សច្ចពីរ

ចាប់ពីអរិយសច្ចទាំងបួននេះទៅ អ្វីដែលកាន់តែច្បាស់ជាងនេះទៅទៀតនោះគឺ យើងត្រូវតែចាប់ផ្តើមតម្កល់ទិសដៅនៅក្នុងជីវិតរបស់យើងដើម្បីឪ្យយើងអាចយកឈ្នះលើសេចក្តីទុក្ខ និងបញ្ហាទាំងឡាយទាំងពួងបាន។ ទិសដៅនេះ បើយោងទៅតាមពុទ្ធសព្ទគេហៅថា «ព្រះរតនត្រ័យ» ឬ «ត្រ័យសរណៈ» ពោលគឺព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ និងព្រះសង្ឃ។ សរណៈនីមួយៗមានអត្ថន័យខុសៗគ្នា ក៏ប៉ុន្តែនៅត្រឹមកំរិតបរមត្ថវិញ ត្រ័យសរណៈនេះមានអត្ថន័យយ៉ាងដូច្នេះ៖

• ព្រះធម៌ - គោលបំណង ឬគោលដៅដែលយើងកំពុងតែពុះពារបដិបត្តិ ដើម្បីលុបបំបាត់បញ្ហារបស់យើង និងលុបបំបាត់ឬសគល់មូលហេតុរបស់វាចោលឪ្យអស់ និងដើម្បីទទួលបាននូវការយល់ដឹងពេញលេញដើម្បីកម្ចាត់បង់ក្តីទុក្ខ និងបញ្ហាចោលឪ្យអស់ពីសណ្តាន។ 
• ព្រះពុទ្ធ - បុគ្គលដែលបានសម្រេចការត្រាស់ដឹងពេញលេញហើយ និងជាបរមគ្រូ ជាបុគ្គលបង្រៀននូវវិធីសាស្រ្តទាំងនោះដើម្បីឪ្យយើងបដិបត្តិដោយខ្លួនឯង។ 
• ព្រះសង្ឃ - បុព្វជិតជាអ្នករក្សាសីល និងជាអ្នកបដិបត្តិតាមការបង្រៀននេះ ហើយជាអ្នកដែលបានសម្រេចធម៌មួយអន្លើរហើយ តែមិនទាន់បានពេញលេញនៅឡើយទេ។ 

ការសូត្រឧទ្ទិសថ្វាយចំពោះមហាធម្មាចារ្យទាំងដប់ប្រាំពីររួប(១៧)នៃពុទ្ធិកមហាវិទ្យាល័យនលន្ទា

សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ា ព្រះអង្គទ្រង់បានសរសេរនូវអត្ថបទខ្លីៗដ៏ល្អឯក ទៅតាមការស្នើសុំរបស់ពុទ្ធបរិស័ទ ដើម្បីធ្វើជាការបំផុតទឹកចិត្តចេញពីព្រះមហាធម្មាចារ្យដ៏មហាអស្ចារ្យទាំងដប់ប្រាំពីររូប ដែលបានគង់ប្រថាប់នៅជាធរមាននៅក្នុងអារាមនៃប្រទេសឥណ្ឌាបុរាណ ដែលត្រូវបានគេហៅថានលន្ទា និងត្រូវបានគេប្រើប្រាស់អស់រយៈកាលជាមួយពាន់ឆ្នាំ។ ពុទ្ធិកមហាវិទ្យាល័យនលន្ទាត្រូវបានគេគ្រប់គ្រង និងប្រើប្រាស់ដូចជាវត្តអារាម ហើយជាសាលាពុទ្ធិកមហាវិទ្យាល័យដែលមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញបំផុតនៅក្នុងសម័យនោះ ហើយសាលានេះបានបណ្តុះបណ្តាល និងផលិតបាននូវព្រះមហាធម្មាចារ្យដ៏មហាអស្ចារ្យជាច្រើនរូបនៅក្នុងទំនៀមព្រះពុទ្ធសាសនាឥណ្ឌា។ សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ា ព្រះអង្គទ្រង់បានសរសេរនូវអត្ថបទខ្លីៗនៅក្នុងទម្រង់ជាព្រះធម៌សូត្រនមស្ការរំលឹកគុណចំពោះព្រះមហាធម្មាចារ្យដែលល្បីល្បាញបំផុតទាំង១៧អង្គនៅសម័យនោះដែលមានចំណងជើងថា៖ «ព្រះអង្គបានបំផុសទឹកចិត្តខ្ញុំព្រះករុណាឪ្យបដិបត្តិតាមមាគ៌ារបស់ព្រះអង្គ»។ បន្ទាប់ពីឃ្លាកំណាព្យនៃការស្នើសុំឪ្យសរសេរថ្វាយចំពោះមួយអង្គៗហើយ សម្តេចសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ា ព្រះអង្គបានសរសេរសរុបសេចក្តីទូទៅជាច្រើនវគ្គច្រើនឃ្លាបន្ថែមទៀតដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយចំពោះព្រះធម្មាចារ្យគ្រប់អង្គ។ 

អ្វីដែលខ្ញុំចង់បង្ហាញនោះគឺជាអត្ថកថា(សេចក្តីពន្យល់អធិប្បាយ)ស្តីអំពីឃ្លាបញ្ចប់សេចក្តីមួយក្នុងចំណោមឃ្លាបញ្ចប់សេចក្តីទាំងអស់នៅក្នុងកំណាព្យនោះ។ ឃ្លានេះបានធ្វើការសង្ខេប នូវអ្វីដែលខ្ញុំបានពន្យល់មកហើយស្តីអំពីសភាវៈពិត (ពោលគឺសច្ចភាពពីរ) អរិយសច្ចបួន និងត្រ័យសរណៈ។ សរណៈនៅទីនេះគឺគ្រាន់តែមានសេចក្តីថា ប្រសិនបើយើងធ្វើដំណើរ ឬបដិបត្តិទៅតាមទិសដៅដែលបានចង្អុលបង្ហាញហើយដោយត្រ័យរតនទាំងបីនេះ នោះយើងនឹងសង្គ្រោះខ្លួនឯងឪ្យរួចផុតពីសេចក្តីទុក្ខ និងបញ្ហាពុំខានឡើយ។ 

ឃ្លាកំណាព្យទាំងនោះមានដូចតទៅ៖

ដោយមានការយល់ដឹងចំពោះអត្ថន័យនៃសច្ចភាពទាំងពីរ ដែលជាគ្រឹះ និងជារបៀបដែលអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងមានអត្ថិភាពឡើង។

ពាក្យថា «អត្ថិភាព» មានន័យថាអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងកើតឡើងដោយរបៀបណា ដំណើរការទៅបានដោយរបៀបណា បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតគឺ ការដឹងចំពោះសភាវៈពិតនេះឯង។

យើងកាន់តែមានភាពជឿជាក់ចំពោះរបៀបឬវិធីសាស្រ្តនោះ តាមរយៈអរិសច្ចបួន យើងបន្តយល់កាន់តែច្បាស់ ក៏ប៉ុន្តែយើងក៏អាចបញ្ឈប់ការចាប់កំណើតឡើងវិញនៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារ។ 

បានសេចក្តីថាប្រសិនបើយើងយល់សភាវៈពិតច្បាស់ ហើយតាមរយៈអរិយសច្ចបួន យើងនឹងយល់អំពីរបៀបដែលយើងចេះតែញាំងបញ្ហារបស់យើងឪ្យវាកើតឡើងមិនឈប់ និងយល់អំពីរបៀបឬវិធីសាស្រ្តដើម្បីកម្ចាត់បង់វាចោលឪ្យអស់ពីសណ្តានរបស់យើង។ 

ដោយផ្អែកលើគោលគំនិតហេតុនិងផល ធ្វើឪ្យភាពជឿជាក់របស់យើងចំពោះត្រ័យសរណៈថាជាសច្ចនោះកាន់តែរឹងមាំថែមទៀត។

ចូរអ្នកត្រូវចងចាំថា ត្រ័យសរណៈត្រូវបានបង្កើតឡើង និងចាត់ជាគោលដៅពិតប្រាកដដែលយើងអាចឈានទៅសម្រេចបាន ពោលគឺឈានទៅរក ការបញ្ឈប់ពិតនូវរាល់បញ្ហារបស់យើង កុំឪ្យវាកើតឡើងបន្តទៅទៀតបាន និងឈានទៅរកការយល់ដឹងអំពីវិធីសាស្រ្តដើម្បីជួយយើងឪ្យធ្វើដូច្នេះបាន។ 

ប្រសិនបើអ្នកប្រាថ្នាបដិបត្តិមាគ៌ាព្រះពុទ្ធសាសនា នោះបានសេចក្តីថា អ្នកកំពុងតែផ្តោតទៅរកគោលដៅមួយ។ សំនួរសួរថា៖តើអ្នកដឹងដោយរបៀបណាថាគោលដៅនោះយើងអាចសម្រេចវាបាន? តើវាគឺគ្រាន់តែជារឿងនិទានទេ? តើវាគឺគ្រាន់តែជារឿងដែលល្អស្តាប់ទេ ឬវាគឺជារឿងពិត? មានមនុស្សច្រើននាក់ណាស់ដែលពុះពារបដិបត្តិឆ្ពោះទៅរកគោលដៅនោះ ដោយផ្អែកលើជំនឿតែម៉្យាង៖ ពោលគឺដោយសារថា « ដោយសារតែលោកគ្រូឬអ្នកគ្រូរបស់ខ្ញុំ គាត់បានលើកឡើងយ៉ាងដូច្នេះ អូខេខ្ញុំចង់ជឿងសម្តីគាត់ ដូច្នេះខ្ញុំក៏ជឿទៅ» ជាដើម។

