អរិយសច្ចៈបួន៖ រំលឹកឡើងវិញ

សច្ចៈភាពទីមួយគឺត្រូវបានគេស្គាល់ថា “ទុក្ខ” ព្រះពុទ្ធបានត្រាស់សម្តែងថា ជីវិតរបស់យើងពោរពេញដោ យសេចក្តីទុក្ខ សូម្បីតែសេចក្តីសុខសាមញ្ញដែលយើងមាននោះ ក៏មានបញ្ហារបស់វាដែរ ។ ពាក្យដែលត្រូវបានបកប្រែថា “ទុក្ខ” គឺជាភាសាសំស្រ្តឹះ “duhkha-ទុក្ខ” ពោលគឺពាក្យថា សុខៈ (sukha) មានន័យថា សេចក្តីសុខ និងពាក្យថា ទុក្ខៈ (duhkha) មានន័យថា សេចក្តីទុក្ខ ។ ស្ថិតនៅក្នុងបរិបទនៃភាសាសាស្រ្ត ពាក្យថា ខៈ (kha) មានន័យថា បរិឋានជុំវិញ ឬទីឋាន (ទីកន្លែង) ចំណែកឯពាក្យថា ទុ (duh) គឺជាបុព្វបទ ដែលមានអត្ថន័យបង្កប់ថា ភាពមិនពេញចិត្ត ភាពមិនសប្បាយ (ភាពមិនសុខ) ជាដើម ។ យើងមិនគួរប្រើប្រាសពាក្យវាយតម្លៃ ដូចជាពាក្យថា “អាក្រក់-bad” ទេ ក៏ប៉ុន្តែយើងកំពុងនិយាយទៅរកទិសដៅនោះឯង ។ ទុក្ខៈ សំដៅថា មានអ្វីខុស មិនល្អនៅក្នុងទីឋាននេះ សំដៅទៅរកទីឋាននៅក្នុងចិត្តរបស់យើង និងទីឋាននៃជីវិតរបស់យើងជាទូទៅ  ជាស្ថានភាពមិនសុខ ។

ដូច្នេះ តើអ្វីដែលមិនសុខ? ដំបូងបំផុង យើងជួបប្រទះនូវកងទុក្ខធំៗ ដូចជាព្យាធិ ក្តីមិនសប្បាយចិត្ត និង ក្តីសោកសៅ ។ នេះគឺជាអ្វីដែលយើងទាំងអស់គ្នាអាចយល់បាន ហើយមនុស្សរាល់គ្នា សូម្បីតែសត្វក៏ចង់ចៀសវាងរឿងនេះដែរ ។ គ្មានអ្វីលេចធ្លោទេចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនាដែលនិយាយថាព្យាធិ (ការឈឺចាប់ ) ក្តីទុក្ខ ជារឿងដែលមិនពេញចិត្ត ឬមិនមានសេចក្តីបីតិសំរាប់អ្នករាល់គ្នានោះ ហើយយើងទាំងអស់គ្នា គួរតែរកផ្លូវចាកចេញពីរឿងនេះឪ្យបាន ។ ប្រភេទទីពីរនៃសេចក្តីទុក្ខគឺត្រូវបានគេស្គាល់ថា ក្តីទុក្ខដែលចេះតែប្រែប្រួល ។ ក្តីទុក្ខនេះគឺនិយាយអំពីក្តីសុខសាមញ្ញ ធម្មតាប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង ។ តើមានបញ្ហាអ្វីចំពោះក្តីសុខប្រភេទនេះ? បញ្ហានោះគឺថា វាមិនឋិតឋេរទេ៖ វាប្រែប្រួលជាប់រហូត គ្រប់ពេលទាំងអស់ ។  ប្រសិនបើយើងចាត់ទុកថាក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតា ជាសេចក្តីសុខពិតប្រាកដមែននោះ អីចឹងមានន័យថា យើងមានវាកាន់តែច្រើន វានឹងធ្វើឪ្យយើងកាន់តែសប្បាយមែនទេ ។ ដូចនេះបើសិនយើងទទួលបានក្តីសុខពីការញុាំសូកូឡាវិញ យើងញុាំកាន់តែច្រើនរាប់ម៉ោងមិនលែងនោះ យើងនឹងកាន់តែសប្បាយមែនទេ ។ យើងខ្លួនឯងដឹងហើយថា វាពិតជាមិនមែនជាករណីបែបហ្នឹងទេ! ឬ ឧបមាថា អ្នកស្រលាញ់យើង គេស្ទាបអង្អែលដៃយើងរាប់ម៉ោងមិនឈប់ ក្តីសុខពីការស្ទាបអង្អែលនោះនឹងប្រែក្លាយជាឈឺសង្កៀទៅវិញ ឬធ្វើឪ្យយើងមានអារម្មណ៍ចម្លែកទៅវិញដោយសារតែការស្ទាបយូរពេក ។ សច្ចៈភាពសាមញ្ញនោះគឺថា ក្តីសុខសាមញ្ញមានការប្រែប្រួល ។ ពិតណាស់យើងមិនស្កប់ស្កល់គ្រប់គ្រាន់នឹងវាទេ យើងមិនដែលពេញចិត្តទេ ។ យើងនឹងចង់ញុាំសូកូឡាទៀត មិនមែនភ្លាមៗទេ តែចាំមួយរយៈពេលទៀតសិន ។

ពិតជាគួរឪ្យចាប់អារម្មណ៍បើយើងគិតដល់សំដីនេះ “តើខ្ញុំត្រូវញុាំអាហារដែលខ្ញុំចូលចិត្តច្រើនប៉ុណ្ណាដើម្បីឪ្យខ្ញុំរីករាយនឹងអាហារនោះ?” គ្រាន់តែញុាំមួយម៉ាត់គួរតែល្មមគ្រប់គ្រាន់ឪ្យយើងរីករាយបានហើយ តែតាមពិត ជារឿយៗ យើងចង់បានច្រើនទៀត ច្រើនទៀត ច្រើនទៀត ។ ឥឡូវ សេចក្តីប្រាថ្នាចង់ជម្នះ លើក្តីសុខលោកិយ៍ សាមញ្ញរបស់យើង គឺមិនមែនជាគោលបំណងផ្តាច់មុខរបស់អ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាម្នាក់ឯងទេ ។ មានសាសនាជាច្រើនដែលបង្រៀនយើងឪ្យស្វែងរកសេចក្តីសុខណាដែលលើសពីក្តីសុខលោកិយ៍នេះ ពោលគឺស្វែងរកស្ថានសួគា៌ដែលមានសេចក្តីសុខជាអមតៈ ។

ប្រភេទទីបីនៃសេចក្តីទុក្ខគឺពិសេសសំរាប់អ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាតែម្តងគឺ “ទុក្ខគ្រប់រឿងនៅក្នុងជីវិត” (ជាតិទុក្ខ ទុក្ខដោយសារមានកំណើត) ។ យើងក៏អាចហៅក្តីទុក្ខនេះថា “បញ្ហាជ្រួតជ្រាបគ្រប់រឿង” ។ ក្តីទុក្ខនេះមាននៅគ្រប់រឿងដែលយើងជួបប្រទះ និងសំដៅដល់ការចាប់កំណើតឡើងវិញដែលយើងមិន អាចគ្រប់គ្រងបាន នុះហើយជាមូលដ្ឋាននៃ ភាពម្តងឡើងម្តងចុះក្នុងឆាកជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង(សុខនិងទុក្ខ) ។ និយាយម៉្យាងទៀត ការចាប់កំណើតម្តងហើយ ម្តងទៀតនៅក្នុងរូបកាយ និងចិត្តដែលយើងមាននេះ គឺជាមូលដ្ឋាននៃសេចក្តីទុក្ខទាំងពីប្រភេទនេះដំបូងគេ ។ ត្រង់ចំណុចនេះគឺនិយាយដល់ជាតិកំណើតដែលយើងអាចសិក្សានៅពេលក្រោយ ។
 
