विनाशकारी व्यवहार (अकुशल कर्म) को परिभाषा
नीति र आचारसम्बन्धी हरेक प्रणालीमा विनाशात्मक व्यवहारको आफ्नै परिभाषा हुन्छ। के स्वीकार्य छ र के छैन भन्ने आधारमा हरेक प्रणालीले यस्तो व्यवहारको आ–आफ्नै सूची बनाएका हुन्छन्। धार्मिक तथा नागरिक प्रणालीहरू कुनै दैवीसत्ता, राष्ट्राध्यक्ष, वा कुनै कानुन निर्माता अंगद्वारा निर्धारित व्यवस्था तथा विधानमा आधारित हुन्छन्। उक्त विधानको उल्लंघन गर्यौं भने हामी दोषी ठहरिन्छौं र सजायको भागी हुन्छौं। यदि विधानको पालना गर्यौं भने पुरस्कारस्वरूप या त स्वर्गमा या यसै संसारमा सुरक्षित र सद्भावपूर्ण जीवन पाउँछौं। मानवतावादी पद्धतिहरू अरुलाई हानि नगर्ने कुरामा जोड दिन्छन्। तर यसमा एउटा समस्या छ ः अरुका लागि कुन कुरा साँच्चिकै हानिकारक वा लाभदायक हुन्छ भनेर सधैं कसरी थाहा पाउने? उदाहरणका लागि कुनै मानिसलाई रिसाएर गाली गर्दा उसको भावनामा चोट पुग्न सक्छ, तर कहिलेकाहीँ त्यही कामले उसलाई कुनै खतराबाट बचाउन पनि सक्छ।
नीति र आचारको बौद्ध परम्परामा आत्म-विनाशकारी व्यवहारबाट बच्ने कुरामा जोड दिइएको छ, खास गरेर त्यस्तो व्यवहार जसले हामीलाई दीर्घकालीन रूपमा हानि गर्छ। यदि हामी सडकमा आफूलाई उछिनेर अगाडि जान लागेको गाडीको ड्राइभरमाथि रिसले खनिन्छौं भने त्यसले केही समयका लागि त हाम्रो चित्तलाई मत्थर पार्ला तर दीर्घकालीन रूपमा त्यस्तो व्यवहारबाट हामीलाई हानि हुन्छ। त्यस्तो व्यवहारले चित्त व्याकुल हुन्छ, उर्जाहरू विचलित हुन्छन् र हामी अशान्त हुन्छौं। अरुमाथि रिसले खनिने हाम्रो बानी बन्यो भने अलिकति मात्र असुविधा हुँदा पनि हामीलाई रिस उठ्छ र त्यसलाई सहन नसक्ने हुन्छौं। यसबाट अरुसँगको सम्बन्ध त बिग्रिन्छ नै, हाम्रो आफ्नै स्वास्थ्य पनि खराब हुन्छ।
यसका विपरीत यदि हाम्रो व्यवहार स्वाभाविक रूपले अरुप्रति स्नेह, प्रेम, करुणा र सुझबूझबाट प्रेरित छ भने हामी उक्त ड्राइभरप्रति ज्यादै रिस उठ्दा पनि चिच्याउँदैनौं, बरु शालीनतापूर्वक उसलाई अगाडि जान दिन्छौं। यसको परिणाम के हुन्छ भने उक्त ड्राइभर पनि खुशी हुन्छ र हामी आफैंलाई पनि फाइदा हुन्छ। यसबाट मूलतः एक सुखी मनोभावका साथ हाम्रो चित्तमा शान्ति र स्थिरता कायम रहन्छ। तर हामीले रिसलाई दबाएर उक्त ड्राइभरसँग बोल्नबाट आफूलाई रोक्यौं भने हामीमा कुन्ठा उत्पन्न हुन सक्छ। बरु हामी यस्तो कोणबाट सोच्छौं – सडकमा यात्रा गर्ने सबैलाई आफ्नो गन्तव्यसम्म पुग्ने हतारो छ। त्यसैले आफ्नो सडक यात्रालाई एक दौडको प्रतिस्पर्धा बनाउनु हुँदैन, यो व्यर्थ र निरर्थक कुरा हो।
