អរិយសច្ចទីបី៖ការបញ្ឈប់ពិតនៃទុក្ខ(និរោធសច្ចៈ)

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានបង្រៀនថាបើទោះជាមានបញ្ហាជាច្រើន ដែលយើងជួបប្រទះនៅក្នុងជីវិតយ៉ាងណាក្តី សេចក្តីទុក្ខពិតនោះគឺជាការដែលយើងញាំងឲ្យសេចក្តីទុក្ខនោះកើតឡើងហើយកើតទៀតមិនឈប់មិនឈរ។ យើងបន្តសោយនូវសេចក្តីទុក្ខមិនលែង និងបន្តសោយនូវសេចក្តីសុខដែលមិនជាទីបីតិ ហើយយើងបន្តកើតនៅក្នុងកំណើតដែលមានរូបរាងកាយនិងចិត្តប្រកបដោយដែនកំណត់នៅឡើយ ហើយកាយនិងចិត្តនេះឯងជាប្រធាន ឬជាគ្រឹះនៃការសោយនូវសេចក្តីទុក្ខនិងសុខឡើងចុះៗនេះ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានបង្រៀនបន្តទៀតថា មូលហេតុពិតនៃនិរន្តភាពនៅក្នុងសុខនិងទុក្ខរបស់យើងនេះគឺឋិតនៅក្នុងមនោរបស់យើងនេះឯង។ 

ពោលចិត្តឬមនោរបស់យើងបញ្ចេញនូវការគិតខុសអំពីសភាវៈស្តីអំពីកម្មកិរិយារបស់យើង និងកម្មកិរិយារបស់អ្នកដ៍ទៃ និងគិតខុសអំពីរបៀបកំណើតរបស់ខ្លួននិងមនុស្សសត្វគ្រប់រូប។ យើងគិតខុសថាយើងមានអត្ថិភាពឡើង ដ៍រឹងមាំ ដែលមានតួអត្តភាពដ៍រឺងមាំអ៊ីចឹងពោលគឺ«ខ្ញុំ»។ ហើយយើងបន្តគិតខុសទៀតថាចិត្តគឺជាតួអង្គរឹងមាំមួយដែលឋិតនៅក្នុងខ្លួនយើងដូច្នោះដែរ ហើយចាត់ទុកវាដូចជាគ្រឿងអេឡិចត្រូនិច ដែលយើងប្រើប្រាស់ដើម្បីយកវាមកគិត និងដើម្បីយល់ដឹងរឿងរ៉ាវផ្សេងៗអ៊ីចឹង។ យើងមិនមានសតិដឹងច្បាស់ទេថា ការគិតបែបនេះមិនមែនតំណាងឲ្យការពិតទេ ប៉ុន្តែអ្វីដែលកាន់តែអាក្រក់ជាងនេះទៅទៀតនោះគឺថាយើងជឿថាវាគឺជារឿងពិត។ 

តើអ្នកធ្លាប់នឹកគិតស្រណោះខ្លួនឯងខ្លះទេ ដោយនឹកគិតថា «គ្មាននរណាម្នាក់គេស្រឡាញ់ខ្លួនទេ គ្មាននរណាម្នាក់គេត្រូវការយើងទេ?» ឬក៍ធ្លាប់មានអារម្មណ៍ស្រ្តិះយ៉ាងខ្លាំង និងគិតថា «ខ្ញុំមិនអាចដោះស្រាយរឿងនេះបានទេ ច្រើនណាស់សំរាប់ខ្ញុំតែម្នាក់ឯង?» តើការគិតទាំងអស់នេះជាសភាពសុខផ្លូវចិត្តមែនទេ? ពិតណាស់ វាមិនមែនជាសភាពសុខផ្លូវចិត្តសោះឡើយ។ យើងអាចអនុញ្ញាត ឬបណ្តោយខ្លួនឲ្យចុះចាញ់លើការគិតស្រណោះខ្លួន និងក្តីទុក្ខនេះ ប៉ុន្តែទន្ទឹមនឹងនោះដែរ យើងក៍ប្រាថ្នាចង់ឲ្យអារម្មណ៍ទាំងអស់នោះរលាយបាត់ទៅផងដែរ។ បញ្ហានៅត្រង់នេះគឺអាស្រ័យថាតើយើងយល់ និងទទួលយល់ ឬប្រតិកម្ម ចំពោះស្ថានការណ៍នោះរបៀបណា។ វាហាក់មានអារម្មណ៍ដូចជាថា សៀវភៅសំរាប់ផាត់ព័ណ៌មួយក្បាលដែលនៅក្នុងសៀវភៅនោះមានតែព័ណ៌ខ្មៅ ប្រៀបដូចពពកខ្មៅ ដែលឋិតនៅក្នុងវង្វង់មូលព័ន្ធជុំវិញវា ហើយហោះហើរនៅពីលើ «ខ្ញុំ» ដែលតួខ្លួន ខ្ញុំនេះក៍ឋិតនៅក្នុងវង្វង់មូលដែលគ្មានច្រកចេញផងដែរ។  ដោយអាស្រ័យលើការគិតយល់ខុសនេះថាវាតំណាងឲ្យការពិត ដោយគ្រាន់តែយើងមានអារម្មណ៍ថាវាពិត បន្ទាប់មកទៀតយើងចាប់ផ្តើមបង្កើតនូវកិលេស ពោលមានដូចជាតណ្ហា ប្រាថ្នាចង់ឲ្យគេស្រលាញ់យើង ឬទោសៈ ប្រទូសខឹងជាមួយនរណាម្នាក់ពេលគេមិនបង្ហាញ់ក្តីស្រឡាញ់ដល់យើងជាដើម។ ពពួកកិលេសទាំងអស់នេះជាអ្នកបង្កាត់ភ្លើងកម្មឲ្យឆេះឡើង ដើម្បីជំរុញរូបយើងឳ្យធ្វើការទាមទារ ឬចង់ឳ្យគេចំណាយពេលវេលាជាមួយយើង និងបង្ហាញយើងនូវក្តីស្រលាញ់និងការយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះយើងជាដើម។ បើទោះបីជាគេបានចំណាយពេលវេលាលើសពីតម្រូវការរបស់យើងហើយយ៉ាងណាក្តី តែសេចក្តីសុខដែលមានរយៈពេលខ្លីដែលយើងទទួលបាននោះគឺមិនជាទីពេញចិត្ត ឬមិនគ្រប់គ្រាន់ឡើយចំពោះយើង ហើយយើងចង់បានច្រើនថែមទៀត និងញាំងស្ថានភាពនៃទុក្ខនេះឳ្យបន្តកើតមានឡើងមិនឈប់។ 