ពិតណាស់ មានប្រព័ន្ធជំនឿទស្សនវិជ្ជាឥណ្ឌាជាច្រើន ដែលបង្រៀនបកស្រាយអំពីការចាប់កំណើតឡើ ងវិញ សូមបញ្ជាក់ជាថ្មីម្តងទៀតថា រឿងនេះគឺមិនមែនជារឿងថ្មីថ្មោងចំពោះព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទេ ។ ព្រះអង្គបានយល់យ៉ាងច្បាស់ និងធ្វើការពន្យល់អំពីរបៀប នៃជាតិកំណើតបានយ៉ាងសុីជម្រៅបំផុតជាងការពន្យល់ពីបណ្តាលសាសនា និងទស្សនៈវិជ្ជានានានាសម័យនោះ ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានធ្វើការពន្យល់យ៉ាងល្អិតល្អន់ អំពីថាតើការចាប់កំណើតឡើងវិញប្រព្រឹត្តទៅបែបណា ថាតើ ចិត្ត និងកាយជួបប្រសព្វ នឹងការឈឺចុកចាប់ ចុះឡើងៗ ក្តីទុក្ខ និងក្តីសុខសាមញ្ញដោយរបៀបណា ។

សច្ចៈភាពទីពីរស្តីពី មូលហេតុពិតនៃសេចក្តីទុក្ខទាំងឡាយទាំងពួង ដែលយើងជួបប្រទះនៅក្នុងឆាកជីវិត ។ នៅត្រង់ចំណុចនេះ យើងមិនចាំបាច់និយាយអំពីការចាប់កំណើតឡើងវិញទេ ។ ផ្ទុយទៅវិញ យើងអាចធ្វើការព្យាយាមយល់នូវអ្វីដែលព្រះពុទ្ធកំពុងតែពន្យល់ទៅតាមវិធីដ៏សាមញ្ញ និងឡូសុិកបំផុត ។ យើងនិយាយអំពី ទុក្ខ និងក្តីសុខធម្មតា ទាំងពីរនេះកើតឡើងមកពីមូលហេតុនានា ក៏ប៉ុន្តែព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធមានការចាប់អារម្មណ៍លើតែ “មូលហេតុពិត” ប៉ុណ្ណោះ ។ យើងអាចគិតថា ក្តីសុខ និងក្តីទុក្ខ កើតឡើងចំពោះយើងជារង្វាន់ ឬជាការដាក់ទណ្ឌកម្ម ឬក៏អ្វីផ្សេងទៀតក្តី តែព្រះពុទ្ធបានសម្តែងអំពីមូលហេតុពិត ដែលប្រសូត្រចេញពីឥរិយបថអកុសល (បែបបំផ្លិចបំផ្លាញ) និងកុសល (បែបស្ថាបនា) ។
 
តើមានន័យថា យ៉ាងម៉េចពេលនិយាយដល់ឥរិយាបថអកុសល (បែបបំផ្លិចបំផ្លាញ)? ស្តីអំពីការបង្កទុក្ខ ទោស មែនទេ? ពេលយើងនិយាយអំពីកាបង្កទុក្ខទោស គឺអាចមានន័យបែបហ្នឹង ក្នុងន័យយាយីដល់អ្នកដទៃ ឬយាយី (បង្កទុក្ខទោស) ចំពោះខ្លួនឯងផ្ទាល់ ។ ពិតជាមានការពិបាកយល់ ចំពោះផលប៉ះពាល់ពីឥរិយាបថរបស់យើងលើអ្នកដទៃ ថាតើវាជួយដល់គេ ឬបង្កជាទុក្ខទៅវិញ ។ ឧទាហរណ៍ថា៖ យើងឪ្យលុយយ៉ាងច្រើន ទៅនរណាម្នាក់ ជាលទ្ធផល អ្នកផ្សេងដែលមានចិត្តលោភចង់បានលុយនោះ បានប្លន់សម្លាប់គេ ។ គោលបំណងរបស់យើងគឺដើម្បីជួយគេទេ តែពិតជាគ្មានការធានាមួយរយភាគរយទេ ។ ត្រង់នេះ អ្វីជាភាពពិតប្រាកដជាក់ស្តែង មួយរយភាគរយនោះ  គឺសំដៅលើប្រភេទឥរិយាបថដែលបំផ្លិចបំផ្លាញខ្លួនឯង (អកុសល) ។ នេះហើយជាអ្វីដែលព្រះពុទ្ធអង្គបានត្រាស់សម្តែង ស្តីពីឥរិយាបថអកុសល - បំផ្លាញខ្លួនឯង ។

អ្វីដែលយើងកំពុងនិយាយសំដៅទៅរកនោះ គឺផ្តោតលើការ គិត ការប្រព្រឹត្ត និងការនិយាយ (សំដី) ដែលឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង (កិលេស) ។ អារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង (កិលេស ) ទាំងនោះសាមញ្ញបំផុត គឺពួកវារំខានដល់យើង! ធ្វើឪ្យយើងបាត់បង់សន្តិភាពនៃចិត្ត និងបាត់បង់ការគ្រ ប់គ្រងលើខ្លួនឯង ។ កិលេស (អារម្មណ៍សៅហ្មងរំខាន) ទាំងអស់នោះ សំដៅដល់កំហឹង លោភលន់ (លោភៈ) ឧបាទាន (ការជាប់ជំពាក់) ច្រណែនប្រច័ណ្ឌ ក្រអើតក្រទម និងអវិជ្ជា គឺរាប់មិនអស់ទេ ។ បើការគិត ការនិយាយ និងការប្រព្រឹត្តរបស់យើងឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលណាមួយនៃកិលេសនេះ វានឹងបង្កើតសេចក្តីទុក្ខដល់ខ្លួនយើងផ្ទាល់ ។ បើទោះបីជាសេចក្តីទុក្ខមិនកើតឡើងភ្លាមៗក្តី តែនៅក្នុងរយៈពេលវែងទៅមុខទៀតវានឹងកើតឡើង ដោយសារតែវាបង្កើតគំនរទម្លាប់នៃការប្រព្រឹត្តធ្វើបែបនេះដដែលៗ ។

ម៉្យាងវិញទៀត យើងមានឥរិយាបថកុសល (បែបស្ថាបនា) ដែលមិនឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃកិលេស (អារម្មណ៍រំខានសៅហ្មង) ណាមួយទេ តែអាចថែមទាំងត្រូវបានជំរុញលើកទឹកចិត្តឡើងដោយអារម្មណ៍ វិជ្ជាមាននានា ដូចជាសេចក្តីស្រឡាញ់ សេចក្តីមេត្តា និងការខន្តី ។

