برخی از قدیمی‌ترین متون ادبی به‌جای مانده از تمدن بشری به دعا پرداخته‌اند، از سرودهای معابد سومری گرفته تا تناسخ مصریان باستان در خدایان‌شان. و امروزه ادیان اصلی جهان عناصری از دعا در خود دارند. مسیحیان، مسلمانان و یهودیان با خدا مناجات می‌کنند، حال آنکه هندوها می‌توانند از میان خداهای متعددی که دارند یکی را برای اهدای ادعیه‌شان انتخاب کنند. بودیسم، به ظاهر، از این قاعده مستثنی نیست. اگر از یک معبد در یک کشور بودایی دیدن کنید، انبوه بازدید کنندگان را می‌بینید، کف دست‌هایشان را به هم فشار می‌دهند، در مقابل مجسمه بودا کلماتی را ذکر می‌کنند. و برای آنهایی که با بودیسم تبتی آشنا هستند، چیزهایی داریم که در انگلیسی به مهره‌های دعا، چرخ‌های دعا و پرچم‌های دعا ترجمه شده‌اند.
دعا کردن دارای سه فاکتور است: فردی که دعا می‌خواند، چیزی که بر آن دعا خوانده می‌شود و چیزی که برای آن دعا خوانده می‌شود. بنابراین، سؤال درباره دعا، در بودیسم پیچیده‌تر است. به هر حال، در دینی که به وجود خدا و یک خالق عقیده ندارد، بودایی‌ها بر چه چیزی نماز می‌خوانند، و علت این امر چیست؟ اگر کسی وجود ندارد که به ما خیر و برکت عطا کند، پس دعا کردن چه فایده‌ای می‌تواند داشته باشد؟ برای بودایی‌ها، سؤال اصلی این است، «آیا امکان دارد که فرد دیگری رنج‌ها و مشکلات ما را از میان بردارد؟»
فقط دعا کردن برای تغییر کافی نیست. باید عملی با آن همراه باشد. ـ عالیجناب دالایی لاما ۱۴
بودا گفته است که هیچکس حتی خود بودا با همه حکمت و توانایی‌اش نمی‌تواند مشکلات ما را از میان بردارد. ما باید خودمان مسئولیت آن را بپذیریم. اگر نمی‌خواهیم مشکلات و رنج‌ها را تحمل کنیم، باید از علل آنها اجتناب کنیم. اگر آرزوی‌مان تجربه شادی است، ما خودمان باید علل شادی را ایجاد کنیم. از دیدگاه بودیسم، ما با دنبال کردن اخلاقیات و اصول می‌توانیم این را کسب کنیم. این به خود ما بستگی دارد که رفتار و نگرش‌مان را تغییر دهیم تا زندگی که می‌خواهیم را بسازیم.
بودایی‌ها برای چه کسی نماز می‌خوانند؟
وقتیکه می‌بینیم بودایی‌ها در برابر مجسمه‌ها رکوع می‌کنند، در معابد بخور اهداء می‌کنند و دعاهایی را در راهروها ذکر می‌کنند، آنها چه چیزی می‌پرسند و برای چه کسی دعا می‌کنند؟ ممکن است افرادی باشند که بگویند برای «شاکیامونی بودا، می‌شود من بنز داشته باشم!» یا «برای بودای دارو، لطفا بیماری من را درمان کن،» بیشتر آموزگاران بودایی می‌گویند که این نوع دعاها منفعت زیادی ندارند.
بلکه، در بودیسم، ما برای بوداها و بودهیساتواها دعا می‌کنیم تا ملهم ما باشند و به ما قدرت دهند تا روی خودمان کار کنیم تا بتوانیم علت‌های شادی‌مان را ایجاد کنیم، و تا حد امکان به دیگران منفعت برسانیم. اینچنین نیست که آنها یک عصای جادویی حرکت دهند، و ناگهان، ما قدرت خاصی به دست آوریم و آن را انجام دهیم، بلکه با فکر کردن به کاری که آنها انجام داده‌اند ـ الگوی رفتاری ما خواهند شد ـ ما اعتماد به نفس پیدا می‌کنیم، «من هم می‌توانم این کار را انجام دهم!»
فعالیت‌های بودایی‌ها در هنگام نماز، مانند قرائت سوتراها، تکرار منتراها و تجسم خدایان همه برای این است که با توانایی درونی‌مان مرتبط شده و احساسات سازنده‌ای از قبیل شفقت، شوق، صبر و غیره را در خود ایجاد کنیم و برای کمک به دیگران در کارهای سازنده شرکت کنیم
هفت مرحله نماز
یک تمرین معروف هفت مرحله نماز نام دارد، که جوهر کل مسیر بودایی را در خود دارد. هفت مرحله وجود دارد که هریک از آنها تأثیر خاصی دارند.
(۱) در برابر همه بوداها که سه مرتبه برای دارما، برای عالی‌ترین انجمن بخشیده شده‌اند تعظیم می‌کنم، با همه ابدان به تعداد همه اتمهای جهان خم می‌شوم.
(۲) همانگونه که منجوشری و دیگران به شما، پیروزی، اهداء کرده‌اند، من نیز چنین می‌کنم، من به شما، نگهبانان قانونی من و به کودکان معنوی شما، هدایایی تقدیم می‌کنم.