ប្រការនេះអាចត្រូវចំពោះមនុស្សមួយចំនូន ក៏ប៉ុន្តែវាមិនមែនជាវិធីសាស្រ្តដ៏ល្អប្រសើរនឹងនដើម្បីធ្វើការបដិបត្តិឡើយ។ ពោលគឺថាបន្ទាប់ពីការបដិបត្តិអស់រយៈពេលយ៉ាងយូរនោះ អ្វីដែលឧស្សាហ៍កើតឡើងបំផុតនោះគឺ អ្នកខ្លួនឯងផ្ទាល់ចាប់ផ្តើមសួរខ្លួនឯងថា តើខ្ញុំកំពុងតែធ្វើអ្វី? ប្រការនេះដោយសារអ្នកនៅតែសោយនូវកំហឹង(ទោសៈ) ចិត្តជាប់ជំពាក់(ឧបាទាន) ភាពអត្មានិយម និងមានច្រើនទៀតជាដើម - ពួកវាទាំងអស់នេះជាអ្នកបង្កបញ្ហា - ពិតជាពិបាកដើម្បីកម្ចាត់បង់ពួកវាចោលណាស់។ បើដូច្នេះមានន័យថា ការរីកចម្រើនពីការបដិបត្តិគឺមានលក្ខណៈយឿត មិនលឿនពេកទេ ប៉ុន្តែអ្នកត្រូវតែដឹងថាការរីកចម្រើនមិនដើរទៅមុខត្រង់ដូចបន្ទាត់នោះទេ ជួនឡើងជួនចុះជាធម្មតា ដោយនៅក្នុងថ្ងៃខ្លះល្អប្រសើរ និងមិនល្អសោះក៏មាន។ ប្រសិនបើអ្នកកំពុងបដិបត្តិតាមវិធីសាស្រ្តព្រះពុទ្ធសាសនាដោយផ្អែកលើជំនឿតែម៉្យាង នោះអ្នកនឹងមិនមានការជំរុញ ឬបំផុតទឹកចិត្តទេ (អស់សង្ឃឹម) ពីព្រោះថាការបដិបត្តិដោយផ្អែកលើជំនឿតែម៉្យាងនោះវានឹងមិននាំរូបអ្នកឪ្យទៅកាន់ទីណាឆ្ងាយលើពីនេះទេ។ ពេលនោះអ្នកនឹងចាប់ផ្តើមចោទជាសំនួរសួរខ្លួនឯងថា «ពិតណាស់តើខ្ញុំអាចសម្រេចគោលដៅបានទេ»? 

ដូច្នេះហើយបានជាឃ្លានៃកំណាព្យនេះលើកឡើងថា «ដោយផ្អែកលើគោលគំនិតហេតុនិងផល» បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតវិញនោះគឺ កាលណាអ្នកពិតជាយល់ - ដោយផ្អែកលើហេតុ និងផល - ថាគោលដៅនោះគឺពិតជាមានមែន និងអាចសម្រេចវាបានថែមទៀតផង ពេលនោះជំនឿចិត្តរបស់អ្នកចំពោះគោលដៅនោះកាន់តែរឹងមាំថែមទៀត ហើយមានមនុស្សច្រើនរូបណាស់ដែលបានសម្រេចគោលដៅនេះកន្លងមក។ អ្នកជឿទុកចិត្តថា ចំណុចខ្លឹមសារទាំងអស់នោះគឺជាសច្ចភាពពិត មិនមែនដោយសារតែ គេសរសេរទុកនៅក្នុងគម្ពីរ ទើបវាជាការពិតនោះទេ។ អ្នកមានភាពជឿជាក់នៅក្នុងចិត្តថា ប្រការទាំងនោះគឺត្រឹមត្រូវ ពីព្រោះថាសច្ចភាពទាំងពីរនេះគឺជាសភាវៈពិត ហើយអរិយសច្ចបួន និងត្រ័យសរណៈកើតឡើងទៅតាមហេតុនិងផលដោយផ្អែកលើសភាវៈពិត។ 

បំផុសទឹកចិត្តខ្ញុំឪ្យបណ្តុះនូវឬសនៃមាគ៌ាចិត្តដែលនាំទៅរកការរួចរំដោះ

អ្នកបណ្តុះគ្រាប់ពូជ ប៉ុន្តែនៅទីនេះអ្នកបណ្តុះនូវ «ឬស» មិនមែនគ្រាប់ពូជទេ។ ជម្រើសនៃការប្រើប្រាស់ពាក្យនេះសបញ្ជាក់ថារចនាសម្ព័ន្ធនៃ សច្ចភាពពីរ អរិយសច្ចបួន និងត្រ័យសរណៈគឺជាឬសគល់នៅក្នុងមាគ៌ាផ្លូវចិត្តនៃព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងស្រុង ដោយសារតែអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងផ្តើមចេញពីរចនាសម្ព័ននេះទៅ។ ដោយមានការបណ្តុះឬសនេះនៅក្នុងចិត្តរបស់អ្នកហើយនោះ ពោលការបដិបត្តិរបស់អ្នកទាំងអម្បាលមាណគឺធ្វើឡើងដោយផ្អែកលើភាពជឿជាក់ទាំងស្រុង។ អ្នកយល់ថាខ្លួនកំពុងធ្វើអ្វី ហើយអ្នកយល់ទៀតថា អ្នកអាចសម្រេចគោលដៅនោះបាន ហើយយល់ថាគោលដៅនោះគឺជាអ្វីពិតប្រាកដ។

ខ្ញុំគិតថានេះគឺជាវិធីសាស្រ្តដ៏សំខាន់ដើម្បីឈានទៅបដិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនា ពីព្រោះថាប្រសិនបើយើងបដិបត្តិតាមមាគ៌ាផ្លូវចិត្តមួយ វាគឺជាប្រការដ៏សំខាន់ ដែលយើងត្រូវមានភាពជឿជាក់ថា មាគ៌ានោះគឺមានភាពប្រាកដនិយម ហើយមិនមែនជាប្រភេទនៃការស្រមើស្រមៃអណ្តែតអណ្តូងតាមតែចិត្តយើង ដែលវាមិនអាចទៅរួចទាល់តែសោះនោះទេ។ ប្រសិនបើយើងមានភាពជឿជាក់ចំពោះអ្វីដែលយើងកំពុងធ្វើ ស្តីអំពីមាគ៌ាផ្លូវចិត្តរបស់យើងនោះថាជាធុរៈប្រាកដនិយម នោះយើងអាចផ្តោតអារម្មណ៍យកចិត្តទុកដាក់ចំពោះវាមិនខាន។ យើងត្រូវការតុល្យភាពនៃធាតុទាំងពីរនេះ៖ ពោលគឺ ការយល់ដឹង និងអារម្មណ៍ឬចិត្តជាកុសល មានដូចជាមេត្តាចិត្ត ការតាំងចិត្ត និងការខន្តីជាដើម។ 

សច្ចភាពសាមញ្ញធម្មតា

ដោយមានការយល់ដឹងចំពោះអត្ថន័យនៃសច្ចភាពទាំងពីរ ដែលជាគ្រឹះ និងជារបៀបដែលអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងមានអត្ថិភាពឡើង។

ប្រយោគទីមួយនៃឃ្លានេះនិយាយអំពីសច្ចភាពពីរគឺៈ សច្ចភាពសាមញ្ញធម្មតា និងបរមត្ថសច្ច - បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតគឺជាសច្ចភាពពិតពីរប្រភេទស្តីអំពីសភាវៈពិតនៃអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង។ ទីមួយគឺសច្ចភាពនៅត្រឹមកំរិតសើរៗសាមញ្ញធម្មតា មិនស៊ីជម្រៅ ហើយមួយទៀតគឺជាសច្ចភាពកំរិតកំពូល ស៊ីជម្រៅ ឬគេហៅថាបរមត្ថសច្ច។ សច្ចភាពទាំងពីរនេះគឺសមហេតុសមផល ប៉ុន្តែយោងទៅតាមទស្សនៈខុសៗគ្នា។ មានបទបង្ហាញអំពីសច្ចភាពទាំងពីរនេះច្រើនយ៉ាងណាស់ ប៉ុន្តែនៅទីនេះ យើងសូមលើកយកសច្ចភាពមួយដែលសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ា ព្រះអង្គឧស្សាហ៍លើកយកមកប្រើប្រាស់នៅពេលណាព្រះអង្គសំដែងធម៌ទៅកាន់អ្នកស្តាប់ទូទៅ។ 