ទង្វើ (ប្រព្រឹត្តធ្វើបែបស្ថាបនា) ជាកុសលនាំមកនូវសេចក្តីសុខ ។ ចិត្តរបស់យើងស្ងប់ ហើយជាទូទៅយើ ងនឹងមានចិត្តត្រជាក់ស្ងប់ជាងមុន ។  យើងមានការគ្រប់គ្រង់ខ្លួនឯងបានល្អជាងមុន ដោយមិនប្រព្រឹត្តធ្វើឆ្កួតៗឡប់ៗ ឬមិននិយាយពាក្យសំដីណាដែលបង្កបញ្ហា ។ សូមរំលឹកជាថ្មីម្តងទៀត លទ្ធផលអាចមិ នកើតឡើងភ្លាមៗទេ តែនឹងកើតឡើងក្នុងរយៈពេលយូរដែលវានឹងបង្កើតសេចក្តីសុខឪ្យដល់យើង ។ ទោះបីជាបែបនេះក្តី បើយើងមើលស្រាលមិនយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះរឿងនេះ គឺស្មើនឹងមានភាពអវិជ្ជាចំ ពោះអត្ថិភាពរបស់យើង និងចំពោះអត្ថិភាពរបស់អ្នកដទៃ និងមានភាពអវិជ្ជាចំពោះសច្ចៈភាពទូទៅដែរ ។

សេចក្តីសុខ និងសេចក្តីទុក្ខលោកិយ៍សាមញ្ញរបស់យើង គឺមិនមែនជារង្វាន់ ឬទណ្ឌកម្មដែលដាក់មកលើ យើងដោយអំណាច ឬដោយបុគ្គលចាំកាត់សេចក្តី ពីប្រភពខាងក្រៅណាមួយទេ ។ ក្តីទុក្ខ និងក្តីសុខ កើតឡើងស្ទើតែដូចទៅនឹងច្បាប់នៃរូបវិទ្យាអ៊ីចឹងដែរ ។ តើអ្វីជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃហេតុ និងផលនៃទង្វើរបស់យើង? មូលដ្ឋានគ្រឹះគឺជាការភាន់ច្រឡំរបស់យើង (មោហៈ) ជាពិសេសការយល់ច្រឡំអំពីខ្លួនឯង ។ ពោលយើងគិតថា “ពិតណាស់ ខ្ញុំជាបុគ្គលសំខាន់បំផុត គេគួរតែធ្វើតាមវិធីរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំគួរតែត្រូវឈនៅមុនគេចំពោះការតម្រង់ជួរចូលផ្សារទំនើបនេះ ខ្ញុំគួរតែជាមនុស្សដែលត្រូវចូលមុនគេ ” ។ យើងមានចិត្ត លោភចង់ឈនៅមុនគេ (តម្រង់ជួរពេលមកក្រោយគេ) ដូច្នេះយើងខឹងពេលមាននរណាឈតម្រង់ជួរមុ នយើង ។ យើងចាប់លែងមានការអត់ធ្មត់ទៀតហើយ ដោយសារអ្នកតម្រង់ជួរមុនយើងគេយឿត ប្រើពេ លច្រើនពេក ពោលគឺចិត្តរបស់យើងចាប់ផ្តើមមិនសប្បាយចំពោះពួកគេ ។ សូម្បីតែពេលយើងប្រព្រឹត្តធ្វើ ទង្វើកុសលក្តី (បែបស្ថាបនា) គឺនៅតែមានការភាន់ច្រឡំ (មោហៈ) ចំពោះ អត្តភាព (ខ្ញុំ ឬអញ់) នៅឋិតនៅទីជ្រៅនៅឡើយ ។ ឧទាហរណ៍ថា៖ យើងអាចចង់ជួយអ្នកដ៏ទៃ ដើម្បីឪ្យគេចូលចិត្តយើង ឬដើម្បីឪ្យគេធ្វើអ្វីមួយឪ្យយើងជំនួសវិញ ឬម៉្យាងទៀតទង្វើនោះធ្វើឪ្យយើងមានអារម្មណ៍ថា យើងមានប្រយោជន៍ ។ តែគោលបំណងចុងក្រោយបំផុតនោះ គឺយើងចង់បាន ការអរគុណពីគេតែប៉ុណ្ណោះ!

ពេលយើងចាប់ពិនិត្យមើលឪ្យកាន់តែជិត យើងមើលឃើញថា យើងមានការច្រឡំភាន់លើគ្រប់រឿងទាំង អស់ ។ ឧទាហរណ៍៖ ពេលយើងស្រឡាញ់បុគ្គលណាម្នាក់យ៉ាងខ្លាំង យើងចាប់និយាយបំផ្លើស ឬពន្លើស គុណសម្បត្តិរបស់គេ ។ ឬពេលយើងស្អប់បុគ្គលណាម្នាក់ខ្លាំង យើងចាប់និយាយបំផ្លើស ឬពន្លើសគុណវិបត្តិរបស់គេ និងមិនអាចមើលឃើញអ្វីល្អទាល់តែសោះ ។ យើងកាន់តែធ្វើការសង្កេត យើងកាន់តែមើលឃើញការច្រឡំភាន់កាន់តែច្បាស់ (មោហៈ) ដែលឋិតនៅយ៉ាងជ្រៅ នៅពីក្រោយគ្រប់បទពិសោធន៍ ដែលយើងជួបប្រទះនៅក្នុងជីវិតទាំងអស់ ។

ដោយធ្វើការសង្កេតកាន់តែជ្រៅទៅ យើងអាចមើលឃើញថា មូលដ្ឋាននៃការគិតរបស់យើង គឺជាដែនកំ ណត់របស់យើងផ្ទាល់ ។ ចិត្ត និងកាយ ដែលយើងមាន គឺជាដែនកំណត់ ។ ពេលយើងបិទភ្នែក ទាំងពីររបស់យើង ពោលគឺដូចជាពិភពលោកនេះមិនកើតមានដូច្នោះដែរ អ្វីដែលកើតមាន (អត្ថិភាព) គឺមានតែ អត្តភាព ប៉ុណ្ណោះ ។ មានសម្លេងបន្លឺឡើងក្នុងខួរក្បាលរបស់យើង ដែលទំនងជាសម្លេងថា “ខ្ញុំ” វាគឺដូចជា ខ្ញុំនៅក្នុងខ្ញុំ (អត្តភាពនៅក្នុងអត្តភាព) ។ ពិតជាចម្លែកណាស់ ។ ទោះបីបែបហ្នឹងក្តី យើងសម្គាល់វាបាន ដោយសារវាជាអ្នកដែលតែងតែបន្លឺសម្លេង រអ៊ូជាប់ជានិច្ច ពោលគឺ “ខ្ញុំត្រូវតែទៅឪ្យបានមុនគេ ខ្ញុំត្រូវតែធ្វើរឿងនេះឪ្យបាន” ជាដើម ។ វាគឺជាអ្នកដែលឧស្សាហ៍ព្រួយបារម្ភជាប់រហូត ។ ចំពោះយើង សម្លេងបន្លឺឡើងនៅក្នុងក្បាលរបស់យើង គឺទំនងដូចជា ពិសេស និងល្អឯក ហើយហាក់ដូចជាកើតឡើង (មានអត្ថិ ភាពឡើង) ដោយឯកឯង ដោយមិនមានមនុស្សណាម្នាក់ផ្សេងទៀតទេ ពីព្រោះថា ពេលយើងបិទភ្នែងទាំងគូរបស់យើង ពេលនោះគឺគ្មានអ្វីទាំងអស់ ពោលគឺមានតែ “ខ្ញុំ” (អត្តភាព) ។