बुद्धधर्मले विनाशकारी व्यवहारलाई विनाशकारी आवेग (क्लेश) र नकारात्मक प्रवृत्तिका आवेशको वशमा परी गरिने व्यवहारका रूपमा परिभाषित गरेको छ। हामी के कुरा हानिकारक छ र के लाभदायक भन्ने कुरा ठीक ढंगले छुट्याउन सक्दैनौं। यसका दुई कारण छन् – या त सबैभन्दा उपयुक्त के हुन्छ हामीलाई थाहा छैन, या थाहा भएपनि आत्मनियन्त्रण नहुनाले हामी त्यसअनुसार काम गर्न सक्दैनौं। लोभ र रिस सबैभन्दा ठूला विनाशकारी आवेग हुन्। यसका अलावा यी आवेगहरूको प्रभावमा परी गरिने काम, बोलिने वचन, र सोचिने सोचको परिणाम के हुन्छ, त्यसप्रतिको अनभिज्ञता पनि एक प्रमुख कारण हुन्छ। त्यसमाथि, आफ्नो मूल्य आफैंलाई थाहा नहुनुका कारण पनि हामी लापरवाहीपूर्वक व्यवहार गर्छौं। हामीले लगाउने कपडा कस्तो छ, कपाल कस्तो देखिएको छ, हाम्रा साथीहरू को को कस्ता कस्ता छन्, आदि केही सतही कुराहरू बाहेक महत्त्वपूर्ण कुराहरूमा चाहिँ “जेसुकै होस्” भन्ने खालको रवैया अपनाउँछौं। हामी यो कुराको पनि परवाह गर्दैनौं कि हाम्रो व्यवहारले हाम्रो पूरै पुस्ता, हाम्रो लैंगिक समूह, जाति, राष्ट्रियता वा आफ्नो समुदायमा त्यसको के प्रभाव पर्छ। हामी आत्मप्रतिष्ठा र आत्मसम्मानको भाव नभएका कारण यसो गर्छौं।
दश अकुशल कर्मको परम्परागत सूची
काय, वाक् र चित्तद्वारा गरिने कैयौं कर्म त्यस्ता छन् जो विनाशकारी (अकुशल) हुन्छन्। बुद्धधर्ममा यस्ता दश सर्वाधिक विनाशकारी व्यवहार (अकुशल कर्म) को वर्णन गरिएको छ। यी कर्महरू विनाशकारी हुन्छन्, किनकि यिनीहरू विनाशकारी आवेगका कारण निर्लज्ज र लापरवाह मनोदशामा उत्पन्न हुन्छन्। यी कर्महरू गहिरोसँग जरा गाडेर बसेका बानीहरूबाट उब्जिने हुन्, र यिनले हाम्रो नकारात्मक प्रवृत्तिलाई प्रबल बनाउँछन्। दीर्घकालीन रूपमा यी अकुशल कर्महरूका कारण हाम्रो जीवन दुःखी हुन्छ र हामी आफ्ना लागि समस्या पैदा गरिरहन्छौं।
काय अर्थात् शरीरको स्तरमा गरिने अकुशल कर्महरू तीनवटा छन्ः
- अरुको जीवन हरण गर्नु (प्राणातिपात) – चाहे त्यो कुनै मानिसको होस् या सानोभन्दा सानो किराको। यसको परिणामस्वरूप हामी आफूलाई मन नपर्ने कुनै पनि कुरा सहन सक्दैनौं। आफूलाई मन नपर्ने जुनसुकै कुरालाई पनि प्रहार गरिहाल्ने र सिध्याइहाल्ने हाम्रो प्रवृत्ति बन्छ। हामी प्रायः झैझगडा गरिरहन्छौं।