(۳) در طول سامسارای بی‌آغاز، در این زندگی و در زندگی‌های آینده، من به‌طور ناخواسته رفتارهای منفی کرده‌ام، یا موجب شدم که دیگران به‌طور منفی رفتار کنند، و همچنین، با سردرگمی ناشی از ساده‌لوحی مورد ظلم قرار گرفته‌اند، من از آن شاد شدم ـ هر آنچه انجام داد‌ه‌ام، آن را اشتباه می‌دانم و در برابر شما نگهبانانم، از ژرفای قلبم به اشتباهاتم اعتراف می‌کنم.
(۴) با لذت در اقیانوس نیروی مثبت شادی می‌کنم هدف شما از گسترش اهداف بودهیچیتا ایجاد شادی برای هر موجود محدود است و کارهای شما به موجودات محدود کمک کرده است.
(۵) با کف دست‌های به هم فشرده، من شما بوداهای همه جهت‌ها را بسیج می‌کنم: لطفا چراغ دارما را برای موجودات محدود و آنها که در تاریکی کورمال کورمال می‌روند روشن کنید.
(۶) با کف دست‌های به هم فشرده، من پیروزی را که می‌خواهد از اندوه گذر کند بسیج می‌کنم: من به تو التماس می‌کنم، برای قرن‌های بیشمار باقی بمان تا این موجودات سرگردان در نابینایی‌شان باقی نمانند.
(۷) با همه نیروهای مثبتی که با کارهایم ساخته‌ام، امیدوارم که بتوانم رنج را از همه موجودات محدود دور کنم.
- بخشی از این دعا با سجده همراه است. ما در برابر بوداها سجده می‌کنیم به نشان احترام برای آنچه آنها ارائه کرده‌اند: شفقت، عشق و خرد. سجده، یعنی قرار دادن بالاترین قسمت بدن ـ یعنی سرـ بر روی زمین، به ما کمک می‌کند تا بر غرور غلبه و تواضع ایجاد کنیم.
- آنگاه چیزی اهداء می‌کنیم. بسیاری از بوداها کاسه آب اهداء می‌کردند، اما چیزی که اهداء می‌کنیم مهم نیست. آنچه مهم است انگیزه اهداء است ـ وقت، کار، انرژی و همچنین دارایی ـ که می تواند به ما کمک کند تا بر وابستگی‌مان غلبه کنیم.
- سوم، ما به کاستی‌ها و اشتباهاتمان اذعان می‌کنیم. شاید گاهی تنبل و خودخواه باشیم، و گاهی به روش مخرب رفتار کنیم. ما اذعان می‌کنیم، از آن پشیمان می‌شویم و به سوی نیتی قوی حرکت می‌کنیم تا سعی کنیم دیگر آن اشتباهات را تکرار نکنیم. این بخشی از غلبه بر تأثیر انگیزه‌های منفی کارمایی است.
- پس از آن، شاد می‌شویم. به همه چیزهای خوبی که کسب کرده‌ایم فکر می‌کنیم، و به همه کارهای سازنده عالی که دیگران انجام داده‌اند. همچنین کارهای فوق‌العاده‌ای که بوداها انجام داده‌اند نگاه می‌کنیم. این کمک می‌کند تا حسادت را تغییر دهیم.
- سپس، درخواست آموزه‌هاست، این در ذهن ما حالتی پذیرا ایجاد می‌کند. ما می‌گوییم، «ما می‌خواهیم بیاموزیم، ما می‌خواهیم برای خودمان و دیگران شادی ایجاد کنیم!»
- ما به معلمان‌مان التماس می‌کنیم که ما را ترک نکنند. در قسمت قبلی، ما برای دریافت آموزه‌ها آماده‌ایم، و حال از معلمان می‌خواهیم که ما را ترک نکنند، بلکه به ما آموزش دهند تا به روشنگری کامل دست یابیم.
- سرانجام، ما مهمترین قدم را برمی‌داریم، که عبارت است از فداکاری. ما همه نیروهای مثبتی که ایجاد کرده‌ایم را فدا می‌کنیم به امید منفعت برای خودمان و دیگر موجودات.
از آنجا که در این دعا می‌بینیم، هدف بودیسم این نیست که موجودی خارجی پایین بیاید و ما را از دست مشکلاتمان رها کند. چنانکه گفته شده، «شما می‌توانید یک اسب را لب آب ببرید، اما نمی‌توانید او را مجبور کنید آب بخورد. » به عبارت دیگر، بوداها به ما راه را نشان می‌دهند، اما ما باید تلاش کنیم تا بر وابستگی‌ها و ناآگاهی‌ها غلبه کنیم و پتانسیل‌های سازنده نامحدودی که همه ما از آن برخورداریم را گسترش دهیم.
نتیجه‌گیری
در حالیکه بودیسم، در ظاهر، از مظاهر و مراسم دعا برخوردار است اما عقیده این نیست که در زندگی از یک موجود بیرونی درخواست کمک شود. بوداها و بودهیساتواها الگوهای رفتاری فوق‌العاده‌ای هستند، که راه را از آن جایی که هستیم نشان می‌دهند تا به روشنگری کامل برسیم. با دعا برای بوداها و بودهیساتواها، ما از آنها الهام می‌گیریم و توانایی‌های درونی‌مان را بیدار می‌کنیم، که عبارتند از: شفقت، عشق و خرد بی‌انتها که همه ما از پتانسیل درونی لازم برخورداریم.