ហេតុនិងផល

តើអ្វីទៅជាកំរិតសើរៗមិនស៊ីជម្រៅនៃសច្ចភាពអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលយើងជួបប្រទះ? ប្រការនេះមានន័យថា អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលយើងជួបប្រទះនៅក្នុងខណៈពេលនេះគឺកើតឡើង ដោយអាស្រ័យហេតុរបស់វាកាលពីគ្រាមុនៗ។ បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតវិញគឺថា អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងកើតឡើង ដោយអាស្រ័យហេតុនិងបច្ច័យ។ រូបវិទ្យាក៏បង្រៀនអំពីគោលការណ៍ហេតុនិងផលនេះដែរ ទាស់ត្រង់ថារូបវិទ្យាគ្រាន់តែបង្រៀនអំពីអព្ភូតហេតុផ្លូវកាយតែប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺស្តីអំពីទំនាក់ទំនងរវាង (សកម្មភាព ឧបមាដូចជា) ការទាត់ប៉ាល់ និងអំពីចលនាវិលទៅមុខនៃប៉ាល់តែប៉ុណ្ណោះ។ ទំនាក់ទំនងនេះគឺជាយន្តសាស្រ្តធម្មតា ហេតុនិងផល។ 

ពិតណាស់ទំនាក់ទំនងហេតុនិងផលអាចត្រូវបានគេពន្យល់បកស្រាយកាន់តែស្មុគស្មាញជាងនេះទៅទៀត កាលណាអ្នកគិតគ្រប់កត្តាទាំងអស់ ដែលញាំងឪ្យអ្វីមួយកើតឡើងបាន។ ឧបមាថាៈ ប្រសិនបើអ្នកក្រឡេកមើលលើបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច ការឡើងកំដៅផែនដី សង្គ្រាមនៅក្នុងតំបន់ជាដើមនោះ អ្នកនឹងមើលឃើញថា ប្រាកដណាស់វាមិនកើតឡើងមកពីមូលហេតុតែមួយប្រភេទនោះទេ ហើយវាក៏មិនចេះតែកើតឡើងដោយគ្មានមូលហេតុ ឬដោយគ្មានហេតុទាក់ទងនឹងវានោះក៏គ្មានដែរ។ តែផ្ទុយទៅវិញ គ្រប់ស្ថានការណ៍ទាំងអស់នោះកើតឡើដោយអាស្រ័យលើកត្តាជាច្រើនខុសៗគ្នា។ ប្រការនេះរាប់បញ្ចូល មិនគ្រាន់តែចំពោះអ្វីដែលកើតឡើងនៅក្នុងខណៈពេលបច្ចុប្បន្ននេះប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏រាប់បញ្ចូលទាំងប្រការអ្វីដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងអតីតកាលផងដែរ។ ពោលគឺដូចជាប្រទេសនេះ នៅទីនេះអ៊ីចឹង ប្រទេសអ៊ុយក្រែន អ្នកមិនអាចចែកស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន ឪ្យដាច់ពីស្ថានភាពកាលពីសម័យសូវៀត ឬកាលពីសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ និងគ្រប់ស្ថានភាពទាំងអស់នោះបានទេ។ ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ច និងបរិឋានបច្ចុប្បន្ននេះបានលេចចេញជារូបរាងឡើង ដែលជាលទ្ធផល ឬជាផ្លែផ្កានៃអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តកន្លងមក។ បើដូច្នេះ អ្នកពុំគួរនិយាយថា អ្វីដែលកំពុងតែកើតឡើងនៅក្នុងខណៈពេលនេះ គឺបណ្តាលមកពីកំហុសរបស់បុគ្គលតែម្នាក់ ឬបណ្តាលមកពីរឿងតែមួយគត់នោះទេ។ អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងកើតឡើងដោយអាស្រ័យលើទំនាក់ទំនងនៃហេតុនិងលក្ខខណ្ឌជាច្រើនប្រភេទ។ នេះគឺជាសភាវៈពិត មែនអត់?

ឬប្រសិនបើអ្នកក្រឡេកមើលតាមបែបចិត្តសាស្រ្តវិញ ដូចជាថាៈ ប្រសិនបើអ្នកមានបញ្ហានៅក្នុងគ្រួសារ ជាថ្មីម្តងទៀតអ្នកមិនអាចនិយាយថាវាបណ្តាលមកពីមូលហេតុតែមួយ ឬក៏គ្មានមូលហេតុសោះនោះក៏ទេដែរ។ សមាជិកគ្រួសារម្នាក់ៗបានរួមចំណែកតាមបែបសាមញ្ញធម្មតារៀងៗខ្លួននៅក្នុងបញ្ហាគ្រួសារ។ ភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរនោះ អ្នកមិនអាចនិយាយបានទេថា របៀបដែលគេ ឬមនុស្សម្នាក់ៗប្រព្រឹត្តធ្វើ គឺគ្មានអ្វីទាក់ទងនឹងអ្វីដែលកំពុងកើតឡើងនៅទីកន្លែងការងាររបស់គេ នៅឯសាលារៀនរបស់គេ និងគ្មានអ្វីទាក់ទងនឹងមិត្តភក្តិរបស់គេនោះ ក៏ទេដែរ។ ប្រការទាំងអម្បាលមាណនេះជាកត្តាជះឥទ្ធិពល។ លើសពីនេះទៅទៀត ស្ថានភាពគ្រួសារមិនកើតឡើងដាច់ដោយឡែកពីសង្គមជាតិ ដាច់ដោយឡែកពីប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងនយោបាយនោះទេ។ ប្រការទាំងនេះ ជាកត្តាជះឥទ្ធិពលដល់បញ្ហាគ្រួសារផងដែរ ទៅតាមវិធីណាមួយក្តី។ 

បន្ទាប់មកទៀតនៅទីនេះ ពាក្យថាប្រាកដនិយមគឺសំដៅថាអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងគឺមានទំនាក់ទំនងគ្នាទៅវិញទៅមក និងជះឥទ្ធិពលដល់អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងផ្សេងទៀត(បដិច្ចសមុប្បាទ)។ អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលកើតឡើងគឺអាស្រ័យលើទំនាក់ទំនងហេតុនិងផល និងលក្ខខណ្ឌជាច្រើនប្រភេទ។ នោះគឺជាសភាវៈពិត។

ប្រសិនបើនេះគឺជារឿងត្រឹមត្រូវចំពោះ វត្ថុរូបវន្តផ្សេងៗ ចំពោះបញ្ហាពិភពលោក និងចំពោះបញ្ហាគ្រួសារផងដែនោះ នុ៎ះសំនួរសួរថាៈ ចុះនៅត្រឹមកំរិតបុគ្គលវិញ ចំពោះរូបយើងម្នាក់ៗផ្ទាល់វិញយ៉ាងណាដែរ? ចុះបើនិយាយអំពីសុខ និងទុក្ខវិញយ៉ាងណាដែរ? តើវាមានហេតុទេ? តើវាកើតឡើងដោយគ្មានមូលហេតុមែនទេ? សរុបសេចក្តីមក ពេលខ្លះខ្ញុំមានអារម្មណ៍សោមនស្ស(សប្បាយ) ពេលខ្លះទៀតខ្ញុំមានអារម្មណ៍ទោមនស្ស(ទុក្ខឬមិនសប្បាយ) ហើយគ្មានវិធីណាដែលខ្ញុំអាចដឹងមុនទេថា ខ្ញុំនឹងមានអារម្មណ៍បែបណានៅខណៈពេលបន្ទាប់មកទៀត។ បើដូច្នេះសំនួរសួរថាៈ តើអាហ្នឹងកើតឡើងដោយគ្មានមូលហេតុមែនទេ? ឬក៏ថា វាកើតឡើងដោយអាស្រ័យលើធុរៈអ្វីដែលខ្ញុំកំពុងធ្វើនៅក្នុងខណៈពេលនេះមែនទេ? ពិតណាស់ ស្តាប់ទៅមិនសមហេតុផលទេ មែនអត់? ខ្ញុំអាចបរិភោគអាហារតែមួយមុខដដែលៗនៅក្នុងរយៈពេលពីរថ្ងៃខុសគ្នា ថ្ងៃដំបូងខ្ញុំមានអារម្មណ៍សប្បាយនៅខណៈពេលដែលខ្ញុំកំពុងបរិភោគ តែនៅថ្ងៃបន្ទាប់ខ្ញុំមានអារម្មណ៍មិនសប្បាយទេនៅខណៈពេលដែលខ្ញុំកំពុងបរិភោគអាហារនោះ បើដូច្នេះមានន័យថា វាមិនមែនបណ្តាលមកពីអាហារ (ឬធុរៈដែលយើងធ្វើទេ) ដែលជាអ្នកធ្វើឪ្យយើងមិនសប្បាយ។ ម៉្យាងវិញទៀត ខ្ញុំអាចឋិតនៅជាមួយមនុស្សដែលខ្ញុំស្រលាញ់បំផុត តែនៅខណៈពេលខ្លះខ្ញុំនៅតែមានអាម្មណ៍មិនសប្បាយ និងនៅខណៈពេលខ្លះទៀតសប្បាយ។ ខ្ញុំអាចក្លាយជាអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភ អ្វីៗកើតឡើងសមបំណងខ្ញុំទាំងអស់ ប៉ុន្តែខ្ញុំនៅតែមិនសប្បាយចិត្ត។ 