- आफूलाई नदिएको कुरा लिनु (अदत्तादान) – चोरी गर्नु, अरुसँग सापटी लिइएको कुरा फिर्ता नगर्नु, अरुको स्वीकृतिबिना उनीहरूको सामान चलाउनु, आदि। परिणामस्वरूप हामी सधैँ आफूलाई गरीब र पीडित महसुस गरिरहन्छौं। हामीलाई कसैले ऋण पनि पत्याउँदैन। अरुसँगको सम्बन्ध एकअर्काको फाइदा उठाउने स्तरमा मात्र सीमित हुन्छ।
- अनुपयुक्त यौन व्यवहार गर्नु (काममिथ्याचार) – बलात्कार, व्यभिचार, हाडनाता करणी, आदि। यसको परिणामस्वरूप अधिकांशतः हाम्रा यौनिक सम्बन्धहरू क्षणिक हुन्छन्, हामी आफैंले र हाम्रा बारम्बार बदलिइरहने यौनसाथीले एकअर्कालाई वस्तुको रूपमा मात्र देख्छौं। हामी प्रायः भ्रष्ट र अपवित्र कुराहरूप्रति मात्र आकृष्ट हुन्छौं।
वाक् अर्थात् वचनको स्तरमा गरिने अकुशल कर्महरू चारवटा छन्ः
- झूठो बोल्नु (मृषावाद) – जानीजानी जे कुरा सत्य होइन त्यो बोल्नु, अरुलाई झुक्याउनु, आदि। यसको परिणामस्वरूप हामीले बोलेको कुरा अरूले पत्याउन छाड्छन्। त्यति मात्र होइन, हामीलाई पनि अरुले भनेको कुरामा विश्वास लाग्दैन किनकि हामी सत्य र आफ्नो कोरा कल्पनाबीच फरक छुट्याउन नसक्ने हुन्छौं।
- विभाजनकारी कुरा गर्नु (पैशुन्य) – अरु मानिसबीच फाटो ल्याउने अथवा उनीहरूबीच शत्रुता वा वैमनष्य बढाउने उद्देश्यका साथ एक अर्काको खराब कुरा सुनाउने। परिणामतः हाम्रो मित्रता धेरै समय टिक्दैन किनकि हाम्रा मित्रहरूलाई यो शंका हुन्छ कि जसरी हामी अरुको कुरा उनीहरूलाई सुनाउँछौं त्यसैगरी उनीहरूको कुरा पनि अरुलाई सुनाउँछौं होला। यसले गर्दा हाम्रो कोही घनिष्ठ मित्र हुँदैन र हामी आफूलाई अलग थलग र एक्लिएको महसूस गर्छौं।
- रुखो बोली बोल्नु (पारुष्य) – अरुको भावनालाई ठेस पुर्याउने खालको कठोर वचन बोल्नु। परिणामतः मानिसहरू हामीलाई मन पराउँदैनन् र हाम्रो सामु नपर्न खोज्छन्। हाम्रो साथमै रहँदा पनि उनीहरूलाई सहजताको अनुभव हुँदैन र उनीहरू पनि कठोर वचन बोल्न थाल्छन्। यसबाट हामी अझ धेरै एक्लिएको महसूस गर्छौं।
- अनावश्यक बकबक, व्यर्थको गफ (सम्भिन्नप्रलाप) – व्यर्थको गफ गरेर आफ्नो र अरुको समय बरबाद गर्नु; अरुले कुनै महत्त्वपूर्ण कामकुरा गर्दैछन् आफ्नो बकबकले उनीहरूलाई बाधा पुर्याउनु। यसको परिणाम के हुन्छ भने कसैले हाम्रो कुरालाई गम्भीरतापूर्वक लिँदैन। हामी आफैं पनि कुनै काममा एकाग्र हुन सक्दैनौं र बारम्बार आफ्नो मोबाइल फोन निकालेर चलाउन थाल्छौं। हामी कुनै अर्थपूर्ण काम गर्न सक्दैनौं।
चित्तको स्तरमा गरिने अकुशल कर्महरू तीनवटा छन्ः