នេះគឺជាវិធីនៃការគិតដែលពេញដោយសេចក្តីភាន់ច្រឡំ ពីព្រោះថា ពិតណាស់ យើងមិនកើតឡើងដោ យឯកឯង (ដោយឯករាជ្យ) ឬមិនមានអត្ថិភាពឡើងដោយឯករាជ្យ ដោយមិនអាស្រ័យមនុស្សផ្សេងទៀ តទេ៖ គ្មានអ្វីពិសេសចំពោះមនុស្សណាម្នាក់ទេ  យើងទាំងអស់គ្នាជាមនុស្សដូចគ្នា ។ ចូរអ្នកស្រមៃដល់ សត្វ ផិនឃ្វីនដប់មឺនក្បាលឈផ្អោបគ្នាជាក្រុមដើម្បីទប់ទល់នឹងអាកាសធាតុត្រជាក់នៃតំបន់ អង់តាកទិច៖ តើអ្វីធ្វើឪ្យសត្វផិនឃ្វីនមានលក្ខណៈពិសេសជាងសត្វផិនឃ្វីនផ្សេងទៀត? ពិតណាស់ ពួកវាគឺដូចគ្នាទាំងអស់ យើងក៏ដូច្នោះដែរ ។ ចំពោះសត្វផិនឃ្វីនវិញ ប្រហែលជាវាមើលឃើញថា យើងជាមនុស្សនេះគឺដូចតែគ្នាទាំងអស់ហ្នឹង! ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ ផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃការគិតនេះ ពោលគឺ “ខ្ញុំពិសេស និងឯករាជ្យដាច់ចេញពីមនុស្សផ្សេងទៀត” យើងត្រូវមានវិធីរបស់យើង យើងចាប់ផ្តើមខឹងសម្បាពេលយើងមិនមានវាទេ ។

ជាធម្មតា គ្រឿងហាដវា (hardware) នៃចិត្ត និងកាយរបស់យើងគឺសាំនឹងការទទួលបាននូវរូបភាពភាន់ ច្រឡំទាំងនេះ ។ វាហាក់បីដូចជាចម្លែក ក៏ប៉ុន្តែយើងជួបប្រសព្វពិភពលោកខាងក្រៅតាមរយៈ រន្ធទាំងពីរដែលឋិតនៅផ្នែកខាងមុខនៃក្បាលរបស់យើង (ចក្ខុ) ។ ខ្ញុំមិនអាចមើលឃើញអ្វីដែលឋិតនៅពីក្រោយខ្ញុំបានទេ ។ ខ្ញុំអាចមើលឃើញតែរបស់អ្វីដែលមានវត្តមាននៅពីមុខខ្ញុំតែប៉ុណ្ណោះ៖ ខ្ញុំមិនអាចមើលឃើញអ្វីដែលបានកើតឡើងពីពេលមុនៗ ឬអ្វីដែលនឹងកើតឡើងនៅពេលក្រោយបានទេ ។ ពិតជាមានដែនកំណត់ពិតមែន ។ ពេលយើងកាន់តែចាស់ ហើយស្តាប់មិនសូវឭ ពេលនរណាម្នាក់និយាយអ្វីមួយ យើងចាប់គិតថា គេនិយាយអ្វីផ្សេង ពេលនោះយើងចាប់ខឹងភ្លាម ។ ពិតជាគួរឪ្យអាណិតណាស់ ពេលយើងគិតដល់ចំណុចនេះ ។
 
បញ្ហាជ្រួតជ្រាបគ្រប់កន្លែងនៃយើងនេះ គឺថាយើងកើតហើយកើតទៀតមិនឈប់ ជាមួយនឹងចិត្តកាយប្រ ភេទនេះ ដែលចេះតែបន្តនូវសេចក្តីភាន់ច្រឡំនេះមិនឈប់ ។ ស្ថិតនៅលើមូលដ្ឋាននៃសេចក្តីភាន់ច្រឡំ នេះ យើងប្រព្រឹត្តធ្វើទង្វើអកុសល (បែបបំផ្លិចបំផ្លាញ) ឬប្រព្រឹត្តធ្វើទង្វើជាកុសលសាមញ្ញធម្មតា ដែលទ ង្វើនោះបង្កើតសេចក្តីទុក្ខ និងសេចក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតា ដែលយើងជួបប្រសព្វនៅក្នុងឆាកជីវិត ។
 
បើយើងសិក្សាសង្កេតឪ្យកាន់តែជ្រៅទៅ វាកាន់តែស្មុគស្មាញទៅ យើងមិនចាំបាច់និយាយដល់ចំណុច នេះនៅពេលនេះទេ តែសេចក្តីភាន់ច្រឡំនេះឯងដែលជំរុញឪ្យមានកំណើតម្តងហើយម្តងទៀតឥតឈប់ ដោយមិនអាចគ្រប់គ្រងបាន ។ នេះហើយគឺជាមូលហេតុពិតនៃ បញ្ហាពិតរបស់យើង ។ សេចក្តីភាន់ច្រឡំ និងភាពគ្មានសតិដឹងនេះ ជានិច្ចជាកាលគឺត្រូវបានគេប្រែឪ្យស្មើនឹងពាក្យថា “អវិជ្ជា” ។ ខ្ញុំមិនចង់ប្រើពាក្យនេះទេ ដោយសារវាបង្កប់ន័យថា យើងឆោតល្ងង់៖ តែនេះគឺពិតជាមិនមែនជាបញ្ហាទេ វាគ្រាន់តែជាអត្ថន័យនៃពាក្យ ដែលយើងមិនចង់បាន មិនចង់ប្រើតែប៉ុណ្ណោះ ។ ភាពគ្មានសតិដឹងគ្រាន់តែបង្កប់ន័យថា យើងមិនដឹងថា រូបយើង និងអព្ភូតហេតុនានាកើតឡើងដោយរបៀបណាតែប៉ុណ្ណោះ ។ យើងមិនមានសតិដឹង (មិនដឹង) ក្នុងស្មារតីបែបហ្នឹង ពោលគឺពេលយើងគិតថា យើងគឺជាមនុស្សសំខាន់បំផុត - ស្ថិតនៅចំកណ្តាលចក្រវាឡទាំងមូល - ដែលនោះវាផ្ទុយពីសភាពពិតទាំងស្រុង ។ សភាពពិតនោះគឺថា យើងមានអត្ថិភាពនៅទីនេះជាមួយគ្នាទាំងអស់គ្នា ។ មិនមែនយើងឆោតល្ងង់ទេ តែកាយ និងចិត្តរបស់យើងធ្វើឪ្យយើងគិតបែបហ្នឹង ។
 