មានរឿងដែលមិនអាចទៅរួចច្រើនប្រការណាស់ដែលយើងស្រមៃគិតនៅក្នុងមនោរបស់យើងថាវាពិតជាកើតមានពិតប្រាកដមែន (ពិតណាស់វាពិតជាកើតមាននៅក្នុងចិត្តយើងមែន បើយើងគិតពីការស្រមៃនោះ តែមិនមានរូបរាងនៅខាងក្រៅទេ)។ ឧបមាថា៖ យើងចាត់ទុកថាចិត្តជាតួអង្គរឹងមាំមួយដាច់ដោយឡែក ដែលមានភិនភាគស្រដៀងនឺងតួខ្លួន(អត្តភាព) «ខ្ញុំ»  ឬក៍ជាអ្វីមួយដែលត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយតួអត្តភាព «ខ្ញុំ»នេះ។ ដោយសារតែការគិតនិងទស្សនៈយល់ឃើញទាំងអស់នេះមិនតំណាងឲ្យការពិតឬសភាវៈពិតនៃធម្មជាតិពិតនៃចិត្តទេ នោះបានសេចក្តីថាវាគឺគ្រាន់តែជាការស្រមើស្រមៃអណ្តែតអណ្តូង ដែលមិនមែនជាផ្នែកមួយនៃធម្មជាតិនៃចិត្តសោះឡើយ។ សភាពផ្លូវចិត្តទាំងអស់នោះរួមទាំងការយល់ខុសរបស់យើងចំពោះតួអត្តភាព «ខ្ញុំ» រួមទាំងកិលេស ដែលផុសឡើងដើម្បីព្យាយាមបញ្ជាក់ និងព្យាយាមធ្វើឳ្យ ពាក្យថា «ខ្ញុំ» នេះមានសុខសុវត្ថិភាព និងសន្ទុះនៃកម្មដែលជំរុញ និងទាញស្រូបយើងឳ្យប្រព្រឹត្តទង្វើអ្វីមួយដោយគ្មានប្រយោជន៍ដើម្បីតែបង្រ្គប់បំណងឳ្យតួអត្តភាពតែម៉្យាង គឺ «ខ្ញុំ»។ ដោយសារតែការគិតទាំងអស់នេះមិនមែនជាធម្មជាតិពិតនៃចិត្ត ហើយវាអាស្រ័យលើការយល់ខុសអំពីធម្មជាតិ នោះបានសេចក្តីថា យើងអាចកម្ចាត់បង់ពួកវាចោលឳ្យអស់ពីសណ្តានបាន ដោយជំនួសមកវិញនូវសម្មាទិដ្ឋិ(ការយល់ត្រូវ)។ ម៉្យាងវិញទៀត ពពួកចេតសិកជាកុសលពោលដូចជា ក្តីករុណា និងមេត្តា មិនមែនអាស្រ័យលើការយល់ខុសចំពោះធម្មជាតិនៃចិត្តទេ ដោយសារតែភាពខុសគ្នាដាច់ស្រឡះនេះ យើងមិនចាំបាច់យកសម្មាទិដ្ឋិមកជំនួសក្តីករុណានិងក្តីមេត្តាទេ។ 

នោះបានសេចក្តីថាការបញ្ឈប់ពិតនៃទុក្ខ មិនមែនជាការបញ្ឈប់នៃចិត្តរបស់យើងឡើយ។ ចិត្តរបស់យើងដែលពោរពេញទៅដោយគុណធម៌នានាពោលមានដូចជា ក្តីករុណា មេត្តា និងការយល់ត្រូវ ហើយគុណធម៌ទាំងអស់នេះនឹងធ្វើដំណើរពីជាតិមូយទៅជាតិមួយទៀត។ អ្វីដែលនឹងត្រូវដល់ទីបញ្ចប់នោះគឺការស្លាប់កើតស្លាប់កើតដែលមិនអាចគ្រប់គ្រងបានរបស់យើង ដែលឋិតនៅលើរាងកាយនិងចិត្តនៅមានដែនកំណត់ និងឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលអវិជ្ជា កិលេស និងសន្ទុះនៃកម្មកិរិយាអកុសលនានា។