បើដូច្នេះសំនួរសួរថាៈ តើក្តីសោមនស្ស(សុខ)និងក្តីទោមនស្ស(ទុក្ខ)នេះកើតឡើងមកពីទីណា? តើវាត្រូវបានគេបញ្ជូនមកឪ្យយើងដោយអាទិទេព ដែលជាអ្នកអង្គុយនៅចាំចុចប៊ូតុងម្តងឪ្យយើងសប្បាយ និងម្តងឪ្យយើងមិនសប្បាយមែនទេ? សូមអធ្យាស្រ័យឪ្យខ្ញុំផង ខ្ញុំមិនមែនចង់និយាយមានន័យអាក្រក់ចំពោះព្រះអីទេ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែលើកយកឧទាហរណ៍មកពន្យល់បែបជ្រុលបន្តិច។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលអ្នកជួបប្រទះ ឬជួបពិសោធ - ពោលដូចជាវត្ថុផ្សេងៗដែលមានចលនាបំលាស់ទី ឬពេលអ្នកប៉ះចង្រ្កានដែលក្តៅដោយចៃដន្យដែលធ្វើឪ្យដៃរបស់អ្នករលាក និងឈឺ  - ប្រការនេះស្របទៅតាមច្បាប់នៃហេតុនិងផល (លទ្ធផល ការរលាក និងឈឺប្រព្រឹត្តទៅតាមហេតុនិងផល)។ នោះសំនួរសួរថាៈ ចុះក្តីសុខ និងក្តីទុក្ខវិញគួរប្រព្រឹត្តទៅស្របទៅតាមច្បាប់នៃទំនាក់ទំនងហេតុនិងផលនេះដែរឬទេ? នេះគឺជាសំនួរ និងគោលចំណុចស្តីអំពីសភាវៈពិតទាក់ទងទៅនឹងសច្ចភាពសាមញ្ញធម្មតា(លោកិយសច្ច)ដែលឋិតនៅក្នុងបរិបទនៃឃ្លាកំណាព្យនេះ។ ឃ្លានេះសំដៅទៅរកសភាវៈពិតនៃទំនាក់ទំនងរវាងអាកប្បកិរិយានៃការប្រព្រឹត្តិរបស់យើង និងការជួបពិសោធន៍នៃក្តីសុខ និងក្តីទុក្ខរបស់យើង ជាផល។

កម្ម

ប្រការនេះនាំយើងទៅរកការបង្រៀន(ព្រះធម៌)ជាគ្រឹះនៃព្រះពុទ្ធសាសនាស្តីអំពីកម្ម។ តើកម្មជាអ្វី? នេះមិនមែនជាប្រធានបទងាយស្រួលយល់ទេ។ មានការពន្យល់បកស្រាយច្រើនបែបច្រើនយ៉ាងខ្លាំងណាស់ ហើយក៏មានការយល់ច្រឡំច្រើនផងដែរ តែនៅក្នុងន័យធម្មតាទូទៅគឺៈ 

កម្មសំដៅដល់ចេតនា (សន្ទុះជំរុញនៃចិត្ត) ដែលជំរុញ និងកំណត់ចំពោះរបៀបដែលយើងប្រព្រឹត្ត ដោយកាយវាចានិងចិត្ត។

អំពើរបស់យើង(ឥរិយាបថ)មិនថាជាអំពើអកុសល កុសល ឬសូម្បីតែអំពើជាអព្យាក្រឹតក្តី គឺសុទ្ធតែជំរុញឡើងដោយចេតនា ប្រសិនបើអ្នកគិតអំពីវាឪ្យមែនទែន។

• ខ្ញុំអន់ចិត្ត មានអារម្មណ៍ថាចង់ស្រែកសំឡុតដាក់នរណាម្នាក់ មួយរំពេចក្រោយមកខ្ញុំក៏ស្រែកយ៉ាងខ្លាំងតាមសន្ទុះចេតនានៃចិត្តដោយមិនបានគិត។
• ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ចង់ការពារកូនរបស់ខ្ញុំជ្រុលពេក ខ្ញុំបានពិនិត្យមើលហើយ ពិនិត្យទៀតមិនឈប់ ពិនិត្យច្រើនដងណាស់ លើសពីទម្លាប់ធម្មតាទៅទៀត។ 
• ខ្ញុំឃ្លាន ហើយមានអារម្មណ៍ថាចង់ដើរសំដៅទៅរកទូរទឹកកកដើម្បីយកចំណីមកស៊ី មួយរំពេចនោះ ខ្ញុំដើរតម្រង់ទៅរកទូរទឹកកកទៅតាមសន្ទុះចេតនានៃចិត្តភ្លាមៗដោយមិនបានគិត។ 

តើចេតនានេះមកពីទីណា? ហើយតើវានាំទៅរកអ្វី? ទាំងអស់នេះគឺជាសំនួរដែលត្រូវចោទសួរ ចំពោះការបង្រៀនអំពីទស្សនៈនៃកម្ម។ ការពន្យល់នៃព្រះពុទ្ធសាសនាគឺថា កាលណាអ្នកប្រព្រឹត្ត និយាយ និងគិតទៅតាមឥរិយាបថចេតនា ជាលទ្ធផលទង្វើនោះនឹងក្លាយទៅជាកំលាំងសក្តានុពល និងនិន្នាការដែលស្ថិននៅក្នុងបវត្តកចិត្តរបស់អ្នក(mental continuum) ហើយបន្តឋិតនៅទីនោះនៅគ្រប់វិនាទីទាំងអស់ នៅក្នុងបទពិសោធន៍របស់អ្នកក្រោយៗមកទៀត។ ហើយកាលណាឪកាស និងកាលៈទេសៈហុចឪ្យម្តងទៀតគំនរសក្តានុពល និងនិន្នាការដែលឋិតនៅក្នុងចិត្តនេះ នឹងនាំអ្នកទៅរកអារម្មណ៍មួយថា ចង់ប្រព្រឹត្តធ្វើនូវទម្លាប់នៃឥរិយាបថនោះជាថ្មីម្តងទៀត។ ដោយផ្អែកលើអារម្មណ៍ដែលចង់ប្រព្រឹត្តធ្វើជាថ្មីម្តងទៀតនេះ ចេតនាចាប់ផ្តើមផុសឡើងដែលជំរុញ និងអូសទាញរូបអ្នកឪ្យចូលទៅក្នុងទង្វើនោះជាថ្មីម្តងទៀត។ សន្ទុះចេតនានេះឯងគឺជាអ្នកពាក់ព័ន្ធនឹងកម្មពិតប្រាកដ។

ពិតណាស់អ្នកក៏អាចធ្វើការពន្យល់ចំពោះអព្ភូតហេតុនេះបានតាមរយៈសរីរសាស្រ្ត(ផ្លូវកាយ)ផងដែរៈ ការប្រព្រឹត្តតាមបែបជាក់លាក់ណាមួយនោះ បង្កើត និងពង្រឹងកាន់តែខ្លាំងឡើងនូវផ្លូវប្រាសាទ(ផ្លូវសសៃប្រាសាទនៅក្នុងខួរក្បាល) ដែលបង្កឪ្យមានភាពងាយស្រួលដល់អ្នកដើម្បីបន្តប្រព្រឹត្តធ្វើនូវសណ្ឋាននៃទន្លាប់ និងឥរិយាបថនោះបន្តបន្ទាប់ទៀត។ ជាការពិតណាស់ព្រះពុទ្ធសាសនាមិនបដិសេធចំពោះមូលដ្ឋាននៃការអះអាងតាមបែបសរីរសាស្រ្តនេះទេ តែព្រះពុទ្ធសាសនាគ្រាន់តែបង្រៀននូវអព្ភូតហេតុនេះតាមរយៈទស្សនៈនៃការពិសោធន៍ផ្ទាល់ (ត្រូវមានការបដិបត្តិ ដោយមិនមានតែបរិយត្តិតែម៉្យាងទេ) ប៉ុន្តែនៅតែបន្តធ្វើការវិភាគចំពោះវា ថាជាគំរូឧទាហរណ៍បន្ថែមទៀតចំពោះទស្សនៈហេតុនិងផល។ 

ចុះក្តីសុខនិងក្តីទុក្ខវិញយ៉ាងម៉េចដែរ? ព្រះពុទ្ធសាសនាធ្វើការពន្យល់អំពីរឿងទាំងពីរប្រការនេះផងដែរ នៅក្នុងបរិបទនៃទស្សនៈកម្មផល។ ប្រសិនបើអ្នកសោយនូវក្តីទុក្ខ នោះវាគឹជាលទ្ធផលរយៈពេលវែងដែលកើតមកពីអំពើអកុសលដោយចេតនា ដែលអ្នកបានប្រព្រឹត្តឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃកិលេស(អារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង)។ តែប្រសិនបើអ្នកសោយនូវក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតាវិញ ជាប្រភេទក្តីសុខដែលមិនគង់វង្សឋិតឋេរបានយូរ ហើយអ្នកមិនដែលមានបីតិនឹងវាទេ តែវាធ្វើឪ្យអ្នកមានអារម្មណ៍ល្អ នោះវាគឺជាលទ្ធផលរយៈពេលវែងដែលបានមកពីការប្រព្រឹត្តអំពើកុសលដោយចេតនា ដែលអ្នកប្រព្រឹត្តធ្វើឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលពពួកចេតសិកវិជ្ជមាន ពោលមានដូចជា ខន្តី និងក្តីករុណាជាដើម។ បើទោះបីបែបនេះក្តី វាគឺនៅតែជាសន្ទុះចេតនាដដែល ពីព្រោះថាវាបានប្រឡាក់ប្រឡូសជាមួយនឹងក្តីភ័ន្តច្រឡំ(មោហៈ)អំពីថាតើយើងមានអត្ថិភាពឡើងដោយរបៀបណា នៅក្នុងន័យមួយថាជាអ្នកធ្វើអំពើល្អដោយចេតនា និងអ្នកល្អបរិសុទ្ធឥតខ្ចោះដោយចេតនា។ 

