹត្តអំពើកុសលបែបនេះ!។