នេះគឺជាមូលហេតុដែលយើងហៅគោលធម៌ទាំងអស់នេះថាជា “អរិយសច្ចៈបួន” ។ ម្នាលបុគ្គលទាំងឡា យណាមើលឃើញសភាវៈពិតច្បាស់លាស់ នឹងមើលឃើញព្រះធម៌នេះច្បាស់កំរិតនោះដែរ ។ យើងជឿយ៉ាងមុតមាំថា សេចក្តីភាន់ច្រឡំ និងការគិតសម្មត់ទុកមុន (projection សម្មតិធម៌) របស់យើងចំពោះសភាវៈពិត គឺត្រឹមត្រូវ ។ តាមពិតទៅ យើងមិនបានគិតដល់វាទាល់តែសោះ ដោយសារសភាវគតិរបស់យើងជាអ្នកប្រាប់ដល់យើងថា “ខ្ញុំជាមនុស្សសំខាន់បំផុត ខ្ញុំគួរតែមានវិធីរបស់ខ្ញុំ មនុស្សរាល់គ្នាគួរតែស្រឡាញ់ខ្ញុំ” ឬ មនុស្ស ខ្លះទៀតជឿផ្ទុយពីនេះថា “មនុស្សរាល់គ្នាគួរស្អប់ខ្ញុំ ខ្ញុំមិនមែនមនុស្សល្អទេ” គិតបែបនេះគឺដូចគ្នាដែរ គឺដូចជាចំណែកម្ខាងទៀតនៃប្រាក់កាក់ដូច្នោះដែរ ។ នេះគឺជាមូលហេតុពិត ។

សច្ចៈភាពទីបី គឺជាអ្វីដែលយើងហៅថា “ការបញ្ឈប់ពិត” ។ ជាទូទៅត្រូវបានគេបកប្រែថា “ការរំលត់ពិ

ត” គឺសំដៅលើលទ្ធភាពដើម្បីបញ្ឈប់នូវ សេចក្តីភាន់ច្រឡំ ដើម្បីកំុឪ្យវាកើតឡើងទៀតបាន ។ បើសិន យើងលុបបំបាត់សេចក្តីភាន់ច្រឡំ (មោហៈ) ដែលវាជាមូលហេតុពិតនោះ យើងនឹងអាចលុបបំបាត់នូវប ញ្ហាពិតបាន ពោលគឺសុខ និងទុក្ខនៅក្នុងឆាកជីវិត និងជាតិកំណើតដែលជាឬសគល់របស់វា ។ ប្រសិន បើយើងសម្រេចវាបានតាមរយៈការបដិបត្តិនេះ យើងទទួលបាននូវអ្វីដែលយើងនៅថា “ការរួចរំដោះ” ។ ខ្ញុំប្រាកដនៅក្នុងចិត្តថា អ្នកទាំងអស់គ្នាច្បាស់ជាបានយល់ បានឃើញពាក្យសំស្រ្តឹះទាំងនេះហើយ គឺពាក្យថា “សង្សារវដ្ត” ការកើតម្តងហើយម្តងទៀតមិនអាចគ្រប់គ្រងបាន និងពាក្យថា “និព្វាន” ការរួចរំ ដោះទុក្ខ ។

នៅក្នុងសម័យព្រះពុទ្ធ មានប្រព័ន្ធជំនឿឥណ្ឌាជាច្រើនដែលនិយាយអំពី ការរួចរំដោះចេញពីវាលវដ្តសង្សារ ។ កាលសម័យនោះ នេះគឺជាប្រធានបទសាមញ្ញទូទៅនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា ។ តែទោះបីជាបែបហ្នឹងក្តី ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់បានឈ្វេងយល់ឃើញថា ប្រព័ន្ធជំនឿទាំងអស់នោះ មិនបានយល់ឪ្យបានសុីជ ម្រៅ ដើម្បីរកភិនភាគបង្ហាញឪ្យច្បាស់នូវ មូលហេតុពិត នៃបញ្ហាទេ ។ អ្នកគ្រាន់តែអាចដកឃ្លាមួយរយៈ បានពីបញ្ហាដែលកើតឡើងដដែលៗនេះតែប៉ុណ្ណោះ ។ ឧទាហរណ៍៖ កើតនៅក្នុងភពសួគ៌ណាមួយដែល ចិត្តរបស់អ្នក មានលក្ខណៈទទេស្អាត មួយរយៈពេលយូរ តែវានឹងដល់ទីបញ្ចប់របស់វា ។ គ្មានទេការរួចរំដោះពិតប្រាកដ នៅក្នុងប្រព័ន្ធជំនឿទាំងនោះ ។

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានត្រាស់បង្រៀនអំពី ការបញ្ឈប់ពិត និងពិតជាសំខាន់ណាស់ដើម្បីស្វែងយល់ និងមា នជំនឿចិត្តមុតមាំថា យើងពិតជាមានលទ្ធភាពដើម្បីលុបបំបាត់ឪ្យអស់នូវសេចក្តីភាន់ច្រឡំ កុំឪ្យកើតមា នឡើងជាថ្មីម្តងទៀត ។ បើពុំដូច្នោះទេ ហេតុអ្វីអ្នកត្រូវព្យាយាមលុបបំបាត់វា? បើអ្នកមិនខ្វល់ពីការប ញ្ឈប់ សេចក្តីភាន់ច្រឡំឪ្យអស់ជារៀងរហូតទេនោះ មនុស្សខ្លះទៀតគិតថា អ្នកអាចបិទមាត់ (មិននិយាយ) របស់អ្នក ហើយទទួលយកស្ថានការណ៍នោះ នឹងធ្វើឪ្យវាប្រសើរ បែបនេះក៏មាន ។ ការព្យាបាលផ្នែកផ្លូវចិត្តជាច្រើន (therapies) អាចមានវិធីសាស្រ្តបែបនេះ ជាវត្ថុបំណងចុងក្រោយរបស់ពួកគេ៖ ពោលគឺ រៀនរស់នៅជាមួយវាទៅ (បញ្ហា) ឬ លេបថ្នាំទៅ!

សច្ចៈភាពទីបួន គឺជាទូទៅត្រូវបានគេប្រែថា “មាគា៌ពិត” ជួយយើងឪ្យកាន់តែយល់ច្បាស់ចំពោះសច្ចៈភាពទីបី ។ សំដៅទៅលើសភាពនៃចិត្ត ដែលប្រែក្លាយជាមាគា៌ឆ្ពោះទៅរកការរំដោះទុក្ខ ប្រសិនបើយើងធ្វើការអភិវឌ្ឍវាឡើង ។ យើងក៏អាចហៅសភាពនៃចិត្តនេះថា “ផ្លូវចិត្ត ឬផ្លូវរបស់ចិត្ត - pathway mind” តែពាក្យនេះពិតជាពិបាកក្នុងការបកប្រែទៅជាភាសាផ្សេងៗទៀត ។