តើយើងយល់អំពីទំនាក់ទំនងនៃហេតុនិងផលនេះបានដោយរបៀបណា? ជាបឋមយើងចាំបាច់ត្រូវតែយល់ចំពោះភាពខុសគ្នារវៀងឥរិយាបថកុសល និងអកុសល។ ភាពខុសគ្នារវៀងអំពើទាំងពីរនេះគឺមិនត្រូវបានកំណត់ឡើងដោយផ្អែកលើផលប៉ះពាល់ដល់អ្នកដ៏ទៃពីទង្វើរបស់អ្នកទេ។ ឧទាហរណ៍៖ ប្រសិនបើអ្នកខឹងនឹងនរណាម្នាក់ ហើយអ្នកចាក់គេមូយកាំបិត នោះគឺជាអពើអកុសល។ តែផ្ទុយទៅវិញ ក្នុងនាមជាគ្រូពេទ្យ ប្រសិនបើអ្នកធ្វើការវះកាត់ឪ្យអ្នកជម្ងឺដោយប្រើកាបិត ដើម្បីជួយសង្រ្គោះជីវិតគេ នោះគឺជាអំពើរកុសល។ ពិតជាក់ស្តែងណាស់ថា ទង្វើនៃការដាក់កាំបិត(ប្រើប្រាស់កាំបិត)ចូលនៅក្នុងខ្លួនឬចាក់នរណាម្នាក់ គឺមិនមែនជាកត្តាកំណត់ចំពោះ ថាតើទង្វើនោះកុសល ឬអកុសលនោះទេ។ វាគឺអាស្រ័យលើចេតនាទាំងស្រុងៈ ពោលគឺសភាពនៃចិត្តដែលប្រកបជាមួយនឹងទង្វើដែលបានប្រព្រឹត្តនោះ និងបំណងដែលអ្នកប៉ងប្រព្រឹត្ត សម្រេចហើយដោយទង្វើនោះ។ 

ប្រសិនបើអំពើដែលប្រព្រឹត្តត្រូវបានជំរុញឡើងដោយកិលេស(ពពួកអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង) ពោលដូចជា ទោសៈ ឧបាទាន លោភៈ អវិជ្ជា ច្រណែន អំណួត និងភាពអាត្មានិយម ទាំងអស់នេះ នោះគេអាចចាត់ជាអំពើអកុសលហើយ បើទោះបីជាអ្នកធ្វើកិច្ចអ្វីមួយនោះល្អយ៉ាងណាក្តី។ ឧបមាថា៖ ប្រសិនបើអ្នកធ្វើការម៉ាសា(massage)ឪ្យនរណាម្នាក់ឪ្យគេស្រួល ក្នុងគោលបំណងតម្រេកតណ្ហាផ្លូវកាម ដើម្បីបៀតបៀនផ្លូវភេទគេ នោះអំពើរបស់អ្នកគឺជាអំពើអកុសល។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើអំពើនោះមិនជំរុញឡើងដោយកិលេសទេ នោះគឺជាអំពើកុសល បើសូម្បីតែអំពើនោះខ្លួនឯងមិនល្អយ៉ាងណាក្តី។ ឧបមាថា៖ ក្នុងនាមជាឪពុកម្តាយ អ្នកបញ្ជាឪ្យកូនកំហូចរបស់អ្នកចូលទៅនៅក្នុងបន្ទប់របស់គេ មិនមែនធ្វើឡើងដោយកំហឹងទេ តែដោយក្តីស្រលាញ់ និងគិតខ្វល់ចង់បង្រៀនគេមិនអោយខូច។ បើទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅក្នុងករណីជាច្រើនអំពើកុសលគឺនៅតែជាសន្ទុះចេតនាជំរុញឡើងភ្លាមៗដោយមិនបានគិត ចេញពីទង្វើរបស់អ្នក ស្តែងអំពីអត្តសញ្ញាណពិត ពោលគឺឪពុកម្តាយល្អ។ 

បន្ទាប់មកទៀតតើយើងយល់អំពីទំនាក់ទំនងហេតុនិងផល រវៀងក្តីទុក្ខ និងអំពើអកុសលដែលអាស្រ័យកិលេស និងទំនាក់ទំនងហេតុនិងផល រវៀងក្តីសុខនិងអំពើកុសលដែលមិនអាស្រ័យកិលេសនេះ បានដោយរបៀបណា? សំនួរនេះមិនគ្រាន់តែជាសំនួរដ៏គួរឪ្យចាប់អារម្មណ៍ប៉ុណ្ណោះទេ តែវាគឺជាសំនួរដ៏សំខាន់មួយផងដែរ ពីព្រោះថាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសម្គាល់ កម្ម កិលេស មោហៈអំពីអត្ថិភាពរបស់យើងថាជាមូលហេតុ កំណត់ថាតើយើងមានអារម្មណ៍បែបណា សុខឬទុក្ខ។ ពួកវាគឺជាមូលហេតុនៃក្តីទុក្ខ និងក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតា មិនប្រកបដោយបីតិនេះឯង។ យើងចាំបាច់ត្រូវតែយល់ឪ្យបានជ្រៅជាងអារម្មណ៍ទាំងពីរប្រភេទនេះ ដើម្បីឪ្យយើងរួចចាកផុតពីទុក្ខ ដែលប្រភេទអារម្មណ៍ទាំងពីរនេះបង្កើតឡើង។

តោះយើងគិតចំពោះវា។ ឧបមាថា៖ កាលណាអ្នកប្រព្រឹត្ត និយាយ និងគិតចំពោះកិច្ចអ្វីមួយ ឬចំពោះបុគ្គលណាម្នាក់ប្រកបដោយកំហឹង(ទោសៈ)តើអ្នកមានអារម្មណ៍សុខទេ? តើកំលាំងថាមពលរបស់អ្នកនៅសុខស្ងប់ទេ? ទេ!មិនសុខទាល់តែសោះ ក្តុកក្តួលអន្ទះសារចិត្តណាស់។ តើអ្នកសប្បាយចិត្តទេនៅកំឡុងពេលបែបនេះ? ខ្ញុំគិតថា គ្មាននរណាម្នាក់គេនិយាយថា គេសប្បាយចិត្តស្របពេលដែលគេកំពុងតែខឹង ឬស្របពេលដែលគេកំពុងតែសោយនូវកិលេសផ្សេងៗនោះទេ។ ភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរ ប្រសិនបើអ្នកចាប់ផ្តើមសង្កេតមើលលើកំលាំងថាមពលរបស់អ្នកនៅខណៈពេលដែលអ្នកមានចិត្តលោភៈ ពេលនោះអ្នកនឹងមើលឃើញថា អ្នកមានអារម្មណ៍មិនស្រួលទេ មិនស្ងប់ទេ ហើយអ្នកមានអារម្មណ៍ខ្លាចថាខ្លួនមិនទទួលបានគ្រប់គ្រាន់។ ពេលណាអ្នកមានចិត្តជាប់ជំពាក់(ឧបាទាន)នឹងបុគ្គលណាម្នាក់យ៉ាងស្អិតក្រៃលែង ហើយនឹកដល់គេខ្លាំងពេកណាស់ ពេលនោះអ្នកក៏មានអារម្មណ៍មិនសុខស្ងប់ដែរ ពោលកំលាំងថាមពលរបស់អ្នកចាប់ផ្តើមសៅហ្មង។ តែផ្ទុយទៅវិញ កាលណាអ្នកមិនមានអារម្មណ៍ទោសៈ លោភៈ អាត្មានិយមជាដើមនោះ ហើយអ្នកគ្រាន់តែព្យាយាមធ្វើចិត្តករុណា នោះចិត្តរបស់អ្នកនឹងសុខស្ងប់បន្តិច កំលាំងថាមពលរបស់អ្នកប្រព្រឹត្តយ៉ាងល្អ មែនអត់? គឺអ្នកមានអារម្មណ៍សប្បាយជាធម្មតា នេះអាចចាត់ជាក្តីសុខកំរិតជ្រៅល្អិតល្អន់ គ្មានលាយឡំនឹងដ្រាម៉ាទេ។ បើសូម្បីអ្នក «ជាបុគ្គលធ្វើល្អ»ដោយចេតនា និងប្រាថ្នាចង់ធ្វើឪ្យកិច្ចអ្វីផ្សេងៗល្អឥតខ្ចោះយ៉ាងណាក្តី ក៏កំលាំងថាមពលរបស់អ្នកមានលក្ខណៈសុខស្ងប់ជាងមុន ហើយអ្នកកាន់តែមានក្តីសុខជាងមុន ធ្វើកិច្ចដែលមានប្រយោជន៍ជាជាងពេលដែលអ្នកប្រព្រឹត្តធ្វើកិច្ចអ្វីមួយប្រកបដោយកំហឹង(ទោសៈ)។ ពិតណាស់ ប្រសិនបើអ្នកភ័យខ្លាចមានកំហុស ឬខ្លាចថាវាមិនល្អគ្រប់គ្រាន់ ស្របពេលដែលអ្នកកំពុងតែធ្វើកិច្ចអ្វីមួយដែលមានអត្ថប្រយោជន៍ នោះពិតណាស់អ្នកនឹងមិនមានអារម្មណ៍សុខស្ងប់ជាមួយនឹងការគិតព្រួយបារម្ភបែបនោះទេ។ 