- लोभी चित्तले सोच्नु (अभिध्या) – अरुसँग भएजस्तो कुनै वस्तु या गुण कसरी आफ्नो बनाउने, वा त्योभन्दा श्रेष्ठतर कुरा कसरी प्राप्त गर्ने - ईर्ष्यावश सधैँ यही ध्याउन्नमा रहनु। परिणामतः हामीलाई कहिल्यै मनको शान्ति मिल्दैन र हामी खुशी हुन सक्दैनौं, किनकि हामी हर समय अरुको उपलब्धिका बारेमा नकारात्मक विचार लिएर प्रताडित रहन्छौं।
- दुर्भावनायुक्त विचार राख्नु (व्यापाद) – कसरी अरुको हानि गर्ने भन्ने सोच्नु र त्यसको योजना बनाउनु। अथवा उनीहरूले भनेको वा गरेको कुनै कामको बदला कसरी लिने भन्ने सोच्नु र योजना बनाउनु। परिणामतः हामी आफूलाई सुरक्षित वा शान्त महसुस गर्न सक्दैनौं। हामी हरेक क्षण सशंकित र भयभीत हुन्छौं र अरुले पनि आफूविरुद्ध षडयन्त्र गर्दैछन् भनेर डराउँछौं।
- विकृत विचार राख्नु (मिथ्यादृष्टि) – जे सत्य र उचित छ, त्यसको विपरीत ढंगले सोच्नु; आफ्नो धारणामा सहमत नहुनेसँग उग्रतापूर्वक विवाद गर्नु र उनीहरूलाई नीचा देखाउन खोज्नु। परिणामतः हामी अझ ज्यादा संकुचित विचारका हुन्छौं र आफ्नो हितमा उनीहरूले दिएका सुझाव र सल्लाहलाई पूरै बेवास्ता गर्छौं। हाम्रो हृदयमा अरुका लागि कुनै स्थान हुँदैन। केवल आफ्नै बारेमा मात्र सोचिरहन्छौं र आफू सधैं सही छु भन्ने ठान्छौं। हाम्रो अज्ञान र मूढता कायम रहन्छ।
हाम्रो धार्मिक पृष्ठभूमि र आस्था जेसुकै होस्, सुखमय जीवन जिउन चाहने जोसुकैका लागि पनि यी दश अकुशल कर्महरूबाट बच्नु आवश्यक छ।
दश अकुशल कर्मका व्यापक प्रकारहरू
दश अकुशल कर्मको ज्ञानले हामीले छाड्नुपर्ने दश व्यापक प्रकारका व्यवहारहरूका बारेमा जानकारी हुन्छ। हामीले आफ्नो व्यवहार र तिनको परिणामलाई बृहत्तर ढंगबाट विचार गर्नु आवश्यक छ। सुधार गर्नुपर्ने केही उदाहरण तल उल्लेख गरिएका छन्, तर मलाई विश्वास छ, तपाईंहरू सबैले यो सूचीमा थप्न सक्नुहुनेछ।
- अरुको जीवन हरण गर्नु (प्राणातिपात) – अरु मानिसलाई कुट्नु वा पिट्नु, शारीरिक श्रम गर्दै गरेको कुनै मानिसलाई सहयोग चाहिएको छ भने उसलाई बेवास्ता गर्नु, बिरामी वा बृद्ध मानिससँग हिँड्दा असाध्यै चाँडोचाँडो हिड्नु, अरुलाई कुनै पनि प्रकारको शारीरिक हानि हुने काम गर्नु, वातावरण प्रदुषण गर्नु र बालबालिका वा चुरोट नखाने मानिसको छेउमा बसेर चुरोट खानु, आदि।
- आफूलाई नदिएको कुरा लिनु (अदत्तादान) – गैर कानूनी ढंगले इन्टरनेटबाट सामग्रीहरू डाउनलोड गर्नु, बौद्धिक चोरी गर्नु, ठग्नु, कर लुकाउनु, अरुको गोपनीयता भंग गर्नु, आफ्नो साथी वा पार्टनरसँग अनुमति नलिई उसको थालीमा राखिएको भोजन निकालेर खानु, आदि।