ចិត្តរបស់យើងបញ្ចេញ ការគិតសន្មត់ (projections - សម្មតិធម៌) ឥតប្រយោជន៍ ។ ការគិតសន្មត់ឥតប្រ យោជន៍នេះគឺមានទៅតាមកំរិត និងបែបផែនផនវា ។ កំរិតខ្លាំងបំផុតនោះគឺ វិកលចរិក ឬរោគផ្លូវចិត្តដែលចេះតែសង្ស័យមិនឈប់ (paranoia) ពោលគឺយើងគិតថា មនុស្សរាល់គ្នាកំពុងប្រឆាំងនឹងយើង ។ អាចជាកំរិតស្រាលជាងនេះក៏ថាបាន ពោលគឺ “នេះគឺជាដុំសូកូឡាដ៏អស្ចារ្យមួយដុំដែលខ្ញុំមិនធ្លាប់ឃើញពីមុនមក បើខ្ញុំញាំវា វាប្រាកដជាធ្វើឪ្យខ្ញុំសប្បាយមិនខាន” ។ ខ្ញុំជួបរឿងនេះផ្ទាល់នៅលើជើងហោះហើរទៅកាន់ទីក្រុង ប៊ូខារិស (Bucharest) ដែលជើងហោះហើរនេះត្រូវឈប់ប្តូរយន្តហោះ នៅទីក្រុង វៀនណា (Vienna) ជាទីកន្លែងដែលខ្ញុំគិតថា “ពិតណាស់នៅទីនេះ មាននំប័ងស្នូលផ្លែប៉ោមឆ្ងាញ់បំផុតនៅលើលោក” ខ្ញុំបានកម្មង់មួយដុំ ពេលញុាំទៅមិនឆ្ងាញ់សោះ ។ ការគិតសន្មត់របស់ខ្ញុំទុកជាមុនចំពោះនំនុះ គឺពិតជាឥតប្រយោជន៍ ។ ពិតណាស់ថា នំស្នូលផ្លែប៉ោមពិតជាមានមែន (ពិតជាមានអត្ថិភាពមែន) - មិនមែនជាការគិតសន្មត់ទេ៖ តែអ្វីដែលជា រូប រស់ (រស់ជាតិ) សម្ផស្ស នៃនំនោះដែលអាចធ្វើឪ្យខ្ញុំសប្បាយពេលខ្ញុំញុាំ វិញទេ ដែលជាការគិតសន្មត់ទុកមុន មិនពិត (សម្មតិធម៌) ចេញពីចិត្តរបស់ខ្ញុំផ្ទាល់នោះ ។  

ភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរគឺ ពាក្យថា ខ្ញុំ កើតមាន និងពាក្យថា អ្នក កើតមាន (មានអត្ថិភាព) ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាមិននិយាយថា អ្នកមិនកើតមានទេ ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាបកស្រាយយ៉ាងសាមញ្ញថា យើងគិតសន្មត់ចំពោះសភាពពិត ដែលមិនឆ្លើយបតពិតប្រាកដទៅនឹងករណីពិតទេ ។ យើងពិតជាមានទស្សនៈបែបនេះថា អ្វីៗកើតឡើង ដោយឯកឯង ដោយឯករាជ្យរបស់វា ដែលវាមានលក្ខណៈផ្ទុយទាំងស្រុងពីរបៀបនៃអត្ថិភាពពិតប្រាកដ ។ អ្វីៗកើតឡើងដោយមានមូលហេតុ និងលក្ខណ្ឌជាច្រើន ហើយពួកវាក៏មានការប្រែប្រួលគ្រប់ពេលទាំងអស់ផងដែរ ។ បើទោះបីជាបែបនេះក្តី ក៏យើងមិនយល់ចំពោះរឿងនេះដែរ៖ យើងមើលឃើញ យល់តែរបស់ណា ដែលនៅចំពីមុខនៃកែវភ្នែកទាំងពីររបស់យើងតែប៉ុណ្ណោះ ។ ឧទាហរណ៍៖ ឧបមាថា យើងបំរុងនឹង ជួបនរណាម្នាក់ ស្រាប់តែគេមិនបានមកជួបតាមការណាត់ ។ ចំពោះយើង បុគ្គលនោះទំនងជាមិនល្អ ឧស្សាហ៍ធ្វើឪ្យយើងខកចិត្ត (ក្នុងការណាត់ជួប) ប្រហែលជាគេលែងចូលចិត្តយើងទៀតហើយ ។ យើងគិតថា ជីវិតរបស់គេ គឺពិតជាឯករាជ្យពីអ្វីៗទាំងអស់ សូម្បីតែចរាចរណ៍ ឯករាជ្យពីចរាចរណ៍ ឯករាជ្យពី ការងារថែមម៉ោង ឬនរណាទៅដឹងថាមានអ្វីផ្សេងទៀតនោះ ។ ក៏ប៉ុន្តែដោយសារអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង កើតឡើងដោយមានមូលហេតុ និងលក្ខណ្ឌជាច្រើននោះ វាពិតជាមិនអាចទៅរួចទេដែលថា ពួកគេគឺជាមនុស្សអាក្រក់ និងថាពួកគេពិតជាឯករាជ្យពីអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងនោះ ។ ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី ចិត្តរបស់យើងបញ្ចេញការគិតនេះ និងតោងជាប់ស្អិតចំពោះវា ដែលបង្កឪ្យយើងខឹង និងបង្កើតអារម្មណ៍អកុសល (បែបបំផ្លាញ) ។ ពេលយើងជួបពួកគេនៅពេលក្រោយទៀត យើងចាប់ចាត់ទុកពួកគេជាមនុស្សផ្សេងវិញ និងហ៊ានស្រែកសំឡុតពួកគេថែមទៀត ដោយមិនទុកពេលឪ្យពួកគេពន្យល់ពីមូលហេតុរបស់គេទេ ។ តាមរយៈសាច់រឿងទាំងអស់នេះ ឆ្លុះបញ្ចាំងឪ្យឃើញថា យើងគឺពិតជាអ្នកវេទនា និងជាអ្នកមិនសប្បាយទេ ត្រូវទេ?

ដូច្នេះយើងកើតមានពិតមែន តែវិធីដែលយើងគិតថា យើងកើតមាននោះ បែបនេះ ពោលគឺ - ដ៏វិសេស និងឯករាជ្យពីអ្វីៗទាំងអស់ (មិនអាស្រ័យអ្វីមួយឡើយ) - នោះគឺជាការគិតសន្មត់ទាំងស្រុងហើយ (សម្មតិធម៌) ។ វាគឺជាការគិតសំរាមឥតប្រយោជន៍ មិនមានមូលដ្ឋានច្បាស់លាស់ទេ ។ នេះគឺជាអ្វីដែលយើងហៅថា “សុញ្ញភាព” នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលគេឧស្សាហ៍បកប្រែទៅពាក្យមួយទៀតថា “ភាពសូន្យ” ។ ជាភាសាសំស្រ្តឹះ ពាក្យនេះគឺស្មើនឹងពាក្យថា “សូន្យ” និងមានអត្ថន័យថា “ទទេស្អាត” ភាពអវត្តមានទាំងស្រុងនៃអ្វីមួយពិត ។ ពោលគឺដូចពេល យើងគិតសន្មត់ទុកមុនថា ដៃគូថ្មីរបស់យើង គឺជាព្រះរាជបុត្រ ឬព្រះរាជបុត្រីដ៏ល្អឥតខ្ចោះ ដែលគង់លើសេះសដូចនៅក្នុងរឿងព្រេងនោះ - ពិតជាមិនអាចទៅរួចទេ ។ គ្មាននរណាម្នាក់កើតឡើងបែបនោះទេ តែយើងទាំងអស់គ្នានៅតែស្វែងរកបុគ្គលបែបនោះទៀត ។ បន្ទាប់មកទៀត បើបុគ្គលនោះមិនសមដូចបំណង ដែលយើងគិតសន្មត់ទុកមុនទេ យើងនឹងខកចិត្ត និងចាប់ផ្តើមស្វែងរកថ្មីមួយទៀត សូម្បីតែយើងខ្លួនឯងដឹងហើយថា វាមិនអាចទៅរួចទេ ក៏នៅតែខំស្វែងរកទៀត ។