អ្វីដែលគួរឪ្យគត់សម្គាល់នៅទីនេះគឺថា អារម្មណ៍ទោមនស្ស និងអារម្មណ៍សោមនស្សរយៈពេលខ្លី សម្បីតែអំពើរបស់អ្នកបានបញ្ចប់ទៅហើយក៏នៅតែមានរយៈខ្លីដែរ។ ប្រការនោះសបញ្ជាក់ថា អារម្មណ៍ដែលអ្នកកំពុងសោយ នៅពេលដែលអ្នកកំពុងតែធ្វើកិច្ចអ្វីមួយផ្សេងហើយក្តី អាចត្រូវបានជះឥទ្ធិពលដោយកិច្ចអ្វីមួយដែលអ្នកបានធ្វើ ឬបានប្រព្រឹត្តហើយកាលពីពេលមុន។ នៅពេលដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានសំដែងអំពី ទំនាក់ទំនងរវាងកម្ម និងកំរិតនៃក្តីសុខនិងក្តីទុក្ខដែលអ្នកសោយ ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយព្រះអង្គមិនបានសង្កត់ធ្ងន់ទៅលើ ថាតើយើងមានអារម្មណ៍បែបណាភ្លាមៗបន្ទាប់ពីការប្រព្រឹត្តមួយចំនួនខ្លះ តែព្រះអង្គបានសំដែង និងសង្កត់ធ្ងន់ៗទៅលើលទ្ធផលដែលមានរយៈពេលវែង។ ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយយើងអាចចាប់ផ្តើមឪ្យតម្លៃនូវព្រះធម៌របស់ព្រះអង្គ នៅពេលណាយើងគិតអំពីទំនាក់ទំនងរវាង ឥរិយាបថប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗតាមតែអារម្មណ៍ និងគិតដល់របៀបដែលកំលាំងថាមពលរបស់យើងដំណើរការនៅក្នុងខ្លួនយើង។ 

សច្ចភាពនៅត្រឹមកំរិតលោកិយ៍សាមញ្ញស្តីអំពីអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលយើងជួបប្រទះ ឬសោយ នោះគឺថាអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងកើតឡើងដោយអាស្រ័យហេតុ និងលក្ខខណ្ឌជាច្រើន(បច្ច័យ) នេះបូករួមទាំងសភាពទូទៅនៃមនោរបស់យើងផងដែរ និងមិនគ្រាន់តែចំពោះអ្វីដែលយើងគិតបំរុងនឹងធ្វើតែប៉ុណ្ណោះទេ តែថាតើយើងសប្បាយចិត្តឬមិនសប្បាយចិត្តផងដែរ។ នេះគឺជាទិដ្ឋភាពមួយនៃសភាវៈពិត - ប្រយោគមួយនៅក្នុងឃ្លាកំណាព្យខាងដើម សរសេរថាជា គ្រឹះជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ស្តីអំពីអត្ថិភាពនៃអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង - បើដូច្នេះមានន័យថា អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងកើតឡើងយ៉ាងណា(មានអត្ថិភាពឡើងយ៉ាងណា) ដំណើរការ និងប្រព្រឹត្តទៅយ៉ាងណា។ 

បរមត្ថសច្ច

សច្ចភាពទីពីរនៃអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងគឺមានកំរិតខ្ពស់ និងស៊ីជម្រៅ។ បើទោះបីជាអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងទំនងដូចជាមានអត្ថិភាពឡើង និងដំណើរការតាមបែបដែលមិនអាចទៅរួច និងមិនមានភាពប្រាកដជាក់ស្តែង ដោយគ្រាន់តែកើតឡើងទៅតាមការគិតសន្មត់(ភ័ន្តច្រឡំ)ស្រមើស្រមៃអណ្តែតអណ្តូងរបស់យើងតែម៉្យាងនោះគឺមិនមែនជាសភាវៈពិតទេ អត្ថិភាពប្រព្រឹត្តទៅតាមការគិតសន្មត់ថាទំនងដូចជាពិតនោះ គឺមិនឆ្លើយតបទៅនឹងសច្ចភាពពិតជាក់ស្តែងទេ។ 

អវត្តមានទាំងស្រុង(ភាពសូន្យ)នៃអ្វីមួយដែលគេអាចពាល់បាន ដែលកើតនៅក្នុងការគិតសន្មត់របស់យើងតែប៉ុណ្ណោះនោះ ត្រូវបានគេហៅថា «មោឃភាព» ហើយគេឧស្សាហ៍បកប្រែកពាក្យនេះថាជា «សុញ្ញភាព» (ភាពសូន្យ)។ 

បើទោះបីជាមានភាពល្អិតស៊ីជម្រៅនៃមោឃភាពច្រើនកំរិត ដែលកើតឡើងចេញពីចិត្តដោយការភ័ន្តច្រឡំ(មោហៈ)ជាទម្លាប់របស់យើងយ៉ាងណាក្តី តែយើងអាចចាប់ផ្តើមធ្វើការឈ្វេងយល់អំពីបរមត្ថសច្ចនេះ ដោយចាប់ផ្តើមពីកំរិតទូទៅនេះទៅៈ អ្វីៗមិនចេះតែមានអត្ថិភាពឡើងដោយភាពមិនអាចទៅរួចទាល់តែសោះនោះទេ(ដោយភាពសូន្យ) តើអាចកើតឡើងដោយរបៀបណាបាន? សច្ចភាពពិតនោះគឹថា គ្មានអ្វីមួយមានរូបមានរាងពិតប្រាកដតំណាងឪ្យគំនិតដែលផុសចេញពីចិត្តរបស់យើងនោះទេ (គ្រាន់តែជាគំនិត ឥតរូបឥតរាង មិនអាចប៉ះពាល់បាន តែមនុស្សគិតថាការគិតរបស់គេមានរូបមានរាងពិត ឬតំណាងឪ្យអ្វីមួយពិតអ៊ីចឹង) វាគឺជាភាពសូន្យ គ្មានរឿងបែបនោះទេ។ 

ចូរអ្នកគិតពិចារណាចំពោះឧទាហរណ៍សាមញ្ញទូទៅនេះ៖ ឧបមាថា៖ មានក្មេងម្នាក់ គេគិតថាមានសត្វចម្លែក(monster)មួយក្បាលពួនសម្ងំនៅក្រោមគ្រែរបស់គេ តាមពិតវាគឺជាសត្វឆ្មាមួយក្បាលដែលនៅក្រោមគ្រែនោះ តែក្មេងនោះគិតថាសត្វឆ្មានោះគឺជាសត្វចម្លែក(monster)ទៅវិញ។ ដោយសារតែក្មេងនោះជឿជាក់ថាពិតជាមានសត្វចម្លែក(monster)ឋិតនៅក្រោមគ្រែនោះមែន បើទោះបីជាការគិតនោះឥតប្រយោជន៍ក្តី តែក្មេងនោះមានការភ័យខ្លាចយ៉ាងខ្លាំងចំពោះការគិតបែបនេះ។ បើដូច្នេះមានន័យថា ការគិតឥតប្រយោជន៍នេះពិតជាមានឥទ្ធិពលមិនល្អចំពោះក្មេងនោះមែន ប៉ុន្តែការគិតនោះមិនបានធ្វើឪ្យឆ្មាក្លាយទៅជាសត្វចម្លែកពិតប្រាកដឡើយ ពីព្រោះថាវាគ្មានសត្វចម្លែកឬបិសាចពិតប្រាកដអ្វីឡើយ។ បើដូច្នេះមានន័យថា មោឃភាពឬភាពសូន្យនៅត្រង់នេះគឺជាអវត្តមានទាំងស្រុងនៃសត្វចម្លែកឬសត្វបិសាចពិតប្រាកដ ដែលតំណាងឪ្យការគិតស្រមើស្រមៃ(fantasy)របស់ក្មេងនោះ។  តាំងតែពីដើមរហូតមកដល់ឥឡូវ មិនដែលមានម៉ុនស្ទើទេ (Monsterសត្វបិសាច) ហើយទៅថ្ងៃអនាគតក៏មិនអាចមានដែរ សូម្បីតែមួយក្បាលក៏គ្មានដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើង យកការគិតសន្មត់នោះចេញឪ្យអស់ គឺនៅតែមានសត្វឆ្មាមួយក្បាលដែលឋិតនៅក្រោមគ្រែនោះដដែល មិនមែនថាមិនមានអ្វីសោះនោះទេ។ 