- अनुपयुक्त यौन व्यवहार (काममिथ्याचार) – अरुलाई यौन उत्पीडना दिनु, यौन सम्बन्धको बेला आफ्नो साथीको आवश्यकतालाई बेवास्ता गर्नु, एकदमै कम या चाहिनेभन्दा ज्यादा प्रेम प्रदर्शित गर्नु, आदि।
- झूठो बोल्नु (मृषावाद) – अरुसँगको सम्बन्धमा आफ्नो आशय वा वास्तविक भावना नबताएर उनीहरूलाई धोखामा राख्नु।
- विभाजनकारी कुरा गर्नु (पैशुन्य) – कसैले सकारात्मक या नैतिक दृष्टिले निष्पक्ष काम गर्दैछ भने त्यो कुराको आलोचना गर्नु, उसलाई त्यो कामबाट हतोत्साहित गर्नु।
- रुखो बोली बोल्नु (पारुष्य) – अरु मानिसलाई ठूलो स्वरले गाली गर्नु, आक्रामक स्वरमा कुरा गर्नु, भावनात्मक रूपमा कमजोर मानिससँग संवेदनहीन र गालीको भाषामा कुरा गर्नु, स्थान र समयको ख्याल नराखी अभद्र तथा निन्दापूर्ण वचन बोल्नु।
- अनावश्यक बकबक, व्यर्थको गफ (सम्भिन्नप्रलाप) – अरुको विश्वास तोड्नु र उनीहरूको निजी गोप्य कुराहरू अरुसँग खोल्नु, तुच्छ र निरर्थक कुराका बारेमा अरुलाई टेक्स्ट वा मेसेज पठाउनु (त्यो पनि विशेष रातको समयमा), आफ्नो दैनिक जीवनका महत्वहीन विषयका फोटो र टिप्पणीहरू सोसल मिडियामा पोस्ट गर्नु, अरुको कुरा बीचैमा काटेर प्वाक्क बोलिहाल्नु, र गम्भीर चर्चाको बीचमा वाहियात वा मूर्खतापूर्ण कुरा गर्नु।
- लोभी चित्तले सोच्नु (अभिध्या) – कुनै रेस्टुराँमा कसैसँग भोजन गर्दा उसको भागबाट एक गाँस निकाल्न वा एक सर्को पिउन देला भन्ने आश गर्नु, सोसल मीडियामा अरु मान्छेले रमाइलो गरेको फोटो राख्दा वा पोष्ट लेख्दा आफ्नो भाग्यलाई दोष दिनु, आफू पनि उ जत्तिकै लोकप्रिय र खुशी हुन पाए हुन्थ्यो भनेर ईर्ष्यापूर्वक सोच्नु।
- दुर्भावनायुक्त विचार राख्नु (व्यापाद) – कुनै व्यक्तिले हामीसँग केही कठोर वा दुष्टतापूर्ण कुरा गर्यो भने तत्काल उसलाई जवाफ दिन दिमागले काम नगर्ने तर पछि त्यही कुरा सम्झिँदै मैले यस्तो प्रत्युत्तर दिएको भए उक्त व्यक्तिलाई पनि पीडा पुर्याउन सक्थेँ भनी सोच्नु।
- विकृत विचार राख्नु (मिथ्यादृष्टि) – कसैले हामीलाई सहयोग गर्ने इच्छा वा प्रस्ताव राखेको छ भने त्यो काम त म आफैं गर्न सकिहाल्छु नि भनेर उक्त व्यक्तिप्रति नकारात्मक र द्वेषपूर्ण भाव राख्नु। कुनै व्यक्ति अरुलाई हानि नपुग्ने हिसाबले काम गर्दै आफ्नो सुधारका लागि प्रयत्नशील छ तर त्यो हाम्रो रुचिको विषय होइन वा हामीलाई महत्त्वहीन लाग्छ भने उक्त व्यक्ति कस्तो मूर्ख होला भनी सोच्नु।