ដូច្នេះ មាគា៌ពិតនៃចិត្ត គឺជាការយល់ដឹងត្រូវថា ទាំងអស់នេះគឺមិនមានប្រយោជន៍ទេ (ការគិតសន្មត់ជាមុខ) គ្មានអ្វីពិតប្រាកដ ចំពោះការគិតសន្មត់របស់យើងទេ ។ ប្រសិនបើយើងក្រឡេកមើលលើ មូលហេតុពិត (សមុដ្ឋានពិត) វាសបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា សេចក្តីទុក្ខកើតឡើង ពីការជឿយ៉ាងមាំថា ការគិតសន្មត់ទុកមុនរបស់យើងលើអ្វីមួយនោះ គឺជាការពិត នេះឯង ។ មាគា៌ពិតគឺត្រូវយល់ឪ្យបានច្បាស់ និងសុីជម្រៅថា ការគិតសន្មត់ទុកមុនមិនមែនបញ្ជាក់អំពីការពិតអ្វីមួយទេ។  ការគិតសន្មត់ទុកមុន អំពីរឿងស្រមើស្រមៃ (Fantasy) និងអំពីសភាវៈពិត (Reality) គឺមិនសុីគ្នាទេ (មិនកើតឡើងដំណាលគ្នាទេ) ។ ខ្ញុំសូមនិយាយឡើងវិញម្តងទៀត - ពាក្យថា ភាន់ច្រឡំ (មោហៈ) គឺគិតជឿថា ការគិតសន្មត់ទុកមុន (projection) លើ រឿង ឬវត្ថុអ្វីមួយនោះ ថាជាការពិត និង ពាក្យថា ការយល់ដឹងត្រូវ គឺជាការយល់ច្បាស់ថា គ្មានរឿងបែបហ្នឹងទេ ។ និយាយឪ្យសាមញ្ញបំផុតទៅគឺថា អាចបញ្ជាក់បានថា វាពិត ឬមិនពិត តែប៉ុណ្ណោះឯង ។ គ្រាន់តែថា មែន ឬមិនមែន៖ យើងមិនអាចគិតថារឿងទាំងពីរនោះត្រឹមត្រូវជាក់លាក់ក្នុងពេលតែមួយបានទេ ។

ឥឡូវនេះយើងអាចធ្វើការវិភាគថាតើពាក្យថា “មែន” ឬ “មិនមែន” មួយណាដែលមានទម្ងន់ធ្ងន់ជាងសំរា ប់យើង? ប្រសិនបើយើងធ្វើការសង្កេតដោយប្រើឡូហ្សុីក (តក្កវិជ្ជា) វិញ យើងនឹងមើលឃើញយ៉ាងច្បាស់ពិតប្រាកដថាចម្លើយគឺ “មិនមែន” ដោយពាក្យថា “មែន” ពិតជាមិនមានមូលដ្ឋានតាមទ្រឹស្តីឡូហ្សុិកទេ (មិនត្រឹមត្រូវទៅតាមទ្រឹស្តីតក្កវិជ្ជា) ។ សំនួរសួរថា ពេលខ្ញុំបិទភ្នែកទាំងពីររបស់ខ្ញុំ ពេលនោះ តើមនុស្សរាល់គ្នាលែងកើតមានទៀតហើយមែនទេ? ចម្លើយគឺថា ទេ ពិតជា មិនមែន ទេ ។ បើអ៊ីចឹង តើត្រឹមត្រូវទេ ដែលត្រូវគិតថា ខ្ញុំត្រូវតែមានវិធីរបស់ខ្ញុំ ដោយសារ ខ្ញុំជាមនុស្សសំខាន់បំផុតនៅលើពិភពលោកនេះ ដោយមិនគិតដល់មនុស្សឯទៀតនោះ? គឺមិនមែនទេ ជ្រុលពេកហើយ ។ យើងកាន់តែធ្វើការសង្កេតកាន់តែច្រើន យើងកាន់តែចាប់ផ្តើមឆ្ងល់ និងចាប់ចោទជាសំនួរចំពោះ ពាក្យថា “ខ្ញុំ” (អត្តភាព) ដ៏តូចមួយនេះ ដែលឋិតនៅក្នុងក្បាលរបស់យើង ។ បើសិនយើងធ្វើការត្រួតពិនិត្យលើខួរក្បាលទៀត តើពាក្យថា “ខ្ញុំ” ហ្នឹងឋិតនៅផ្តុំណានៅក្នុងខួរក្បាល ដែលកំពុងនិយាយនៅក្នុងក្បាលរបស់យើងហ្នឹង និងជាអ្នកធ្វើការសម្រេចចិត្តថែមទៀត? តើមានអ្វីកើតឡើងឪ្យពិតប្រាកដ? បើយោងទៅតាមការធ្វើកោសលវិច្ឆ័យលើខួរក្បាល គេរកមិនឃើញអ្វីដែលហៅថា “ខ្ញុំ” ទេ ។ ពិតណាស់ថា ខ្ញុំនៅដំណើរការធម្មតា ខ្ញុំធ្វើការងារធម្មតា ខ្ញុំនិយាយបានធម្មតាជាដើម យើងមិនបដិសេធរឿងទាំងនេះទេ ។ អ្វីដែលយើងបដិសេធនៅទីនេះ គឺពាក្យថា “ខ្ញុំ” (អត្តភាព) យ៉ាងមុតមាំនេះ ដោយសារថា វាគ្មាន អត្តភាព បែបហ្នឹងដែលត្រូវបានគាំទ្រ ឬបកស្រាយឡើងតាមតក្កវិជ្ជា ឬ ឡូហ្សុិកទេ ។ តាមរយៈហេតុផល និងការពិនិត្យសង្កេត យើងអាចមើលឃើញថា គ្មានអត្តភាពបែបហ្នឹង កើតឡើងទេ ឬមានអត្ថិភាពឡើងទេ ដូច្នេះ វាសបញ្ជាក់ថា សេចក្តីភាន់ច្រឡំរបស់យើងថាអ្វីមួយ ពិតនោះគឺគ្មានមូលដ្ឋានអ្វីទាំងអស់ ។
 
តើយើងទទួលបានលទ្ធផលអ្វី ដែលយើងគិតថា យើងមានអត្ថិភាពឡើង (សំដៅលើអត្តភាព) តាមវិធី ដែលមិនអាចទៅរួចនេះ? លទ្ធផលគឺ យើងធ្វើឪ្យខ្លួនយើងមានទុក្ខវេទនា! តើយើងទទួលបានលទ្ធផល អ្វីដែលយើងគិតថា គ្មានទេអត្តភាពបែបហ្នឹងនោះ? លទ្ធផលគឺ យើងរំដោះខ្លួនយើងឪ្យមានសេរីភាពពីប ញ្ហាទាំងឡាយទាំងពួង ។ ពេលខ្ញុំគិតថា “គ្មានអត្តភាពបែបហ្នឹងកើតឡើងទេ នេះគឺជាគិតឥតប្រយោជន៍ទេ” ពោលបើយើងគិតបែបនេះហើយ វាមិនអាចទៅរួចទេដែលយើងត្រូវគិតថាវាពិត នៅក្នុងពេលដំណាលគ្នានេះ ។ ការយល់ត្រូវ (សម្មាទិដ្ឋិ) ពិតជាមានកំលាំងខ្លាំងជាង និងអាចលុបបំបាត់ការយល់ខុសបាន (មិច្ឆាទិដ្ឋិ) ។ ប្រសិនបើយើងអាចតាំងនៅក្នុងការយល់ត្រូវបានគ្រប់ពេលនោះ សេចក្តីយល់ច្រឡំនឹងលែងកើតមានទៀតហើយ ។  