យើងស្រមើស្រមៃទៅតាមទម្លាប់ថា អ្វីៗកើតឡើងទំនងដូចដែលយើងមើលឃើញអ៊ីចឹង។ យើងគ្រាន់តែដឹងចំពោះអ្វីៗដែលឋិតនៅចំពីមុខរបស់យើងតែប៉ុណ្ណោះ ឬដឹងថាយើងមានអារម្មណ៍បែបណានៅក្នុងខណៈពេលនេះតែប៉ុណ្ណោះ។ ឧបមាថា៖ ខ្ញុំដូចជាមានអារម្មណ៍ថាមិនសប្បាយទេឥឡូវនេះ វាទំនងដូចជាកើតឡើងដោយឯកឯងដោយគ្មានហេតុផលអ្វីសោះ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែមិនសប្បាយចិត្ត ខ្ញុំមិនដឹងថាហេតុអ្វីទេ។ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថាធុញណាស់ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍...ខ្ញុំមិនសប្បាយចិត្ត វាហាក់បីដូចជាមិនពាក់ព័ន្ធនឹងអ្វីដែលខ្ញុំកំពុងធ្វើសោះ ឬមិនពាក់ព័ន្ធដល់មនុស្សដែលខ្ញុំកំពុងនៅជាមួយនេះទេ។ មួយរំពេចនោះខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថា....ខ្ញុំមិនសប្បាយចិត្ត។ សរុបទៅវាមិនចាំបាច់មានដ្រាម៉ាពេកទេ។ វាអាចគ្រាន់តែជាអារម្មណ៍ខកចិត្តចំពោះអ្វីមួយតែប៉ុណ្ណោះ។ បើដូច្នេះតើវាទំនងជាផុសឡើងបែបណា? មើលទៅទំនងដូចជាផុសឡើងដោយគ្មានមូលហេតុអ្វីសោះ។ ប៉ុន្តែស្តាប់ទៅដូចជាមិនអាចទៅរួចទេ ដែលវាកើតឡើងដោយគ្មានមូលហេតុសោះនោះ។ ប្រការនេះមិនឆ្លើយតមទៅនឹងសភាវៈពិតទេ។ នោះហើយគឺជាបរមត្ថសច្ច។ 

បន្ទាប់មកទៀតសច្ចភាពលោកិយ៍សាមញ្ញធម្មតាគឺនៅក្នុងន័យថា អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងរួមទាំងក្តីសុខ និងក្តីទុក្ខរបស់ខ្ញុំផងដែរ កើតឡើងស្របទៅតាមគោលការណ៍ហេតុនិងផល។ បើទោះបីជាប្រការនោះគឺជាសភាវៈពិតយ៉ាងណាក្តី តែវាមើលទៅមិនទំនងថាបែបនោះទេចំពោះខ្ញុំ  វាទំនងដូចជាថា អារម្មណ៍របស់ខ្ញុំកើតឡើងដោយឯងឯង គ្មានមូលហេតុទាល់តែសោះ។ បរមត្ថសច្ចគឺថា អ្វីដែលវាទំនងជាផុសឡើងចំពោះយើង មិនតំណាង ឬមិនឆ្លើយតបចំពោះសភាវៈពិតទេ - ពោលវាគ្រាន់តែជាការគិតសន្មត់នៅក្នុងចិត្តចំពោះអ្វីមួយអរូប ដែលមិនអាចទៅរួចទាល់តែសោះ។ ប្រការនេះគឺជ្រៅខ្លាំងណាស់បើសិនអ្នកគិតចំពោះវាឪ្យមែនទែន។ 

សូមអនុញ្ញាតឪ្យខ្ញុំលើកយកឧទាហរណ៍មួយទៀតមកពន្យល់ ឧបមាថាៈខ្ញុំមានមិត្តស្និទស្នាលម្នាក់ ពេលខ្លះគាត់ស្រែកជំទាលដាក់ខ្ញុំ ពួកយើងទាំងពីរនាក់មានទំនាក់ទំនងមិត្តភាពល្អនឹងគ្នាណាស់ ប៉ុន្តែមិនដឹងរឿងអី ភ្លាមៗនោះស្រាប់តែមិត្តរបស់ខ្ញុំគាត់ខឹងសម្បានឹងរឿងអ្វីមួយយ៉ាងខ្លាំង ហើយស្រែកជំទាលដាក់ខ្ញុំ។ តើខ្ញុំយល់ឃើញយ៉ាងណាចំពោះរឿងដែលកើតឡើងឬផុសឡើងចំពោះមុខខ្ញុំនេះ? ទំនងដូចជាថា «មិត្តខ្ញុំលែងស្រលាញ់ខ្ញុំទៀតហើយ» ខ្ញុំអន់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ពីព្រោះថាអ្វីដែលខ្ញុំមើលឃើញ និងចងចាំនៅក្នុងចិត្តគឺគាត់បានស្រែកសំឡុតដាក់ខ្ញុំ ហើយខ្ញុំមើលឃើញគាត់ត្រឹមតែទង្វើមួយនេះទេ មើលមិនឃើញអ្វីផ្សេងទៀតឡើយ។ ប៉ុន្តែអ្នកត្រូវចងចាំថា ការគិតសន្មត់នៅក្នុងចិត្តរបស់អ្នកនេះ មិនតំណាងឪ្យសភាវៈពិតទេ។ ពោលការស្រែកជំទាលនោះ មិនកើតឡើងដោយឯកឯង ដោយគ្មានមូលហេតុទេ  ហើយមិនមែនជាឧបទ្ធវហេតុ ដែលគ្រាន់តែកើតឡើងនៅក្នុងទំនាក់ទំនងមិត្តភាពយូរអង្វែងរបស់យើងតែម៉្យាងនេះទេ។ ប្រហែលជាអ្នកក៏ធ្លាប់ស្រែកដាក់គេដាក់ឯងដែរកាលពីមុន។ 

អ្វីដែលកើតឡើងនៅទីនេះគឺថា យើងបាត់បង់ មិនបានមើលរូបភាពទាំងមូលនៃទំនាក់ទំនងមិត្តភាពរវាងយើងនិងមិត្តរបស់យើង - ពោលគឺគ្រាមុនៗទាំងអម្បាលមាណដែលយើងស្គាល់បុគ្គលនេះ និងការរាប់អានទាំងអម្បាលមាណកន្លងមករបស់យើងផងដែរ។ ប៉ុន្តែមិនមែនតែមួយរឿងនេះទេ ពោលគឺយើងបាត់បង់ មើលមិនឃើញរូបភាពដែលធំជាងនេះទៅទៀត គឺយើងមិនមែនជាមនុស្សតែម្នាក់គត់នៅក្នុងជីវិតមិត្តរបស់យើងឡើយ ហើយមិត្តភាពរបស់យើងទៀតសោត មិនមែនជាធុរៈតែម៉្យាងដែលកំពុងតែកើតមាននៅក្នុងជីវិតគេទេ។ សរុបទៅមិត្តរបស់យើង គេមានជីវិតរស់នៅ និងមានការប្រាស្រ័យទាក់ទងក្រៅពីរូបយើងតែម្នាក់ ប្រការនេះហើយដែលជះឥទ្ធិដល់អារម្មណ៍ និងការប្រព្រឹត្តរបស់គេ។ ប្រហែលជាគេមានបញ្ហាលំបាកនៅកន្លែងធ្វើការរបស់គេផងក៏មិនដឹង ឬប្រហែលជាឪពុកម្តាយរបស់គេមានបញ្ហាអ្វីទេដឹង  បានជាគេមានអារម្មណ៍មិនល្អបែបនេះ ដែលជំរុញឪ្យគេស្រែកដាក់ខ្ញុំនោះ។ បើដូច្នេះ នៅត្រឹមកំរិតបរមត្ថសច្ចវិញគឺថាអ្វីដែលខ្ញុំបានគិតសន្មត់នៅក្នុងចិត្តគឺមិនពិតទេ មិនអាចទៅរួចទេ៖ មិនមែនជាសភាវៈពិតទេដែលថា ការស្រែករបស់គាត់កើតឡើដោយគ្មានមូលហេតុសោះនោះ ហើយថាវាកើតឡើងដោយឯករាជ្យមិនជាប់ទាក់ទង់នឹងបរិបទនៃមិត្តភាពរបស់យើង ឬក៏ថាកើតឡើងដាច់ដោយឡែកពីអ្វីដែលកំពុងតែកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតរបស់គេនោះ។ សច្ចភាពនៃព្រឹត្តការណ៍ ឬនៃអ្វីមួយក្តីដែលកើតឡើងដោយឯកឯង ឯករាជ្យមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងលក្ខខណ្ឌផ្សេងៗនោះ គឺមិនមែនជាសច្ចភាពសោះឡើយ គ្មានរឿងបែបនោះទេ(បដិច្ចសមុប្បាទ១២តំណ)។ អវត្តមានទាំងស្រុង(សូន្យទាំងស្រុង)នៃអត្ថិភាពបែបនេះ គេហៅថា «មោឃភាព» ឬ «សុញ្ញភាព» (shunyata) នៅក្នុងភាសាសំស្រ្កឹត ពោលគឺមានអត្ថន័យដូចពាក្យថាសូន្យដែរ។

ចំពោះសច្ចភាពទាំងពីរនេះ បើកាលណាអ្វីៗមិនកើតឡើងដោយឯកឯង ឯករាជ្យដាច់ដោយឡែកពីគ្នាទេនោះ នោះកម្មនិងផលនឹងកើតឡើង មានប្រសិទ្ធិភាពជាក់ជាមិនខាន។ ប្រការនេះក៏ដោយសារថាកម្មនិងផលកើតឡើងដោយអាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមកតែប៉ុណ្ណោះ ពោលមានហេតុទើបមានផល។ ប្រសិនបើវាមិនអាចបង្កើតជាផលទេ តើវាអាចជាហេតុឬជាកម្មបានដោយរបៀបណា? សច្ចភាពសាមញ្ញលោកិយ៍ធម្មតា (ទំនាក់ទំនងហេតុនិងផល) អាចដំណើរការទៅបានដោយសារតែបរមត្ថសច្ចនៃអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងៈ ពោលគឺគ្មានអ្វីមួយដែលកើតឡើងដោយឯកឯងដាច់ដោយឡែកពីអ្វីៗផ្សេងទៀតនោះទេ។ 