आफ्नै हकमा गरिने अकुशल कर्म
हामीले आफैंप्रति गर्ने व्यवहार पनि अरुप्रति लक्षित व्यवहार जत्तिकै विनाशकारी हुन सक्छ। सुखी जीवन व्यतीत गर्नका लागि यस्ता नकारात्मक प्रवृत्तिलाई चिन्नु र तिनमा सुधार गर्नु आवश्यक छ। पुनः, यी दस प्रकारका अकुशल कर्मलाई मनन गर्दै कस्तो व्यवहार गर्न हुँदैन भन्ने जान्दछौं।
- अरुको जीवन हरण गर्नु (प्राणातिपात) – अतिशय परिश्रम गर्ने, थोरै वा कमसल भोजन गर्ने, व्यायाम नगर्ने, पर्याप्त निद्रा नलिने जस्ता आफूलाई हानि हुने व्यवहार।
- आफूलाई नदिएको कुरा लिनु (अदत्तादान) – तुच्छ कुराहरूमा पैसा खर्च गर्नु, आफूसँग आर्थिक क्षमता भएपनि असाध्यै कञ्जुसी गर्नु वा सस्तो चीज मात्र खोज्दै हिँड्नु।
- अनुपयुक्त यौन व्यवहार (काममिथ्याचार) – आफ्नो स्वास्थ्यलाई खतरा पुर्याउने यौन आचरण गर्नु, अश्लील सामग्री (पोर्नोग्राफी) बाट आफ्नो मनलाई प्रदूषित गर्नु।
- झूठो बोल्नु (मृषावाद) – आफ्नो भावना र प्रेरणाका सम्बन्धमा आफैंलाई धोका दिनु।
- विभाजनकारी कुरा गर्नु (पैशुन्य) – अप्रियकर कुरा गरिरहनु, सधैँ गुनासो मात्र गरिरहनु। यसले गर्दा कसैलाई पनि हाम्रो संगत मन पर्दैन र कोही पनि हाम्रो छेउ पर्न खोज्दैन।
- रुखो बोली बोल्नु (पारुष्य) – आफैंलाई अपशब्द प्रयोग गर्नु।
- अनावश्यक बकबक, व्यर्थको गफ (सम्भिन्नप्रलाप) – आफ्नो निजी मामिला, चिन्ता, शंका आदिका बारेमा अनर्गल कुरा गरिरहनु, दैनिक घण्टौंसम्म सोशल मीडिया चलाएर वा व्यर्थको भिडियो गेम खेलेर वा अनावश्यक इन्टरनेट हेरेर समय बर्वाद गर्नु।
- लोभी चित्तले सोच्नु (अभिध्या) – पूर्णता खोज्ने बानी अर्थात् पर्फेक्सनिस्ट भएका कारण आफ्नै पूर्व उपलब्धिलाई कसरी माथ दिएर त्योभन्दा राम्रो गर्ने भन्ने सोच्नु।
- दुर्भावनायुक्त विचार राख्नु (व्यापाद) – आफू दुःखी भएको कुरामा टीठ मान्दै बस्ने, म त खुशी पाउन योग्य नै छुइँन भनेर सोच्ने।
- विकृत विचार राख्नु (मिथ्यादृष्टि) – आफ्नो सुधार गर्न वा अरुलाई सहयोग गर्न खोजेकोमा आफूलाई मूर्ख ठान्नु।
आफ्नो अकुशल प्रवृत्तिबाट कसरी बच्ने
विगतमा कस्तो अकुशल कर्म गर्यौं भन्ने कुराको स्मरण गर्दा आफ्नो बारेमा नकारात्मक धारणा बनाइने सम्भावना हुन्छ, त्यसबाट बच्नु पर्छ। अपराधबोधबाट ग्रस्त हुनुको साटो आफूले अज्ञानताका कारण त्यस्तो व्यवहार गरेको र त्यसको परिणाम के हुन्छ भन्ने कुराप्रति आफू अनभिज्ञ भएको कुराको बोध गर्नुपर्छ। हामीले आफू भित्रैदेखि खराब भएका कारण होइन, अपितु