នៅត្រង់ចំណុចនេះ ពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធស្តីអំពី សម្មាទិដ្ឋិ (យល់ត្រូវ) ចំពោះសច្ចៈភា ព អាចជំនួស (លុបបំបាត់) មិច្ឆាទិដ្ឋបាន (យល់ខុស) និងនាំមកនូវការរួចរំដោះពីសេចក្តីទុក្ខ និងពីជាតិកំណើតនោះ គឺមិនមែនជាព្រះធម៌ឯក ដែលមានតែមួយទេកាលសម័យនោះ ។ មានប្រព័ន្ធជំនឿផ្សេងៗទៀតនៃប្រទេសឥណ្ឌាក៏បានធ្វើការអះអាងបែបនេះដែរ ។ តែអ្វីដែលជាវិធីសាស្រ្តឯកនោះ គឺជាការយល់ដឹងដ៏វិសេសដែលអាចកម្ចាត់បង់នូវរាល់ ការភាន់ច្រឡំចំពោះសភាវៈពិត រាប់តាំងពីកំរិតតូចបំផុតឡើងទៅ ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានធ្វើការប្រើប្រាសវិធីសាស្រ្តដែលមានដូចគ្នានៅក្នុងទំនៀមឥណ្ឌាទាំងអស់ដើម្បីសម្រេចបាននូវសតិពេញបរិបូរណ៍តាមរយៈនៃការបដិបត្តិសមាធិ ក៏ដូចជាការបណ្តុះនូវការយល់ត្រូវ នៅក្នុងមនោរបស់យើង និងដើម្បីធ្វើការបញ្ឈប់ពិតនៃសេចក្តីភាន់ច្រឡំ ។ តាមរយៈវិធីសាស្រ្តទាំងនេះ យើងអាចសម្រេចបាននូវការបញ្ឈប់ពិត នៃមូលហេតុពិត និងឈានទៅរកការបញ្ឈប់ពិតនៃសេចក្តីទុក្ខ ។
 
តើអ្វីដែលផ្តល់ជាកំលាំងចិត្តដល់យើង ដើម្បីរក្សានូវការយល់ត្រូវចំពោះសភាវៈពិតនេះ និងដើម្បីជម្នះបា នលើអារម្មណ៍អកុសលផ្សេងៗ នោះគឺសង្កប្បៈ (សំដៅលើសម្មាសង្កប្បៈ មានបំណងលើកំលាំងចិត្តត្រូវ - motivation) ។ នេះហើយជាទីឋានដែល សេចក្តីស្រឡាញ់ សេចក្តីមេត្តា ជាដើមចាប់ដុះដាល់ឡើង ។ ព្រោះយើងចាប់មើលឃើញយ៉ាងច្បាស់លាស់ថា យើងទាំងអស់គ្នាជាប់ទាក់ទងគ្នាទៅវិញទៅមក (បដិ ច្ចសមុប្បាទធម៌) ហើយយើងទាំងអស់គ្នាប្រាថ្នាចង់បាននូវសេចក្តីសុខដូចដូចគ្នា ដូច្នេះយើងត្រូវកម្ចាត់ បង់នូវសេចក្តីភាន់ច្រឡំរបស់យើងចេញឪ្យអស់ ដើម្បីឪ្យយើងអាចជួយពួកគេពេញលេញបរិបូរណ៍បាន ។
 
នេះគឺជាបទបង្ហាញសាមញ្ញធម្មតានៃអរិយសច្ចៈបួន ។ ដើម្បីយល់ឪ្យកាន់តែច្បាស់ថែមទៀត យើងត្រូវ តែសិក្សាបន្ថែមទៀតអំពីទស្សនៈព្រះពុទ្ធសាសនាស្តីអំពីចិត្ត និងកម្ម ។

ស្របពេលដែលព្រះពុទ្ធសាសនាមានពាក្យប្រៀនប្រដៅ និងការបង្រៀនដូចគ្នាជាច្រើនជាមួយនឹងបណ្តាប្រព័ន្ធជំនឿសាសនា និងទស្សនៈវិជ្ជាជាច្រើនទៀត អរិយសច្ចៈបួន ព្រះធម៌ដំបូងរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ គឺជាបទបង្ហាញល្អឯកមួយ ស្តីអំពីអត្ថិភាពរបស់យើង និងស្តីអំពីសេចក្តីទុក្ខដែលយើងជួបប្រទះ និងស្តីអំពី វិធីសាស្រ្តដែលយើងអាចយកឈ្នះលើរាល់បញ្ហារបស់យើងបាន ។  

ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធត្រូវបានគេប្រដូចទៅនឹងគ្រូពេទ្យ (doctor) ។ លោកគ្រូពេទ្យ ជាអ្នកធ្វើការបញ្ជាក់ប្រាប់ យើងថាយើងឈឺ ដូចជាព្រះពុទ្ធដែរ ដែលជាអ្នកត្រាស់ដឹងមួយអង្គបានចង្អុលបង្ហាញពីវិសាលភាពនៃ សេចក្តីទុក្ខដែលមនុស្សសត្វគ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់ជួបប្រទះ ។ ក្នុងនាមជាគ្រូពេទ្យ គេនឹងពិនិត្យរកឪ្យ ឃើញនូវសមុដ្ឋាន (មូលហេតុ) នៃរោគ (រោគសញ្ញា) របស់យើង គឺដូចជាព្រះពុទ្ធ ដែលបានចង្អុលបង្ហា ញដល់យើងនូវ មូលហេតុពិតនៃសេចក្តីវង្វែង (ភាន់ច្រឡំ មោហៈ) ចំពោះអត្ថិភាពរបស់យើង ។ បន្ទាប់ មកទៀត ពួកគេនឹងប្រាប់យើងឪ្យដឹងថា តើអាចព្យាបាលរោគនោះ បាន ឬ អត់ បើព្យាបាលបាន គេនឹងឪ្យថ្នាំមកយើង ។ វិធីសាស្រ្តដូចគ្នានេះដែរ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានបង្រៀនអំពីធម៌ស្តីពី ការបញ្ឈប់ពិត (និរោធសច្ច) និងអំពីមាគា៌ដែលដើរឆ្ពោះទៅកាន់គោលដៅនោះ ។ សរុបទៅ គឺវាអាស្រ័យលើយើងម្នាក់ៗ ជាអ្នកលេបថ្នាំ និងជាអ្នកធ្វើដំណើរទៅតាមមាគា៌នោះ បើសិនយើងត្រូវជម្នះឪ្យបានលើសេចក្តីទុក្ខរបស់យើង ។