រឿងពិតដែលថាសច្ចភាពទាំងពីរប្រព្រឹត្តទៅដោយគាំទ្រគ្នាទៅវិញទៅមកមិនអាចកាត់ផ្តាច់បានបែបនេះគឺ (ដូចដែលបានលើកឡើងនៅក្នុងឃ្លាកំណាព្យខាងដើម) ជាគ្រឹះ និងជាវិធីសាស្រ្តដែលអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងនៅលើលោកនេះប្រព្រឹត្តទៅ។ ពាក្យថា «មូលដ្ឋានគ្រឹះ» ក៏ធ្វើការបញ្ជាក់ផងដែរថា វាគឺជាគ្រឹះចំពោះអ្វីដែលនឹងត្រូវលើកឡើងនៅក្នុងឃ្លាបន្ទាប់។ វាគឺជាគ្រឹះនៃការយល់ឃើញនូវសភាវៈពិត ពោលគឺសច្ចភាពពីរ ដែលបន្ទាប់មកទៀតព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់យល់ច្បាស់នូវអរិយសច្ចបួន។ 

ជួបពិសោធសភាវៈពិត

តើយើងអាចជួបពិសោធនូវសភាវៈពិតដោយផ្ទាល់បានទេ ជាទីឋាន(ឬជាបទពិសោធន៍)ដែលអ្នកលែងមានការភ័ន្តច្រឡំតទៅទៀត (យល់ច្រឡំ ឬមោហៈ)? ឬវាគឺជាអ្វីដែលមិនអាចទៅរួចទេ?

ទេ ទេ! រឿងនេះអាចទៅរួច បើទោះបីជាសកម្មភាពនៃមនោរបស់យើង បញ្ចេញនូវការគិតគ្រប់បែបយ៉ាង ដែលទំនងមើលទៅដូចជាមិនអាចទៅរួចយ៉ាងណាក្តី (ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយការគិតទាំងអស់នោះគឺមិនតំណាងឪ្យការពិតទេ) តែយើងនៅតែអាចលុបបំបាត់(កម្ចាត់បង់)នូវមូលហេតុអ្វីដែលបង្កឪ្យមានការគិតភ័ន្តច្រឡំនោះបាន (មោហៈ)។ ប្រការនេះដោយសារតែមានអ្វីដែលយើងហៅថា សភាវៈពិតពិតប្រាកដ ហើយដោយសារថា ការគិតបំភាន់ចំពោះសភាវៈពិតគឺមិនមែនជាធម្មជាតិនៃសកម្មភាពនៃចិត្តទេ។ ពិតជាអាចទៅរួច ដែលសកម្មភាពនៃមនោរបស់យើងអាចប្រព្រឹត្តទៅដោយគ្មានសេចក្តីភាន់ច្រឡំ(មោហៈ) និងគ្មានការគិតសន្មត់ឥតប្រយោជន៍។ 

ដោយយោងលើមូលដ្ឋាននេះ យើងចាប់ផ្តើមយល់ឃើញច្បាស់ថា បើកាលណាសកម្មភាពនៃមនោរបស់យើងបំភ័ន្តសេចក្តីពិត នោះវានឹងបង្កបញ្ហា និងបង្កក្តីទុក្ខដល់យើង។ ប៉ុន្តែដោយសារតែយើងអាចបញ្ឈប់មនោរបស់កយើង មិនឪ្យបញ្ចេញនូវការគិតភ័ន្តច្រឡំ(មោហៈ) នោះយើងលែងបង្កើត និងលែងសោយនូវសេចក្តីទុក្ខចំពោះខ្លួនយើងទៀតហើយ។ កាលណាយើងយល់ច្បាស់ថា ចិត្តរបស់យើងមានសមត្ថភាពដើម្បីសម្រេចគោលដៅនេះបាន នោះមានន័យថាយើងទទួលបាននូវទិសដៅដ៏មានសុវត្ថិភាព ដើម្បីតម្កល់នៅក្នុងជីវិតរបស់យើង ដើម្បីជួយយើងចៀសឪ្យផុត និងដើម្បីការពារកុំឪ្យសេចក្តីទុក្ខកើតឡើង។ ទិសដៅសុវត្ថិភាពនេះគឺជាអ្វីដែលយើងហៅថា «សរណៈ»របស់យើងនេះឯង។ ក៏ប៉ុន្តែយើងអាចធ្វើការផ្តោតលើគោលដៅនោះបាន លុះត្រាណាតែយើងមានការជឿជាក់ថាយើងមានសមត្ថភាពអាចសម្រេចវាបានតែប៉ុណ្ណោះ។ ភាពជឿជាក់របស់យើងបានមកពី ការយល់ឃើញជាក់ច្បាស់ថា រាល់ពាក្យសម្តីដែលខ្ញុំបានលើកឡើងទាំងអម្បាលមាណនេះគឺផ្អែកលើសភាវៈពិត និងផ្អែកលើសមត្ថភាពរបស់យើងដើម្បីសម្រេចវាបាន។ 

ប៉ុន្តែវាទាមទារឪ្យមានការហ្វឹកហាត់រយៈពេលយូរណាស់ ដើម្បីធ្វើការផ្សាំខ្លួនយើងជាមួយនឹងសច្ចភាពពិត ដើម្បីគាស់រំលើងនូវមនោឧបសគ្គនានាឪ្យអស់ពីសណ្តាន។ ការបដិបត្តិសមាធិដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅកំឡុងពេលនេះ។ សមាធិនៅក្នុងន័យនេះ បានសេចក្តីថា ជាការហ្វឹកហាត់បដិបត្តិដើម្បីផ្សាំខ្លួនជាមួយនឹងសភាវៈពិត ដោយមើលឃើញសភាវៈពិតថាជាទម្លាប់ដ៏មានអត្ថប្រយោជន៍។ ប្រសិនបើយើងបង្កើតគំនរទម្លាប់នេះឡើងហើយ នោះមានន័យថា រាល់ពេលណាដែលអ្នកជួបបុគ្គលណាម្នាក់ ជាទម្លាប់របស់អ្នក អ្នកនឹងមិនមើលគេត្រឹមតែរូបរាងសម្បកខាងក្រៅរបស់គេដែលផុសឡើងចំពោះមុខអ្នកតែម៉្យាងទេ តែផ្ទុយទៅវិញអ្នកយល់យ៉ាងច្បាស់ថាគេក៏ធ្លាប់ជាក្មេងមួយរូប ធ្លាប់ឆ្លងកាត់កុមារភាព និងឆ្លងកាត់ជីវិតយុវវ័យរបស់គេ និងមានរឿងរ៉ាវជាច្រើនដែលជះឥទ្ធិពលដល់គេ ពេញមួយជីវិតរបស់គេដូចយើងដែរ។ ហើយគេក៏នឹងក្លាយជាមនុស្សចាស់ជរា និងមានរឿងរ៉ាវជាច្រើនទៀតដែលជះឥទ្ធិពលដល់គេ។ បែបនេះធ្វើឪ្យអ្នកមើលឃើញនូវសច្ចភាពពិត នៃបរិបទគ្រប់ជ្រុងជ្រោយនៃជីវិតបុគ្គលនោះ ហើយនឹងមើលឃើញថា អ្វីៗដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតគេនោះគឺជាប់ទាក់ទងគ្នាទៅវិញទៅមក(បដិច្ចសមុប្បាទធម៌)។ ទស្សនៈយល់ឃើញចំពោះសភាវៈពិតនៃបុគ្គលនេះ អនុញ្ញាតឪ្យអ្នកធ្វើការប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយគេប្រកបដោយអត្ថប្រយោជន៍ និងប្រកបដោយភាពប្រាកដនិយម ជាជាងមើលឃើញគេត្រឹមតែជារូបភាពមួយផ្ទាំងដែលឋិតនៅចំពោះមុខអ្នក។ 

ប៉ុន្តែអ្នកត្រូវតែហ្វឹកហាត់បដិបត្តិដើម្បីធ្វើដូច្នោះបាន។ ដោយគ្មានការសង្ស័យទេថា អ្នកមិនអាចដឹងនូវរាល់ចំណុចលម្អិតនៃជីវិតរបស់គេ និងឥទ្ធិពលនានាដែលកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតគេទេ តែនោះមិនមែនជាបញ្ហាទេ។ ដោយគ្រាន់តែទទួលដឹងថា បុគ្គលនេះមានប្រវត្ថិអតីតកាលប្រកបដោយកត្តាឥទ្ធិពលជាច្រើនប្រការនោះ ហើយអនាគតភាពនឹងបើកផ្លូវឪ្យអ្នកយល់កាន់តែច្បាស់ចំពោះរឿងរ៉ាវពិតនៃបុគ្គលនេះ។ បើដូច្នេះ ឧបមាថា៖ ប្រសិនបើអ្នកឃើញកូនង៉ានៅចំពោះមុខអ្នក អ្នកមិនគ្រាន់តែឃើញត្រឹមតែកូនង៉ា ដែលជាកូនង៉ាតែប៉ុណ្ណោះទេ  តែឃើញនូវភាពជាយុវវ័យរបស់គេ ហើយអ្វីៗដែលខ្ញុំធ្វើ ឬប្រព្រឹត្តនៅក្នុងខណៈពេលនេះ នឹងជះឥទ្ធិពលដល់គេពេលគេធំឡើង ពោលគឺអ្នកត្រូវមើលនូវរូបភាពទាំងមូល នោះអ្នកនឹងនៅមិនឆ្ងាយពីសភាវៈពិតឡើយ។