Czym jest mandala?

W ramach praktyk tantrycznych osoby medytujące rozpuszczają zwyczajny własny obraz siebie jako jakiegoś solidnego, trwałego „ja” i zamiast tego wyobrażają sobie siebie w formie jakiegoś  jidama lub postaci Buddy. Te wizerunki przedstawiają sobą jeden lub więcej aspektów w pełni oświeconego Buddy, tak jak względnie dobrze znany przykład Awalokiteśwary jako ucieleśnienia współczucia. Praktykujący tantrę wyobrażają sobie siebie w postaci Awalokiteśwary i odczuwają, że oni sami ucieleśniają współczucie, tak jak on. Wyobrażając sobie, że możemy pomagać innym tak samo jak może to czynić dana postać Buddy – będąc przy tym w pełni świadomi, że nie do końca jeszcze do tego doszliśmy – możemy skutecznie i w wydajny sposób budować przyczyny własnego oświecenia.

Postacie Buddy żyją w całkowicie czystych światach znanych jako mandale, gdzie określenie „mandala” odnosi się nie tylko do środowiska danego świata, lecz również do zamieszkujących go istot. Każdy z tych światów jest nieco inny, lecz ogólnie składa się z ozdobnego kwadratowego pałacu znajdującego się pośrodku pięknego krajobrazu, otoczonego okrągłą zaporą ochronną, która broni przed zakłóceniami w praktyce medytacyjnej. Główna postać może być męska lub żeńska, samodzielna lub występująca w parze, siedząca lub stojąca pośrodku pałacu. Często otacza je orszak innych postaci, a czasem występują również dodatkowe postacie znajdujące się na zewnątrz pałacu. Wiele z tych postaci posiada liczne twarze, ramiona i nogi oraz trzyma w dłoniach różnorodne przyrządy.

Angażowanie się w praktykę tantry wymaga upoważnienia lub inicjacji – wyszukanej ceremonii prowadzonej przez w pełni przygotowanego mistrza tantrycznego. W trakcie ceremonii upoważnienia w pobliżu mistrza umieszcza się dwuwymiarowy rysunek mandali danej postaci Buddy, zazwyczaj namalowany na płótnie lub wykonany z piasku, a następnie zamknięty w drewnianej ramie jakiejś uproszczonej wersji pałacu. Jeśli jednak wizualizujemy mandale, wtedy zawsze postrzegamy je jako trójwymiarowe.

Podczas tej ceremonii mistrz udziela ślubów osobom inicjowanym i daje im pozwolenie na wejście do pałacu, podczas czego wyobrażają sobie one siebie jako wkraczające do środka pałacu. Poprzez rozmaite wizualizacje uaktywniają swój tak zwany potencjał „natury Buddy” do osiągnięcia oświecenia poprzez praktykę. Jeśli mandala była usypana z piasku, to następnie ziarnka zmiata się w kopczyk podczas ceremonii zamykającej, co przedstawia sobą nietrwałość i wsypuje jako ofiarowanie do jakiegoś zbiornika wody.

Potem osoby inicjowane uzyskują upoważnienie do wizualizowania siebie jako tych postaci oraz mandali w ramach swej codziennej praktyki. Każda postać i każdy przyrząd trzymany przez nią przedstawiają sobą coś związanego z daną praktyką medytacyjną. Na przykład sześć ramion danej postaci może przedstawiać sobą sześć doskonałości lub dalekosiężnych postaw.

Praktykujący nie tylko wyobrażają sobie, iż są wszystkimi tymi postaciami wewnątrz i na zewnątrz pałacu, lecz również że są samym tym pałacem, z różnymi elementami architektonicznymi pałacu mandali również przedstawiającymi sobą rozmaite aspekty praktyki medytacyjnej. W niektórych mandalach cztery ściany mogą przedstawiać sobą Cztery Szlachetne Prawdy. Gdy  pałac jest kwadratowy z bokami o równej długości ukazuje, że Buddowie i osoby jeszcze nie oświecone są sobie równe w aspekcie pustki.

Niektóre bardzo zaawansowane medytacje tantryczne obejmują nawet wizualizowanie części ciała jako części pałacu lub rozmaitych postaci z pałacu umieszczonych wewnątrz własnego ciała. Nazywa się to „mandalą ciała” i jest trudne, gdyż wymaga znakomitej koncentracji i gruntownego rozumienia filozofii buddyjskiej.

Przed otrzymaniem jakichkolwiek nauk – tantrycznych czy ogólnych – od nauczyciela buddyjskiego uczniowie ofiarują mandalę prośby, natomiast na koniec ofiaruje się mandalę dziękczynną. Tutaj mandala przedstawia sobą doskonały wszechświat, pełen drogocennych przedmiotów. Ponieważ uczniowie cenią nauki nad wszystko na świecie, ofiarowanie przez nich mandali oznacza gotowość do oddania czegokolwiek i wszystkiego, aby je otrzymać.

Ofiarowanie mandali może mieć postać miseczek o płaskim denku, ułożonych do góry dnem, z kopczykami surowych ziaren lub klejnotów usypanymi na spodzie denek miseczek, jednej na drugiej, zawartych w stopniowo coraz mniejszych koncentrycznych pierścieniach. Mandala zostaje następnie zwieńczona jakimś ozdobnym diademem. Zamiennie można ją utworzyć przy pomocy „mudry” dłoni, z palcami splecionymi w pewien szczególny wzór. W obu przypadkach mandala przedstawia sobą wyidealizowaną wersję wszechświata, pojawiającą się w tradycyjnej literaturze buddyjskiej. Podczas ofiarowania mandali uczniowie recytują zwrotki, życząc, aby wszystkie warunki na całym świecie sprzyjały otrzymywaniu nauk oraz aby wszystkie istoty mogły żyć w takim doskonałym świecie i uczestniczyć w tych wspaniałych naukach.

Wielu buddystów wykonuje „praktyki wstępne” (po tybetańsku ngondro (wym. nyndro)) – zazwyczaj wiążące się z wykonaniem 100.000 powtórzeń określonych praktyk – jako przygotowania do angażowania się w bardziej zaawansowane medytacje. Owe praktyki wstępne pomagają usuwać blokady emocjonalne i budować pozytywną siłę potrzebną do tego, by praktyka medytacyjna się powiodła. Ofiarowanie mandali 100.000 razy jest jedną z praktyk wstępnych i pomaga ono osobom praktykującym w pozbyciu się wahań co do poświęcania całego czasu i wysiłku na rzecz medytacji, a także buduje silną gotowość do dania z siebie wszystkiego by się powiodło.

Jak zobaczyliśmy, mandali używa się w rozmaitych praktykach buddyjskich dla przedstawiania nie tylko samego wszechświata, lecz również licznych aspektów ścieżki buddyjskiej. Podczas gdy mnisi tybetańscy w różnych miejscach na całym świecie nadal budują piękne mandale z piasku, aby uświadamiać położenie Tybetańczyków, to ważne jest, żeby nie postrzegać mandali jako zaledwie jakiejś egzotycznej formy sztuki. Mandale są wyrafinowanym narzędziem medytacyjnym, odgrywającym centralną rolę zarówno w ogólnej, jak i w zaawansowanej praktyce tantry i pomagającym prowadzić nas dalej ścieżką ku oświeceniu.

Zobacz również:

Artykuł o mandali w Wikipedii