नकारात्मक आवेग (क्लेश) को वशीभूत भएका कारण त्यस्तो व्यवहार गरेको भन्ने जान्नु पर्छ। हामीलाई आफूले गरेको कर्मप्रति पश्चात्ताप हुन्छ। त्यस्तो नगरेको भए हुन्थ्यो भन्ने सोच्छौं, तर विगतलाई परिवर्तन गर्न सकिन्न भन्ने बोधलाई पनि कायम राख्छौं। बितेको कुरा बितिसक्यो, त्यसैले आइन्दा चाहिँ त्यस्तो व्यवहारलाई नदोहोर्याउने प्रण गर्छौं। र आफूले निर्धारण गरेको सकारात्मक लक्ष्यतर्फ पुनः आफूलाई प्रवृत्त गर्छौं। मैत्री र करुणामा आधारित सकारात्मक दिशातर्फ आफूलाई सकेसम्म क्रियाशील राख्ने प्रयत्न गर्छौं। यसले सकारात्मक बानीहरूको विकास गर्छ र नकारात्मक बानीको बाध्यकारी प्रवृत्तिलाई शक्तिहीन बनाइदिन्छ।
त्यसपछि हामी आफ्नो सम्पर्कमा आउने मानिस वा घटनाप्रति गरिने प्रतिक्रियालाई कम गर्छौं, ताकि आदतवश गरिने विनाशकारी कार्यहरूको इच्छा हुनु र तिनलाई व्यवहारमै उतार्नुबीचको क्षणलाई पकड्न सकियोस्। त्यो क्षणलाई हामी के गर्नु हितकारी हुन्छ र के गर्नु हानिकारक हुन्छ भन्ने निर्णय गर्न प्रयोग गर्न सक्छौं। यसबाट हानिकारक आचरण गर्न, बोल्न, वा सोच्नबाट आफूलाई जोगाउन सक्छौं। महान भारतीय आचार्य शान्तिदेवले भन्नुभएजस्तै हामीले “काठको टुक्राजस्तै शान्त र निश्चल भई रहनुपर्छ।” हामी यस्तो गर्न सक्छौं, तर यसका लागि सुझबुझ, मैत्री, करुणा, र स्वयं आफूप्रति र अरुप्रति सम्मानको भाव राख्नुपर्छ। यसको मतलब आफ्ना भावनाको दमन गर्ने होइन, किनकि दमन गर्दा हामी उद्विग्न र तनावग्रस्त मात्र हुन्छौं। विवेक र करुणाले भरिएको चित्तद्वारा हामी त्यस्ता नकारात्मक उर्जाबाट बच्छौं जसले हामीलाई पछि पश्चात्ताप हुने काम गर्न बाध्य बनाउँछन्। यसरी हामी सकारात्मक मनोभाव र विवेकमा आधारित रही सकारात्मक आचरण गर्न सक्छौं।
सारांश
विनाशकारी आचरण अर्थात् अकुशल कर्मबाट बच्नाले अरुको हित हुने मात्र होइन, अन्ततः हाम्रो आफ्नै हित हुन्छ। दुःखको कारण आफ्नै व्यवहार हो भन्ने जानेपछि सहज रूपमै हामीलाई विनाशकारी प्रवृत्ति र व्यवहारबाट बच्न मन लाग्छ, तिनबाट बच्नुमा आनन्द आउन थाल्छ। यस्ता प्रवृत्तिलाई बल प्रदान गर्न रोकेपछि अरु मानिससँगको हाम्रो सम्बन्ध सुध्रिन थाल्छ। हामी आफूभित्र शान्तिको अनुभव गर्छौं, र अरुसँग सच्चा सम्बन्ध स्थापित गर्न सक्छौं। यसरी आफूभित्र शान्तिको अनुभव गर्नुछ भने व्यवहार, वचन, र सोचको अकुशल शैली त्याग्न प्रयत्न गर्नुपर्छ। त्यसो गर्न सकियो भने हाम्रो जीवनमा उल्लेखनीय सुधार हुनेछ।